Занды түлғаларды банкроттығын құқықтық реттеу

Қазақстап Республикасының заңында  екі бірдей үғымныңболуы   заң   техникасының   бүзылуы   болып   табылады. Мінеки сондықтан толемқабілетсіздік үғымын банкроттық туралы заңынан алып тастау кажет деп санаймыз, өйткені дәрменсіздік үғымы өз мазмүны бойынша негізгі үғым болып табылады.Сонымсн қатар Қазақстан заңдарында борышқорды банкротгық туралы сот шешімін шығару бөлімінде кемшіліктер кездеседі. ҚР Банкроттык туралы заңының 36 бабында, Соттың борышкерлі банкрот деп тану және конкурстык іс жүргізуді қозғау туралы шешімі мынадай жағдайларда:

іс қозғалған кезден бастап екі айдан аспайтын мерзімде соттың істі қарауы барысында борышкер өзінің қабілеттілігін дәлелдей алмаганда;

іс қозгалған  кезден бастап 30 күннен аспайтын мерзімде борышкердің жауабы болмағанда немесе өз жауабында дәрменсіздігін мойындағанда;

3)іс қозғалған  кезден бастап 10 күннен аспайтын  мерзімде борышкер өзін банкрот деп тану туралы арыз бергенде;

4)несие бсрушілер комитетінің  бас тарту туралы шешімі алынған  кезден бастап 5 күннен аспайтын  мерзімде, Заңның 14 бабы 2 тармағының талаптарын сақтай отырып несие берушілер комитеті борышкерге оңалту рәсімдерін қолданудан бас тартқанда;

5)банкротгық туралы  іс бойынша іс жүргізу жаңартылған күннен бастап 10 күннен аспайтын мерзімде оңалтуды басқарушы оңалту рәсімдерінің сәтсіз өткізілгені туралы сотқа жазбаша жүгінгенде шығарылады.

ҚР банкроттық туралы заңының 36 бабының жетіспеушілігі банкроттық-дәрменсіздік критерийі бір-біріне теңестірілген деп түжырымдауға негіз болады.Міне осыған байланысты ҚР банкроттық туралы заңының 36 бабында  дәрменсіздік   презумациясын   бекітуді   үсынамыз,   яғни несие берушілердің өтініші бойынша істі қозғаған кезде дәрменсіздікті дәлелдеу несие берушілерге жүктеледі.

Конкурстык қүкықтың ережесі дәрменсіздік және банкроттықты бөлу болып табылады. Атап өтетін нәрсе бүл үғымдарға  әртүрлі мазмүн беріледі.

М.В.Телюкина атап өткендей: "аталған үғымдардағы айырмашылық 1753 жылғы банкроттық жарғысында болған". Сол кездің өзінде дәрменсіздік кәдімгі "бақытсыздық". банкроттық борышқордың қасақана орекетіне байланысты істің бүзылуы деп түсінілді.Атап өтетін нәрсе осы күнде кейбір елдердің заңдарында дәрменсіздік жалпы термин болып табылады, ал банкроттық борышқордың жеке мақсаты үшін қандайда бір пайда табуды көздеп өз кәсіпорнын қасақана түралату нысанындагы қылмыстық әрекетімен байланысты арнайы жагдай ретінде қарастырылады.

