Шпаргалка по "Микроэкономике"

1.Микроэкономика  пәні, әдістемесі.Қазіргі кезеңде экономиканы зертеуде микроэкономика және макроэкономика деп екі бөлімге бөлу қалыптасқан, бірақ олар өзара тығыз байланысты болады. Микроэкономика – жеке экономикалық субъектілердің (жеке тұлғалардың, үй шаруашылықтарының, өнеркәсіптің ) іс-әрекеттерін зерттейтін экономикс бөлімдерінің бірі. Микроэкономиканың басты ерекшелігі - бұл пән негізгі экономикалық бірліктердің (фирмалар, үй шаруашылықтары) жұмыс істетудің ауқымы, олардың нарықтағы мінез-құлқын зерттейтін бөлімі. Микроэкономика фирмалар мен үй шаруашылықтарының рыноктағы мінез-құлқын, іс-әрекетін, олардың шешім қабылдауының экономикалық негіздерін және өзара байланыстарын зерттейді.Ресурстардың шектеулілігі салыстырмалы түрде сипатталып,барлық адамдардың сан түрлі қажеттіліктерін толықтай ж\е бір мезгілде қанағаттандыру мүмкін еместігін айқындайды.Адамдардың экономикалық іс-әрекеті өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталады ж\е бұларды құрайтын: қажеттілік, ресурстар, технология, өнімдер ж\е оларды пайдалану бір-бірімен тығыз байланысты болады.Микроэкономика адамдардың іс-әрекетін зерттеумен қатар тауарлар мен қызметтерді өндіру,бөлу,айырбас ж\е тұтынуға байланысты шешім қабылдау үдерісіне басты назар аударады.микроэкономика-фирма,үй шаруашылығы ж\е басқа да экономикалық бірліктердің іс- әрекетін сондай – ақ, нарықтардың қызмет етуі мен шектеулі ресурстарды бөлудің жалпы экономикалық ғылым саласы б.т.Микроэкономика пәні деп, экономикалық субъектілердің экономикалық игіліктер турулы шешім қабылдауын айтамыз.Микроэкономика пәнінің әдістері:1.модельдеу әдісі-нақты жағдайлар мен күтілетін нәтижелердің байланысы. 2.кескіндемелер салу әдісі(графиктер салу)3.эконометрикалық әдіс4.болжам құру әдісі5.экономикалық тактика жасау әдісі6.функционалдық талдау7.шектік талдау ж\е маржинализм.8.модельдер көмегімен талдау. Шекті талдау – маржиналистік теориясының негізгі әдісі. Бұл шекті (маржиналды) шамаларды және олардың динамикасын (өзгеріп, дамуын) зерделеу. Функционалды талдаудың мақсаты – бір шамалардың екінші (басқа) шамалардан математикалық функциялар арқылы тәуелдігін тауып, зерттеу. Функциялардың графикалық бейнелеуі графикалық сызу әдісі болып табылады. Экономикалық-математикалық модельдеу әдісі нақты, шын объектінің сипаттарына ие жасанды объектінің модельдеуі мен талдауына негізделген.

