Сатып алу сату шартының түрлері

Сөйтіп, тауар жеткізілім шартындағы тараптар мемлекеттік, кооперативтік  және қоғамдық ұйымдар болып табылады. Жеткізіп беру жөніндегі шарттық  қатынастың құрылымы негізінде 2 тәсілмен сипатталады. Бұлар тура шарттық қатынастар және делдалды шарттық қатынастар.

Тауар жеткізілімі шартының жасау кезінде тараптар арасында шырттың жекелеген тараптары бойынша келіспеушіліктер пайда болған жағдайда шарт жасасуды ұсынған және басқа тараптан осы талаптарды келісу туралы ұсыныс алған тарап осы ұсынысты алған күннен бастап отыз күн ішінде, егер өзге мерзім тараптармен келісілмеген болса, шарттың тиісті талаптарын келісу жөнінде шаралар қолдануға не басқа тараптан оны жасаудан бас тарту туралы жазбаша түрде хабарландыруға тиіс.

Тауар жеткізілім шарты консесуалды және қайтарымдыболып табылады. Бұл шарт жария шарттар санына жатпайды. Бірақ заңда көрсетілген жағдайларда жеткізіп Шарттың тиісті талаптары бойынша ұсыныс алған, бірақ тьауар беру шартының талаптарын келісу жөнінде шара қолданбаған мерзімде шарт жасасудан бас тарту туралы екінші тарапқа хабарламаған тарап шарт талаптарын келісуден жалтару туғызған залалдарды өтеуге міндетті.

Шартта тауар жеткізілімі кезеңдерін айқындаумен қатар, тауарлар жеткізілім (онкүндік, тәуліктік, сакғаттық және т.б) кестесі белгіленуі мүмкін.

Тауар жеткізілім шарты негізінен сатып алушыға тауарды бөлек-бөлек партиялармен беруді көрсетеді. Бірақ, осыны шартта көрсету керек. Оны көрсетпеген жағдайда жеткізіп беруші сатып алушыға тауардың барлық мөлшерін бір уақытта беруге міндетті. Егер шартта бөлек- бөлек жеткізіп беру көрсетілсе, бірақ жеткізіп беру мерзімдері көрсетілмесе , жеткізіп беруші жалпы ереже бойынша сатып алушыға тауарды бірдей партиялармен ай сайын беріп оьыруға міндетті.

Егер шартта өзгеше көзделмесе, онда сатып алушы тауар берушіге заң актілерінде белгіленген тәртіппен мерзімде тауар келіп түскен көп айналымы ыдысты және буып – тию құралдарын құралдарын қайтаруға міндетті басқада ыдыспен буып, -түю заттары тауар берушіге шартта көзделген жағдайларда ғана қайтарылуға тиіс сатып алушының тауар жеткізілім шарты бойынша негізгі міндет тауарды қабылдап, және оның ақшасын төлеу сатып алушы тауар жеткізілімі шартына сәйкес берілген тауарды қабылдауды қамтамасыз ететін барлық қажетті іс -әрекетті жасауға міндетті .

Сатып алушы қабылдаған тауар заң актілерінде, тауар  жеткізілімі шартында немесе іскерлік айналым дағдыларында белгіленген мерзімде қаралуға тиіс.

Сатып алушының тауар  жеткізілім шарты бойынша негізгі міндеті қабылдап және оның ақшасын төлеу сатып алушы тауар жеткізілімі шартына сәйкес берілген тауарды қабылдауды қамтамасыз ететін барлық қажетті іс - әрекетті жасауға міндетті сатып алушы қабылдаған тауар заң актілерінде, тауар жеткізілімі шартында немесе іскерлік айналым дағдыларында белгіленген мерзімде қаралуға тиіс.

Сатып алушы сол мерзімде заң актілерінде, шартты немесе іскерлік айналым дағдыларында белгіленген тәртіппен қабылданған тауардың саны мен сапасын тексеруге және тауарын байқалған сәйсіздіктері немесе кемшіліктері туралы тауар баға берушіге жазбаша түрде дереу хабарлауға міндетті.

Сатып алушы осы заң  актілерінде және шартта көрсетілген  мерзім ішінде сәйкессіздіктерді және кемшіліктерді байқағаны туралы хабарламаса онда сатушы жауапты болмайды.