Қазіргі кезде көптеген елдерде қылмыстық қүқықтың мәселені реттеуші нормалар дәрменсіздік туралы заңнан алып тасталған. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде банкроттық процедурасына қатысты екі қылмыс қүрамы карастырылған. Олар 216 бап "Әдейі банкропық" және 217 бап "Жалған банкроттық". Біздің заңдағы әдейі және жалған банкроттықты бөлу ҚРҚК былайша көрінеді. Егер ҚР банкроттық туралы заңының 5 бабында борышкердің мүлікінің иесі (ол уәкілдік берген орган) қүрылтайшысы (қатысушысы) немесе лауазымды түлға туралы сөз болса ҚРҚК 216 және 217 баптарында жауапкер субъекті ретінде коммерциялык үйымның басшысы немесе меншік иесі қарастырылады. Осы жерде атап өтетін нәрсе ҚР банкроттық туралы заңында қарастырылған жауапкер субъектілер шеңбері ҚРҚК салыстырганда коп болып табылады, ал ҚРҚК баптарында қарастырылған     қылмыс    субъектісі     коммерциялық   ұйымның меншік иссі азаматтық зандарда карастырылмаған. Бүл мәселе сонымен катар ҚР-ның банкроттық заңында занды түлғалар үшін қарастырылған. ҚРҚК қылмыстық жауапкершілік субъектісі тек жеке түлға бола алады. Міне осыған сәйкес ҚРҚК 216, 217 баптарынла жоғарыдағы жағдайды ескере отырып өзгеріс енгізу дүрыс болар еді деп ойлаймыз.

Атап өтетін тағы бір норма бүл, ҚР банкроттық туралы заңының 3 бабы 4п. сәйкес егер несие берушілердің борышкерге қоятын талаптары жиынтығында 150 айлық есептік корсеткіштен кем болмаса. банкроттык туралы істерді сот қарайды. Бүгінгі күнде бүл сомма 130 800 теңге қүрайды, АЕК 900 теңге. Осындай үстаным Англия заңында да бар, онда ең төменгі борыш 750 фунт стерлингті қүрайды.

Қазіргі күнде аталған  сомма шаруашылық субъектілері үшін көп мөлшсрді қүрамайды және бүл сомманың аздығы жағымсыз бәсекелестер үшін тиімді болып табылады.

1.3 Заңды түлғаны  банкрот деп тану негізі және  тәртібі

Жалпы ереже бойынша борышқорды банкрот деп тануға несие берушінің сотқа жүгінуіне негіз оның төлемқабілетсіздігі болып табылады. Төлемқабілетсіздік бүл борышқордың мерзімі жеткен міндсттемелерін 3 ай ішінде орындамауы. Несие берушінің борышқорды банкрот деп тануға сотқа отініш беруіне негіз оның дәрменсіздігі болып табылады. Төлемқабілетсіздік пен дәрменсіздік айырмашылығы жоғарыда атап өткеніміздей, бүл ақшалай міндеттемені орындамаудағы жай қабілетсіздік емес, ол сотпен танылған қабілетсіздік. Нсгізінен толемқабілетсіздікке өтініш беруші субъект кредитор, ал дәрменсіздікте субъект борышкор болады. Борышкорды банкрот деп жариялау процедураның жүзеге асырылу төртібіне карамастан іс сипаты туралы белгілі-бір ақпаратты қамтиды. Одан басқа банкроттық процедурасы барлық басқа қатынастар, оның ішінде процесулдық және материалдық сипаттағы қатынас түрлерінен өз ерекшелігімен айырыкшаланады. Бүл мына орексттерден корінеді. Мәмілені жарамсыз деп танудың ерекше негізіанықталады, борышқор банкроттық процедурасында әрекет қабілеттілігінен шектеледі, сонымен қатар борышқордың банкроттағы субсидиярлық жауапкершілікке асып келуі мүмкін. Азаматтык-қуқықтык қатынастарды реттеуші басқа қүқықтық механизмдер мүндай ерекшеліктерге ие емес.

