Занды түлғаларды банкроттығын құқықтық реттеу

"Қылмыстық" банкроттық  италияның заңы бойынша оны жасаушының кім екендігіне қарамастан 3 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айырылады, ал 'жай" банкроттық 6 айдан 2 жылга дейінгі мерзімге бас бостандығынан айруды қарастырады.Дәл осындай жазаға банкрот деп жарияланган кәсіпкер үсынған түлгада тартылады.Италия заңы банкротпен немесе өз есебіне найда табуды көздеген мүдделі түлғалармен мәміле жасасқан несие берушілердің әрекеті жатады. Мұндай әрекет 6 айдан 3 жылға дейінгі мерзімге түрмеге отырғызуды немесе айыппүл төлеуді қарастырады. Осындай жазаны банкроттар немесе мүдделі түлғалармен несие берушімен банкроттық пайдасына шарт жасасқан түлғаларға қолданылады. (1942 N267 декрет 233 бап)

Банкроттық институтты Қазақстан Республикасында 1992 жылғы 14 январьдағы "Банкроттық туралы" заңмен енгізілді. Қазір бүл заң жаңа редакцияда әрекет етеді.Қазақстан Республикасында кәсіпорындар банкроттығы және төлемқабілетсіздігі мәселесімен айналасатын мемлекеттік органдардың жүйесі бар. []

Қазақстан Републикасының Сауықтыру Банкі қүрылған. Қазакстан Републикасы Үкіметінің 1995 жылы 29 наурыздағы Қаулысымен Сауықтыру Банкісінің функциялары мыналар болып табылады:

—кәсіпорынды қайта  қүру жоспарын бекіту, оларды Қазақстан  Републикасының Сауықтыру Банкісіне  банкілік қызмет көрсетуге беру;

—кәсіпорындар мен олардың  бөлімшелерін Қазақстан Републикасыпың Сауықтыру Банкісіне оларды жекешелендіру туралы үсыныстар беру;

—Қазақстан Республикасының  Қаржы Министрлігінің облигация- сына, банкротгық акциясын сатып алу;

—Қазақстан Республикасының  Сауықтыру Банкісіне банкілік қыз- мет корсетуіне берілетін кәсіпорындарды несиелеу немесе қаржыландыру;

—Қазақстан Республикасының  Сауықтыру Банкісіне қызмет көрсетуге  берілетін кәсіпорындардың несие  берушілерінің күқықтарын жүзеге асыру;

—Қазақстан Республикасының  Сауықтыру Банкісінің қызметінде    түрған    кәсіпорынды    сауықтыру    үшін    бөлінген

 

 қаржыларды мақсатына сай қолдануды түрақты қаржылық бақылауды жүзеге асыру және осы мәселе бойынша қүқық бүзушылық болғанда кәсіпорын басшысын өзгерту туралы үсыныс енгізу қүқығымсн беру;

Осы қаулымен, Қазақстан Республикасының сауықтыру Банкісінің Жарі ылық коры бюджет каржысы немесе Бүкіл Әлемдік Банкімен енгізілген заиымдардан күрадды.

Қазақстан Республикасының  Сауықтыру Банкісі Бюджет үшін қаржылык жүк түсіретін ең үлкен кәсіпорындармен жүмыс істеу болып табылады.

Қазакстан Республикасының  Сауықтыру Банкісіне қызмет көрсе- туге 31 кәсіпорын, ал кейін министрлер Кабинетінің Қаулысымен мынадай  бірнеше кәсіпорын: Ачполиметал, Порчень, Электро прибор алынып тасталды.

Жекешелендіру жүзеге асырылған  соң мына кәсіпорындар алынып тасталды: Кармет, Өскемен корғасын-мырыш комбинаты, АҚ"Қаратау'\

Қазақстан Республикасының  Сауыүқтыру Банкісінің кеңесімен, Қазақстан  Републикасының 20 кәсіпорнына 548,3млн.теңге  сомма- сында несие берілді.

