Қазақстан Республикасының салық жүйесінің экономикалық мәні және маңызы

   Қызмет тұрлерінің тізбесін, біржолғы талондардың нысаны мен берілу тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

Біржолгы  талондардың құны кіріс алынатын объектінің орналасқан жерін, тұрін, қызметті жүзеге асыру жағдайларын, сапасы мен көлемін, сондай-ақ қызметпен шұғылдану тиімділігіне ықпал ететін басқа да факторларды ескере отырып, салық органы жүргізген орташа күндік хронометраждык қадағалау мен зерттеу деректері негізінде жергілікті өкілді органдардың шешімімен белгіленеді.

Жалдамалы еңбекті қолданбай біржолғы талон  негізінде ара-тұра сипаттағы қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар әлеуметтік салық төлемейді және жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден босатылады.

Бiржолғы талон негiзiнде бюджетпен есеп айырысуды қызметi ауық-ауық сипаттағы  жеке тұлғалар жүргiзедi.

  Нарықтағы қызметтi жалдамалы  қызметкер жүзеге асырған жағдайда бiржолғы талон негiзiнде бюджетпен есеп айырысуды дара кәсiпкер немесе заңды тұлға жүргiзедi, сондай-ақ оны дара кәсiпкердiң немесе заңды тұлғаның атынан жалдамалы қызметкер немесе оның өкiлi қызметкердiң бiржолғы талон алу құқығына арналған нотариалды куәландырылған сенiмхатын және салық төлеушi (дара кәсiпкер немесе заңды тұлға) куәлiгiнiң көшiрмесiн көрсеткен кезде жүргiзуi мүмкiн.

   Патент - арнаулы салық режимін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомаларының бюджетке төленгенін растайтын құжат.

Белгілі бір арнаулы салық режимін  қолдануға арналған патент нысанын  уәкілетті мемлекеттік орган  белгілейді.

Патент  жоғалған немесе булінген жағдайда салық  төлеушінің өтініші бойынша дубликат беріледі, ал салық төлеуші бүлінген па-тентті салық органына тапсырады.

Салық органдары берілген патенттерді тіркеуді патенттерді тіркеу (беру) журналында жүргізеді.

Тіркеу  журналдарының нысандарын және оларды толтыру тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

Патент негізіндегі арнаулы салық режимін мынадай талаптарға сай келетін жеке кәсткерлер қолданады:

     1)жалдамалы қызметкерлердiң еңбегiн пайдаланбайтын;      

2)жеке кәсiпкерлiк нысанындағы қызметтi жүзеге асыратын; 
     3) патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолданудың әрбiр он екi ай

      мерзiмi iшiндегi табысы 2,0 млн. теңгеден аспайтын дара кәсiпкерлер.

  Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған ретте, салык төлеуші оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режиміне не салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады.

Аталған өтініш патент негізінде арнаулы  салык режимін қолдануға мүмкіндік бермейтін жағдайлар туындаған кезде беріледі.

Патент  жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік  жыл шегінде кемінде бір ай мерзімге беріледі.

Жеке  кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік  қызметті жүзеге асыратын жері бойынша  салық органына қызмет түрін көрсете  отырып, уәкілетті мемлекеттік орган  белгілеген нысанда өтініш және жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті табыс етеді.

Жеке  кәсіпкер лицензиялауға жататын  қызметті жүзеге асырған жағдайда, ол мұндай қызметті жүзеге асыруға құқық беретін лицензиясын көрсетуге міндетті. Бұл орайда патент лицензияның қолданылу мерзімінен аспайтын мерзімге беріледі.

  Жеке кәсіпкер жолаушыларды және багажды автомобильмен тасымалдау жөніндегі қызметті жүзеге асырған жағдайда, ол патент алуға берген өтінішінде тасымалдау түрін (жүйелі немесе жүйесіз тасымалдаулар) көрсетуге міндетті. Автомобильмен тасымалдаулар түрінің Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген талаптарға сай келуін бақылауды автомобиль келігі саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады.

Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жұзеге асыратын орны бойынша салық органына, кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата  тұру туралы өтініш берілген жағдайды қоспағанда, патент алуға өтінішін бермеуі оның салықгы жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге және төлеуге келісімі деп саналады.

Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің кұны, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары жэне Мемлекетгік әлеуметтік сақтандыру қорына элеуметтік аударымдардың төленгенін растайтын құжаттар көр-сетілгеннен кейін бір кұн ішінде патент беруді жүргізеді.