Бізге белгілі болғандай заңды  түлғаны банкрот деп тану банкроттык процедурасын соттан тыс колдану жолымен жүзеге асырылады. Бапкроттық процедурасын соттын тыс қолдану ҚР банкроттық туралы заңының 8 тарауымен реттеледі.Соттан тыс тарату тәсілі дәрменсіз борышкерді несие берушілердің бакылауымен таратуға мүмкіндік беретін әдіс болып табылады. Корініп отырғандай бүл процестің қатысушылары: борышқор. несие беруші және уәкілетті орган Банкроттық соттан тыс рәсімін жүргізу негізі болып табылады:

1. Борышқордың уәкілетті органға банкроттыктың соттан тыс 
тарату рәсімін қолдану туралы өтініші;

2. Нссие берушілсрдің уәкілетті органға соттан тыс тарату 
рәсімін қолдану туралы өтініші;

Борышқорды  банкрот деп тану сәті уәкілетті  органның несие берушілер комитетімен келісе отырып дәрменсіз борышқорды соттан тыс тарату рәсімін жүргізуге шешім шығарған кезден басталады. Өз кезегінде борышқорды банкрот деп тану сәті соттан тыс конкурс ондірісін бастауға сәйкес келеді. Борышкорды банкрот деп танығаи соң уәкілетті орган конкурстық басқарушыны тағайындайды.Дәрмснсіз борышқорды соттан тыс тарату рәсімін жүзеге асыруды, уәкілетті орган оны жүргізуді камтамасыз ету мақсатында борышқор үсынған кандидаттардан несие берушічер комитетін қүрады.

Занды түлғаны  банкрот деп танудың екінші жолы сот тәртібі. Осы жерде атап өтетін нәрсе борышқорды тарату тортібі, соттың және соттан тыс таратуда бір-бірінен айырмашылығы жоқ. Бүл жердегі жалғыз ерекшелік таратуға қатысушылардың айырмашы л ы ғы нда.

Банкроттықты  сот арқылы жүргізудің негіздері:

Несие берушілердің өтініші;

Прокурордың өтініші;

Борышқордың өтініші;

Банкроттық туралы заңның 15 бабы 2п. сәйкес борышқорды банкрот деп тану туралы несие берушінің өтініші беру қүқығын қарастырады. Олар салық және өзге уәкілетті орган, сондай-ақ занды және жеке түлғалар азаматтық-қүқықтың міндеттемелер жөніндегі песис берушілер.

Борышқордың сотқа оны банкрот  деп тануға өтініш оның қүқығы болып  табылады. Заң сонымен қатар борышқордың сотқа оны банкрот деп тануға міндетті түрде өтініш беру керектігін бекітед. Аталған міндет Банкроттық туралы заңның 17 бабы 2п. сәйкес, борышқор мүлкінің иесі, ол уәкілдік берген орган, занды түлғаның қүрылтайшылары немесе қүзіретті органы, оны тарату туралы шешім қабылдаған, ал мүлік несие берушілердің талаптарын толық көлемінде қанағаттандыруға жеткіліксіз болған жағдайда борышқор өзіп банкрот деп тану туралы сотқа немесе уәкілетті органға жүгінуге міндетгі.

Атап отетіи нәрсе заңды түлғаны тарату туралы шешімді қабылдауға мыналар қүқылы:

І.Мүліктің меншік иесі;

2.0лар бекітксн уокілетті  орган;

З.Қүрылтай қүжаттарымен уәкілеттілік берілгсн қүзіретті орган;

Атап отстін нәрсе борышқордың оны банкрот  деп тану туралы өтініші сот шешімінсіз кері қайтарылмайды. Бірақ бүл ереже  несие берушілер мсн прокурордың  өтінішіне қолданылмайды, бірақ  олар өтінішті борышқорды банкрот деп танығанга дейін кері қайтарып алу керек.

