Қазақстанда ғы индустиалды-инновациялық саясат

   Индустриалды-инновациялық дамудың перспективалы бағыттарында ғылыми-техникалық, инновациялық және өндірістік әлеуетті ұлғайтуға бағытталған, ол болашаққа қағидатты бәсекелестік артықшылықтарды алуға жәрдемдесуге тиіс.

Негізгі бағыттар мыналар болуы тиіс:

-  Жоғары технологиялы өндірістер қалыптастыруға, оның ішінде шетелдік те, қалааралық та технологиялар трансфертінің тиімді жүйесін жасауға жәрдемдесу.

- Жоғары ғылыми-технологилық әлеуеті бар ғылыми-техникалық және өнеркәсіптік ұйымдар мен кәсіпорындар желісі бар қалаларда қазіргі заман ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазіргі заманғы элементтерінің қызметін (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-технологиялық аймақтар және с.с.) қолдау.

- Индустриядан  кейінгі экономика тұрғысынан  алғанда озық салаларды дамытуда  қазіргі ғылыми-техникалық әлеует  салаларын пайдалану.

     Қазақстан қазірдің өзінде мына салалардағы әзірлемелер  негізінде ғылымды көп қажет  ететін өндірістерді дамыту үшін белгілі  бір ғылыми базаға ие, оның ішінде: биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа  сорттары мен жануарлардың генотиптері, бактериялар штамдары және басқалары); ядролық технологиялар; ғарыштық технологиялар; жаңа материалдар; химиялық өнімдер және басқаларды жасау.

- Қазіргі  заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың  жаңа матариалдар мен химиялық  технологиялар және ақпараттық  технололиялар салаларында зерттеулер жүргізу үшін қажетті жағдайлар жасау.

- Ғылыми-техникалық  және өндірістік ұйымдар мен  кәсіпорындардың инновациялық қызметін  ынталандыруға, ғылым мен инновациялар  салаларына инвестициялар тартуға,  өнеркәсіп пен қызмет көрсету саласына инновациялардың жылдамырақ енуіне бағытталған заң шығару базасын жетілдіру.

   Индустриалдық-инновациялық саясатты іске асыру:

- ЖІӨ  құрылымындағы өнімдерді шығарудың  үлес салмағын 2015 жылы 46,5%-дан 50-52%-ке дейін ұлғайту;

- ЖІӨ  құрылымындағы ғылыми жіне ғылыми-инновациялық қызметтің үлес салмағының қызиетін 2000 жылы 0,9%-дан 2015 жылы 1,5-1,7%-ға дейін көтеру;

- ЖІӨ  құрылымындағы өңдеу өнеркәсібінің  үлесін 2000 жылы 13,3%-дан 2015 жылы 12-12,6%-ға төмендетудің қарқынын баяулату (осы көрсеткішті салыстыру үшін индустриялық саясатты жүргізбесе 2015 жылы 10,9%-ды құрайтын болады);

- Индустриалды-инновациялық  саясатты іске асырмаса, өнеркісіп  өндірісіндегі тау-кен салаларының  қосылған құн үлесі 2015 жылы 55-56%, оның ішінде 2000 жылы 31,0% және 25,6% салыстырғанда мұнай өндіру 50-51% жетеді. Стратегияны іске асыруды ескере отырып, тау-кен өндірісі 45-47% ғана құрайды. Бұл ретте ғылымды өажетсінетін және жоғары технологиялы өндірістің үлесі 2000 жылы ЖІӨ 0,1%-дан 2015 жылы 1-1,4%-ға дейін өседі.

     Өңдеу өнеркәсібінің қосылған құн құрылымында сапалы өзгерістер болады. Металлургия және металдарды өңдеу үлесі өңдеу өнеркәсібінің қосылған құнының жалпы көлемінен 40,1% тен 27-28% –ке төмендейді, ал ауыл шаруашылығы өнімдерінің үлесі 38,1% –тен 45-46%-ке дейін өседі. Бұл ретте ғылымды қажетсінетін және жоғарғы технологиялы өнім 2000 жылғы 0,6% –ке қарағанда 9-11% –ті құрайды.

     Бұл ретте күнкөрістің төменгі деңгейі, ең аз жалақы және зейнетақы өседі. Ел тұрғындарының нақты ақшалай  табысы 2,1-2,4 есе ұлғаяды.

