Атырау экологиясы

   Қылмыс  формальдык кұрамға жатады және ол сайлау күқығын жүзеге асыруғанемесе сайлау крмиссиясының жұмысына кедергі келтіру әрекеттерін жасаған уақытган бастап, өзінің оларға қойған максатының жүзеге аскднына немесе ас-пағанына карамастан аяқталған деп табылады.

   Қылмыс  субъективтік жағынан тек тікелей касканалыкден істеледі..

   Қылмыстык ниет сан алуан болуы мүмкін, онын осы кылмысты саралауға әсері  болмайды.

   Қылмыстықкодекстің 146-бабының 1-тармағындағы әрекеттер:

   а) сатып алумен, алдаумен, күш қолданып не оны қолданамын деп қорқытумен сабактасса;

   б) адам өзінің кызмет бабын пайдалана  отырып жасаса;

   в) адамдар тобының алдын ала  сөз байласуы бойынша неме-се ұйымдаскан топпен жасалса—онда ол осы қылмыстын, ауыр-лататын түріне жатады (146-баптың 2-тармағы).

   Сайлаушыға  сайлауға немесе референдумға қатыспауға, сайлау немесе референдум комиссиясы мүшесіне немесе өзге де адамдарға сайлау комиссиясының жұмысына кедергі келтіруге байланысты мүліктік немесе баскадай сыйақы беру немесе соны беремін деп уәде беру сатып алу деп танылады.

   Депутаттыкқа  кандидаттар жөнінде жалған мәлімдеме тарату, сайлау немесе референдум өтетін жерді басқаша хабарлау, сайлау немесе референдум комиссиясы орналасқан жерге ша-буыл жасалуы мүмкін деген сөз тарату, алдау арқылы сайлау кұкығын жүзеге асыруға немесе сайлау комиссиясының жұмы-сына кедергі жасау деп танылады. Күш қолдану деп жәбірленушіге қол тигізіп, ұрып-соғып, денесіне жарақат салып, ез айтканына еріксіз көндіріп сайлауға қатысудан бас тарткызу немесе сайлау комиссиясының жүмысына кедергі келтірулерді айтамыз.

   Күш қолданамын деп қоркытуға, жәбірленушіні немесе оның жақынын елтіремін, үйіне өрт коямын, денесіне жарақат келтіремін, өзге де жамандық істеймін деп коркытып сайлау қүкығының еркін болуына немесе сайлау, референдум комиссиялары жұмысына кедергі жасауларды айтамыз. Сатып алу, алдау, күш колдану немесе оны қолданамын деп корқыту осы қылмысты жасаудың тәсілі болып табылады. Осы белгілёрдің біреуін жасаудың өзі осы баптың "а" тармақшасы бойынша кьшмыстық жауаптылыққа тарту үшін жеткілікті болып табы-лады.

   Адамның өзінің қызмет бабын пайдалана отырып жасаған әрекеттерініқ түсінігі ҚК-тің 141-бабының 2-тармағындағы осындай үғыммен бірдей. Адамдар тобының алдын ала сөз бай-ласуы бойынша немесе үйымдасқан топпен жасалған қылмыс-тың түсінігі ҚК-тің 31-бабының 2,3-тармақтарында берілген.

   ҚК-тің 146-бабының 2-тармағындағы кылмыстык  субъектісі жай адамдар немесе лауазымды  адамдар болуы мүмкін.

   Сайлау  күжаттарын, рефереццум күжаттарын бүрмалау немесе дауыстарды қате есептеу (147-бап)

   Қылмыстың тікелей объектісі — сайлау құқығы, референдумға қатысу құқығы.

   Қылмыстың заты — сайлау қүжаттары, сайлаушылар  тізімі, дауыс беру куәлігі, сайлау бюллетені және басқадай сайлау қүжаттары.

   Объективтік жағынан қылмыс сайяау кұжатгарын немесе референдум қүжаттарын бұрмалау, бюллетенге жалған жаз-балар немесе кол қойылған парақтар ергізу, дауыстарды көпе-керінеу қате есептеу, не сайлаудың нәтижелерін немесе рефе-рендум қорытындыларын көпе-керінеу дұрыс айқындамау, не дауыс беру құриясын бұзу, егер осы әрекёттерді Қазақстан Рес-публикасы Президентіне кандидатгың сенімді өкілі немесе де-путаттыккд кандидаттың сенімді екілі, сол сияқты бастамашы топтың немесе сайлау комиссиясының немесе референдум жүргізу женіндегі комиссияның мүшесі жасауы аркылы жүзеге асырылады.

