Сатып алу сату шартының түрлері

 

 

                                                     Жоспар:

 

Кіріспе   1 САТЫП АЛУ-САТУ ШАРТЫНЫҢ  ЖАЛПЫ ҰҒЫМЫ 1.1 Сатып алу шартының  ұғымы және элементтері 1.2 Сатып алу-сату шартының  пәні 1.3 Сатушының және сатып  алушының құқықтары мен міндеттері 1.4 Сатып алу – сату  туралы жалпы ережелер   2 САТЫП АЛУ-САТУ ШАРТТАРЫНЫҢ  ЖЕКЕЛЕГЕН ТҮРЛЕРІ 2.1 Тауар жеткізілімі  шарты  2.2 Келісімшарт жасасу  шарты Энергиямен жабдықтау шарты 2.4 Қозғалмайтын мүлік  сату шарты 2.5 Тұрғын үйді сату  шарты 2.6 Кәсіпорынды сату шарты   3 САТЫП АЛУ-САТУ ШАРТЫН  БҰЗУ ЖӘНЕ ӨЗГЕРТУ    Қорытынды Пайдаланылған әдебиеттер

3   5 5 6   7 9     14 14 16 17 20 23 24   29   33 35

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              Кіріспе

 

Курстық жұмысының тақырыбы ретінде сатып алу-сату шартының түрлері табылады. Бұл тақырыпты курстық жұмысы ретінде таңдау себебі: сатып алу-сату шарты қазақ тарихының әдет құқығымен реттелетін ең көне шарттардың бірі болып табылатындығында көрінеді.

Қазақстан Республикасының  қалыптасуы, елде экономикалық реформаларды жүзеге асыру және нарықтық қатынастарға өту кезеңінде құқықтың мән-маңызы айрықша күшейеді.

Тауарлық, ақшалық, мүліктік және басқару қарым-қатынастарын құқықтық тұрғыдан реттеуде заңдар мен басқа  да нормативтік актілердің маңызы одан әрі нығая түсті.

Қазақстан Республикасында  шарттық құқықтың тарихы дамудың  ұзақ жолынан өтті және де әдеттік  құқықпен реттелінді.

Бұл құқықтық жүйелердің көп ғасырлық дамуының нәтижесінде  шарттар жасасу сферасындағы міндеттемелік  мүліктік қатынастарды, жалпы қоғамдық қатынастарды реттеудегі құқықтық нормалардан саралау арқылы пайда болады.

Феодалды патриархалды қатынастардың өмір сүрген дәуірінде  азаматтық құқықтық шарттардың ең көнесі болып сатып алу-сату шарты болып  табылады.

Олар қазақ қауымының  шаруашылық өмірінде көп қолданылды.

Шарттық қатынастар сатып  алу-сату процесі кезінде қалыптасып қазақтардың әдет құқығымен реттелінді.

Ол ауызша келісім  сипатында болады. Шарт жасасу және оны орындау шарт тараптарының моральдық  принципіне негізделеді.

Қазақтардың әдеттік құқығы бойынша шарттар ауызша болғандықтан олардың жарамдылығының кепілі болып куәлар табылады.

Куәлар моралдық жағынан  қоғамның ойынан сенім және құрмет табу керек болады. Сондықтан қазақтардың  шарттық құқығында тұлғалардың  мінездемесі үлкен рөль атқарады. Сатып алу-сату шарты экономикалық қатынастың өзгеруіне байланысты күрделеніп отырды.

Бастапқы кезеңде шарт жасасу үшін әдеттік нормалар қолданыста болады және тараптар шарт жасасқандығын  дәлелдеу үшін бір-біріне қол берісіп  «береке тап» деп айтуы керек болады.

Көбінесе мұндай жағдайда заттың фактілік берілуі шарттың  жарамдылығы болып табылады. Заттың құқықтық мәртебесі де анықталған.

Қазіргі кездегі терминологияны қолдансақ шарт пәні болып айналыстан алынбаған заттар ғана табылады.

Бірақ билердің рұқсат етуімен айналыстан алынып тасталған заттар сатып алу-сату шартының пәні болуы мүмкін болады.

Тауар ақшалық қатынасының  дамуы нәтижесінде бұл шарт өз орнын басқа шарттарға берді.