Жеке  кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік көрсетіл-мейінше, патент жарамсыз болып саналады.

Патенттің кұнын есептеу ұшін жеке кәсіпкер мәлімделген кірістің 2 пайызы мөлшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады.

Патенттің  құны бюджетке мынадай түрде:

1) жеке  табыс салығы - патент құнының 1/2 бөлiгi мөлшерiнде; 
 2) әлеуметтiк салық - Қазақстан Республикасының мiндеттi сақтандыру туралы заңнамалық актiсiне сәйкес Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына есептелген әлеуметтiк аударымдар сомасын алып тастағаннан кейiнгi патент құнының 1/2 бөлiгi мөлшерiнде төленуге тиiс.

  Бюджетпен есеп айырысуды патент  негізінде жүзеге асыратын жеке кәсіпкер үшін күнтізбелік жыл - салық  кезеңі  болып табылады.

Жеке  кәсіпкерді іс-әрекетке қабілетсіз деп  таныған жағдайды қоспағанда, патенттін күші жойылған мерзімге дейін кэсіпкерлік қызмет тоқтатылған кезде салықтың енгізілген сомасы қайтары-луға және қайта есептеуге жатпайды.

Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген  табыстан асып кеткен жағдайда, салық  төлеуші бес жұмыс күні ішінде асып кет-кен соманы мәлімдейді  және осы сомадан салық төлейді. Салық төлеушінің өтініші бойынша бұрын берілген патентгің орнына оған нақты табысы көрсетілген жаңа патент беріледі.

Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген  табыстан төмен болған жағдайда, артық  төленген патенттің құны салық төлеушінің өтініші бойынша салық органы жүргізген хронометраждық зерттеуден кейін қайтарылады.

   Оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық  режиміне салық кезеңі басталғанға дейін көшу ұшін шағын бизнес субъектілері өз қызметін жүзеге асыратьш жері бойынша салық органына уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысанда отініш береді.

Қызметін  бір елді мекен шегіндегі деген  әр түрлі аумақтық-әкімшілік бірліктерде  орналасқан бірнеше объектілерде жүзеге асырған кезде, салық төлеуші оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға өтініш беру үшін салық орга-нын дербес анықтайды.

Төмендегідей  талаптарга сай келетін шағын  бизнес субьектілері оңайлатылған  декларация негізіндегі арнаулы салъқ режимін  қолданды:

1) жеке кәсіпкерлер  үшiн:  
     -  жеке кәсiпкердің өзiн қоса алғанда, қызметкерлердің шектi орташа

   тiзiмдiк  саны салық кезеңi iшiнде жиырма  бec (25) адам болса;  
    -  салық кезеңi iшiнде шектi табысы 10000,0 мың теңге болса;  
 2) заңды тұлғалар үшiн:  
     - қызметкерлердiң шектi орташа тiзiмдiк саны салық кезеңi iшiнде елу адам болса;  
   -  салық кезеңi iшiнде шектi табысы 25000,0 мың теңге болса, оңайлатылған декларация негiзiндегi арнаулы салық режимiн қолданады. 

Осы белгіленген талаптарға сай келмеген жағдайларда немесе арнаулы салық режимінен өз еркімен шыққан кезде шағын бизнес субъектісі есепті тоқсаннан кейінгі тоқсаннан бастап өтініш негізінде салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне көшеді.

Жеке  кәсіпкер үшін жоғарыда белгіленген  талаптар өзгерген жағдайда (көрсеткшггер асьш кетсе), ұйымдық-құкықтық нысаны өзгерген кездегі занды тұлға ретінде оңайлатылған декларация не-гізінде арнаулы салық режимін қолдануға кұкылы.

Салықты есептеу мен төлеудің жалпыға  бірдей белгіленген тәртібінен оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салык режиміне көшкен кезде әлеуметтік, корпорациялық салық немесе жеке табыс салығын төлеу және олар бойынша есептілікті тапсыру жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жургізіледі.

   Оңайлатылған декларация негізінде бюджетпен есеп айы-рысу тәртібі.

Салықта оңайлатылған декларация негізінде  есептеуді шағын бизнес субъектісі салық салу объектісіне есепті салық кезеңіне тиісті салық ставкасын қолдану аркылы дербес жүргізеді.

Салықты оңайлатылған декларация негiзiнде  есептеудi шағын бизнес субъектiсi салық салу объектiсiне есептi салық кезеңiне 3 процент мөлшерiндегi ставканы қолдану арқылы дербес жүргiзедi.

