Еңбек нарығын жетілдіру

 

Ұзақ мерзімді     ₌     1 және одан астам жыл жұмысы жоқ жұмыссыз халық саны

жұмыссыздық            Экономикалық белсенді халық саны                   

коэффициенті

 

Еңбекке қабілетті           ₌    Еңбекке қабілетті жасқа жетпеген халықтың саны 

халықтың орнын басу          Еңбекке қабілетті халықтың саны

коэффициенті

 

Еңбекке қабілетті  халықтың абсолюттік көрсеткіштері.

1. Еңбекке қабілетті халықтың табиғи толығу саны=16 жасқа жеткен халықтың саны.

2. Еңбекке қабілетті халықтың жұмысқа табиғи жарамай қалғандар саны=зейнетақы жасына жетіп зейнетке шыққан және жұмыс істемейтін адамдардың саны+еңбекке қабілетті жаста өлгендердің саны+мүгедектікке шыққан және экономикада жұмыс істемейтін еңбекке қабілетті халықтың еңбекке жарамды жастағы саны.

3.Еңбекке   қабілетті халықтың көші-қонмен  толыққан саны=осы өңірге қоныс  аударған  еңбекке қабілетті халықтың  саны.

4. Еңбекке   қабілетті халықтың көші-қонмен  кеткен саны=осы        өңірден қоныс аударған  еңбекке   қабілетті халықтың саны.

5. Еңбекке   қабілетті халықтың жалпы толыққан саны= еңбекке қабілетті халықтың табиғи толыққан сагы+ еңбекке   қабілетті халықтың көші-қонмен толыққан саны.
6. Еңбекке   қабілетті халықтың жалпы кеткен саны= еңбекке қабілетті халықтың табиғи кеткен саны+ еңбекке   қабілетті халықтың көші-қонмен кеткен саны.
7. Еңбекке   қабілетті халықтың жалпы өсімі= еңбекке   қабілетті халықтың жалпы толыққан саны - еңбекке  қабілетті халықтың жалпы кеткен саны.

Еңбекке   қабілетті халықтың    ұдайы  өндірісінің қатысты көрсеткіштері:

Еңбекке қабілетті             ₌   Еңбекке қабілетті халықтың жалпы өсімі          

Халықтың жалпы                 Еңбекке қабілетті халықтың орташа жылдық саны

өсімінің коэффициенті

 

 

Еңбекке қабілетті          ₌      Халықтың табиғи толыққанды саны                

халықтың табиғи                  Еңбекке қабілетті халықтың орташа жылдық саны

толығу коэффициенті

 

Еңбекке қабілетті            ₌     Халықтың табиғи кету саны                               

халықтың табиғи                   Еңбекке қабілетті халықтың орташа жылдық саны

кету коэффициенті

 

Еңбекке қабілетті халықтың                 Еңбекке қабілетті халықтың

көші-қонмен көші-қонмен толығу   ₌  ________толыққан саны__________

коэффициенті                                            Еңбекке қабілетті халықтың орташа

                                                                                  жылдық саны

Еңбекке қабілетті халықтың   ₌ ___Халықтың көші-қонмен кету саны_____                             

көші-қонмен кету                        Еңбекке қабілетті халықтың орташа жылдық коэффициенті                                                                саны

ҰШЖ-де жұмыспен қамтылған халық жалдамалы қызметкерлер және жалдамалы емес қызметкерлер деп екі категорияға бөлінеді.

Жалдамалы қызметкерлер – кәсіпорынның басшысымен шарт жасасқан азаматтар.

Жалдамалы емес  қызметкерлер – үй шаруашылықтары мүшелерінің корпоративтік емес кәсіпорындарында таьыс алатын кәсібі бар немесе өздерінің есебінен дербес жұмыс істейтін азаматтар.

ҰШЖ-де қызметкерлер әлеуметтік мәртебесі бойынша жұмысшылар мен қызметкерлер деп аталатын екі  категорияға бөлінеді.Жұмысшылар материалдық  құндылыұ шаруамен айналысатын,жөндеу жұмыстарын орындайтын,жүктер мен жолаушыларды тасымалдайтын жұмыскерлер жатады.Ал қызметкерлердің үш тобы, яғни басшылар, мамандар және басқа да қызметшілер  болады.

Жұмыс күші қозғалысының абсолюттік көрсеткіштері:

• осы кезеңде жұмысқа қабылданған қызметкерлердің саны;
• осы кезеңде жұмыстан босатылған  қызметкерлердің саны.

