Шпаргалка по "Микроэкономике"

Бәсекелестік фирмадан айырмашылығы, нарықтық билікке ие болған жағдайда фирма тауарына сұраныс қисығы ылдилы. Монополист бағаны өзі тағайындауы мүмкін, бірақ, ол кез келген жоғары бағаны қоя алмайды, әйткенде сұраныс мөлшері төмендеуі мүмкін.

Монополия үшін монополист тауарының  сұраныс қисығы: D нарықтық сұраныс қисығы болады.

 

 

 

 

 

 

43.Монополист пайдасын  арттыру.

Табыс максималды болғанда шығару көлемінде шектік табыс шектік шығынға  тең болғанда фирманың табысы П=TR-TC. Q өндіріс көлемінің функциясы болып табылады. Ол максимумға жетуі үшін оның туындысын  айналдыру керек: П’=TR’-TC’=0. TR’=MR болғандықтан, TC’=MC, мұнда монополистің максимум шарты шығады: MR=MC. Демек, Q*  өндіріс көлемі мынадай болу керек, фирманың шектік табысы оның шектік шығынына тең. Q* нүктесінде MR мен MC қисықтары қиылысуы керек. Q<Q* өндіріс көлемінде MR шектік табысы MR, MC  шектік шығыннан асады, яғни П’=MR-MC>0, және Q дің Q* дейін өскен кезде П табысы көбейеді. Ал  өндіріс көлемінде MR шектік табысы MC шектік шығындардан төмен. Демек, П’=MR-MC<0, және Q-дің Q*-ге дейін азайғандығында П табысы өседі. 8.3-сурет. Монополистің пайдасын арттыру .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

44.Монополия жағдайындағы  сұраныстың бағалық икемділігінің  рөлі.

Өндірушінің TR= p*Q  жалпы  табысы ескере отырып, шекті түсімді  есептеп шығарамыз: MR==p*[]=p*[1]=p*(1)

E=  сұраныстың бағалық икемділігі, яғни MR=p*(1+)

 бағалық сұраныс  икемділігі үнемі теріс болғандықтан, , яғни монополистік шектік табыс қисығы нарықтық сұраныс қисиғынан төмен орналасады(1-сурет).1-сурет. Сұраныс қисығымен  шектік табыстың  орналасуы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Егер өнімге деген сұраныс икемді болса, шекті табыс оң болады, яғни              . Теңдеудің немесе бөлшектің бөлігі 1-ден кіші болады. Сондықтан монополист бәсекелеспен салыстырғанда бағаның деңгейінде белгілейді.Ал монополист өніміне сұраныс икемсіз болғанда, MR=MC теңдігі кез келген өндіріс көлеміне өатысты болмайды. Алынған маңызды қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Монополист өндіруші өнім шығару және оны сату көлемін өзінің өніміне сұраныс икемді болғанда ғана кеңейте түседі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

45.Монополист іс  әрекеті

Бәсекелік фирма үшін ұсыныс қисығы болады.Ал монополия үшін ұсыныс қисығы болмайды,себебі бағаның өзгеруі оған әсер етпейді,ол сұраныс заңымен байланысты р бағасының оптималды ұштасуы мен Q өндіріс көлемін өзі таңдайды.Егер р_м монополист бағасы оның АС орташа шығындарынан жоғары болса,онда ол оң экономикалық табыс алады.(Төмендегі сурет).Бұл р_мEFH тік бұрыш алаңы.Ал егер сұраныс төмендесе,D және R қисықтары төменге түседі де,табыс теріс болады.фирма шығынға ұшырайды.Монополист пайдасы

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ұзақ мерзімді кезеңде  ол өндірісті тоқтатуға мәжбүр болады.ал қысқа мерзімді кезеңде барлық жағдайларды  және болашақтағы болжамды қарастыру  керек.егер фирма рыноктан шықса,онда оның қайтып келуі белгісіз.Кез келген фирманың,монополист болмаса да,өзінің бағасына әсер ете алса,монополистік билігі нысаны бар.Оның өлшемі Лернер көрсеткішімен анықталады: 

Бәсекелік фирма үшін ол нөлге  тең,себебі оның өндірістік көлемінің  оптималдылығы р=MC жағдайынан анықталады.Ал монополия үшін,егер р бағасын р_м баға ауыстырса,онда: 