Сатып алу-сату шарты  институты қазақтың шарттық құқығының құқықтық жүйе ретінде қалыптасуына үлкен әсер берді.

Кейінен азаматтық құқықта  міндеттемелік құқық деген бір  саланы қалыптастырды.

Қазіргі таңда сатып  алу-сату шарты шарттық құқықтың ең көп тараған бір түрі болып  табылады.

Сатып алу-сату шарты  біздің мемлекетіміздегі өндіріс процесін және тұтынуды қамтамасыз етеді, тауар ақша қатынасының міндеттемелерін шешеді.

Ол ұйымдар арасындағы экономикалық байланысты жүзеге асырудың құралы болып табылады.

Осыдан біз курстық жұмысының өзектілігін көреміз.

Курстық жұмысының мақсаты ретінде сатып алу-сату шартының ұғымына, белгілеріне және элементтеріне түсінік беру табылады. Жұмыстың мақсаты оның бөлімдеріне сай келеді.

Осы мақсатқа жету үшін алдымызға  келесі мынандай міндеттер қоямыз:

· сатып алу-сату шартының ұғымы мен белгілерін қарастыру;

· сатып алу-сату шартының жекелеген түрлеріне толық талдау жасау;

· сатып алу-сату бойынша  жауапкершілік сұрақтарын қарастыру.

Курстық жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

Курстық жұмысын жазу барысында көптеген әдебиеттер қолданылды. Мәселен, А.П. Сергеев пен Ю.К. Толстойдың редакциясындағы Гражданское право часть 2 1997 жылғы оқулығы, Г. А. Жайлиннің Азаматтық құқық. Ерекше бөлім оқу құралы А., 2004 т.б.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 САТЫП АЛУ-САТУ ШАРТЫНЫҢ ЖАЛПЫ ҰҒЫМЫ

1.1 Сатып алу шартының ұғымы және элементтері

 

 

Сатып алу-сату шарты бұл мүлікті  ақылы беруді қамтамасыз ететін шарттардың бір түрі. Әрекет етуші азаматтық-құқықтық нормалар оның бірнеше түрін реттейді, олардың әрқайсысының ерекшелгі, олар қолданылатын салалардың ерекшелігіне байланысты. Қазіргі кезде оның түрлі колданыс табатынын айта кеткен жөн. Жеке кәсіпкерлер, жеке және мемлекеттік кәсіпкерлер арасындағы дәстүрлі тауар айырбастаумен қатар, олармен мемлекеттің мұқтажы үшін тауар сатып алу да қамтамасыз етіледі. Әрбір шарт арнайы субъект құрамымен, оны жасасу тәртібімен және өзге қырларымен ерекшеленеді. Тауар жеткізілімі шартында және сатып алу-сату шартының өзге де түрлерінде, егср біз оларды сатып алу-сату шартының жалпы ережелерімен салыстыратын болсак, ерекшеліктер байқалады. Дегенмен, ол өзінің алуан түрлілігіне қарамастан, азаматтық-құқықтық шарттардың ең тұрақты түрлерінің бірі болып табылады. Бұл шарттың жалпы ережедері ұзақ даму жолынан өткен және олардың тек өмірге сәйкес келетіндері ғана сұрыпталған.

Сатып алу-сату шартына сатып алушы  жағына мүлікті меншікке беру шартқа сияқты кезқарас дәстүрлі болып табылады. ҚР АК 270-бабының 3-ші тармағына сәйкес зат үшінші тұлға меншігіне берілу мүмкінішлігі жоққа шығарылмайды.

Қазақстан Республикасының аумағындағы ҚСР Одағының және республикалардың Азаматтық заңдары негіздерінің 1991 жылы күшіне енгізілуіне байланысты аталған шарт мүлікті сатып алушы тарабының меншігіне, толық шаруашылық жүргізуіне, оралымды басқаруына беретін болып қарастырылады.

Мұндай шешімді екі тұрғыда  қарастыруға болады.

Біріншіден, мемлекеттік кәсіпорын, мекеме қатысуымен сатып алу-сату шартын онда мемлекет аталған субъектілердің мүлікті оның меншігіне алуға  келісімін берген шарт ретіндс бағалауға  болады, осымен бірге мемлекет аталған субъектілерде тиісті заттық құқықтар найда болуына қарсы емес деп табу мүмкін.