Төлемқабілетсіз мемлекеттік кәсіпорындар және мемлекет үлесі бар акционерлік қоғамдар мәселесімен арнайы орган Қазақстан Республикасының мүлікті басқару комитеті, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1995 жылғы 29 сәуірдегі Қаулысымен қүрылды. Оған экономиканың мемлекеттік секторы саласындағы кәсіпорындарды реформалаудың мемлекеттік саясатын жүргізу, банкроттық туралы зандарды жүзеге асыру, төлемқабілетсіз мемлекеттік косіпорындар және мемлекет үлесі бар акционерлік қоғамдарды қаржылык сауықтыру механизмін жүзеге асыру жүктелді.  Сонымен катар экономиканы қаржылық сауықтыруға  қажетті төлемқабілетсіз мемлекеттік кәсіпорындар және акционерлік қоғамдарды таратуды және қүрылымдық жүйесін қайта күруды, жүзеге асыру шараларын үйымдастыру жүктелді.

Кәсіпорындарды қайта  қүру мен тарату шараларын жүзеге асыру кезеңінде мемлекеттің экономикалық мүддесін қорғау жүктелді.

Министрлер Кабинетінің "Мемлекеттік  кәсіпорындар, шаруашылық серіктестіктерді мемлекеттік үсыныстарды ескере отырып таратудың іріктеу тәртібі  туралы", 1995 жылғы 12 мамырдағы қаулысымен, облыс әкімшілігінің басшыларына бір ай мерзімде төлемкабілетсіз кәсіпорындарды санациялау немесе тарату комиссияларын күру жуктслді.

Министрлер Кабинетінің "Таратылатын көсіпорындардың қызметкерлеріне жәрдемақы төлеу механизмін енгізу туралы", 1995 жылғы 22 мамырдағы Қаулысына сәйкес, мүлікті сатудан түскен мемлекет қаражатының үлесі, несие берушілердің талаптары қанағаттанларылған соң жекешелендіру комитетінің есеп шотына аударылады. Бүл қаражат кәсіпорынның таратылуына байланысты жүмыстан шығатын түлгаға 2 апталық оклад көлемінде өтемақы төлемін қолданылуы керек еді.Ал одан кейін Министрлер Кабинеті "Санациялау және таратуға кәсіпорындар мен үйымдарды тандауда объективті хабарлармсн қамтамассыз етудің қосымша шаралары туралы" Қаулысын 1995 жылы 16 қарашада қабылдады.Ал 1995 жылы 19 қазанда Агенттік, Қазақстан Республикасының мүлікті басқару мемлекеттік Комитетінің кәсіпорындарды қайта қүру агентігі болып қүрылды (ары қарай текст бойынша Агенттік).

Агенттіктің үйымдастыру жүйесіне енді:

—Қаржылық-экономикалық саралауды басқару;

—Кәсіпорындарды тарату және кайта қүру рәсімін басқару; —Төлемкабілетсіз кәсіпорындарға консультация беру оталығы; —заң болімі. Агентіктің қызмет мақсаты болып табылады:

1. Төлемқабілетсіз мемлекеттік кәсіпорындар және 
акционерлік қоғамдарды таратуне немесе қайта қүруды жүргізу 
туралы шешім кабылдау сатысында пайда болатын, осы 
объектілердіц мониторингін есепке алып тіркеу, төлемеу және 
қаржылық қиындықтар мәселесін қарау болып табылады;

2. Төлемкабілетсіз косіпорындарды тарату немесе қайта қүру 
процедураларынын тәсіл нысанына бағыт беру үсыныстарын 
жүзеге асыру, нормативтік және методикалық материалдарды 
дайындау немссе жүзеге асыру, жергілікті органдар үшін ереже 
бекіту, қайта күру процедураларын қаржыландыруға отандық және 
шет елдік инвесторларды тарту, мемлекеттік бюджеттен бөлінген 
қаржыны пайдалануды бакылауды жүзеге асырады;

З.Төлемқабілетсіз кәсіпорындарга кеңес жүргізу орталығы кеңес  жүргізеді.