2.Сұраныс, сұраныс  заңы және бағалык емес факторлары:Сұраныс – сатып алушы осы баға бойынша алуға дайын тауарлар саны. Сұраныс міндеті – тауарға сұраныс пен оның шамасы мен көлемін анықтайтын факторлар араларындағы тәуелділік. Сұраныс пен баға арасындағы кері тәуекелділік сұраныс заңымен білініп, теріс ылдиі (еңкіші) бар сұраныс қисық сызығы түрінде көрсетіледі.(график) Сұраныс заңы б/ша тауарлардың бағасы неғұрлым төмендеген сайын тұтынушының сатып алатын тауарларының саны көбейеді нөсе керісінше. Сұраныс заңының әрекеті 3 фактормен түсіндіріледі:1сатып алушының психологиясымен – сатып алушылар негізінде көптеу тауарларды төмен бағамен алғанды ұнатады.2кемитін (азаятын) шекті пайдалылық заңымен – оған сәйкес, тауардың келесі даналары тұтынушы үшін азайған пайдалылыққа ие болады,демек,оларға баға кеміген (азайған) жағдайда алынады. 3кіріс (табыс) әсері және ауысу әсерімен. Кіріс әсерінің мәні: тұтынушының тұрақты кірісі шартында тауар бағасының төмендеуі оны сатып алу қабілетін жоғарылатады да көп тауарды сатып алуға мүмкіндігі болады және керісінше.Сұраныстың өзгерісіне бағалық және бағалық емес факторлар әсер етеді:1 Зерттеп отырған тауардың бағасы (р); 2 Басқа тауарлардың бағасы  (субституттар мен комплементтер) (р^s р^c)3 Тұтынушылардың ағымдағы табыстары; 4.Тұтынушылардың талғамы мен қалаулары (z); 5Тұтынудың объективті (сыртқы) жағдайлары (N); 6 Тұтынушылардың күтуі (Е); 7. Тұтынушылардың саны. 8 Басқа тауарлардың бағалары мен пайдалылығы. Артықшылық беруі, мода.

3. Ұсыныс, ұсыныс заңы және бағалык  емес факторлары:Ұсыныс- сатушылардың сатқысы келетін және сата алатын тауарлар бағасы мен оның санының арасындағы тәуелділік. Оны келесі түрде көрсетеміз Q=Q^s(P), мұнда р-тауар бағасы, Q –ұсыныс мөлшері, Q^s(P) –ұсыныс ф/ясы. Ұсыныс қисығы - тауардың бағасы мен оның нарықтағы ұсыныс көлемінің арасындағы тэуелділіктің график түріндегі көрінісі.Үсыныс қисығының бойымен жылжу - баға өзгергендегі ұсыныс көлемінің өзгерісін білдіреді.Ұсыныс заңы –(Law of suppy)-тауардың бағасы неғұрлым жоғары болған сайын оны ұсыну көлемі де соғұрлым көп болады. Ұсыныстың баға өзгеруіне реакциясы төмендегілерімен түсіндіріледі: 1.Өндіріс саласындағы фирмалар баға жоғарылаған кезде резервтегі және тез іске қосылатын жаңа өндіріс қуаттарын пайдаланады, ал бұл өз кезегінде ұсынысты жоғарылатады; 2.Бағаның тұрақты түрде жоғарылауы байқалса, онда басқа өндірушілер осы өндіріс саласына кіруге ұмтылады, ал бұл жағдай тауар өн5дірісін және оның ұсынысын одан сайын жоғарылатады. Бағалық емес факторлар: 1.Өндіріс шығындар.2.Салық мөлшері 3.Технология,4.Субсидия,5.Қарастырып отырған таурдың бағасы 6.Өндірушілердің күтуі,7.Өндірістің объективті жағдайлары,8.Өндіріс шығындары мен технология деңгейі. Ұсыныстың өзгеруі - багалық емес фактордың эсерінен ұсыныс қисығының не жогары солга, не төмен оңға жылжуын білдіреді