Оңайлатылған  декларация есептi салық кезеңiнен  кейiнгi айдың 20-сынан кешiктiрiлмей, салық органына табыс етiледi. 
    Оңайлатылған декларация бойынша есептелген салықты бюджетке төлеу жеке (корпорациялық) табыс салығы және әлеуметтiк салық түрiнде салық есептiлiгi кезеңiнен кейiнгi айдың 25-iнен кешiктiрiлмейтiн мерзiмде жүргiзiледi. 
    Бұл ретте жеке (корпорациялық) табыс салығы оңайлатылған декларация бойынша есептелген салық сомасының 1/2 мөлшерiнде, әлеуметтiк салық - Қазақстан Республикасының мiндеттi сақтандыру туралы заң актiсiне сәйкес Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандырудың қорына есептелген әлеуметтiк аударымдар сомасын алып тастағаннан кейiнгi оңайлатылған декларация бойынша есептелген салық сомасының 1/2 бөлiгi мөлшерiнде төленуге тиiс.  
    Мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қорына әлеуметтiк аударымдар сомасы әлеуметтiк салық сомасынан асып кеткен кезде әлеуметтiк салық сомасы нөлге тең болады.    

Оңайлатылған  декларацияны табыс ету және салықтарды төлеу оңайлатылған декларация негiзiнде  арнаулы салық режимiн қолдануға  өтiнiш берген жерi бойынша салық  органында жүргiзiледi.

   Шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимi бiрыңғай жер салығын төлеу негiзiнде бюджетпен есеп айырысудың айрықша тәртiбiн көздейдi және акцизделетiн өнiмдердi өндiру, ұқсату және сату жөнiндегi қызметтi қоспағанда, ауыл шаруашылық өнiмдерiн өндiру, өзi өндiрген ауыл шаруашылық өнiмдерiн ұқсату және оны өткiзу жөнiндегi шаруа (фермер) қожалықтары қызметiне қолданылады. 

Жеке  меншік құқығымен және жер пайдалану  құқығымен (кейінгі жер пайдалану  құқығын қоса алғанда) жер учаскелері болған кезде шаруа қожалықтарьна арнаулы салық режимін қолдану құқығы беріледі.

   Шаруа қожалықтары осы арнаулы салық режимін немесе салық салудың жалпыға бірдей белгіленген тәртібін дербес тандауға құқылы.

  Арнаулы салық режимiнен өз еркiмен шыққан кезде шаруа (фермер) қожалығы есептi кезеңнен кейiнгi салық мерзiмiнен бастап салықтарды есептеу мен төлеудiң жалпыға бiрдей белгiленген тәртiбiне өтiнiш негiзiнде көшедi

  Шаруа (фермер) қожалықтары арнаулы салық режимiн қолдану үшiн осы арнаулы салық режимi қолданылған бiрiншi жылдың 20 ақпанынан (бiрiншi салық кезеңiнде) кешiктiрмей жер учаскесi орналасқан жердегi салық органына уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлеген нысан бойынша өтiнiш бередi. 

 Салық төлеушінің аталған мерзімде өтініш бермеуі оның бюджетпен есеп айырысуды жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға келісімі  деп есептеледі.

20 ақпаннан  кейiн құрылған шаруа (фермер) қожалықтары Жеке кәсіпкердi мемлекеттік  тіркеу туралы куәлігін алғаннан  кейiн отыз жұмыс күнiнен кешiктiрмей  жер учаскесi орналасқан жердегi салық органына арнаулы салық режимiн қолдану құқығына өтiнiш бередi. 

20 ақпаннан  кейiн басқа әкiмшiлiк-аумақтық  бiрлiктiң аумағындағы жер учаскесiне  құқық туындаған жағдайда шаруа  (фермер) қожалығы осы жер учаскесi  орналасқан жерi бойынша тiркеу  есебiне қойылған кезден бастап  күнтiзбелiк отыз күн iшiнде салық органына арнайы салық режимiн қолдану құқығына өтiнiш бередi.    

Осы арнайы салық режимi қолданылмайтын қызмет түрлерiн жүзеге асыратын салық  төлеушiлер де 20 ақпаннан кейiн жер  учаскесiне құқық туындаған жағдайда арнайы салық режимiн қолдану құқығына өтiнiштi салық органына осы жер учаскесi орналасқан жерi бойынша тiркеу есебiне қойылған кезден бастап күнтiзбелiк отыз күн iшiнде бередi