Екіншіден, аталған заттық құқықтар мемлекеттік меншікке негізделетін занды тұлғалар меншік иелері ретінде  мүлікті сатып ала алуы үшін көлсмі бойынша жеткілікті екенін болжауға болады. Осы көзқарасты қолдасақ, онда осындай мүмкіншіліктер меншік иесінен басқа өзге де заттық құқықтар иелерінде, мысалы, мүлікті сенімгерлікпен басқарушылар да бола алатынын айта аламыз.

Осы екі көзқарастар сырттай  тек теориялық тұрғыда болып келгеніне қарамастан. оларды одан әрі негіздеу мемлекеттік және оның құрған занды тұлғаларының қарым-қатынастарының тәжірибелік мәселелерін шешуте мүмкіншілік бере алады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық  кодексінің 406-бабына сәйкес: Сатып  алу шарты бойынша бір тарап (сатушы) мүлікті (тауарды) екінші тараптың (сатып алушының) меншігіне, шаруашылық жүргізуіне немесе жедел басқаруына беруге міндеттенеді, ал сатып алушы бұл мүлікті (тауарды) қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақша сомасын (бағасын) төлеуге міндетті Мұндай анықтама қатысушылардың қатарын толық қамтуға мүмкіндік береді. Оған азаматтар және заңды тұлғалардан басқа мемлекет және субъект ретінде өкімшілік аумақтық бірлестіктер қатыса алады.

Мемлекеттік кәсіпорын, қазыналық  кәсіпорын, мемлекеттік мекеме сатып алушы болған уақытта мүлік тиісінше олардың шаруашылық жүргізуіне, жедел басқаруына өтеді. Сонымен қатар, меншік құқығы сатып алушы республикалық немесе коммуналдық кәсіпорын болып келгеніне байланысты мемлекетте немесе әкімшілік аумақтық бірлестікте пайда болады. Бұл мемлекеттік меншік нысанына негізделген занды тұлғалар тек шартты бөлініп шығарылады деген пікірге әкелуі мүмкін. Бірақ бұл (занды тұлға құру) мүлікті бірнеше мақсатта оқшаулау үшін маңызды. Кейде осы жеке меншікке негізделген занды тұлғаларға да қатысты. Мысалы, егер сатып алушы жеке мекеме болып табылса, онда сатып алынған мүлікке жедел басқару құқығы пайда болатыны анық.

Атап өтілгендей, сатып  алу-сату шарты мүлікті беру бойынша  барлық катынастарды қамтиды. Ертеректе  бөлек болған тауар жеткізілімі, келісімшарт, энергиямен жабдықтау шарттары қазір сатып алу-сату шартының түр түрлері болып бағаланады. Бұдан басқа, бөлшектеп сатып алу-сату шарты, кәсіпорынды сату шарты қарастырылған. Біздің заңнамада Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің екінші бөлімінде бекітілген қөзғалмайтын мүлікті сатып алу-сату туралы жалпы нормалар жоқ. Біздің ойымызша, болашақта тауар айналымының кеңеюіне байланысты біздің азаматтық заңнамада да айтылғандай нормалар қажет болады. Ал, негізінен қандай да болсын сатып алу-сату шартына ерекше бөлімде 25-тарауда мазмұнданған жалпы нормалар тарайды.

 

 

1.2 Сатып алу-сату шартының  пәні

 

Сатып алу-сату шартын меншікке жеке сипаттармен анықталатын заттарды беретін шарт ретінде бағалау (себебі тек жеке сипаттарымен анықталатын заттар ғана меншік құқығының немесе заттық құқықтық нысанасы бола алады) мүлікті құқықтарды сату ерекшелігін ескеруді талап етеді.

Бағалы қағаздарды және валюталық құндылықтарды сатып  алу-сатуда, егер заңнама оларды сатып  алу-сату үшін арнайы ережелср қарастырмаса, жалпы ережелер қолданылады. Соны-мен бірге бөлшектеп сатып алу-сатуға, тауар жеткізіліміне, энергиямен жабдықтауға арнайы нормалар қолданылады. Дегенмен біз жалпы ережелер мәнін төмендетпеуіміз керек, өйткені осылардың көмегімен көптеген даулы жағдайлар шешіледі.

