Еңбек нарығын жетілдіру

Халықты жұмыспен қамтуды көтеру және жұмыссыздықты  төмендетуге бағытталған Үкімет қызметінің нәтижесі қандай? Қазақстан  Республикасының   Сауда   және   экономика   министрлігінің   ақпараты бойынша (2008 жылғы 7 қаңтардағы 1-23/6 хаты),жұмыссыздық деңгейі халықтың экономикаға белсенді қарым- қатынасы бойынша есептелген, 2009 жылы 13,5 пайызға 2001 жылдың үшінші тоқсанында 9,2 пайызға төмендеген. 2010 жылы 218 мың жұмыс орны құрылды. Осы жұмыс орындары халықты жұмыспен қамтудың өсуіне пара- пар келмейді. Жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі органдардың қолданған шаралары жұмыссыздық деңгейін төмендетуге және жұмыспен қамту көрсеткіштеріне түбегейлі әсер етпейді.

Үлкен үміт артқан қоғамдық жұмыстар әзірше,(ең төменгі) жұмыс берушілер және жұмыссыздар  үшін тиімсіз болып қалуда. Екінші мамандық бойынша қайта даярлау  мен оқытудан өткен жұмыссыздардың 2011 жылы 5,7 пайызы әлі жеткіліксіз.

Мекемелерде бухгалтерлік және экономистік курстарды  оқыту әлі жалғасуда, сондықтан  жұмыс берушілер біліктілігі  жоғары мамандардың жеткіліксіздігін көріп отыр (темір ұсталары, дәнекершілер, балташылар, кірпішқалаушылар).

Халықты жұмыспен қамту және жұмыссыздық  проблемасына жұмыс берушілердің көзқарасы  қандай? He істеу қажет?

Біздің  мекемелердің өз қызметінің негізін  анықтайтын міндетінен бастайық.  Қазақстан      Республикасы      жұмыс      берушілер Конфедерациясының міндеті: "Біз Қазақстан Республикасындағы  жұмыс берушілерге экономикалық және құқықтық жағдайлар жасаймыз, қазақстандықтар үшін жаңа жұмыс  орындарын ашамыз, жұмыс істеп  тұрған кәсіпорындарды кеңейтуге, өндірістерді ынталандырамыз". Бір қарағанда  жауабы тез табылатындай - жұмыссыздықты  қысқартудың негізгі шарты елдегі халықты жұмыспен қамтамасыз ету  және экономиканың дамыту болып табылады.

Сондай - ақ әлемде өткізілген зерттеулер экономикалық құрылымдау және өсу кедейшілік деңгейін төмендету үшін жеткіліксіз. Жұмыс  орны және адамдарға жақсы жағдай жасау үшін түрақты экономикалық өсу өндірісті жаңарту және саралаумен ілесіп отыруы қажет.

Сонымен қатар, кедейшілік проблемасымен тығыз  байланысты елде экономикалық өсудің жоғарғы көрсеткіші байлықтың шоғырлануын  қайта бөлу саясатымен ілесіп отырғандықтан  болар ( мысалға Швеция).

Елде  жұмыссыздықты қысқарту үшін кәсіпкерге әрбір жаңа орын үшін көтермелеу механизмі  құрылу қажет. Өкінішке орай, қазіргі  уақытта жаңа жұмыс орындары үшін жұмыс берушілерді (кәсіпкерлерді) ынталандыру әлі қолға алынбаған. Үкімет енді ғана "жұмыс берушілердің жұмыс орнын құру мүмкіндігіне талдау жүргізу,сонымен бірге әлеуметтік- әлсіз санаты үшін, атап айтқанда қосымша  жұмыспен қамтуды құру үшін салық  ауыртпалығын төмендетуді" ұсынады ("2007 - 2009 жылдарға арналған Қазақстан  Республикасындағы кедейшілікті төмендету жөніндегі тұжырымдамасының" 19 жобасы).

Ұлттық банктің   даму   мәліметтеріне   қарағанда,   соңғы   10      жылда Қазақстанда кедейшілік үш есеге өскен.  2005 жылы төменгі тұрмыстық табыстағылар Қазақстанда 10 пайызды құрайды, 2010 жылы бұл көрсеткіш 30 пайызды құраған. Сонымен қатар жеке меншік бизнес үлесі 2005 жылы 20 пайыздан 2010 жылы 70 пайызға көбейген.