Сатып алу- сатудың жалпы ережелеріне қарағанда, тауарды қабылдау міндеті азаматтық кодекстің 466 бабында кең көрсетілген орындауды қабылдауға байланысты әрететтерді жүзеге асырумен қатар, ол өзіне тауарды тексеруге байланысты бірнеше қосымша міндеттерді кіргізеді, осылардың мазмұнын тек сатып алушыға жеткізіп беру тәсілі арқылы айыруға болады. Егер жеткізіп беру жеткізіпберушімен жүзеге асырылса, онда сатып алушы тауарды қарауға және олардың сапасын және санын тексеруге міндетті. Тексетудің мерзімін және тәртібін нармативтік актілер, тауар жеткізілім шарты немесе іс айналымы дәстүрлерімен анықтайды.

Егерде тауарлар сатып  алушыға жеткізіп берушінің жеке өзі бермей, транмпорттық мекеме берсе, онда сатып алушы сол тауарларды транспорттық мекемеден белгіленген тәртіп бойынша қабылдап алуға міндетті.

Сатып алушының тауарды  таңдау жағдайына, ол жалпы ереже  бойынша беріліп жатқан жерде  тексетуге міндетті.

Жеткіліксіз беріліп, орны толтыруға тиісті тауарлардың түр-түрін  тараптардың келісімі бойынша айқындалады. Келісім болмаған жағдайда тауар беруші жетіспеушілікке жол берілген кезіңге арнап, белгіленген түр-түрі бойынша жеткілікзіз берілген тауарлар санының орнын толтыруға міндетті.

2.2 Келісімшарт жасасу  шарты

 

Келісім шарт жасасу шарты бойынша ауыл шаруашылық өнімін өндіруші өзі өсірген (өндірген) ауыл шаруашылық өнімін, - ұқсату немесе сату үшін осындай өнімді сатып алуды жүзеге асыратын дайындаушы – тұлғаға беруге міндеттейді.

Келісім – шарт жасасу шарты әр –бір қоғамның жақсы жағдайының негізін құрайтын , ауыл шаруашылығына өте маңызды немесе қажетті , ауыл шаруашылық өнімдерін және заттарын жасауға байланысты қатынастарды көрсетеді.

Ауыл шаруашылық өндірісінің  спецификациясын –бұл ауа – рай жағдайына қатты байланысты. Бұл жағдай ауыл шаруашылық өнімін өндірушіні шарттың эканомикалық әлсіз тараптары ретінде көрсетеді (мысалы, тауар жеткізілім шартының сатушысыныа қароағанда). Сондықтан, келісім- шарт жасасуға байланысты қатынастарды заң жағынан нормалаудың негізгі бағыты – бұл өндірісші сатушының экономикалық қабілетімен өндірісші сатушының экономикалық қабілетінің теңестіруі мақсатымен жасалады.³³

Келісім – шарт жасасу шарты –сатып алу –сатудың бір  түрі болып табылады. Сонымен қатар келісім –шарт жасау шарты жеткізіп берудің бір түрі болып табылады. Оның себебі –келісім –шарт жасасу шартының мазмұны тауар жеткізілім шартының жалпы түсінігімен қарастырылады. Келісім – шартжасасу шартының мұндай екеулі мінезді болуы , оның құқықтық реттелуін ерекше мінезде болатынын көрсетеді. Келісім –шарт жасасу шартын реттеуде тауар жеткізілім шартының нормалары қолданылады. Ал, реттелмей қалған сұрықтарды сатып алу – сатудың жалпы ережелерімен шешеді

Сатып алу- сату сияқты келісім  – шарт жасасу шарты да қайтарымды.консесуалды және өз ара болып табылады .

Келісім- шарт жасасу шартын сатып алу – сатудың басқады  түрлерінен субьектілік құрамы және пәні арқылы айыруға болады.

Келісім- шарт жасасу шартының тараптары сактушы (өнімді өндіруші) және дайындаушы – тұлға болыпи негізінен кәсіпкерлер табылады сондықтан келісім –шарт жасу шартын негізінен шаруашылық (салдар) санына кіреді. Кәспкер статусы жоқ мемлекет және азаматтар келісімі шарт жас асу шартына қатыса алмайды.