Сұраныс неғұрлым икемді болса,фирмада  соғұрлым монополиялық билік аз болады.Егер бәсекелік нарық монополияландырылса,оның өндіріс көлемі Q_с ден Q_м ге азаяды,ал баға р_с тен р_м ге дейін көтеріледі.Ал тұтынушылар ұтысының жоғалуы А+B болады,ал өндірушілердің қосымша ұтысы A-C тең.Нарықты монополизацияландырғандағы қоғамның толық шығыны:(A+B)-(A-C)=B+C Сонымен,мүлтіксіз бәсекемен салыстырғанда монополист аз өндіреді,ол бағаны жоғары тағайындайды,мұнда қоғам ұтыстан зардап шегеді.Инновациялар көбінесе өндіріс шығындарын төмендетеді.   Монополиялардың қоғамдық шығындары Фирма алатын табыс,алғашқыда А алаңына тең.инновациялардан кейін ол A+B құрайды.Демек,В – бұл монополистің инновацияға жұмсай алатын ең көп сомасы.салықтар керісінше фирманың шығындарынкөбейтеді.Монополист,тауар бағасын көтеру арқылы салықты сатып алушыларға артады деп жорамал жасауға болар еді,бірақ шын мәнінде олай емес.ИнновацияларБір өнім бірлігіне t ставка салық салынды делік.Бұл шектік шығындар қисығын жоғары t бірлігіне жылжыт Монополист тауарына салық

Салық енгізгенге дейін монополист табысы A+B+C алаңына тең.Салық енгенде  ол А-ға дейін қысқарады.Салық ретінде В алаңын мемлекет алады.Ал С-бұл салық енгізгеннен кейінгі қоғам шығыны.Бірақ салықсыз мемлекет өмір сүре алмайды

 

46.Бағалық дискриминация  және нарықты сегменттеу.

Әр түрлі сатып алушыларға бір тауарды не қызметті әр түрлі  бағамен сатса,бағалық дискриминация  болады.Бағалық дискриминацияны жүзеге асыру үшін фирма сатушының қанша төлей алатынын анықтай білулері керек,ал сатып алушылардың алынған тауарды не қызметті басқа сатып алушыларға беру мүмкіндігі болмауы керек.Бағалық дискриминацияБағалық дискриминация іс жүзінде бағаның диверсификациялау жолымен жасалынады, демек: тұтынушылардың табыстары бойынша,тауарлар категориялары бойынша,тұтыну көлемі мен сату уақыты бойынша. Мүлтіксіз бағалық дискриминация әрбір тауар бірлігі немесе қызметті сатып алушылар алғысы келетін максималды бағамен сатуды білдіреді.Мысалы,Qтауар бірлігі сатылды деп есептейік.D нарықтық сұранысының қисығына сәйкес тағы ∆q тауар бірлігін р бағасымен сата алады.Мүлтіксіз бағалық дискриминация жағдайында MR табысының шектік қисығы D нарықтық сұранысының қисығы болады.Монополистке MR=MC тепе теңдігі орындалғанға дейін өндіріс көлемін көбейту ұтымды.Демек,соңғы салынатын тауар бірлігінің бағасышектік шығындарға тең,және мүлтіксіз бағалық дискриниминацияны қолданатын фирма бәсекелік фирма болған жағдайдағы өнім көлемін шығарады.Мүлтіксіз бағалық дикриминация кезіндегі табыс Егер фирма әрбір тұтынушының мүмкіндігі мен қалауларын білмесе,мүлтіксіз бағалық дискриминацияны жүзеге асыра алмайды. Нарықты сегменттеуНарықты әдетте келесі түрде сегменттейді сатып алушыны бірнеше топқа бөледі және бір тауарлар үшін олардың әрқайсысына әр түрлі баға белгілейді.Жоғарыдағы суретте нарық екі сегментке бөлінген:І және нарық ІІ D₁және D₂ сұраныс қисықтарының горизонталды соммалау D нарық сұранысын береді.MR₁+MR₂=MC шарты екі нарықтада Q₀=Q₁+Q₂ сату көлемінің оптималды соммасын анықтайды.Q₁-мен Q₂ шамасы MR₁=MC және  MR₂=MC жағдайынан табылады.Содан кейін осы бойынша бірінші және екінші нарықтардыда p₁ мен p₂ бағалары анықталады.р₀-бұл монополистің нарықты сегменттемегендегі бағасы.Егер нарық сегментінде сомалық табыс сегментсіз табыстан әлде қайда жоғары болса,онда фирма үшін нарықты сегменттеудің пайдалы мәні бар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

47.Картель және  табиғи монополия

Өнімдерді шығару мен тауардың нарықтық бағасын көтеруді шектеу үшін бір бірімен байланысы бар фирмалардың бірлестігін картель дейміз.