Министрлер Кабинетінің 1996 жылғы 7 ақпандағы 
Қаулысымеп Агеіптіктің Функциясына алғаш рет төлемқабілетсіздік пен банкроттыктың алдын алудың мемлекеттік саясатын жүргізу қарастырылды. Ал кейін Қазақстан Републикасы Үкіметінің 1998 жылғы 1 шілдедегі N729 "Банкроттың процедурасы және соттан тыс тарту процедурасында мемлекет мүддесін қорғауды окілетті органдарға беру туралы", Қаулысына өзгертулер мен толықтырулар енгізілуге байланысты және ҚР 1998 жылы 1 шілдедегі Банкроттық туралы заңына сәйкес "кәсіпорындарды тарату және кайта қүру Агенттігі" банкроттык процедурасы және соттан тыс тарату процедурасында бюджетке немесе бюджеттен тыс қорларға міндетті: толемдерді алуда несие берушілердің мүддесін көздеуші өкілетті орган болып анықталды.

Көптеген авторлар түрақты  төлем жасамау мәселесі түбінде кәсіпорыннын банкроттығына алып келеді деген пікірді үстанады. Сол кезендсгі сгатистикаға сүйенсек 1999 жылғы 1 каңтарға дейін "Кәсіпорындарды тарату және кайта қүру Агенттігінің"есебі бойынша төлемқабілстсіз кәсіпорындар реестрінде - 4591 олардың ішінде банкроттык процедурасыда 2584 кәсіпорын қамтылған, оның ішіінде 451 кәсіпорын таратылған. Кредиторлық берешекті жою 199 кәсіпорынға ғана мүмкін болған.

Таратуға үсынылатын кәсіпорындар қатарына қаржы-экономикалық жағдайы төмендеген және қандайда бір сауықтыру немесе санациялау нәтиже бермейді деген төлемқабілетсіз кәсіпорындар енгізіледі. Олардың технологиялық және қаржы-экономикалық жағдайын анықтаушы факторлар, кәсіпорынды техникалық қайта қүру нәтижесінде түзелуі мүмкін емес немесе санациялау, қайта қүруға кететін қаржы осындай жаңа кәсіпорын салудан көп болып шығады.

1.2. Банкроттық  үғымы және белгілері

Банкроттық термині  италияндық түбірде жатыр және италиян тілімен аударғаида Ьапса — дүкен және гоио —сындыру дегенді біддіреді. Егср сол кезеңдегі адамдар көзқарасымен қарайтын болсақ, банкротгық орта ғасырлық үғымда банкілер конторасына қатысты болған деп жорамалдауымызға болады.¹

Қазіргі кезде  банкроттық материалдық және процесуалдық сипаттагы нормалардан түратын кешенді иститутты білдіреді. Банкроттық процедурасы тек азаматтық қүқықтың және азаматтық процессуалдық қатынастарды ғана емес, еңбек, салық, ал қажет болған жагдайда қылмыстық қүқықтық қатынастардыда қамтиды.Банкроттық процедурасын қарастыра отырып осы институттың орталық үғымы банкроттыкка тоқалып өту қажет. Азаматтық қүқық теориясында банкроттықгың бірнеше түрі қарастырылады. Олар 5 топқа бөлінеді:

Радикалды кредиторлық;

Өлшемді кредиторлық;

Аралык;

Өлшемді борышкорлық;

Радикалдык борышқорлық;

Белгілі-бір  модельді таңдау және қолдану белгілі-бір  елдің заң шығарушы органының қолдануына тәуелді болады..

Аталған модельдердің анықтаушы  критерийі ретінде келесідей факторлар қызмет етеді:

І.Банкроггық процедурасында кепілдік несие берушілердің қорғалу, оның ішінде борышқордың мүлкін бөлу кезіндегі деңгейі;

2.Шарт негізінде  борышқорға берілген несие берушілердің мүлкінің тағдыры;

З.Сауықтыру процедурасының ашықтық деңгейі және оларды жүзеге асырудыц жалпы жағдайы..

Кез-келген елдің банкроттық туралы заңының жалпы мазмүны  банкроттық аныктамасын береді. Міне осы анықтаманың мазмүнына байланысты конкурстык күқықтың жалпы бағыты қалыптасады.

Жалпы ереже бойынша  банкроттық арнайы жарияланған, борышқордыц  төлемдерге абсолютті қабілетсіздігі ретінде қаралады. Аталған қабілетсіздік несие берушілердің талабын қанағаттандырмауда корінетін борышқордың ерскше мүліктік жағдайының салдары болып табылады.