     Қазақстандағы индустриалды-инновациялық Стратегиясының жүзеге асуын міндетті түрде директивалық бақылауға алу қажет. Себебі елімізде 200 астам бағдарламалардың біреуі де толық жүзеге аспаған. Толыққанды бөлінген бюджет сомасы жобалардың іске асыуна тартылмай қалып жатыр. Оның 50% тартылып, қалғаны не коммерциялық құпияға не болмаса конфеденциалды ақпарат айналып жатқаны белгілі әрі түсініксіз. Сондықтан да мен Директивалық бюджет бақылау комитетін құруды ұсынамын.

     Сонымен, индустриялдық-инновациялық саясат Қазақстанның 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттік экономикалық саясатты қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикізаттық бағытынан қол үзу арқылы елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

       ҚОРЫТЫНДЫ 

     Тұжырымдай  келгенде, Қазақстанның XXI ғасырдағы дамуының негізгі бағыты болып инновациялық экономика құру тұр. Инновациялық экономика - экономикалық қатынастардың инновациялық дамуы үшін әлемдік тәжірибе көрсеткендей мына 4 негізгі міндеттер орындалуы керек:

     - инновациялық процесті қосуға мүмкіндік беретін технологиялық және интеллектуалдық әлеует;

     - инновациялық «тізбекке» қатысушылардың санының тұрақты артып отыруы, оның ішінде жаңа әлеуметтік топтардың ену нәтижесі арқылы;

     - инновациялық дамуға бағытталған институционалды жүйе;

     - субьектілердің, физикалық тұлғалардың, ҰИЖ-дің инновацияларға сұранысы.

     Бұлар инновациялық типтегі экономиканың жалпы қағидаттары болып табылады. Біріншіден, білімдердің экономикалық құндылығының тану. Екін-шіден, білімдердің тәжірибеде толыққанды қолдану. Үшіншіден, арнайы қар-жылық құралдар мен институттардың болуы. Төртіншіден, дамыған иннова-циялық инфрақұрылым. Бесіншіден, инновациялық қызметті қолдаудың бай-ланысқан жүйе механизмдерінің болуы. Алтыншыдан, білімдердің қоғам дамуының әлеуметтік проблемаларымен байланыстылығы. Жетіншіден, инновациялық өнімдерді тұтыну құрылымын кеңейтуге бағыттау.

     Қазақстан соңғы жылдары экономикалық қайта  құрулар бойынша үлкен жетістіктерге  жетуде. Алайда өсудің жоғары қарқыны инновациялық факторсыз қамтамасыз етілуде.

      Бүгiнгi әлемдiк экономикада Қазақстан  Республикасының өзiндiк орны айқындалып қалды. Бұл мәселенiң өзектiлiгi әлемдiк  экономикалық қауым-дастықта елiмiздiң  нарықтық бағытта дамушы ел деп танылуымен арта түстi. Сондықтанда болар бүгiнгi күнi экономикалық дамудың тиiмдi жолдарын табу туралы мәселелi сұрақтар кең түрде талқылауға түсiп отыр.

     Үдемелі индустриялық-инновациялық даму жөніндегі  бағдарламаны табысты іске асыру  оны әртараптандыру және ұзақ мерзімді кезеңде бәсекеге қабілеттілікті арттыру арқылы орнықты және теңгерімді өсуді қамтамасыз етуге ықпал ететін болады.

     Өндіріс факторлары өнімділігінің өсуі, ұлттық инновациялық жүйенің дамуы және нығаюы, экономиканың шоғырлану деңгейінің төмендеуі, индустрияландыру үдерісінде шағын және орта бизнес рөлінің күшеюі, индустриялық сектордың өндіргіш күштерін ұтымды ұйымдастыру, адами капитал сапасының өсуі индустриалдық-инновациялық дамудың негізі сапалы нәтижелері болады.

     Индустрияның  экспортқа бағдарланған дәстүрлі секторлары кейінгі бөліністі өндірістерді дамыту және экономиканың салалас секторларына оларды дамытудың мультипликативтік кең ауқымды әсерін қамтамасыз ету есебінен индустрияландырудың локомотиві рөлін атқарады.

