Атырау экологиясы

   Объектавтік жағынан кылмыс бірнеше балама әрекетгерді: а) кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу  жөніндегі міндеттерді орындамау; б) осындай міндеттерді тиісті дәрежеде орындамау аркылы сипатталады. Өзіне жүктелген міндеттерді толык орындауға мүмкіндігі бола түра оны орындамау немесе әрекетсіздік, жасау міндетгемені орындамау, ал өзіне жүктелген міндеттерге салдыр-салақ, үстірт қарау міндетгемелерді тиісті дәрежеде орындамау деп танылады:

   Қылмыстық жауаптылықка тартудың негізгі шарты  — кәмелетке жасы толмаған балаға катал карау больіп табылады. Қатал  қарауға — жасы толмаған баланы үнемі ұрып-соғу, сабау, қорқыту, аштықта, ыстықта ұстау, үрейін алу, нерв жүйелерін  бұзу т.с.с. жатады.

   Субъективтік  жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлі адам кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу жөніндегі өзінің құкықтық міндеттерін орындамағанын, оларға қатал қарағанын сезеді және сол әрекетгерді істеуді тілейді.

   Қылмыстың субъектісі арнаулы: 1) кәмелетке толмаған ба-ланың ата-анасы; 2) кәмелетке толмаған баланы тәрбиелеу жо-лындағы Міндетгер өзіне жүктелген өзге де адамдар, атап айткдн-да — бала асырап алушылар, қамкоршылар немесе қорғаншылар; 3) кәмелетке толмаған баланы қадағалауды жүзеге асыруға міңдетгі оқу, тәрбие, емдеу немесе өзге де мекеменің қызмет-керлері (мектепке дейінгі балалар мекемелерінің кызметкерлері, орта мектептердің, кәсіптік-техникалық оқу орындарының, мектеп-интернаттардың жөне киын балаларды тәрбиелейтін тәрбие мекемелерінің педагогтары, аурухана қызметкерлері және т.б.).

   Өзіндік бақылау сұрақтары:

   1. Отбасына және кәмелетке толмағандарға  қарсы қылмыстардың түсінігі.

   2. Отбасына және кәмелетке толмағандарға  қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы.

   3. Отбасына және кәмелетке толмағандарға қарсы қылмыстардың түрлері.

   4. Кәмелетке толмағандарға қарсы  қылмыстардың заңдық сипаттамасы.

   5. Отбасына қарсы қылмыстардың  заңдық сипаттамасы.

   Тапсырмалар:

   1. ҚР ҚК 131- және 132-баптарында қарастырылған  қылмыстарды өзара ажыратуға арналған кесте құрастыру.

   Негізгі әдебиеттер:

1. Закон РК «О браке и семье» от 17 декабря 1998 г. //Казахстанская правда.-  29 декабря 1998 г.
2. Закон РК «О правах ребенка в Республике Казахстан» от 8 августа 2002 г. //Казахстанская правда.-13 августа 2002 г.
3. Постановление Парламента РК от 8.06.1994 г. «О ратификации Конвенции о правах ребенка» //Ведомости Верховного Совета РК.- 1994.-№ 4-5.
4. Нормативное постановление Верховного Суда Республики Казахстан  от 11 апреля 2002 г. № 6 «О судебной практике по делам о преступлениях несовершеннолетних и о вовлечении их в преступную и иную антиобщественную деятельность»// Юридическая газета.- 2002.-№21.
5. Обзор судебной практики о преступлениях несовершеннолетних и о вовлечении их в преступную и иную антиобщественную деятельность. //Бюллетень Верховного Суда РК.-2002.-№5.
6. Борьба с вовлечением несовершеннолетних в преступную деятельность.  Киев, 1986.
7. Ветров Н.И. Охрана семьи уголовно – правовыми средствами. М., 1990.
8. Савельев В.С. Уголовная ответственность за преступления против несовершеннолетних. М., 1992.
9. Сперанский К.К.  Вопросы теории и практики борьбы с вовлечением несовершеннолетних в преступную и иную антиобщественную деятельность. Краснодар, 1978.
10. Марцев А.И. Эффективность борьбы с вовлечением несовершеннолетних в преступную деятельность. Омск, 1985.