Экономиканың  дамуы еңбек нарығына тұрғысы келетін адамдардың дайындық деңгейіне қатаң талап қояды. Жұмыс берушілер жұмысқа қабылдау кезінде біліктілік талабын көтеруге мәжбүр болады. Жастар қызмет өтілі жоқтығынан біліктілігін көтере алмайды. Әйелдердің жұмысқа тұруына көптеген мәселелер кедергі жасайды, сондықтан жұмыс берушілер ер адамдарды жұмысқа алғанды қалайды.

Жоғарғы оқу орындарын бітірушілерді  жұмысқа орналастыруда тағы бір  маңызды мәселе - жоғарғы білімнің сапасы! Жұмыс берушілер кірушілердің қандай жоғарғы оқу орындарынан өз кәсіпорында ғана қызметкерлерді жұмысқа шақыру қолайлы екендігін,олардан толыққанды маман шығатындығын алдын - ала біліп отыру маңызды. Жоғарғы оқу орнын бітірген түлек мамандығы бойынша жоғарғы деңгейдегі дайындығы, білімі, икемі, жұмыс істеу қабілеті алған дипломында белгіленуі қажет.

Бизнес  мамандығы туралы әңгіме болғанда өзекті мәселе мамандарды сапалы даярлау. Нарық жағдайында жұмыс берушілердің кірісі бірінші кезекке кәсіпорын менеджерлерінің дайындығы, қабілеті жоғары шеберлігіне байланысты. Бұл жерде бизнес білімін алған жас мамандар арасындағы жұмыссыздықпен тікелей байланысты.

Шағын бизнес және жеке кәсіппен айналысатын халық  жұмыссыздықтың төмендеуіне және жаңа жұмыс орындарының ашылуына тиім көздері болып табылады. Бұл жерде  кәсіпкерлердің дамуы үшін қолайлы  жағдай жасау қажеттігі туындайды. Қазақстан Республикасында шағын  кәсіпорындардың тіркелу көлемі 2007 жылы 97   мыңнан     2010   жылы  400  мыңға     дейін   өскен.

Қазақстан Республикасы халқының қолдауынсыз  қол жеткізу мүмкін емес. Елді дағдарыстан  шығарудың "Қазақстан - 2030" жаңа стратегиясының тұсаукесерінде    елбасы Н.Ә. Назарбаев  айтқандай –"...біз (үкімет) Республика халқының қолдауынсыз осы барлық реформаны жүзеге асыра алмаймыз, себебі елді дағдарыстан шығаратын тек қана Қазақстан халқы. Шетел бизнесмені келіп, елге ұзақ мерзімге миллиондаған долларын салымын беріп, тұрмысымыз жақсарады деп үміт арта беруге болмайды". Бұл айтылған сөзге тек мен ғана емес, барлығы келіседі деп ойлаймын.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Менің тақырыбым  «Қазақстандағы еңбек нарығын статистикалық  талдау». Осы курстық жұмысты  жазу барысында алдыма қойған мақсаттарыма жеттім деп ойлаймын.

Курстық жұмысымның 1-бөлімінде дүниежүзілік еңбек бөлінісі және еңбек нарығын қарастырып, еңбек  нарығының түсінігімен танысып, оның ерекшеліктеріне тоқталып өттім.Еңбек нарығы - бұл тауарлы-ақшалай қарым-қатынас, бұл біріншіден жұмыс күшіне сұраныс, ол өз кезегінде қоғамдық азық-түлікке немесе тауарға деген сұраныс, екіншіден уақытша жұмыс күшін пайдалану. Еңбек нарығының ең негізгі ерекшелігі онда ұсынылатын тауар қасиетіне, яғни еңбекті сату-сатып алуға байланысты. Жалпы алғанда еңбек нарығы басқа ресурстар нарығынан өзгеше, бұдан да терең зерттеуді қажет ететін нарық.

Курстық жұмысымның 2-бөлімінде Қазақстандағы еңбек нарығына статистикалық талдау жасалынды. Талдау жасау нәтижесінде 2006-2011 жылғы мәліметтер негізінде келесі көрсеткіштер анықталды:

1. Қазақстандағы еңбек ресурстары 2006 жылмен салыстырғанда 2007 жылы 1,015%-ға өскен;
2. 2008 жылмен салыстырғанда 1,027%-ға өскен;
3. 2009 жылмен салыстырғанда 1,038%-ға өскен;
4. 2010 жылмен салыстырғанда 1,05%-ға өскен;
5. 2011 жылмен салыстырғанда 1,077%-ға өскен;
6. 2010ж.-дан 2011жылға дейін 1,023%-ға өскен;
7. 2006-2011 жылдар аралығында экономикалық белсенді халық 1,1%-ға өскен.