4.Нарықтағы тепе-теңдікСүраныс пен ұсыныстың өзара эрекеттесуі және олардың үйлесімі бага механизмі мен бэсеке негізінде іске асады. Бұлар нарықтағы тепе-теңдік пен теңдестік бағаның құрылуына зор ықналын тигізеді.Нарықтық тепе-теңдік - бұл нарықтагы тауарларға сұраныс пен олардың ұсынысы тең болатын жағдай.Тепе-теңдік бага (Р_£) - бэсекелестік күштердің эсер етуі нэ-тижссінде сұраныс пен ұсынысты теңестіретін баға.Егер тепе-теңдік бағадан немесе саннан ауытқу байқалса, нарық тепе-теңдік жайынан (күйінен) шығады. Тепе-теңдікке жетудің 2 балама жолдары – Вальрас бойынша тепе-теңдік және Маршалл бойынша тепе-теңдік деп аталады. Швейцар экономисті Л.Вальрас әзірлеген моделінде (үлгісінде) тепе-теңдіктен ауытқу нақты нарық бағасының тепе-тең бағасынан ауытқу нәтижесінде болады (9 сурет). Нақты нарық бағасы (Р₁) теңсалмақты баға (Р_Е) деңгейінен төмен белгіленді дейік. Бұл жағдайда сұраныс ұсыныстан асып (Q_D > Q_S), сұраныс артылып қалады, ол сатып алушылар арасында бәсекелестік туғызып, нарық бағасын теңсалмақты баға деңгейіне дейін жоғары итермелейді. Егер нарық бағасы (Р₂) теңсалмақтыдан (Р_Е) жоғары болса, ұсыныс молшылығы (артылып қалуы) орын алып, сатушылардың бәсекелестігі нарық бағасын теңсалмақты деңгейге дейін төмендетеді. Вальрас бойынша сұраныс пен ұсыныс функцияларының түрі: Q_D = f (P); Q_S = f (P); тепе-теңдік шарты Q_D =  Q_S.Нарықтағы тепетеңдіктіЕ нүктесі десек,сұраныс көбейгеннен Д-Д2ге тепе-теңдік Е2 жылжиды.          (график)

 

5. Тұтынушылар  мен өндірушілердің ұтысы.D нарықтық сұранысының қисығы барлық тұтынушылардың калауы мен мүмкіндіктерінаныктайды.Сатып алушылардың бір бөлігі аталган бағамен тауардың белгілі санын алуга келіседі,баскалары аталган багамен тауардың одан аз санын млуга мүмкіншіліктері бар немесе мүлдем алмайды.[Q ₁Q_e] интервалын өзара тең кесінділерге Q_1,Q_2,…, Q =Q нүктелермен бөліп тастайық.Тұтынушылардың бір бөлігі  Q=Q-0 тауар бірлігін кем дегенде p бағаға сатып алуға келіседі,бірақ шындығында олар p бағамен алатын болады.(график мухам.і» бет)Олардың ұтысы (p-p)Q,яғни 0Q  негіздемесі бар ж/е графиктегі p биіктігі сол жақтағы бірінші тік бұрыштың ауданына тең.Осыған ұқсас ,p2 бағасымен ∆Q₂=Q₂-Q₁ тауар бірліктері қосымша алынатын болады,ал тұтынушылардың қосымша ұтысы (p2-pe)∆Q2 б/ды.Бұл –сол жақтағы 2-ші тік бұрыштың ауданы.Бұл пайымдаманы қайталасақ барлық тұтынушылапдың жалпы ұтысы мына қосындыға ∑(pi-pe)∆Qii=1 жуықтау,яғни,жоғарыдан D қисық сұрасына ж/е төменнен – p=pe деңгейлес тіке сызықпен шектелген сатылы фигура алаңына тең екендігін көреміз.Егер біз [0,Qe] интервал бөлінуін майдаласақ онда графиктегі сатылы фигуралардың жоғары шекарасы  D сұраныс қисығына жақындай береді.   Ұсыныс қисығы өндірушілердің сатуға келісетін белгілі тауар мөлшерінің ең төменгі бағасын көрсетіп тұр.Өндірушілнрдің бәр бөлігі аз мөлшерде ғана сатады,ал кейбіреулері өндірісті мүлде тоқтатады.Бірақ,бәсекелік нарықта өндірушілер аз тауарларын біркелкі бағамен сатып жатады.pe-p aйырмашылығы тауар бірлігін сатудан тапқан өндірушілердің ұтысын анықтайды.А ауданы-тұтынушылар ұтысы,В ауданы- өндірушілер ұтысы ,А+В ауданы қоғам ұтысы.(График  Тұтынушылар мен өндірушілердің ұтыстары).