Жұмыс күші қозғалысы интенсивтілігінің қатысты  көрсеткіштері:

Жұмысқа қабылдау  ₌ Жұмысқа қабылданған қызметкерлер саны  

айналымының               Қызметкерлердің орташа тізімдік саны

коэффициенті

 

Жұмыстан кету             Жұмыстан барлық себептер бойынша кеткен айналымының      =     _________қызметкерлер саны______________              

коэффициенті                Қызметкерлердің орташа тізімдік саны

 

Жұмыс күшінің  ₌     Кезеңде жұмысқа қабылданған қызметкерлер саны 

орнын басу                Кезеңде барлық себептер бойынша  жұмыстан босатылған   

коэффициенті                         қызметкерлердің саны

Егер  орын басу коэфицентінің мағынасы 100% - дан асса, онда бұл қызметкерлердің  жұмыстан босатылуына байланысты жұмыс  күшінің ысырабы толықтай өтелетінін және жаңа жұмыс орындары пайда болатынын  білдіреді.Егер   орын басу коэфицентінің  мағынасы 100% - дан аз болса, бұл керісінше, қызметкерлердің жұмыстан босатылуына  байланысты жұмыс күшініңысырабы өтелмейтінін және жұмыс орындарының қысқартылатынын  білдіреді.

Мамандардың            Өз тілегі бойынша жұмысқа келмегені және еңбек

тұрақсыздық               ₌     тәртібін бұзғаны үшін жұмыстан босатылғандардың саны

коэффициенті                   Қызметкерлердің орташа тізімдік саны

 

Тұрақтылық          ₌      Бүкіл есепті кезеңде тұрақты жұмыс істеген (мамандардың             ________қызметкерлер саны_____________

орнықтылық)               Қызметкерлердің кезең соңындағы  тізімдік саны

коэффициенті 

 

Жұмыс күші қонының көрсеткіштері.Жұмыс күшінің  құны қызметкердің және оның отбасының  күнкөріс құныны білдіреді.Кәсіпорын  жұмыс күшіне жұмсайтын шығынның құнына:

• еңбекақы қоры;
• кәсіпорынның қызметкерлер тұратын тұрғын үйге жұмсайтын шығыны;
• қызметкерлерді әлеуметтік қамтамасыз етуге жұмсалатын шығын;
• кәсіптік оқытуға жұмсалатын шығын;
• мәдени – тұрмыстық қызмет көрсетуге жұмсалатын шығын;
• жұмыс күшін пайдаланумен байланысты шығын;
• жұмыс күшін ұстауға арналған басқа да шығыс кіреді.

2.3. Қазақстандағы еңбек нарағының статистикасын талдау.

Қазақстандағы еңбек нарығын талдау үшін Қазақстан  Республикасының 2006-2011 жылдардағы статистикалық  агенттігінің негізгі көрсеткіштерін пайдалана отырып,еңбек нарығының  салыстырмалы,қатысты көрсеткіштерін есептеп шығаруға болады.

Кесте №1

Қазақстан Республикасының 2006-2011 жылдардағы еңбек  нарығының негізгі көрсеткіштері

	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Экономикалық тұрғындар белсенді халық	8028,9	8228,3	8415	8457,9	8610,7	8906,4
Жұмыспен қамтылған халық	7403,5	7631,1	7857,2	7903,4	8114,2	8429,1
Жалдамалы қызметкерлер	4776,6	4973,5	5199,4	5238,5	5409,4	5694,4
Өз бетінше жұмыс істейтін қызметкерлер	2626,9	2657,6	2657,8	2664,6	2704,8	2734,7
Жұмыссыздар	625,4	597,2	557,8	554,5	496,5	477,3
Жұмыссыздық деңгейі	7,8	7,3	6,6	6,6	5,8	5,4
Жастар жұмыссыздығының деңгейі	12,1	9,4	7,4	6,7	5,2	4,1
Ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі	4,0	3,3	2,8	2,5	2,2	2,1
Экономикалық тұрғыдан енжар  (әрекетсіз) халық	3493,9	3463,2	3416,2	3500,3	3487,7	3504,6
Жалпы еңбек ресурстары	11522,8	11691,5	11831,2	11958,2	12098,4	12411

 

Енді  осы мәліметтерді пайдалана отырып,әрбір  жылы еңбек ресурстарының өзгерісін,экономикалық белсенді халықтың динамикасын анықтай  аламыз.