Бұл көрсеткіштер арқылы Қазақстанлағы еңбек ресурстарының  және экономикалық белсенді халқының жылдан жылға өсіп отырғанын көре аламыз, яғни еліміздегі еңбек нарығының даму тенденциясы жоғары екеніне анық көз жеткізуге болады.

Курстық жұмысымның 3-бөлімінде Қазақстан Республикасындағы еңбек нарығының мәселелерін шешу бойынша шетел тәжірбесіне сүйене отырып келесі ұсыныстар жасалынды:

1. халықтың  жұмыс бастылықтың зерттеуі және  қалыптасатын еңбек нарығының  мониторингі Қазақстанның өту  экономикасындағы негізінен негативтік  тенденцияларды табады;

2. халықаралық стандарттарға қарағанда, жұмыссыздықтың табиғи дәрежесі фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздықтың қорытындысы болады. Республикалық және аймақтық еңбек нарығындағы жұмыссыздықтың табиғи дәрежесі негізінде өнімнің түсуімен сипатталады.

3. еңбек  нарығы жағдайының күшеюі жұмыс  күшіне өсіп бара жатқан сұраныс, жұмысшылар нақты босатылу қарқынның өсуі және жасырын жұмыссыздықтың едәуір өсуі, осының бәрі де еңбек ресурстарын пайдаланбағандықтан.

4. Материалдық  өндірісте жұмыс бастылықтың  деңгейі түсіп, халыққа қызмет  көрсететін саласында жұмыс істейтіндердің  саны көбейді, жұмысшыларды экономика  секторларына қайта бөлу.

5. Материалдық өнім саласында жұмысшылардың саны мүлде төмендеуі еңбек өндіргіштігінің өсуімен толтырылмайды. Толық емес жұмысбастылықты және жасырын жұмыссыздықтың едәуір масштабтары аз нәтижелі еңбегімен өнеркәсіпте соңғы көрсеткіштерде көрінеді. Республиканың Ұлттық жалпы өнімнің қысқаруы, Қазақстан халқының материалдық тұрмы дәрежесінің төмендеуі.

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. ҚР  Президентінің 2012ж. 27 қаңтардағы  Қазақстан халқына жолдауы «Әлеуметтік  - экономикалық жаңғырту Қазақстан  дамуының басты бағыты»

2. «Қазақстан  – 2030». Елбасының Қазақстан  халқына жолдауы 1 қазан 1997 жыл.

3. Ы.Әміреұлы  «Статистиканың жалпы теориясы»,  Алматы 1997 ж.

4. Ю.К.Шоқаманов, Қ.ӨҚ.Белгібаева «Статистика»,оқу құралы,Алматы 2010 жыл.

5.«Курс  экономической теории». Оқулық  – 5-ші толықтырылған және қайта  өңделген басылым - Киров: «АСА», 2004 г. - 832 с.

6.«Жалпы  экономикалық теория». Оқулық. Ө.Қ.Шеденов,  Е.Н.Сағындықов, Б.А.Жүнісов, Ү.С.Байжомартов,  Б.И.Комягин. Ақтөбе, «А -Полиграфия», 2004 - 455 бет.

7. «Экономикалық теория». Әкімбеков С, Баймұхаметова А., Жанайдаров У. - Алматы: КЕНЖЕ - ПРЕСС. 2001. -206 б.

8. «Қазақстан: экономика және өмір». Байсенов  С.- Еңбек нарығы, 1992 ж., 216 б.

9.«Экономика  және коммерция».Ромашова Л.О.- Жастар  еңбек нарығының қалыптасу ерекшеліктері, 1993 ж., 325 б.

10. «Еңбек  нарығы» Понорама, 2006 ж., М 39.

11. Қ.Р. Еңбек  Министрлігіндегі жұмысбастылық  Департаментінің бюллетені. 2010 ж., №  1,7 6.

12. 2006 ж.  еңбек нарығындағы жағдай туралы  ҚР еңбек Министрлігіндегі жұмыс  бастылық Департаменті. Алматы, 2007 ж.

13. Қазақстанның  статистикалық //Нацстатагенство, 2011 ж., №1,2 б., 116.

14.Қазақстан  Республикасының жұмысбастылық  Департаменті және Еңбек Министрлігінің  бюллетені. 2005ж. № 1,2 б.

15.Жұмысбастылық пен еңбек нарығы \\Экономика сұрақтары, 2011ж.,№12, 13 6.