                        

 

Көргендей, p<pe бағасында pe біркелкі бағасына дейін құнды көтеру талпынысы бар,бірақ оны  pu      деңгейінен жоғары көтеруге тыйым салынған.Сондықтан  рынокта тауар pu  бағамен сатылатын  болады. Q^s Ұсыныс мөлшеріне қарағанда, Q^D  сұраныс мөлшері жоғары болып келеді,бұл тапшылыққа апарады.Тауар тапшылығы тұтынушылардың теңсіздігіне әкеледі.Тұтынушылардың бір бөлігі тауарды pu   бағасымен ала алады.Қалғандары pu-дан гөрі артық баға төлеуге келісуге мәжбүр болады.”Бейресми базар“ пайда болады. Қоғамның ұтысы қысқарады: А’+B’<A+B,бұл жағдайда өндірушілнр B<B’болғандықтан ұтыста қалады. (график Бағаның жоғары деңгейі)Үкімет бағаның төменгі деңгейін де енгізе алады,мәселен еңбек  нарығын. (график Бағаның төменгі  деңгейі)жұмыска түргандар ұтымды жағдайда болады.Жұмыссыздык артады.Қоғамдық ұтыс төмендейді: А’+B’<A+B.анығы ,А^!<A болғандықтан түтынушылар ұтылыста болады. (Тұтынушы артығы графигі 100, 120...200)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6.Баға  бойынша сұраныс икемділігі.. Сұраныстың бағалық икемділігі – баға 1%-ке өзгергенде,сұраныс мөлшері неше %-ке өзгеретінін сипаттайтын шама. Сұраныстың баға икемділігі сұраныс шамасының өзгеруіне баға өзгеру ықпалының дәрежесін көрсетеді. Баға бойынша сұраныс икемділігі теріс сан болып келеді, өйткені сұраныс пен ұсыныс араларындағы тәуелділік, байланыстылық кері. 1) Нүктелі икемділік коэффициенті – бастапқы мағыналарына қатысты баға мен сұраныстағы пайыздық өзгерістерді сипаттайды: Е_d = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [Р₀ / Q₀], мұнда Р₀ және Р₁ – өнімнің базистік және есепті нүктелеріндегі бағасы.Q₀ және Q₁ – базистік және есепті нүктелердегі сұралатын өнімнің саны.2) Доға тәрізді икемділік коэффициенті – орташа мағыналарға қатысты баға мен сұраныстағы пайыздық өзгерістерді сипаттайды да мына формула бойынша есептеледі: Е_d = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [[(P₀ + P₁) / 2] / [(Q₀ + Q₁) / 2]] = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [Р / Q].Икемділіктің сандық параметрі ретінде ,сұраныстың бағалық икемділік коэффициенті қолд.сұраныстың бағалық икемділігінің шамасы теріс сан болады Е_р(D)<0себебі тауар бағасы жоғарылағанда сұраныс көлемі төмендейді.Бірақ икемділікті бағалаған кезде көбінесе бұл көрсеткіштің абсолюттік мәні колданылады.егер ׀E_p^d׀>1 болса,онда тауарға сұраныс икемді болады.егер ׀E_p^d׀<1болса,онда тауарға сұраныс икемсіз болады.егер ׀E_p^d׀=1болса,онда тауарға сұраныс икемділігі 1-ге тең болады.Егер ׀E_p^d׀=0болса,онда сұраныс оте икемсіз.егер ׀E_p^d׀→∞ болса,сұраныс оте икемді. ׀E_p^d׀>0 болса,онда зерттеп отырган тауар Гиффен тауары болады.Сұраныстың бағалық икемділігінің графиктері:1. ׀E_p^d׀>1 сұраныстың баға өзгеруіне сезімталдығы жоғары.Бағаның р₁ ден р₂ ге төмендеуі сұраныс көлемін Q₁ ден Q₂ге дейін бірталай өсіреді,ал жалпы түсім жогарылайды.2. ׀E_p^d׀<1 сұраныстың баға өзгеруіне сезімталдығы томен немесе әлсіз.