Сот тәртібімен таратуда занда түлғаны банкрот деп  тау сәті бо- рышқорды банкрот деп шешім шығарған кезден басталады. Сот тәртібімен банкрот деп тану 2 түрге бөлінеді:

Ерікті тәртігшен —  борышқор сотқа оны банкрот деп  тану туралы өтініш жасағанда;

Можбүрлеу тортібімен —  несие берушілер, уәкілетті салық немесе өзге орган борышқорды банкрот деп тану туралы сотқа өтініш бергенде;

Жоқ борышқорды банкрот деп тану несие берушілердің, прокурордың. салык және өзге уәкілетті органдардың сотқа берген өтініші бойынпіа жүзеге асырылады. Іс қозғалған күннен бастап бес күн мерзім ішінде келмеген борышқорды сот банкрот деп тану және конкурстық іс жүргізуді қозғау туралы шешім шығарады.Жоқ борышқорды таратуды уәкілетті органның үсынуы бойынша сот і агайындаған конкурста басқарушы жүзеге асырады. Конкурста басқарушының кондидатурасын несие берушілер үсынуы мүмкін.

Конкурстық басқарушы  соттың борышқорды банкрот деп тану және оны тарату туралы шешімі күшіне енгізілген күннен бастап бір апта мерзімде орталық әділет органының ресми баспасөз басылымында борышқорды банкрот деп тану туралы және банкроттық туралы заңының 71 бабында белгіленген ережелер бойынша несие берушілердің талаптарын мәлімдеу тәртібі туралы жарияланым шығарады.

Несис берушілердің талаптарын канағаттандыру Банкроттық туралы заңының 75 бабында көзделген кезең ретімен жүзеге асырылады. Несие берушілер тарату балансы бекітілген кезге дейін өз талаптарын конкурстык басқарушының қарауы нәтижелері жөнінде сотқа ніағым жасауға қүқылы.

Несие берушілермен есеп айырысқаннан кейін таратушы тарату балансын жасайды және өзінің атқарған қызметі туралы есеппен қоса оны бекіту үшін сотқа табыс етеді.Борышкор таратушының есебін бекіту туралы соттың үйғарымы пегізінде заңды түлғаның тоқтатылғандығы туралы заңды түлгалардың біріңғай мемлекеттік тізіліміне жазба енгізілген кезден бастап таратылды деп есептеледі.Атап отетін нәрсс заңцы түлғалардың жекелеген түрлерін таратудың оз ерекшелігі бар. ҚР Банк және Банк кызметі туралы 1995 жылгы 31 тамыздағы заңының 71бабына сәйкес, банктердің төлемқабілстсіздігі және дәрменсіздігі Ұлттық Банк қорытындысымсн анықталады. Банк тек сот шешімімен банкрот деп танылады.Атап өтетін нәрсе заңды түлғалардың және жеке кәсіпкерлерді банкрот деп тануды біз кеңірек келесі параграфтарда қарап өтеміз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 ТАРАУ ҚАЗАҚСТАН  РЕСПУБЛИКАСЫ ЖЕКЕЛЕГЕН ШАРУАШЫЛЫҚ  СУБЪЕКТІЛЕРІНІҢ БАНКРОТТЫҒЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ  РЕТТЕУ

2.1 Занды түлғаларды  банкроттығын қүқықтық реттеу

Қазакстан Республикасының Банкроттық туралы заңында сауықтыру процедурасы бекітілген мүндай процедураны заңи түрғыда бекіту адамзат қоғамымен экономикалық дамуына байланысты болады. Қазіргі кезде кез-келген мемлекет салық төлеушілердің көп болғанына мүдделі, өйткені ол мемлекеттік бюджеттің қаражат көзі болып табылады. Ал заңды түлғалардың салық төлеуші болуына мемлекет тіптен мүдделі, өйткені олардан түсетін қаржы жай азаматтардың салық төлеуінен көп болып табылады. Банкроттық тәртібімен тарату процедурасы өзінің пайда болу тарихында тәжірибеде дәрменсіз борышқорларға қатал санкцияларды қолданғанымен жаңа банкроттықты тоқтата алған жақ. Кейбір кезде мүндай шаралар кері әсер береді. Борышқорлар қылмыстық жазадан қорқып өзінің қиын жағдайын, одан да қиындатып, несие берушілерінің де жағдайларын қиындатқан. Сауықтыру процесін қолдану XX ғасырдың екінші жартысынан бастадды. Заңның негізгі мақсаты борышқордың несие берушілерінің талаптарын қанағаттандыру ғана емес, сонымен қатар борышқорға өз төлемкабілеттілігін түзетіп банкроттықты айналып өтуді қарастырды.