1. 2006- 2007ж. аралығындағы жалпы еңбек ресурстарының өсімі былай есептеледі:

Жалпы еңбек  ресурстары 2006ж./жалпы еңбек ресурстары 2007ж. 11691,5/11522,8=1,015%

2. 2006-2008ж. аралығындағы жалпы еңбек ресурстарының өсімі:

11831,2/11522,8=1,027%

3. 2006-2009ж. аралығындағы жалпы еңбек ресурстарының өсімі:

11958,2/11522,8=1,038%

4. 2006-2010ж. аралығындағы жалпы еңбек ресурстарының өсімі:

12098,4/11522,8=1,05%

5. 2006-2011ж. аралығындағы жалпы еңбек ресурстарының өсімі:

12411/11522,8=1,077%

6. 2010-2011ж. аралығындағы жалпы еңбек ресурстарының өсімі:

12411/12098,4=1,026%

7. 2006-2011ж. аралығындағы экономикалық белсенді халық өсімі:

8906,4/8028,9=1,1%

Енді 2011жылғы  мәліметтерді пайдалана отырып еңбек нарығының қатысты көрсеткіштерін есептейміз:

1. Халықтың экономикалық              8906,4

                                                    =                     ×100=71,76%

белсенділігінің үлесі                          12411

 

2.  Халықтың                          8429,1

жұмыспен  қамтылу    =                           ×100=94,64%

коэффиценті                            8906,4

 

3.  Экономикада бір жұмыс               8429,1

   істейтін  адамға шаққандағы  =                         ×100=240,5%

   жүктеменің коэффиценті               3504,6

 

4.  Жалпы жұмыссыздық                   3504,6

                                                     =                            ×100=39,35%

коэффиценті                                      8906,4

Осы есептеулер нәтижесінде біз Қазақстанның еңбек  ресурстарының 2006 жылдан бері қанша  пайызға өскенін көре аламыз,яғни 2007 жылы 1,015%-ға,2008 жылы 1,027%-ға, 2009 жылы 1,038%-ға,2010 жылы 1,05%-ға,2011 жылы 1,077%-ға өскен, ал 2010ж.-дан 2011ж.-ға дейін 1,023%-ға өскен.Экономикалық белсенді халық 2006-2011ж. аралығында 1,1%-ға өскен.Сонымен қоса 2011 жылдағы еңбек  нарыіының салыстырмалы көрсеткіштері  экономикалық белсенділік үлесі 71,76%, жұмыспен қамтылу коэффиценті 94,64%, бір жұмыс істейтін адамға шаққандағы жүктеме коэффиценті240,5%, жұмыссыздық коэффиценті 39,35% болғанын анықтадық. Бұдан еліміздегі еңбек ресурстарының даму потенциалы бар екенін айқын көруге болады.

Жалданып  жұмыспен қамтылу. Жедел есептілікке  сәйкес ірі және орта кәсіпорындардағы, сондай-ақ кәсіпкерлік қызметпен  шұғылданбайтын шағын кәсіпорындардағы жалдамалы (ақы төленетін) қызметкерлер саны 2011 жылғы қаңтар-желтоқсанда 351,4 мың адамды құрады, бұл өткен жылғы сәйкес кезеңнен 0,8%-ға төмен.

Кесте №2

Экономикалық қызмет түрлері бойынша 2011 жылғы қаңтар-желтоқсандағы қызметкерлер саны

Көрсеткіштер	Барлығы		Оның ішінде ірі және орта кәсіпорындарда істейтін қызметкерлер саны
	адам	2008ж. Сәйкес кезеңге %-бен	адам	2008ж. Сәйкес кезеңге %-бен
	1	2	3	4
Барлығы	351 407	99,2	312 738	98,6
Ауыл шаруашылығы,аң аулау және орман  шаруашылығы	4 365	93,1	4 293	92,8
Өнеркәсіп	139 157	94,6	138 852	94,6
Кен өндіру	17 713	96,2	17 702	96,2
Өңдеу өнеркәсібі	105 473	93,1	105 179	93,1
Электр эненргиясын,газ бен суды өндіру және бөлу	15 971	103,8	15 971	103,8
Құрылыс	9 861	91,3	9 361	89,1
Сауда; автомобильдер және үй тұрмысында пайдаланатын бұйымдар мен жеке бас пайдаланатын заттарды жөндеу	9 694	108,1	7 174	103,7
Мейманхана мен мейрамханалар	1 136	106,7	1 120	105,4
Көлік және байланыс	26 471	107,4	26 091	107,6
Қаржылық қызмет	5 454	90,6	4 435	94,6
Жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға  беру және тұтынушыларға қызмет көрсету	16 816	97,3	14 152	95,8
Мемлекеттік басқару	34 019	105,1	24 998	104,9
Білім беру	63 718	101,9	49 485	102,0
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер	30 665	103,2	27 039	104,0
Коммуналдық, әлеуметтік және дербес қызметтерді  ұсыну	10 051	112,8	5 738	109,2