Бағаның томендеуі сұраныс колемін азгантай шамага осіреді,сондыктан жалпы түсім томендейді.3. ׀E_p^d׀=1 сұраныстың бірлік икемділігі.баганың томендеуі сұраныс колемін діл сондай шамаға осіреді,сондыктан жалпы түсім озгермейді.(график икемсіз,икемді,икемділігі бірге тен сұраныстың)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7. Бағалық икемділік және жалпы  табыс.Сұраныстың бағалық икемділігі – баға 1%-ке өзгергенде,сұраныс мөлшері неше %-ке өзгеретінін сипаттайтын шама. Сұраныстың баға икемділігі сұраныс шамасының өзгеруіне баға өзгеру ықпалының дәрежесін көрсетеді. Баға бойынша сұраныс икемділігі теріс сан болып келеді, өйткені сұраныс пен ұсыныс араларындағы тәуелділік, байланыстылық кері. 1) Нүктелі икемділік коэффициенті – бастапқы мағыналарына қатысты баға мен сұраныстағы пайыздық өзгерістерді сипаттайды: Е_d = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [Р₀ / Q₀], мұнда Р₀ және Р₁ – өнімнің базистік және есепті нүктелеріндегі бағасы.Q₀ және Q₁ – базистік және есепті нүктелердегі сұралатын өнімнің саны.2) Доға тәрізді икемділік коэффициенті – орташа мағыналарға қатысты баға мен сұраныстағы пайыздық өзгерістерді сипаттайды да мына формула бойынша есептеледі: Е_d = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [[(P₀ + P₁) / 2] / [(Q₀ + Q₁) / 2]] = [ ∆Q/ ∆Р] ∙ [Р / Q].Сұраныс икемділігінің келесі түрлерін айырады:1. Сұраныс баға бойынша икемді:бағаның 1%-ға өсуі сұраныстың 1%-дан астам төмендеуіне әкелсе. -∞< ^РE (D) =<-1 .Икемділік коэффициенті бұл жағдайда 1-ден көп. 2. Сұраныс баға бойынша икемсіз: бағаның 1%-ға өсуі сұранысты 1%-дан аз төмендеуіне әкелсе, -1< ^РE (D) <0 . 3. Мүлде икемсіз сұраныс: бағаның ешқандай өзгерісі сұраныстың өзгерісіне әкелмейді (сұраныс бағадан тәуелсіз), ^РE (D)=0. Бұндай сұраныс өмірлік тұрмыста ең қажетті тауарларға жиі байқалады, оларды кейбір тұтынушылар бағасының өсуіне қарамастан сатып алады, мысалы, дәрі-дәрмектер. Сұраныс қисық сызығы баға қисық сызығының түрін алады .4. Анық икемді сұраныс – бағаның аз ғана өзгеруінде де сұраныс айтарлықтай өзгереді (сатып алу мүмкіндіктердің шегіне дейін), ^РE (D) =-∞. 5. Бірлікті икемді сұраныс – бағаның пайыздық өзгеруі сұраныстың бірдей пайыздық өзгеруімен бірге жүреді, ^РE (D) =1.Жалпы табыс:TR=pQ(р-баға, Q-сатылатын тауар көлемі). р+∆р баға өзгеруінде сұраныс қисығына сәйкес сату көлемі Q+∆Q-ға дейін өзгереді. Мынадай жағдайлар болуы мүмкін:1.Сұраныс икемді болса, 1формуладағы жақшадағы өрнек сол б/ды,онда: ∆р>0-да  ∆TR-дің жалпы табыстарының өзгеруі сол,ал баға төмендеуіне ∆TR-дің өзгеруі оң.2. Сұраныс икемсіз болса, -1< ^РE (D) <0, 1формулада жақша ішіндегі өрнек оң б/ды:бағаның өсуі ∆р>0 ∆TR-дің өсуіне,баға төмендеуі ∆TR-дің төмендеуіне әкеледі.3.Сұраныс 1-лік икемді,онда ∆TR=0 бағаның елеусіз өзгерісінде TR өзгермейді. График: мүлде икемсіз, мүлде икемді, бірлік икемділік

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8. Табыс бойынша және қиылысқан  икемділік. Микроэкономикада тауарлар бірін бірі ауыстыратын және толыұтыратын болңандықтан, бір тауардың ба және толыұтыратын болңандықтан, бір тауардың бағасының өзгеруі, екінші тауардың сұраныс көлемінің өзгеруіне әсер етеді. Бұл байланысты анықтау үшін, сұраныстың қиылысқан икемділігі деген көрсеткішті енгіземіз. Бұл коэффициент у тауарының бағасы 1%-ке өзгерген кезде х тауарына сұраныс көлемі неше процентке өзгергенін көрсетеді және төмендегідей формулалармен анықталады:

,Мұнда, қиылысқан икемділік коэффициенті;

сұраныс функциясының Р_у арқылы алынған алғашқы туындысы;

Р_у – у тауарының бағасы;Q_x – x тауарына деген сұраныс көлемі; Егер У тауарының бағасы мен Х тауарына деген сұраныс көлемі белгілі бір уақыт аралығында өзгерсе, онда - былай анықталады:

, - 1және2 кезеңдегі Х тауарына деген сұраныс көлемі; , - 1 және 2 кезеңдегі У тауарының бағасы; , яғни оң сан болса, онда қарастырып отырған х және у тауалары бірін бірі ауыстыратын тауарлар болады, ал егер , яғни теріс сан болса, онда зерттеп отырған тауарлар бірін бірі толықтыратын тауарлар болады. , онда х және у тауарлары бір біріне қатысы жоқ тауарлар болып табылады.Баға бойынша айқас икемділік коэффициенті мына формула бойынша есептеледі: Е_XY =( Х тауарға сұраныстың пайыздық өзгеруі / Y тауар бағасының пайыздық өзгеруі) = [ ∆Q_Х / ∆Р_Y] ∙ [Р_Y / Q_Х].3 жағдай бар:1)Epу(Dx)>0 – Х тауары У тауарын ауыстырушы; 2) Epу(Dx)<0 – У тауары Х тауарын толықтырушы;3) Epу(Dx)=0-Х және У бір-біріне тәуелсіз тауарлар. Сұраныстың табыстық  икемділігі Еі тұтынушы табысының көлемі 1% ке өзгерген  уақытта қарыстып отырған тауарға деген сұраныс көлемі неше  процентке өзгеретінін көрсетеді.Сұраныстың табыстық икемділік коэффициенті   Еі оң сан,теріс сан және нольге тең болады.Егер табыс өскен уақытта затқа деген сұраныс өсетін та болса, онда Еі > О. Бұндай тауарларды кәдімгідей тауарлар дейміз. Ал егер СТИ-дің мәні Еі < О болса, онда бұл тауарлар – сапасыз тауарлар болады, себебі тұтынушының табысы өскен сайын қарастырып отырған тауарға деген сұраныс азаяды.Сұраныстың табыс өзгеруіне деген сезімталдығын анықтау үшін табыс бойынша сұраныс икемділігінің коэффициенті есептеледі:Е = [(∆Q / Q) ∙ 100%] /[(∆І) ∙ 100%] = (∆Q / ∆І) ∙ І/Q, мұнда І – табыс. Кейбір тауарлар үшін табыс бойынша сұраныс икемділігінің коэффициенті өз белгісін өзгертеді. Бұған байланысты тауарлар нормаға сәйкес (стандартты) және сапасыз (сапасы төмен) деп бөлінеді. Микроэкономикада  табыстың өсуімен сұранысы төмендейтін тауарлар сапасыз деп саналады. Табыстың өсуімен сұранысы жоғарылайтын (табыс бойынша икемділік коэффициенті – оң сан) тауарлар нормаға сәйкес деп саналады.Еі (D)=0 -жай тауарлар. Тұтынушы табысы өскенде, осы тауарлардың тұтынылуы артады.Еі (D)<0- төмен сапалы тауарлар.Табыс өскен сайын, олардың тұтынылуы кеми түседі.Сән-салтанат, әдемілік тауарлары – оларға деген сұраныс табыстан жылдамдау, тездеу өседі, икемділік коэффициенті E1>1. Сұраныстың тура, айқас икемділігі коэффициенттері мен табыс бойынша сұраныс икемділігі араларында өзара байланыс бар: олардың сомасы 0 (нөлге) тең.