Борышқордың төлемқабілеттілігін қалпына келтіру ауыр болып табылады және әрқашан мүмкін емес, бірақ қаржылық түйықтан шығу қажет екендігі туралы көзқарас өте орынды болып табылады

Г.Ф.Шершенович былай деген: "шаруашылықты толық күйреуге алып келетін конкурстық өндіріс тарату салдарын жойып осы қиын жағдайдан шығып кетуге мүмкіндік береді. Бүл үмтылыс егер дәрменсіздік борышкордың еркінен тыс пайда болып несие берушілердің мүддесіне қатысты ешқандай қасақана ойы болмаса өзіне ақтау табады" дейді.[]

Көптсген тәжірибедегі заңгерлердің көзқарасы бойынша дебиторлық қарызды өндіру әдісі борышқорға банкроттық процедурасын қолдану жолымен жасалуы тиімді болып саналмайды және бүл ең соңғы кезекте ғана қолданылу керек. Борышқорды банкрот дсп тану туралы сот өтінішті қабылдаған сәттен бастап көптеген несис берушілердің дебиторлық қарызды өтеу жағдайы нашарлай түседі. Бүл әртүрлі сот процедурасын жүргізуге байланысты несие берушілер арасында борышты отеттіріп алуға байланысты кезек пайда болады және соңғы қатардағы несие берушілердің талаптары борышқордың мүлкінің жеткілікті болмауы салдарынан қанағаттандырылмайды. Мінеки сондықтан көп жағдайда несие берушілердің мүддесін қоргау мақсатын борышқорды банкрот деп тануды кері қайтаратын барлық мүмкін болатын күқықтык және экономикалық процедураны қолдану керек дейді.Аталган ережелердің заңға әсер етпеуі мүмкін болмады. Заң шығару- шылар кәсіпкерлік субъектілерінің банкроттығының алдын алуды қамтамасыз ететін қүқықтық жағдайларды табуға үмтылыстар жасауда.

Қазақстан Републикасының банкроттық туралы заңының преамбуласында, Заң дәрменсіз борышкерді оңалтудың арнаулы рәсімдерін өткізудің, заңды түлганы банкрот деп танудың және оны таратудың, сондай-ақ соттан тыс тарату рәсімінің шарттары мен тәртібін белгілсйді деп көрсетілген. Сонымен қатар бүл занда қазыналық кәсіпорындар мен мекемелерден басқа, заңцы түлғалардың банкроттығы туралы істерге қолданылмайды деген норманы  бскітсді.   Одан  басқа  Ұйымдық  қүқықтық  нысанына, қарамастан, ауыл шаруашылық үйымдарына қатысты банкроттық рәсімдерінің ерскшеліктері зан актілерімен белгіленуі мүмкін.

Банктсрге, сақтандыру компанияларына, зейнетакы қорларына және басқа  кейбір занды түлғаларға қатысты  Заңда көзделген банкроттык рәсімдерін қолдану ерекшеліктері заң актілермен белгіленуі мүмкін. Банкроттық туралы істерді азаматтық сот ісін жүргізудің жалпы ережелері бойынша сот қарайды.(2 бап).

Несис берушінің борышкерді банкрот  деп тану туралы сотқа не соттан тыс тарату рәсімдерін өткізу туралы уәкілетті органға арыз беріп өтініш жасауына борышкердің төлемкабілетсіздігі негіз болып табылады. Егер борышкер міндеттемесін орындау мерзімі жеткен кезден бастап 3 ай ішінде орындамаса, ол төлеуге қабілетсіз деп есептеледі /4бап.1п./.