     Өнеркәсіптік  өндірістің жаңа кіші салаларының кәсіпорындары – мұнай-химия, ғарыш өнеркәсібі, инфокоммуникация, тыңайтқыштар, фармацевтика, мамандандырылған машина жасау, керамика өндірістері, шыны өндірісі орнықты дамиды.

     Агроөнеркәсіп кешенін және жеңіл өнеркәсіпті  инновациялар енгізу негізінде үдемелі дамыту тұтыну сұранысы тауарларының импортына экономиканың тәуелділігін азайтады және сыйымдылығы 170 млн. адам болатын Кеден одағының нарығын ескере отырып, олардың экспорттық әлеуетін кеңейтеді.

     «Болашақтың экономикасы» секторларының ғылымды қажетсінетін технологиялары мен бәсекеге қабілетті өнімін жасау және енгізу Қазақстанға постиндустриялық экономиканың негізін құруға мүмкіндік береді.

     Шикізат емес экспорттың үлесі экспорттың жалпы  көлемінің кемінде     40 %-ы деңгейіне дейін өсуімен экономиканың құрылымында шикізат емес секторлардың үлес салмағы ұлғаяды.

     Энергетикалық, көлік, инфокоммуникациялық инфрақұрылымның  басып оза дамуына қол жеткізіледі.

     Әкімшілік кедергілерді азайту, еркін бәсекелестіктің  дамуы үшін жағдай жасау, қазақстандық қамтуды ұлғайту, тиімді тариф саясатын жүргізу, ірі өнеркәсіптік өндірушілердің маңында шағын және орта бизнес кәсіпорындары желісін мақсатты түрде құру есебінен отандық кәсіпкерліктің дамуында шешуші бетбұрыс болады.

     Инновациялық  инфрақұрылымды одан әрі дамыту, сапа инфрақұрылымын құру, энергия үнемдеу саласында нормативтік құқықтық  база қалыптастыру, экономиканың басым салаларына ҒЗТКЖ нәтижелерін енгізу есебінен стандартты технологиялар трансферті және отандық өнеркәсіптік инновациялық әзірлемелерді игеру үшін жүйелі жағдайлар жасалатын болады.

     Теңгерімді  фискалдық жүктеме есебінен Қазақстанның экспортқа бағдарланған және жоғары технологиялы шикізат емес өндірістегі  инвестициялық тартымдылығының  деңгейі жоғарылайтын болады. 

     Арнайы  бюджеттік бағдарламаларды қамтитын мемлекеттік қолдау құралдары мен шараларының қалыптастырылған бірыңғай жүйесі мемлекет пен бизнестің күш-жігерін үйлестіріп, шоғырландыруға мүмкіндік береді және елді индустрияландыруда синергетикалық тиімділікке алып келеді әрі Бағдарламада қойылған мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді.

     Үдемелі индустриялық-инновациялық саясатты белсенді жүргізу отандық экономиканың тізбекті дағдарыстарға қатысты орнықтылығын жоғарытылады және қазақстандықтардың әл-ауқатын арттырады.

     Елдің индустриалдық-инновациялық дамуы бір жұмыспен ғана шектеліп қалмайды, яғни әлі де жүйелі, жан-жақты зерттеуді қажет ететін ауқымы өте кең мәселелер болып табылады. 
 
 
 
 
 
 
 
 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 

1. Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2010 жыл.
2. «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз!» Қазақстан Республикасы Президентінің жолдауы. Қаңтар,2011жыл.
3. Аубакиров Я. А «Экономикалық теория» - 2004ж. Алматы, 135 бет
4. Курс предпринимательства В. Я. Горфинкель, В.А. Швандер – М.2007 г. «Экономика».  
5. Тургинбаева С.А. Менеджмент в малом бизнесе. Алматы. 2000г.
6. Малай В.А. Тенденции развития инновационного общества // Вооружение, политика, конверсия – 2008 - №6
7. Қазақстан Республикасының үдемелі индустриялық-инновациялық дамуының 2010-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2010 жыл.
8.   Қазақстан Республикасының идустриалдық – инновациялық дамуының 2003 – 2015 жылдарға арналған стратегиясы. – Алматы. – 2003.
9. http://www.stat.kz