   Сайлау  немесе референдум қүжатгарына жалғандык  жасау: сайлау бюллетендеріне, дауыс беру куәлігіне, сайлаушылардың тізімдеріне, сайлау хаттамаларьща және барқа да күжаттарға теріс өзгерістер енгізу немесе оларды баскаша жазу, оларға түзе-тулер енгізіп, қайта жасау, колдарды жалған түрде көю, оларға басқа мерзімдерді көрсету арқылы жүзеге асырылады. Сайлау және референдум туралы зандарға сәйкес сайлау құжатгарына дауыс беру куәлігі, сайлау бюллетендері, дауыс берудің қорытындысы туралы хаттама, сайлаушылардың тізімдері, сайланға-ны туралы куәлік, әрбір кандидатқа арналған іс кағаздары саналады. Дауысты көпе-көрінеу қате есептеу деп дауысқа түскен кандидаттар үшін берілген сайлаушылардың дауыс беру санын қасақана көбейту немесе азайту әрекетгері саналады.

   Сайлаудың ңәтижелерін немесе референдум корытындыларын көпе-көрінеу дұрыс айқындамау шыңцықка сай келмейтін жағдайда кандидатты сайланды немесе сайланбады, сайлау немесе референдум еткізілді немесе өткізілмей қалды деп ресми түрде жариялаулар жатады.

   Дауыс беру қүпиялығын бұзуға: сайлаушының  дауыс беру бюллетенін арнаулы бөлмеде  толтыруына кедергі жасау; сай-лауды, референдумды арнаулы жабдықталмаған кабиналарда өткізу; дауыс берушіні анықгау үшін сайлау бюллетеніне белгі қою; тағы сол сиякты сайлауды өткізу заңына кайшы әрекеттер жатады. Қылмыс қүрамы формальдык. Осы жоғарыда көрсетіл-ген әрекеттердін біреуін істеу қылмыстың аякталғанын білдіреді.

   Аталған кылмыс субъективтік жағынан алғанда  тек тікелей қасаканалыкпен жасалады. Кінәлі адам, қылмыстык кодекстін, 147-бабының 1-бөлігінде керсетілген заңсыз әрекеттердің кез келгенін заңсыз жасайтынын сезеді және соларды жүзеге асы-руды тілейді.

   Қылмыстың субъектісі арнаулы — Қазакстан  Республикасы Президентіне кандидаттың  сенімді өкілі немесе депутаттыккд кандидатгың сенімді өкілі, бастамашы  топтың, сайлау комис-сиясының немесе референдум өткізу комиссиясынын жасы 16-ға толған мүшелері,

   Адам  мен азаматтың әлеуметтік-экономикалық құқықтары мен бостандықтарына  қарсы қылмыстар

   Енбек туралы зандарды бүзу (148-бап)

   Казақстан Республикасы Конституциясының 24-бабына сәйкес Реепублика азаматының еңбек ету бостандығына, кызмет пен кәсіп түрін еркін таңцауына құкығы бар, сол әрбір адам-ның дербес өндіруші ретінде ңемесе еңбек.шарты бойынша.өз қалауына, қабілетіне және арнаулы даярлығына сәйкес еркін еңбек етуге мүмкіндік алу кұкығын қамтиды. Еңбек шартының еркіндігіне кепілдік беріледі. Сондай-ақ осы бапта көрсетіл-геніндей Республика азаматының қауіпсіздік-және тазалык, та-лаптарына сай келетін еңбек жағдайына, сондай-ақ жұмыссыздықтан әлеуметтік корғалуға кұкы бар. Конституцияда бекітіл-ген осы кепілдіктерді жүзеге асыруға қылмыстық заңның атқа-ратын маңызы бар. Қылмыстық заң еңбек жөніндегі занды және еңбек корғау ережелерін бұзғандық үшін арнаулы баптар бо-йынша жауаптылық белгілеген. Қазақстан Республикасының Кылмыстык кодексінде қызметкерді жеке пиғылмен жұмыс-тан заныз босату, сотгың жұмысты қайта калпына келтіру ту-ралы шешімін орындамау, сондай-ақ азаматтардың кұкыкта-ры мен зайды мүдделеріне елеулі зиян келуіне әкеп соқкан енбек туралы зандарды өзге де бұзу үшін жауаптылык көзделген (148-баптың 1-тармаУы).