       Қосымша әдебиеттер:

1. Ещанов А.Ш.  О некоторых аспектах деятельности ОВД РК по профилактике групповой преступности несовершеннолетних //Предупреждение преступности. –2002. -№1.
2. Сабырбаева Г.Б. Вовлечение несовершеннолетнего в преступную деятельность// Предупреждение преступности. –2002. -№1.

   2-тақырып.  АДАМ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҢ  КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ  БАСҚА ДА ҚҰҚЫҚТАРЫ  МЕН БОСТАНДЫҚТАРЫНА  ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАР    

   Тәуелсіз  Қазакстан мемлекетінің басты міндетгерінің  бірі өз азаматтарының бостандыктары мен занды құқықтарын ба-рынша қорғау болып табылады. Қазақстан мемлекеті адам кұқыктары жөніндегі халықаралык нормаларды толық куатгай отырып, оны бұлжытпай жүзеге асыруға толық кепілдік береді. Оның айғағы азаматтардың саяси, еңбек, әлеуметгік және басқа да құқыктарының Қазакстан Республикасының Конституциясында толық;.жан-жақты көрініс табуы болып табылады.

   Қазакстан Республикасының Конституциясының 1-бабында ең қымбат қазына адам және адамның өмірі, құкықтары мен  бостандыктары деп белгіленген. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепілдік беріледі. Адам құкықтары мен бостандықтары әркімге тумысынан жазылған, олар абсолютті деп танылады, олардан ешкім айыра алмайды, зандар мен езге де нормативтік құқықтық актілердің мазмұны мен қолданылуы осыған карай анықталады делінген Конституцияның 1, 2-тар-мағында Яғни "Республиканың азаматы өзінің азаматтығына орай құқықтарға ие болып, міндетгер атқарады" (Конституцияның 12-бабының 3-тармағы). Адамньщ және азаматтың өз құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруы баска адамдардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға, конституциялык құрылыс пен қоғамдық имандылықка нұқсан келтірмеуге тиіс (5-тармақ).

   Конституцияның  ІІ-бөлімі адам және азамат, оның кұкығы, бостандығы мен міндеттеріне тікелей арналған. Заңға сәйкес республиканың кез келген азаматының нәсіліне, ұлтына, тіліне, әлеуметтік тегіне, дінге көзкарасына тағы басқа да белгілеріне қарамастан құқықтар мен бостандыктар тендігіне кепілдік бері-леді (14-баптың 2-тармағы). Конституцияда адам және азамат-тык туралы арнайы тарау бар. Азаматгық құкык пен бостандыкка; саяси Кұкықтар мен бостандықтарға; экономикалык және өлеуметтік құқықтарға Қазақстан Республикасы Конституциясында ерекше мән беріледі. Конституцияда жария етілген азаматтардың осындай құқықтары мен бостандықтарын корғауды кылмыстық заң өзінің басты міндетгерінің бірі деп санайды (1-бап).

   Азамаітардың  саяси, әлеуметтік және баска да құқыктарына  карсы кылмыстык жауаптылық нормалары Қылмыстык кодекстің төртінші тарауында көрсетілген. Бұл қылмыстык заң нормалары азаматтардын конституциялық осы құқыктары мен бостандыктарын қорғауда аса маңызды роль атқарады.

   Айтылып отырған кылмыстың; топтық объектісі  болып азаматтардың конституциялык құқықтары мен бостандыктары саналады.