Банкроттық кешенді  институт болып табылатындықтан  оны екі позициядан қарауға болады:

І.Заңға сәйкес сотпен анықталатын заңи факт ретінде;

2.Кәсіпкерлік  субъектісі немесе түтынушы контрагент  алдында өз борышын өтей алмайтын жағдайда экономикалық қүбылыс ретінде;

Қазақстан Республикасының  заңындағы банкроттық үғымы, Қазақстан Рспубликасының Банкроттық туралы 1997 жылғы 21 қаңтардағы заңының 1 бабы және ҚРАК 52 бабының 1 тармағында берілген. Қазақстан Республикасының аталған Банкроттық туралы заңының 1 бабына сәйкес, банкроттық — борышкердің сот шешімімен танылған, оны таратуга негіз болатын дәрменсіздігі.

Әдебиеттерде  банкроттық мүліктің меншік иссінің  барлық қарыздарын жабуға аталған мүлік жетпейді деген негіз береді және осы жағдайды куәландыру болып табылады. Кез-келген үғым секілді банкроттық қүбылысында өз белгісі бар. Банкроттық институтыпың қүқықтық механизмінің негізгі мәселесі бөлімінде банкроттық анықтамасының екі критерийі бар ол: дәрменсіздік және төлемсіздік. Осы жерде атап өтетін нәрсе Қазақстан заңы банкроттық негізіне борышқордың дәрменсіздік критерийін алған.Әртүрлі елдердегі банкроттық туралы қазіргі заңдарда әртүрлі критерий қолданылады.

Ғалымдар мен тәжірибе мамандары арасындағы негізгі талас аталып өтксн критерийлердің біреуі таңдау мәселесіне келіп тіреледі. Ол Толемкабілетсіздік және төлемсіздік.Біздің ойымызша төлемқабілетсіздік критерииін қолдану позициясы дүрыстау деп ойлаймыз.

Төлемсіздік критериін  қолдану кезінде несие берушілер  үзақ уақыт аралыіъінда банкроттық процедурасы арқылы өз талаптарын қанағаттандырып алу мүмкіндігінде шектеулі жағдайда болады. Үзақ уақыт тоқтату болғандықтан борышқордың активі заңды және заңсыз түрде төмендеп кетеді. Олардан басқа жоғарыда атап өткеніміздсй борышкордың дірменсіздігін анықтауға қажетті оның мүлкін бағалау барлық кезде борышқордың ісінің нақты жағдайын көрсетпейді.

Жогарыдағыны еске ала  отырып төлемсіздікті банкроттық критерийі ретінде қолдану несие берушілердің мүддесін төмендетуге алып келеді. Осы жерде атап өтетін нәрсе банкроттық туралы заң негізіне төлемсіздік критерийін қолданған елдер өте аз. Көптеген елдер төлемқабілетсіздік критерийін қолданған (Германия, Лпглия, Ресей, Италия, АҚШ, Дания, Франция, Қазакстан және тағы басқалар). Осы елдердің заңы бойынша төлемқабілетсіздік дегеніміз — борышқордың өз міндеттемелері бойынша төлемдерін тоқтатуы. Төлемқабілетсіздік түрақтылығы уақыт кезеңінс сәйкес әртүрлі, бірнеше аптадан бернеше айға дейін созылады.

Қазақстан Республикасының Банкроттық туралы заңының 1 бабындағы дәрменсіздік және төлем қабілетсіздік үғымдарының анықтамасына тоқталып өтейік.

Дәременсіздік — борышкердің  несие берушілердің ақшалай міндеттемелері бойынша талаптарын, жалақы төлеу туралы талаптарды жәнс өмір мен денсаулыққа келтірілген зиянды өтеуді қоса алғанда, сондай-ақ бюджетке және бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдсрді өтеуді қамтамасыз етуге қабілетсіздігі;

Төлем қабілетсіздігі —  борышкердің орындау мерзімі  жеткен ақшалай міндеттемелерін және басқа ақшалай сипаттағы талаптарды орындауға қабілетсіздігі.Осы екі анықтамада несие берушілердің ақшалай талаптарын борышқордың қанағаттандыруга қабілетсіздігімен сипатталады.