Меншіктік капитал

                     Кәсіпорын жоспары өнімді өткізу жоспарымен тығыз байланысты.

                     Шикізат пен құралдарды жеткізушілер ЖШС «Мұнайтрейринг», ЖШС «Ардагер», ЖШС «Әділет», АМЗ – Семей», сонымен қатар Новосібірдегі «Союз продукт» және тағы басқа ресейлік фирмалар.

                     Кәсіпорын нан, макарон және кондитер өнімдерін қаламыздағы сауда нүктелеріне жеткізуді жеңілдету үшін маманданған машиналар саябағы бар. Шығарылған өнімді тарату фирманың сауда нүктелері арқылы жүзеге асырылады.

            Бүгінгі таңда ЖШС «Гермес» нарыққа 250  әртүрлі өнім түрін таратады. Тауар Алматы, Астана, Караганды қалаларынан жеткізіледі. Кәсіпорынның барлық өнімдері экологиялық таза шикізаттан дайындалады. Технологиялық процесстің үздіксіздігі және нан өнімдері мен сүт өнімдерінің сақталу мерзімдерінің шектеулілігі аяқталмаған өнім резервтерін қалыптастыруға мүмкіндік бермейді. Өнім сауда жүйелерінің тәуліктік тапсырыстары бойынша таратылады.

                    Дайын өнім сапасын бақылауды стандартқа және республикалық техникалық жағдайларға сай тәуліктік технологтар жүзеге асырады.

                  Жоғары сапалы өнімнің  қажетті мөлшерін және ассортиментін қамтамасыз ету үшін  дайын өнімнің тағайындалған нормасын және өндірістің технологиялық тәртібін қатаң сақтауға бағытталған  өнімнің технологиялық жоспары құрылады.

                    Өнімнің әрбір түрі үшін  бекітілген технологиялық нұсқаулар негізінде өндірістік рецептура, дайындау тәртібі  және технологиялық мөлшері анықталады. Технологиялық нұсқаны таңдау кезінде  өнімнің жоғары сапасы және тауарлық түрі шешуші мәнге ие болады.

         ЖШС  «Гермес»   тұтынушылары болып қаланың 112 кәсіпкерлері, дүкендері, дүңгіршектері және басқа да әріптестері, сонымен қатар қала тұрғындары табылады.Кәсіпорын оларға өзінің өнімін жеткізеді және бірлесіп жұмыс атқарады.Оның ішінде: «Саясат» сауда үйі, «Мерей-Адлен», «Роза», «Восход», «Диафлор», «Әйгерім», «Нива», «Жібек Жолы», «Семей сауда» дүкендері, «Арлан» фирмасы, ЖШС «Арбис», «Экспресс», «Байжан», «Наятиль-Нафис», ТПФ «Арна», «Семей–Коонтрог», ФК «Ромат», «Балапан-Транс», «Бунашам», Сенім LTD.

                 Кез - келген өндірістік кәсіпорында өндірістік шаруашылық қызметті ұйымдастыру үшін басқарушылық құрылымның болатыны сөзсіз.

ЖШС «Гермес»  кәсіпорында -өзіндік құнды жоспарлау және есептеу шығындар   элементі   және   шығыстардың   калькуляциялық   статьялары бойынша есептеленеді. /12/

Шығындар элементтері: материалды шығындар (шикізат, шикізат, материал, бұйымдар мен жартылай фабрикаттар, отын, қуат құны), еңбекті төлеуге шығындар. әлеуметтік қажеттілікке шығарулар, негізгі қор амортизациясы, басқа да шығындар (өнімнің өзіндік құнына кіретін материалды емес активтердің тозуы, міндетті сақтандыру төлемі, салықтар және банк несиелер бойынша пайыздар).