   Қылмыстардьщ  осы тобы қылмыстың тікелей объектісіне  сәйкес және азаматтардың құқыктары  мең бостандыктарының мөніне карай, мынадай негізгі топтарға бөлінеді:

   Саяси кұкыктар мен бостандықтарға қарсы  қылмыстар: аза-матгардың тең құқықтылығын бұзу (141-бап); сайлау құқығын жүзеге асыруға немесе сайлау комиссияларының жұмысына кедергі жасау (146-бап); сайлау құжаттарын, референдум құжаттарын бұрмалау немесе дауыстарды қате есбптеу (147-бап); журналистің занды кәсіптік қызметіне кедергі келтіру (155-бап); жиналыс, митинг, бой көрсету, шеру өткізуге, пикет жасауға немесе оларға қатысуға кедергі жасау (151-бап); ереуілге қатысуға немесе ереуілге қатысудан бас тартуға мәжбүрлеу (153-бап); коғамдық бірлестіктердің кызметіне ке-дергі жасау (150-бап).

   Адамның және азаматтың әлеуметтік-экономикалык құқықтары мен бостандыктарына  қарсы кылмыстар: еңбек туралы зандарды бұзу (148-бап); еңбекті қорғау ережелерін бұзу (152-бап),.

   Жеке  құқыктар мен бостандықтарға қарсы  кылмыстар: жеке өмірге қол сұғылмаушылыкты бұзу (142-бап); хат жазысу, те-лефонмен сөйлесу, почта, телеграф хабарларының немесе өзге _хабарлар құпиясын заңсыз бұзу (143-бап); дәрігерлік кұпияны жария ету (144-бап); тұрғын үйге қол сұғылмаушылыкты бұзу (145-бап); азаматқа ақпарат беруден бас тарту (154-бап); ар-ождан және діни наным бостандығы күкығын жүзеге асыруға кедергі жасау (149-бап).

   Саяси құқықтар мен бостандықтарына қарсы  қылмыстар

   Азаматтардын  тен күкыктылыгын бүзу (141-бап). Қылмыстың тікелей объектісі Қазакстан Республикасының Конституциясының 14-бабының 1-тармағыйда көрсетілген тегіне, әлеуметгік, лауазымдык және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне, ұлтына, тгліне, дінге көзқарасына, нанымына, тұрғылықгы жеріне байланысты немесе кез келген өзге жағдаяттар бойынша ешкімді ешқандай кемсітуге болмайды деген кағида болып табылады.

   Қылмыстың қосымшатікелей объектісі адамдардың денсаулығы немесе бостандығы болуы  мүмкін. Қылмыстын жәбірленушісі  конституциялық тең құкықтылығы  заңсыз бұзылған Қазакстан Республикасының  азаматтары, сондай-ак шетелдіктер мен азаматгығы жоқ адамдар Конституцияда, Зандарда және халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Республикада азаматгар үшін белгі-ленген құкықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ міндеттер атқарады (12-баптың 4-тармағы).

   Қылмыс  объективтік жағынан адамның (азаматтың) кұқықтары мен бостаңдыктарын тегі, әлеуметгік, лауазымдык немесе мүліктік жағдайы, жынысы, нөсілі, үлты, тілі, дінге  көзкарасы, сенімі, тұрғылықты жері, қоғамдық бірлестіктерге катыстылығы себептермен немесе өзге кез келген жағдайлар бойынша тікелей немесе жанама шектеу арқылы жүзеге асы-рылады. Керсетілген құқықтар мен бостандыктарды тікелей шектеу деп азаматгың (адамның) конститудиялық кұкықтары мен бостандықтарын ашық түрде оның белгілі бір ұлтка, дінге, нәсілге жататындығына немесе басқадай белгілеріне байланыс-ты бұзу (жұмысқа алуға кедергі қою, қоғамдык, келікті үлтына, тгліне байланысты пайдалануға кедергі жасау, тұрғын үй беру-ден шектеу, белгілі бір аумақта көрсетілген белгілерге байла-нысты тұруға тыйым салу т.б. әрекетгер жатады). Көрсетілген белгілер бойынша жанама түрде шектеуге азаматтардың жа-лақысын кеміту, мамандығы немесе тиісті кәсібі бойынша еңбек етуіне жол бермеу, көрсетілген белгілер бойынша оларды үнемі мінеу, сынау, олардың өз ойларын, пікірлерін айтуына жол бермеу немесе баскадай түрдегі әртүрлі кемсітулер жатады.