Шарттың өзін сипаттауға көшейік. Сатып алу-сату консенсуалды шарт болып табылады. Ол, екі жақ  барлық елеулі жа-дайлар бойынша келісімге  келген сәттен бастап аяқталған (сатып  алу-сату шарты жасалған) болып табылады. Шарттың жасалуы мен орындалуының бір уақытпен сәйкес келуі (жасалған сәтінде орындалатын шарттың болуы) бұл ережені өзгертпейді.

Сатып алу-сату шарты  — ақылы шарт. Тауарды беру оның сату бағасын алуды талап етеді. Бірқатар жағдайларда сатып алу  бағасы тауардың экономикалық тепе-теңі болып келмейді, бірақ шартта кіріптарлықпен жасалған мәміле көрініс таппауы керек, сол сияқты бағаны қалыптастыру жөніндегі міндетті нормалар да бұзылмауы керек. Оның ақылы мінезін (тепе-тең айырбас ретіндегі) ескеру кәмелетке толмаған немесе әрекетке қабілетсіз тұлғалардың құқықтарын қорғау негізінде болуы тиіс. Сонымен бірге, бұл мемлекеттік мүліктік мүдделерді неше түрлі алаяқтықтардан қорғау үшін де қажет.

Кейде сатып алу-сату шарттарын жасағанда ақылылық ережесінен ауытқу да болуы мүмкін (сондықтан тек жартылай ақылылық туралы айтуға болатын шығар). Аталған мөмілелер өзінің заң,тық табиғаты бойынша шартты мәмілелер бола алады. Мысалы, егер сауда кәсіпорны мыңыншы сатып алушыға ірі жеңілдік жасаймын деп жарияласа (мәміле осы жөніндегі шартпен жасалса).

 

 

1.3 Сатушының және сатып  алушының құқықтары мен міндеттері

 

Сатып алу-сату шарты азаматтық  – құқықтық шарттардың кең таралған түрлерінің бірі болып саналды. Қазақстан  Республикасы Азамматтық кодексінің ерекше бөлімінде шарттың дәстүрлі анықтамасы сақталған: сатушы тауарды сатып алушының меншігіне өткізуге міндеттенеді, ал сатып алушы бұл тауарды қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақша сомасын төлеуге міндеттенеді. Азамматтық кодекстің ерекше бөлімі сатушы мен сатып алушының әрбір қадамын реттеп отырмайды. Жалпы ереже бойынша шарт талаптарын тараптар өздері анықтай алады. Бір жағынан, шарттардың көпшілігі, әдетте, стандарт ережелер шеңберінде жасалды. Бұл ережелер шарт жасар кезінде тараптар өзгеше талаптар қоймаған жағдайлар үшін қарастырылған. Сатып алу-сату шартының тараптарына қойылатын бірден-бір талап: барлық жағдайда да шарт нысанасын өздері анықтаулары қажет. Сатып алу-сату шартының талаптары онда тауардың атауы мен саны көрсетілгенде ғана келісілген болып есептеледі. Сатып алу-сатудың жекелеген түрлері үшін талаптардың кең көлемін міндетті түрде қамтуға қойылатын талаптар бекіту қажеттілігі қарастырылған. Мұндай талаптар, негізінен энергиямен қамтамасыз ету, қозғалмайтын мүлік және кәсіпорындар сату шарттарында талап етіледі. Сатушының негізгі мақсаты сатып алу-сатудың нысаны болып саналатын тауарды шартта көрсетілген мерзім ішінде сатып алушыға өткізу болып есептеледі, ал шартта мерзім белгіленбеген жағдайда , мерзімсіз міндеттемелердің орындалуы туралы ережелерге сай шешілуі керек. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сатушы тауарды берумен бірге сатып алушыға оның керек жарақтарын, сондай-ақ құқықтық актілерде немесе шартта көзделген, соған қатысты құжаттарды беруге міндетті. Сатып алу-сату шарты оны қатаң белгіленген мерзімде орындалу талабымен жасауы мүмкін. Бұл тек мерзімі бұзылған кезде сатып алушының шартты орындауға мүдделігі жоғалатындығы шарттан айқын туындаған жағдайда ғана мүмкін. Сатушының мұндай шартты ондай белгіленген мерзім басталғанға дейін немесе біткеннен кейін сатып алушының келісуісіз және егер сатып алушы шарттың орындалуынан бас тарту құқығын пайдаланбаған жағдайда орындауға құқығы жоқ.