 

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Картель мен фирма.

Монополия жағдайында өнім мүлтіксіз  бәсекеге қарағанда кем шығарылатын  болғандықтан,картель өзінің мүшелері үшін квота енгізеді.Легалды болса  да бұл картельдің тұрақсыздығына себеп  болатын бірде бір себеп.Фирма үшін белгіленген q₁квотаның  q^*оптималды көлеміне дейін көбейту оның табысының р^*картель бағасын көтереді.Бірақ картельдің басқа мүшелері де осылай әрекет етсе,нарықтағы сұраныстың өсуі тепе теңдік бағаны төмендетіп,картельге қатысушылардың бәрінің табыстарын төмендетеді.Екінші себеп жоғары табысқа қызыққан басқа фирмалардың салаға енуі.Бұл картельдің салаға кіру үшін шек қою мүмкіндігі болмаса ғана жүзеге асады.

Табиғи  монополия ауқымынан үнемдеу қатты білінетін өнім шығару диапазонында мүмкін болады.

 

            

 

 

 

 

 

 

 

 Ауқымнан үнемдеу

Орташа шығындар қисығы теріс  ылдилы көлбеулік болады.Әдетте табиғи монополистер болып,тұрғын халықты  коммуналды қызметпен қамтамасыз ететін фирмалар.Мұндай фирмаларды майда фирмаларға бөлу тиімді емес.Екі фирманың жалпы шығындарының сомасы:                                 TC₁+TC₂=2TC₁=2AC₁Q₁>2AC₀Q₁=AC₀Q₀=TC₀

Егер антимонопольді шараларын  реттемесе,шамалас табыс алу үшін табиғи монополия оңтайлы үшін оптималды өнім шығару көлемін таңдап алады және MR=MC шартынан баға таңдайды.

 

 

 

 

                               

 

 

 

 

 

Табиғи монополияны  реттеу

   Мемлекет минималды  өндіріс көлемін белгілей алады.Жоғарыдағы суреттегідей Q_l өте үлкен болып таңдалса,фирманың табысы теріс болады,себебі,Р_l<AC(Q₁).Бұл жағдайда ол өндірісті тоқтатуы мүмкін.Сондықтан фирмаға белгіленген өндіріс көлемі оны дамыту үшін қажетті оң табыс алу мүмкіндігін қалдыруы керек.Бірақ,фирмадан басқа өндіріс пен оған байланысты шығындарды ешкім білмейтінін ескеру қажет.Сондықтан,мемлекеттің араласу мүмкіндігін біле тұра,жоғары табыс алу үшін өзінің шығындары жөніндегі мәліметтерді асыра сілтеп беруі мүмкін.

48. Монополистік  бәсеке (monopolistic competition)- сатушылар өз тауарының бағасына әсер ете алатын нарыққа кіру еркін, сатып алушылар бағаны берілген деп қабылдайтын нарықтық құрылым. Монополистік бәсеке “таза монополия” жағдайына, сонымен қатар “жетілген бәсекеге”  де ұқсайды.Монополиялық бәсеке жағдайында фирманың сұраныс қисығы төмен қарай бағытталған, кемімелі, икемді болады. Сұраныс икемділігінің факторлары- бәсекелестер саны, өнімнің ерекшелену деңгейі. Монополистік бәсекенің ерекшеліктері: 1 .Өнім біртекті емес. 2.нарықта тауарды сатушылар мен сатып алушылар саны көп болады. 3.Жеке фирма үлесі жалпы нарықпен салыстырғанда өте аз. 4.Нарықта енуі еркін.Қысқа мерзімді кезеңде саладағы фирмалар саны шектеулі. Қысқа мерзімде монополиялық бәсеке нарығында әрбір фирма таза монополияға ұқсас болады. Ьірінші- ол MR=MC жағдайына сәйкес келетін өнім көлемін анықтайды, ал одан кейін осы өнім көлеміне сәйкес келетін бағаны (Р) белгілеу үшін сұраныс қисығын пайдаланады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бұл уақытта фирманың пайда  алуы немесе зтян шегуі баға (р) мен  орташа жалпы шығындардың (АТС) арақатынасына  байланысты болады.Дегенмен, монополиялық бәсеке жағдайында экономикалық пайда мен зиян көп тұрақтамайды.Ұзақ уақыт мерзімінде пайда бәсекелестерді салаға кіруге ынталандырады, ал зияндар – шығып кетуге себеп болады. Фирмалардың көшу процестері экономикалық пайда нөлге тең болғанға дейін жалғаса береді.Бұл жағдай жетілген бәсекеге ұқсас: пайда да, зиян да жо

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

А нүктесі- ұзақ мерзімдегі тепе- теңдік нүктесі, бұнда п=0 (п= пайда). D қисығы (LAC) орташа шығындар қисығына жанама. Фирмалар тек қалыпты пайда болады.

49.Олигополия- (oligopoly)- сатушылар тауарының бағасына әсер ете алатын, өз әрекетіне басқа сатушылардың жауабын ескеретін, нарыққа кіру ашық және жабық, сатып алушылар бағаны берілген деп қабылдайтын нарықтық құрылым. Өндірістің техникалық күрделі салаларының бәріне жақыны: металлургия, химия, автомобиль құрылысы, электроника, кеме мен ұшақ құрылысы және т.б. нарық құрылымының осы түріне жатады. Олигополяның ерекшеліктері:1. Нарықта басым фирмалар болады, олардың саны көп емес.2. Олигополиялық фирмалардың нарықтық ұлестері көп болады,сондықтан бағаға монополиялық билік жүргізе алады.3. Осындай әрбір фирманың сұраныс қисығы төмен қарайә бағытталған болады.4. Олигополиялық нарықтың басты сипаты- фирмалар бір- бірімен тығыз байланысты және өзара тәуелді. Баға мен өнім көлемін анықтағанды әрбір фирма өзінің бәсекелестерінің ықтимал реакциячын ескеруге мәжбү болады.5. Салаға жаңа фирмалардың кіруіне айтарлықтай кедергілер қойылады.

Жалпы өзара байланысының салдары:1.Сұранысты бағалау қиындығы2.Шекті түсімді анықтуға болмайды 3.Тепе- теңдік баға (Р)  мен тепе- теңдік сату көлемін (Q) анықтау мүмкіндігі жоқ. Нарық іс-әрекетінің осындай белгісіздігінен олигополия үлгісінің көптігі туындайды, олар кооперативтік және кооперативтік емес іс- әрекет модельдеріне бөледі. Коперативтік емес іс- әрекет кезінде әрбір сатушы баға мен өнім шығару көлемін анықтау мәселесін өз бетінше шешеді.Коператвтік іс- әрекет – фирмалардың осы сұрақтарды бірігіп шешуін білдіреді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

50. Өндіріс факторлар  нарығындағы жетілмеген бәсеке

Бәсекелік еңбек нарығында  МЕ шектік шығындар тұрақты. Сондықтан  АЕ=ME орташа шығындар, яғни АЕ қисығы МЕ қисығына сәйкес келеді. Монопсония деп  бір ғана сатып алушысы бар  өндіріс факторының нарығын айтамыз. Мысалы, қалада бір ғана кәсіпорын  болып, тұрғын халық тек сонла  ғана жұмыс істей алады. Еңбек  санын жұмысқа көбірек тарту  үшін монополист W еңбек ақысын көбейту  керек. Демек, оның АЕ орташа шығындары  қисығы оң ылдилы, ал МЕ шекті шығындарынң  қисығы одан жоғары орналасуы қажет.Бәсекелестік еңбек нарығындағыдай МЕ шектік шығындар MRP_L шектік табытан аспай тұрғанда еңбекті қолдануды көбейтуге болады. Тепе-теңдік шарты: MRP_L=ME. Ол монополистің еңбекті жолдаудың      оптималды деңгейін анықтайды. Еңбек ақының мөлшері S_L еңбек ұсынысының қисығымен анықталады, ол да АЕ орташа шығындар қисығы болып табылады. Монопсонияда жетілмеген бәсеке сияқты емес, еңбек аз жалданады және еңбек ақы төмен .  Өндіріс факторы нарығында монополия болуы мүмкін. Мысалы, саланың жұмыскерлер кәсіподағы.Өндіріс факторының көп жеткізушілері бар деп есептейік, бірақ бірді-бірі еңбек ақы мөлшеріне әсер ете алмайды. VRP_L   арқылы шектік еңбек өнімінің бағасын белгілейік. Өнім нарығында бәсеклік фирма үшін ол MRP_L  -ге тең, ал монополист үшін өнім нарығында VRP_L  > MRP_L  . еңбеті қолдау оңтайлы көлемі MRP_L =ME шарты арқылы анықталады, яғни шектік табыстылығы қисығы мен шектік шығындар қисығының қиылысу нүтесі арқылы. Ал  бағасы VRP_L  қисығымен белгіленеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