   Қылмыстың объектісі болып азаматгардың еңбек  күқығын бұзу болып табылады. Объективтік  жағынан алғанда еңбек жөніндегі  занды бұзу әрекет немесе әрекетсіздік арқылы жаса-лады. Қылмыстықкодекстіңосы 148-бабындаеңбектуралы заң-дарды елеулі бүзудың мынадай үлгі тізбегін көрсетіп отыр:

   1. Қызметкерді жеке пиғылмен жұмыстан  заңсыз босату. Занда көрсетілген  негіздерден тыскары жағдайда  қызметкерді жұмыстан шығару  заңсыз болып табылады. Егер лауазымды  адам заңсыз, жұмыстан шығаруға  негіз болмаса да өз жеке басының мүддесін көздеу ниетімен өзін сынағаны үшін кекшіл-дікпен, өзара үрыс-керістің салдарынан, босаған жұмыс орнына өз танысын немесе туысын орналастыру, мақсатын көздеп, адамды жұмыстан шығарса қылмысты жауаптылыққа тартылады.

   2. Жүмысты кайта қалпына келтіру туралы соттың шешімін орындамауы. Яғни кінәлі адам кылмысты түрде әрекетсіздік жасап, соттың қдйтадан жұмысқа алу туралы занды күшіне енген шешімін орындамайды. Бұл жерде қылмыс екі бірдей объектіге: еңбек құкына және әділсотгылық мүддесіне кол сұғады.

   3. Еңбек туралы занды езге де  бұзу деп еңбекке дұрыс ақы  төлемеуді, жұмыс уақытының ұзақтығын  дұрыс сақтамау демалыс беруден бас тарту, жұмыска алудан негізсіз бас тарту, жекелеген қызметкерге занды белгіленген жеңілдіктерді қолданудан бас тарту, тағы осы сияқты .әрекеттер жатады.

   Жоғарыда  көрсетілген еңбек туралы зандарды бұзу — кыз-меткерді жеке пиғылмен жұмыстан заңсыз босату; жүмысты қалпына келтіру туралы сотгың шешімін орындамау; еңбек туралы занды өзге де бұзу әрекетгері мен әрекетсіздігінен аза-маттардың құқықтары мен занды мүдделеріна елеулі з«ян келтірілуі кажет. Елеулі зиян болғанда ғана іс-әрекет кылмыс қатарына жатады. Елеулі зиянның мөлшерін сот-тергеу органдары нақты жағдайларға қарап отырып анықтайды. Әдетте елеулі зиянға — адамның елеулі мөлшерде материалдық, мораль-дық зардап шегуі, ұзак уақыт,.негізсіз жұмыссыз калуы, денсаулығына зиян келтірілуі т.с.с. жатады.

   Қылмыс  құрамы материалдық. Еңбек туралы зандарды бұзу нәтижесінен занда белгіленген  зардап орын алғанда ғана қыл-мыс  аякталған деп табылады. Субъективтік жағынан бүл кыл-мыс қасақаналықпен жасалады. Кінәлі адам өзінің әрекетімен еңбек жөніндегі занды^рескел бұзғанын сеЗеді және осыны тілеп істейді. Бұл жерде қылмыстық ниет әртүрлі (мысалы, сынағаны үшін кектену, осы орынға өзіне қажетгі адамды ор-наластыру т.б.) болуы мүмкін. Қылмыстың субъектісі болып тек қана мемлекетгік немесе мемлекетгік емес аппаратка жұмы-сқа алу немесе жұмыстан шығару кұкы бар лауазымды адамдар танылады.

   Әйелді  оның жүктілік себебі бойынша жұмыска  қабылдау-дан негізсіз бас тарту немесе жұмыстан негізсіз босату немесе үш жасқа дейінгі баласы бар әйелді нак сол себеппен жұмыска кабылдаудан негізсіз.бас тарту немесе жүмыстан босату, сон-дай-ак кәмелетке толмағанды. онын. кәмелетке толмағандығы себепті жұмысқа кабылдаудан негізсіз бас тарту немесй негізсіз жұмыстан босату — осы қылмыстың ауырлататын түріне жа-тады (148-баптың 2-тармағы). Бүл жерде қылмыстың жәбірле-нушісі — жүкті әйел немесе үш жасқа дейінгі баласы бар әйел немесе кәмелетке толмағандар болады.