   Қылмыс  құрамы формальдық. Ол осы занда  белгіленген тең құқыктылықтар  мен бостандықтарды тікелей немесе жанама шектеу орын алған уақыттан бастап аякталған деп танылады.

   Субъективтік  жағынан алғанда аталған кылмыс тек тікелей касаканалықпен істеледі. Кінәлі адам азаматгык (адамның) конституциялық тең құқықтарын бұзатынын сезеді және де занда (141-баптың 1-тармағы) көрсетілген  белгілер бойынша оны жүзеге асыруды тілейді. Қылмыстық ниет адамның құкығын ұлтына, тіліне, дініне немесе басқадай белгілеріне байланысты олардың конституциялыктең кұкыктылығын бұзу болып табылады.

   Қылмыстың субъектісі 1б-ға толған кез келген адам. Адам өзінін қызмет бабын пайдалана отырып немесе коғамдык бірлестіктің жетекшісі осы әрекеттерді жасаса, онда олар осы қылмыстың ауырлататын.түрі бойынша жауаптылыққа тарты-лады (ҚК-тің 141-бабының 2-тармағы), Көрсетілген ауырлата-тын қылмыс кұрамының субъектісі — арнаулы (лауазымды адам немесе қоғамдықбірлестіктіңжетекшісі). Олардың түсінігі ҚК-тің 228 және 307-баптарынын ескертулерінде берілген.

   Сайлау  кукығын жүзеге асыруға немесе сайлау комиссияларынын жұмы-сына кедергі  жасау (146-бап).

   Азаматтардың  ең маңызды саяси құқықтарының бірі олардын сайлау құкығын жүзеге асыру болып табылады.

   Қазакстан Республикасының Конституциясы  бойынша Парламенттің мәжіліс депутаттарын, Президентгі, жергілікті өкілді органдар депутаттарыы сайлау жалпыға бірдей, тең төте сайлау күқығы негізінде  жасырын дауыс беру аркылы өткізіледі. Сайлауға, сайлануға, республикалық референдумға тек қана сот іс-әрекетке кабілетсіз деп таныған азаматтар, сондай-ак, сот үкімі бойынша бас бостандығынан айыру орындарында отырғандар ғана катыспайды. Сайлаудадауысжасырынберіледі. Республика Конституциясы бойынша сайлаушылардың өз еркін білдіруіне бақылау жасауға жол берілмейді. Мұндай әрекетте зан бойынша, оның ішінде кылмыстық құкықтық нормалар арқы-лы да жазаланады.

   Қылмыстың тікелей объектісі азаматтардың сайлау құкығын дұрыс.жүзеге асыруын немесе сайлау комиссиясының жүмы-сына кедергісіз қатысуын реттейтін коғамдық катынастар.

   Кылмыс  объективтік жағынан-алғанда сайлаушының  өзінің сайлау қүкығын немёсе референдумға катысу құқығын еркін жүзеге асыруына кедергі жасау, сондай-ақ сайлау комиссияларының немесе референдум жүргізу жөніндегі комиссияның жұмысына заңсыз араласу және дауыс беруге, кандидаттарды тіркеуге, дауыстарды санауға және сайлаудағы немесе референ-думдағы дауыс беру нәтижелерін анықтауға байланысты міндет-терін аткаруына кедергі жасау арқылы жүзеге асырылады. Мысалы: сайлаушыларды сайлауға, референдумға катысуға жібермеу, сайлау өтётін орынды жасыру, тұрғындарға сайлау немесе референдум туралы ойдан шығарылған мәліметгер таратып, оларды еткізу жөніндегі комиссиялардын. қызметіне түрлі кедергілер жасау, депутаттыққа кандидаттарды ұсынуға жол бер-меу, дауыс беруге, оның нәтижелерін анықтауға әртүрлі кедергі келтіріп, ақпарат құралдарына ол жөнінде жалған мәліметгер беруге тырысу.