Элементтер бойынша шығындарды топтастыру шығындар құрылымына техникалық прогресс әсерін қалыптастыру үшін, қор сиымдылығын, енбек сиымдылығын, қуат сиымдылығын, материал сиымдылығын зерттеу үшін қажет. Егер енбекақы үлесі төмендесе, ал амортизация үлесі көбейсе, онда кәсіпорынның техникалық деңгейінің жоғарылағандығын, еңбек өнімділігін көрсетеді. Еңбек ақы төмендейді, егер де бұйым, жартылай фабрикат үлесі жоғарыласа. Бұл мамандану мен кооперациялау деңгейінің жоғарлағандығын көрсетеді. Калькуляция етатьялары бойынша шығындарды топтастыру ресурстар қайда, қандай мақсатпен және қандай мөлшерде жүмсалғандығын көрсетеді. Енді әр өндіріс бойынша шығындардың калькуляциясын қарастырайық:

Кесте 3 - 2010 жылға сусын сату бөлімі бойынша шығын элементтерінің топталуы.                                                                                                                                                                                                                                                

Көзі: «Гермес» ЖШС-нің 2010 жылғы «Жылдық қорытынды есебі»

ЖШС «Гермес»-де осы сусын сату бөліміте бір тәулік күні бойынша 2,5 тонна шикізатты өндейді. Тауарлы өнімнің 1 тоннасына шығындар келесі кестеде көрсетілген:

Кесте 4 -2010 жыл тауарлы өнімнің 1 тоннасына шығындар (мың теңге).

Көзі: «Гермес» ЖШС-нің 2010 жылғы «Жылдық қорытынды есебі»

ЖШС «Гермес»  кәсіпорынның  2010  жылда  нақты  шығындары  кесте көрсетілгендей жоспардан 1788,4 мың теңге төмен, немесе барлық шығын түрлері, әсіресе материалды шығындар төмендеген. Өзгермелі және тұрақты шығындар   сомасы   өзгерді.   Шығынның   бірнеше   құрылымы   өзгерді: материалды шығындар, негізгі қорлардың амортизация үлесі азайды. Кәсіпорынның нақты шығындарының төмендеуі себебі, сусын сату бөліміі бойынша өндірісті орындау жоспары 89,3 % - ға ғана орындалғаны. Ағымдағы жылда нақты шығындар жоспардан төмен болды.

Шығындардың сомасы өнім бірлігіне өзгермелі шығын деңгейі, оның құрылымы, кәсіпорын бойынша толықтай өнім шығару көлемі есебінен және өнімнің барлық өндіріске тұрақты шығындар сомасы есебінен өзгеруі мүмкін. Берілген кестеден көретініміз 10,7 % - ға шартты-натуралды түрде тауарлы өнім шығару бойынша жоспардың толық орындалмаумен байланысты болған, шығындар сомасы 1788,4 мың теңгеге төмендеген. Өндіріске шығындарды жоспарлау тапсырмалары:

-  өнім өндіріске әсер етуші факторларды анықтау;

-  шығындарды төмендету резервтерін анықтау;

-  қажетті асортиментте жоғары сапалы өнім өндірісін кеңейту.

2010 жылға ЖШС «Гермес» кәсіпорын бойынша өнімді өндіру және өткізуге кеткен шығындар келесідей:

Материалды шығындар: 7469,5 / 10741,2 * 100 % = 69,5 %

Әлеуметтік сақтандыруға шығарымдармен жұмысшылардың еңбек ақысы: 52,7 /10741,2 * 100 % = 0,49 %

Негізгі өндірістік қор амортизациясы: 238 / 10741,2 * 100 % = 2,21 %

Басқа да шығындар:

2959/ 10741,2 * 100 % - 27,8 %

Өнімді өндіру және өткізуге әсер ететін шығындардың басым бөлігі шикізатқа,   отынға,   электр   қуатына   кетті,   ол   69,5   %-ды   құрайды, шығындардың  ең  аз  үлесі  әлеуметтік  сақтандыруға  шығарымдармен жұмысшылардың    еңбек    ақысына    кетті,    негізгі    өндірістік    қор амортизациясына 2,21 % және қалғаны 27,8 % басқа қосымша шығындарға кетті.