Ауыл шаруашылық өнімін өндіру қызметінің негізгі түрі болып табылатын тұлға келісім -шарт жасасу шарт жасасу сатушысы болып табылады.Олар жеке кәсіпкерлер (фермерлік және крестияндық шаруашылықтың басшылары) немесе комерциялық ұйымдар. Ауыл шаруашылық өндірісін жүргізуге заңды тұлғаның құқықтық қабілеттілігі толықтай жетуі кереук. Осыған сәйкес дайындаушы болып тек қана кәсіпкер емес, сонымен қатар мемлекеттік орган да табылады.

Келісім – шарт жасасу шартының пәні болып ауыл шаруашылық өндірісінің әр өнімі табылады.

Тауар жеткізілім шарты жеке – анықталған заттарға да қатысты жасалуы да мүмкін. Бірақ, осы ережені келісім – шарт жасасу шартына да қолдануға болады ма?- деген сұрақ туады. Ол анықтамаға сәйкес болмайды. Бұ келісім – шарт жасасу шартының заңды реттеушісінің ауыл шаруашылық өнімін көптеп өндіруші тұлғаның мүддесін қамтамасыз ету мақсатына байланысты жасаған.

Келісім – шарт жасасу шартының пәні болып табылатын өнім, оны кері жасауға немесе сатуға алынады. Ал, мемлекеттік қажеттілік үшін алынатын ауыл шаруашылық өнім мемлекеттік фондқа сақтауға салынады. Осы барлық жалпы болып, келісім – шарт жасасу шартының пәні жеке, жанұя, үй жағдайларына қолдануға арналмағаны көрсетіледі.

Келісім – шарт жасасу шартының мерзімі елеулі талаптарының бірі болып табылады. Бірақ, ол келісім – шарт жасасу шартына оңдай маңызды емес. Көп жағдайда келісім – шарт жасасу шартын жасасқан уақыт және оны орындау мерзімі келіспейді. Себебі, өнімді жасау (өсіру) керек. Ауыл шаруашылығында өндірілу мерзімнің ұзақтығы толықтай табиғат факторымен анықталады. Сондықтан, егер шартта мерзім туралы талап көрсетілмесе, онда ол сот арқылы толтырылуы мүмкін.

 Келісім шарт жасасу шарты, тауар жеткізілім шарты сияқты жазбаша нысанда жасалады. Келісім – шарт жасасу шартын жасасқан кезде пайда болған сұрақтарды, тауар жеткізілім шартына қолданылатын ережелер арқылы реттейді.

  Келісім – шарт жасасу өндіруші дайындаушыға өсірген (өндірген) ауыл шаруашылық өнімін мөлшері, сапасы мен түр – түрі келісім – шарт жасасу шартында көзделгендей етіп беруге міндетті.

Ауыл шаруашылық өнімін қабылдау дайындаушы орналасқан жерде немесе ол көрсеткен өзге орында жүзеге асырылатын жағдайда дайындаушының келісім – шарт жасасу шартының талаптарына сәйкес келетін және дайындаушыға шартта келісілген мерзімде берілген ауыл шаруашылық өнімін қабылдаудан бас тартуға құқығы жоқ.

 Дайындаушы өнім сапасын стандарттарға сәйкес дәл анықтауды қамтамасыз етуге міндетті .

 Келісім – шарт жасасу шартында ауыл шаруашылық өнімін ұқсатуды жүзеге асыратын дайындаушының өндірушіге оның талап етуі бойынша ауыл шаруашылықөнімін ұқсатудан қалған қалдықтарды шартта белгіленген баға бойынша ақы төлете отырып қайтару міндеті көзделуі мүмкін.

 Ауыл шаруашылық өнім үшін төлеу міндеті тауар жеткізілімі және сатып алу – сату шартының жалпы нормалар арқылы анықталады. Төлеу негізінен аванс (толықтай немесе бөлшектеп) арқылы жүзеге асады.

 

 

2.3 Энергиямен жабдықтау  шарты

 

Энергиямен жабдықтау шарты бойынша энергиямен жабдықтаушы абонентке (тұтынушыға) жалғанған желі арқылы энергия беруге мінденеді, ал абонент алынған энергия үшін ақы төлеуге, сондай-ақ оны тұтынудың шарты көзделген режимін сақтауға, өзінің қарауындағы энергетика желілерін пайдалану қауіпсіздігін және энергияны тұтынуға байланысты пайдалынатын аспаптар мен жабдықтардың ақаусыздығын қамтамасыз етуге міндеттенеді. Энергиямен жабдықтау шарты жария болып табылады. Тараптар үшін болып табылатын энергиямен жабдықтау шартының талаптары азаматтық кодекске және басқа да заң актілеріне сәйкес белгіленеді.