51. Экономикадағы  жалпы тепе-теңдік

Жалпы тепе-теңдікті талдау барлық нарықтарда бір уақытта тепе-теңдікке жетуді зерттейді.

Азық-түлік                                         Өнеркәсіп тауарлары                            Еңбек

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мысалы, астық шығымы болмағандықтан Sf азық-түліктер ұсынысының қисығы солға  жылжып оған баға көтеріледі. Тұтынушылар  өнеркәсіп тауарларын алудан уақытша  бас тартуға мәжбүр болады, Dg  сұраныс қисығы солға жылжиды, ал баға төмендейді. Еңбек нарығында  өндірістің қысқаруына байланысты Dl  сұраныс қисығы солға жылжиды. Соған сәйкес баға да өзгереді. Бірақ процесс аяқталмайды. Еңбек ақының W- ден W’ –ге дейін ставкасының төмендеуі фирмаларға еңбекті жалдау тиімді, өнеркәсіптік тауарлар ұсынысы көтеріліп, Sg қисығы оңға S’g жағдайына жылжиды. Өнеркәсіп тауарларының бағасы тағы төмендеп, өндіріс көлемі өседі.

  Соңғысы басқа екі  нарыққа әсер етеді: шығындар  төмендегендіктен еңбекке сұрыныс  біршама көтеріледі,азық-түлікке ұсыныс көбейеді. Осылай 3 нарықтардың өзара іс-қимылы жалпы тепе-теңдікке жеткенше жалғастыра береді.

Жалпы эк-қ тепе-теңдік моделінде барлық нарықтарда бір уақытта сұраныс пен ұсыныстың теңдігін қамтамасыз ететін тепе-тең бағалар жүйесінің қалыпиасу механизмі зерттеледі. Егер игілікиер нарығында үй шаруашылықтары шығындар жұмсайтын болса, онда фирмалар табыс алады. Ал енді осыған орай факторлар нарығында керісінше үй шаруашылықтары еңбек ақы және дивиденттер түрінде табысқа ие болатын болса, онда фирмалар еңбек пен капиталға төленетін төлемдер көлемінде шығынданады. Жалпы эк-қ тепе-теңдіктің орын алуы мүмкін екенін дәлелдеу үшін моделді алғашқы болып тұрғызған 1-ші экономист – Л.Вальрас болды. Ол жалпы эк-қ тепе-теңдік әрбір нарықта жетілген бәсекелестіктің шарттары орындалатын эк-қ жүйемен үйлесімді екенін көрсетті. Сол себепті оның моделі кейде бәсекелестіктің тепе-теңдік моделі деп те атайды.  Бұл егерде сатушылар мен сатып алушылар бағаны сырттан қабылдаушылар болатын болса, онда барлық нарықтар бір мезгілден тепе-теңдікте болатын және белгіленген шектеулер кезінде әрбір субьект өз мақсатын мейлінше арттыратын бағалар жүйесін орната алатындығын көрсетті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

52.Таза айырбас  экономикасыЭкономиканы жалпы қарастыратын болсақ,әрбір индивидуум,әрбір фирма,мемлекет пен әртүрлі институттар өздерінің мақсатына жетуге әрекеттенеді.Экономикада жалпы тепе-теңдік болуы мүмкін бе