Кәсіпорында нан сату бөлімінің шығындар элементі бойынша өзіндік құн есептеленеді, олардың калькуляциясы қосымшада көрсетілген (қосымша

қараңыз)

ЖШС «Гермес» кәсіпорында жоспарлы типтік өзіндік құнының талдауы

келесілерді көрсетеді:

1) бөлімтық өзіндік құн, соның ішінде:

-   қайтарымды қалдықты алмағандағы шикізат;

-   ҚҚС - ғынсыз өндіру бағасы бойынша - 2706 мың теңге;

2) ҚҚС -- ғынсыз технологиялық қажеттілікке отын және энергия қуаты -281,9 мыңтеңге;

3) өндірістік жұмысшылардың негізгі еңбек ақысы (міндетті оклад, тарифті ставка, және баға негізінде) - 472,5 мың теңге;

4) әлеуметтік салыққа аударымдар - 105,4 мың теңге;

5) жинақтау қорына аударымдар - 47,3 мың теңге;

6) жабдыққа кеткен шығындар, жабдықты күту бойынша материалдар шығыны, жабдықты жөндеу бойынша жұмысшылардың еңбек ақысы және т.б. - 344,9 мың теңге;

7) басқа   бөлімтың   шығындар   (жарықтандыру,   амортизациясына,   бөлім ғимараттарына жылу беру және т.б.) - 344,9 мың теңге. Осы барлық шығындардың сомасы өндірістік өзіндік құнды құрайды. Өндірістік өзіндік құн ЖШС «Гермес» кәсіпорын бойынша өнімді шығару көлемі жоспар бойынша 4302,9 мың теңге, ал бір тоннаға 5,062 мың теңге. Өндірістік өзіндік құн қосу өндірістен тыс шығындар оның ішінде жалпы жоспарланған 1540,8 мың теңге сомасы, жалпы және әкімшілік шығындар, қосу 334,3 мың теңге сомасына өнімді өткізу бойынша шығындар, қосу жадлдық қорға аударым - 26,5 мың теңге, 6204,5 мың теңге көлемінде толық өзіндік құнды құрайды.

Негізгі өндірістік құнның бөлімты үстау бойынша қосымша шығындар толық өзіндік құнға үлкен әсерін тигізеді, олар нақты өзіндік құнмен салыстырғанда 2913,9 мың теңге қымбаттады, сонымен қоса басқа ұйымдардың қызметі 109,3 мың теңге, қорытындысында нақты өзіндік құнға өнімнің құны 5390,6 мың теңге қымбаттады, жоғарыдағы айтылғандарға қосылады:

1) брактан жоғалтулар, яғни өнімнің пайызбен нақтылы шығарылымы;

2) ішкі өндірістік себептер бойынша түрып қалғандықтан жоғалтулар;

Өнімнің өзіндік құны - бұл кәсіпорын жұмысының маңызды көрсеткіші. Ол өндірістік жоспарлау барысында табысты анықтау үшін, таратылатын өнім көлемінің тиімділігі мен оның жеке түрлерін анықтау үшін шығарылады. Алдыңғы жылда шығаруға жоспарланған өнімнің толық өзіндік құны жалпылауыш құжат - өнімді өндіру және өткізуге шығындар сметасында анықталады. Кәсіпорынның шаруашылық қызметін жылдық жоспарлауда шығындар сметасы тоқсандық бөлулермен бір жылға қүрастырылады. Бірақ бұл шаруашылықтың тұрақты және жоспарлауында ғана мүмкін. Инфляцияның жоғары қарқыны, еңбек ақының минималды көлемінің индексациясы, шикізат пен энергетикалық ресурстарға бағаның өсуі және басқа да себептер жылдық жоспарлауда қиындатады. Смета өткізілетін өнім көлемін өзіндік құн бойынша есептеуге, өнімді өткізуден түскен өнімді есептеуге, өнімнің материал сиымдылығы мен еңбек сиымдылығы бағалауға, запас шығын және дайың өнімге салынатын айналым құралдарына қажеттілікті жоспарлауға мүмкіндік береді.

Жоспарлы жылда шығарылмақшы өнімнің толық өзіндік құны табыс сомасын анықтайтын өткізілетін өнімнің өзіндік құнысүт ерекшеленеді. Айырмашылық жоспарлы- кезең басында және жоспарлы кезең аяғында сатылмайтын өнім қалдығының көлемімен сатылмаған өнім қалдығына негізделген. Табиғи түрде таратылатын өнім көлемі құрайды: