Қарт кісілермен әлеуметтік жұмыс

   «Халықтың өз бөлігін құрау» теорияларының авторлары қоғамда қарт адамдардың саны аз болатының дәлелдеді және бұл олардың әлеуметтік- экономикалық статусының төменгі деңгейде екеніні анықтайды.

   Қоғам оларды кемсітіп, оларға қарсы болып көрінеді. Егер үлкен егде жастағы адамдар жаққа жолды тауып, қалыптасқан байланысты сақтап қалса, олар мәдени деңгейдің жаңа түрін құрып, өзінің психологиялық тұрақтылығын сезінеді.

3. Осы жастағы топқа жататын адамдардың арасында психологиялық жақындастық, бірін- бірі қабылдап, тез тіл табысып кету;
4. Халықтың бөтен топтармен іс- әрекет жасаудан оларды алып тастауы.

Сонымен үлкен егде жастағы адамды кемсіту, олардың бірлігі қартаю кезіңде  қарым- қатынастарының өзіне тән  жаңа түрі туындайды.

  Осы  түрі, яғни теорияның пайымдауынша  бұл адамдарға арналған мамандандырылған  мекемелерінің көбеюі, өзіндік мәдени  деңгейді көбеюдегі қалыптастыруға мүмкіндік берер еді. Қарттар өздеріне лайықты мағынада өмір сүргісі келеді. Бұл олар өздерінің проблемаларын шешуге белсеңді түрде қалыптасқан жағдайда ғана мүмкіндік болады.

  Кейбір мамандар адамдардың жастары бойынша стратификация теорияларын тиімді болып санайды. Бұл теорияға сәйкес адамдардың әр буыны өзінше құнды және тек қана өзіне тән тәжірбиесі бар деп тұжырымдалған. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.3. Қарттармен  әлеуметтік  жұмыс атқарудың  моделдері мен  технологиялары  

   Әлеуметтік жұмысқа арнап әдебиетте қарт адамдармен жұмыс істеу моделдері ұсынылады.

1. Жеке адамды, оның әлеуметтік ортасында зерделеу;
2. Жеке адамдардың қалыптасу және даму факторларын есепке алу.

 

   Үлкен егде жастағы адамдармен әлеуметтік жұмыс атқарудың қазіргі технологиясы қарт адамдарға қатысты қарастырылған. БҰҰ- ның принциптері бойынша « Үлкен , егде жастағы адамдардың толық мағыналы етіп қамтамасыз ету негізінде құрылу керек».

   Бұл құжат барлық елдердің үкіметтерге қарт адамдарды әлеуметтік қолдаудың нақтылы шараларын асыруды үсынылады.

1. Қарт адамдарға қатысты ұлттық саясат негізінде, осының нәтижесінде халықтың буындары арасындағы байланысты нығайту;
2. Қайырымдылық көрсеткен ұйымдарды қолдау;
3. Қарт адамдарды экономикалық күзелістерден қорғау;
4. Қарттарға арналған мамандандырылған мекемелерде тұратын өмір сүру деңгейін жоғарлату;
5. Отанында немесе басқа елдерде тұратын жатқан қарт адамдарды әлеуметтік қызметпен толық қамтамасыз ету.

леуметтік қызмет көрсету түрлері келесідей  болып келеді:

• Зейнетақылар мен жәрдемақылар;
• Қарттар мен мүгедектерге арнаулы мекемелерде қызмет көрсету;
• Мүгедектерге берілетін жеңілдіктер;
• Жалғыз басты қарттарға көмек көрсету;

     Мысалға әлеуметтік қызмет көрсету орталығының  құрылымына тоқталайық. Оған бірнеше  бөлімшелер кіреді. Күндізгі қабылдау бөлімшесі тамақтандыруды, медициналық және мәдени қызмет көрсетуді қамтамасыз етеді. Арнайы шеберханалар да және жеке шаруашылықпен айналысу да қарастырылған.

     Уақытша тұру бөлімшесінде емдік-сауықтыру және реабилитациялау қызметі, мәдени және тұрмыстық қызмет көрсету, тәулік бойы тамақпен қамтамасыз ету жұмыстары жүргізіледі.

     Үйде әлеуметтік көмек көрсету бөлімшесінде қарттармен мүгедектерге тұрақты немесе уақытша үйде  әлеуметтік –тұрмыстық қызмет көрсету ұйымдастырылады.

    Әлеуметтік қызмет көрсету орталығындағы жедел әлеуметтік көмек көрсету бөлімшесі келесі қызметтерден тұрады:

• Жедел түрде ыстық тамаққа немесе азық-түлікке мұқтаж адамдарға бір реттік көмек;
• Киіммен, аяқ киіммен қамтамасыз ету;
• Бір реттік материалдық көмек көрсету;
• Уақытша тұрғын үймен қамтамасыз ету;
• Жедел психологиялық көмек көрстеу, соның ішінде «сенім телефоны» арқылы да;
• Заңнамалық көмек көрстеу;
• Аймақтық ережеге байланысты көмектің басқа да түрін көрсету.

Атаулы  әлеуметтік көмек бөлімшесі де маңызды  орында тұр.

     Әлеуметтік зерттеулер нәтижесі  бойынша қарттардың жағдайын  жақсарту үшін елімізде келесі  жұмыстар қолға алынуы тиіс:

• Зейнетақының көбеюі,
• Зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінің жақсаруы;
• Үйде қызмет көрсету жұмыстарының дамуы;
• Қарттарға арналған үйлер мен онда тұру жағдайларының жақсаруы және т.б.

Көптеген  елдерде зейнетақымен қамсыздандыру  жүйесін жақсарту әлеуметтік қамсыздандыру  бағытының ең басты мәселесі болып  отыр. Бұл мәселе әр елде өзіндік  ерекшеліктермен шешіліп  келеді.

     Кейбір елдерде зейнеткерлер зейнетақысын оның көлеміне қарамастан толықтай алады. Ал кейбір елдерде жинақталған зейнетақы жүйесі жүріп жатыр.

     Қазақстанда қазіргі кезде Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтан төленетін зейнетақы төлемін алушылардың жалпы саны  1 млн. 600 мың адамнан асты. 2006 жылдың қаңтарынан бастап ең төменгі күнкөріс деңгейі айлық еңбекақының ең төмен мөлшерін, сондай-ақ асыраушысынан айырылған жағдайға және жасына байланысты берілетін мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақылардың мөлшерін есептеу, кедейлік шегін анықтайтын бірыңғай базалық әлеуметтік индикатор болып белгіленген.Әлеуметтік төлемді тағайындау, әлеуметтік көмек мөлшерін анықтау тек ең төменгі күнкөріс деңгейін ескеріп қана емес, сондай-ақ алушының бұрынғы еңбек үлесіне байланысты жүзеге асырылады. Елбасының Қазақстан халқына жолдауына сәйкес осы жылғы 1 қаңтардан бастап, зейнетақы мен әлеуметтік төлемдер «айын-айынша» принципі бойынша төленуде. Зейнетақы төлемдерінің мөлшері инфляция деңгейінен 8 пайызға ілгерілете арттырылды. 2008 жылдан бастап мемлекеттік базалық зейнетақы шамамен 1000 теңгеден артық сомаға арттырылады және оның мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 40 пайызын құрайтын болады.Бұл шаралар келер жылы базалық зейнетақымен бірге орташа зейнетақы деңгейін 17710 теңгеге арттыруға мүмкіндік береді.

     Қарттарға әлеуметтік-тұрмыстық қызмет көрсету жұмысына баса назар аударған жөн. Бұл жерде барлық жағдайды қарастырған жөн: өзіне өзі қызмет көрсете алмайтындарды ескеріп, ыңғайлы аяқ киіммен, киіммен, қарт адамдардың жүріп-тұруына жеңілдік беретін құрылдармен, кейбір гигиеналық жұмыстарды жүргізу кезінде қиындық тудырмайтын құралдармен қамтамасыз ету.

     Халқы аз жерлерде тұратын жалғыз басты қарттарға әлеуметтік көмек көрсетудің жаңа түрі – «Қайырымдылық поезды» деген атпен ұйымдастырылып жүріп жатыр. Оның құрамына дәрігерлер және әлеуметтік қызметкерлер кіреді. Олар: медициналық, әлеуметтік, тұрмыстық ақыл-кеңес беру т.с.с көмек түрлерін көрсетеді. Атап кету керек мұндай көмектер бұған дейін де жүргізілген: ауылдық аймақтарға медик мамандардың баруы, адрестік сауда-саттықтың жүргізілуі және т.б.

     Қарттар мен мүгедектерге әлеуметтік көмек көрсетуде әлеуметтік қызметкерлерге кең мүмкіндіктер береді. Мұндай адамдармен жұмыс жасау үшін білім мен тәжірибенің және жан дүниенің  үйлесімділігі қажет. Осы үйлесімділікке ие бола отырып қана, қарт адамдардың  өмір сүру салтын жақсартуға, олардың тәуелсіздігін, мәртебесін көтеруді қамтамасыз етуге болады.

    Мұндай мүмкіндіктердің шеңбері  өте кең болып келеді. Себебі, психологиялық жағынан  келіспеушіліктер тек қана адамның психикасына ғана емес, оның денсаулық жағдайына толықтай әсер етеді. Әлеуметтік педагог осы шеңбердегі келеңсіздіктің барлығын шешуге тырысып бағуы керек. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.4. Қарт кісілерге интернат-үйлерде көрсетілетін әлеуметтік қамқорлық

        Қарттар үйінде әр түрлі жастағы денсаулық деңгейі әр түрлі, тұрмыстық жағдайы әр түрлі қарттар орналыстырады. Мысалы әлі еңбек етуге жарамды, денсаулығы тың ата- әжелерде денсаулығы жарамсыздары да кездеседі.

    Қарттар өз балаларынан жылу, ылтипаттылық, мейірімділік көрмегендіктен оны үнемі аңсап жүреді. Қарттарға құрмет көрсету адамгершілігі өз балалараынан болмасада, басқа жастардан туындалуы мүмкін. Қазақ психологиясында мынанадай заң бар: «Өмірге әкелген ата- анаңды, өлгенше құрметте!».

    Қоғамдағы қарттардың өз туған балаларынан шапағат таппай өмір лайықты қамтамасыз ету бағытында мемлекеттің шапағатын көреді. Жасы үлкен қарияны құрмет ету, олардың киелік кеңестерін, ежелге келе жатқан халқымыздың дәстүріне сай берген ақыл кеңесін тыңдай отырып солар көрсеткен жолмен жүру дәстүрі халықты ежелден бар.

    Қарттар үйінде қарт адамдарды әлеуметтік жұмыстарға араластырудың мәні зор. Әдетте әлеуметтік қызметтер қарттармен тікелей өздері жұмыс істегенімен басқа адамдарды, көрөпшіліктерді, балаларды аралыстырады.

    Қарттардың неғұрлым жас балалармен жұмыс істеуі, оларға соғұрлым ләззат береді. Қажеттердің өтілуі жастар арқылы іске асады. Қарттардың өмірін нұрландырып, түрлендіріп мағыналы етеді. Төмендегі мысалдарғды атап өтсек олар:

1. Қарттар үйінде қарттармен бірлесе отырып, балалардың мақал- мәтелдер үйренуге жұмылдыру;
2. Оқушылардың қарттарға аранап концерттерді ұйымдастыру;
3. Қарттар үйіне арнайы бір күнді арнап, балалардың қарттарға өз қолдарымен жасаған сыйлықтарды сый сыйапат көрсету;
4. Қарттарға бірлесіп, балалар әр түрлі тақырыпқа шығармалар жаздыру;
5. Мереке күндері мерекені қарттармен атап өту;
6. Қарттармен арнайы кездесуді ұйымдастыру. Кеңесуде қарттардың өткен тәжірбиесіне, кәсіби іс- әрекетіндіегі жетістіктерін баяндау.

Әлеуметтік  қызметкердің негізгі міндеті- әрқашан уақыт тауып қарттармен атқаратын жұмыстарды ұйымдастырып, оларды жүйелі түрде жүргізіп отыру.

«Жастық шақтың несі жақсы, өмірден адасуы әлі  алда,

Қарттық шақтың несі жаман ақыл толған қалтаңда ». Әрине, әр жастың өз ерекшеліктері мен құндылықтары өзгеше. Бірақ адам қартайған сайын оған қамқорлық , көмек пен махаббат керек. Өмірде ең жақсы өзіңдң біреуге керек қылғаны емес пе.

    Қарт кісілерге әлеуметтік қамқорлық көрсету- әлеуметтік жұмыстың негізгі басты бағыттарының бірі. Қамқорлық қарт азаматтардың жекелік, меншіктік құқықтары мен қызығушылықтарын құқықтық түрде қорғау негізінде түсіндіріледі.

      Қарт кісілерге әлеуметтік қамқорлық  көрсетудің негізгі түрі- интернат-үйлер қалыптастыру жүйесі болып табылады. Интернат-үйлердің міндеттері оның тапсырмалары мен атқаратын қызметімен анықталады.

Интернат-үйлердің негізгі міндеттері мынандай:

• Тұрғын қарттарға материалдық-тұрмыстық қызмет көрсету;
• Оларға үй жағдайларымен сәйкес өмір сүрудің қолайлығын қамтамасыз ету;
• Мәдени іс-шаралар жүргізу;
• Қарттарға медициналық және әлеуметтік көмек көрсету;

    Интернат- үйлерді ұйымдастыру мен қалыптастырудағы негізгі қағида- қарт кісілердің әлеуметтік-топтық, жеке тұлғалық ерекшеліктерін; олардың қызығушылықтары мен білім деңгейін; жастық өзгерулерін; психологиялық және биологиялық мінездемелерін есепке алу болып табылады.

    Қазіргі кезде, интернат-үйлеріне әсіресе, қозғалу қабілеттілігін толықтай жоғалтқан және өзіне арнайы күнделікті күтімді қажет ететін қарт кісілер түсуде.

    Әлеуметтік зерттеулер бойынша, қарттардың мұндай мекемелерге келуіне мәжбүр ететін себептер: бұл – жалғыздық (48,8%), денсаулықтың қанағаттанарлықсыз жағдайы (30%), отбасыдағы шиеленіс жағдай мен туыстардың инициативасы (19%).

    Интернат-үйлерінде тұратын қарттардың арасынан 3 топты бөліп көрсетуге болады:

1. қалайтындар-жалғызбастылар;
2. отбасымен тұратын- қалайтындар;
3. қаламайтындар, бірақ әр түрлі себептерге байланысты интернат-үйлеріне келуге мәжбүр болғандар; Бұл әрине оңай мәселе емес.