   Объективтік жағынан кылмьгс занда көрсетілген  адамдар-ды: 1) жұмьтсқа кабылдаудан  негізсіз бас тарту; 2) немесе негізсіз жүмыстан босату арқылы көрініс табады. Кылмыс осы әрекет-тердің біреуін  жасаған сәтген бастап аяқталған  деп танылады. Қылмыс құрамы формальдык. Субъективтік жағынан қылмыс тікелей касаналықпен істеледі. Кінәлі адам екікабат немесе үш жаска дейінгі баласы бар әйелді, кәмелетке толмағандарды негізсіз жұмысқа алудан бас тартады немесе осы адамдарды негізсіз жұмыстан босататынын сезеді және соны жүзеге асыруды тілейді.

   Қылмыстык ниет — мүндай адамдарға занда  белгіленген жеңілдіктер мен  артықшылықтарды бергісі келмеу т.б. жатады.

   Қылмыстың субъектісі арнаулы — жүмыска  алу немесе одан босатуға құқығы бар  лауазымды адамдар (меншік нысанына қарамастан),  Қылмыстық кодекстің 148-бабының 3-тармағында баскару қьізметін атқарушы адамнын, акша қаражатын өзге максаттарға пайдаланумен байланысты жалақының толык көлемінде және белгіленген мерзімде теленуін бірнеше рет кідіртуі үшін жау-аптылык, белгіленген. Акша қаражатын өз мақсатына пайдала-нуына байланысты занда белгіленген мерзімнен екі немесе одан көп рет жалакыны беруді себепсіз кідіртуді бірнеше кідірту деп айтамыз. Қылмыстың субъектісі басқару қызметін аткаратын - лауазымды адамдар (меншік нысанына қарамастан).

   Енбекті корғау ережелерін бұзу (152-бап)

   Қылмыстық кодекстің 152-бабында еңбекті қорғау ережелерін бұзғандық үшін жауаптылық белгіленген. Кылмыстың тікелей объектісі еңбектің кауіпсіздік шарттарын қамтамасыз ететін қоғамдык катынастар, косымша тікелей объектісі жәбірленушінің өмірі, денсаулығы.

   Қьілмыстык  кодекстің .152-бабындағы норма бланкетгік дис-позицияға негізделген.

   Еңбекті корғау Ережесі сан қилы жәнеартүрлі. Сондыктан Қылмыстын. кодекстің  бір бабында еңбекті корғауға байланыс-ты колданылып жүрген барлық Ережелерді тізбектеп жату киын. Қазақстан Республикасының Еңбекті қорғау туралы ар-наулы заңы 1993 жылы 22 каңтарда қабылданған,"осы заң қыз-меткёрлердін еңбегін қорғау құқығын камтамасыз етуге бағыт-талған; ендірістегі жазатайым жағдайлар мен денсаулыққа зақым келтірудің алдын алу, қауіпті жәнё зиянды өндірістік факторларда барынша кеміту мақратында бұл саладағы үлітык саясатгың негізгі кағидаларын белгілейді жөне меншік түріне карамастан енбекті корғау жөнінде шаруашылык кызметі мен кәсіпорындардың барлықтүрін қамтиды.

   Объективтік жағынан алғанда сөз болып  отырған кылмыс кауіпсіздік техникасын, өндірістік санитария ережелерін не-месе еңбекті қорғаудың өзге де ережелерін, осы ережелерді сақ-• тауды ұйьшдастыру  немесе қамтамасыз ету жөніндегі міндет-тер жүктелген адамнын бұзуы абайсызда денсаулыкка ауыр не-месе орташа ауыртпалықтағьі зиян келтіруге әкеп соғу аркы-лы көрініс табады.

   Көрсетілген кылмыс әрекет күйінде, яғни еңбекті  қорғау, техника қауіпсіздігі, өндірістік санитария ережелерін бүзу арқыды немесе әрекетсіздік күйде, яғни еңбекті қорғаудың өзге де ережелерінің талаптарың Ьрындамау жағдайында жасалуы мүмкін,