ХІХ-ХХ ғасырларда энергиямен жабдықтау қоғам өмірінде маңызды  орын алды экономика дамуында міндетті талап болып табылады. Энергияны қандай да болмасын формасында жабдықтау қазіргі қоғамда көптеген құралдармен жасалады: электр машиналары, өндіріс құралдары, электрондық қондырғылар және тағы басқалары. Энергиямен тұтыну процессінің құқықтық формасы болып энергиямен жабдықтау шарты табылад.Егер шартын қолдану мерзімі аяқталғанға дейін тараптардың бірінен жаңа шарт жасасу туралы ұсыныс енгізілсе, тараптардың қатынастары жаңа шарт жасалғанға дейін бұрынғы жаалған шартпен реттеледі.

Азаматтық құқық объектілерін классификациялау жағынан қарағанда, энергия қозғалмайтын, жай, бөлінетін, тұтынатын зат болып табылады. Осы тауардың айналымының бірнеше  ерекшелігі бар. Олар, энергияны тұтынудың  және транспорттаудың, сақтаудың шектеулігінің және өндіріс процессінің тоқтамсыздығы тұтынушылардың қызметінің тауар сапасына әсері, ел масштабында энергия және газ жабдықтау системасының бірі болуы.

Олар мыналар: электр тасымалдау желілері, газ және су құбырлары, трансформатор және насос станциялары және тағы басқалары. Сонымен қатар, энергияны тұтұну да арнайы қондырғыларды талап етеді: инженерлік коммуникациялар, қадағалау өлшеуіш құралдар, қауіпсіздікті қамтамасыз ететін құралдар.

Энергиямен жабдықтау  шарты бойынша энергияныь тұрмыстық  тұтұну үшін пайдаланатын азамат абонент болған жағдайларда энергетикалық желілердің, сондай-ақ энергия тұтұнуды есептейтін аспаптардың тиісті техникалық жай – күиі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету міндеті, егер заң актілерінде өзгеше кезделмесе, энергиямен жабдықтаушы ұйымға жүктеледі.

Энергетикалық желілердің, аспаптар мен жабдықтардың техникалық жай – күйіне және оларды пайдалануға  қойылатын талаптар заңдармен белгіленеді.

Энергиямен жабдықтаушы  ұйымдардың қызметкерлерін абонент  пайдалануындағы энергетикалық  желілердің, аспаптар мен жабдықтардың техникалық жай – күйін және қауіпсіздігін ақылау үшін аспаптарға жіберуге міндетті. Олардың сақталуын бақылауды жүзеге асыру тәртібі заңдармен белгіленеді.

Тұтұнушының энергияны  алуын және қауіпсіз қолдануын қамтамасыз ететін техникалық қондырғы жүйесі – қосылған желі деп аталады. Қосылған желі арқылы энергияны қолдану және беру, энергиямен жабдықтау шартының басты ерекшелігі болып табылады. Осы арқылы энергиямен жабдықтау шартын басқа бірдей міндеттемелерден акйыруға болады. (Мысалға, тауар жеткізілім шартынан). Сонымен, балондағы табиғат газын сату, сатып алу – сату немесе тауар жеткіз шарты болып табылады ма?

Егер де газ тұтұнушыға қосылған желі арқылы берілсе, онда ол энергиямен жабдықтау шарты болып  табылады.

Бұл шарт сатып алу – сатудың бір түрі болып табылады және азаматтық кодекстің нормаларымен реттеледі. Азаматтық кодекске қайшы келмейтін бөлімде энергияны жабдықтау туралы прнайы нормативтік актілер қолданылады. Ал, реттелмей қалған сұрақтарды сатып алу – сату туралы жалпы ережелер негізінде шешіледі.

Энергиямен жабдықтау  шарты консесуалды, қайтарымды, өзара  болып табылады.

Энергиямен жабдықтау  шартының тараптары болып азаматтар  мен заңды тұлғалар табылады. Шарт бойынша сатушы болып негізінен кәсіпкер – энергияны жабдықтайтын ұйым болады. Бөлек тауар нарықтығы жағдайды дамыту мақсатында мемлекет энергиямен жабдықтау шартының субьективті құрамына арнайы талаптар қойды.