Занды түлғаларды банкроттығын құқықтық реттеу

Жалпы біз әдейі жәнс жалған банкроттыққа өткен параграфта қысқаша ғана токталып өткенбіз енді бүл сүраққа саралау жүргізіп өтуіміз дүрыс болар еді деп ойлаймыз.

Борышкер мүлкінің иесі (ол уәкілдік берген орган), занды түлға — борышкердің  қүрылтайшысы (қатысушысы) және немесе лауазымды адамдары борышкерді әдейі  төлемқабілетсіздігіне (әде-йі банкроггыққа) жеткізгені үшін дәрменсіз борышкер несие берушілер алдында өзіне тиесілі мүлікпен субсидиарлы жауапқа тартылады (5бап).

Банкрот болған занды түлғаның лауазымды адамы  борышкерді төлем қабілетсіздігіне әдейі жеткізгені үшін меншік иесіне оның мүлкінің шыгындарын өтейді.

Әдейі банкроттық, яғни комерциялық  үйым басшысының немесе мепшік иесінің, сол сияқты жеке кәсіпкердің жеке мүддесі немесе өзге адамдардың мүддесі үшін төлем қабілетсіздігін қасақана жасауы немесе үлғайтуы ірі зиянға немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқса, сотталған адамның бес айдан сегіз айға дейін мөлшсрдс айлык есептік көөрсеткішке дейінгі кезендегі жалакысыныц немесе озге де табысының мөлшерінде айыппүл салуға, не бір жылға дейінгі мерзімгс бас бостандығын шектеуге, не төрт айға дейінгі мерзімге қамауға, не бір жүзден екі жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның бір айдан скі айға дейінгі кезендегі жалақысының немесе өзге де табысының молщерінде айыппүл салына отырып немесе онсыз бір жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Коммсрциялық ұйым басшысының немесе меншік иесінің, сол сияқты жеке кәсіпкердің несие берушілерге тиесілі төлемдерін кейінге қалдыру немесе бөліп-бөліп төлеу немесе борышын азайту, сол сияқты борышын толемеу үшін несие берушілерді жаңьшыстыру мақсатында өзінің дәрменсіздігі туралы көпе-көрінеу жалған хабарлауы, егер бүл әрекет ірі зиян келтірсе,- 00-800 айлық есептік корсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталган адамның 5 айдан 8 айға дейінгі кезеңдегі жалақысының немесе озге де табысының мөлшерінде айыппүл салуға, не 1 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге, не 4 айға дейінгі мерзімге қамауға, не 100-200 айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе соггалған адамның 1 айдан 2 айға дейінгі кезендегі жалақысыныц немссс өзге де табысының мөлшерінде айыппүл салына отырып немесе онсыз 1 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.Бірақ занды банкроттық қатысушыларының,қүрылтайіпылары- ның, лауазымды түлғаларының окімшілік және тәртіптік жауапкершілігі ажыратылмаған. Бүл істі сотта қарауда шатасуға алып келуі мүмкін, сонымен қатар тағайындалатын жазаның дүрыс шықпауына алып келуі мүмкін. Мінеки сондықтан банкрот занды түлғаның басқарушы субъектілерінің кінә деңгейін шектеп олардың жауапкершілігін анықтап көрсету ксрек.Егер борышкермен бір жыл ішінде, оған шығын болған мәмілелер жасаса олар жарамсыз деп танылуы мүмкін (157-161 бап).

Егер борышкердің жеке несие  берушімен немесе өзге түлғанмен жасаған мәмілесі банкроттык туралы іс козғалғаннан не соттан тыс тарату рәсімін өткізу туралы шешім кабылдағаннан кейін бір несие берушілердің баска несие берушілер алдындағы талаптарын бүрып канағатгандыруға әкеп соқса, несие берушілердің, оңалтуды нсмесе конкурсты басқарушылардың өтініші бойынша жарамсыз деп танылуға тиіс./Банкроттық заңының 6 бабы/.

Банкроттық туралы іс борышкердің түрғылықты жерінде қаралады.

Банкроггық ерікті жоне сот арқылы жүзеге асуіл мүмкін.

Банкроттық туралы заңның 17бабы 2п. қарастырылған жағдайда борышкердің арыз бермеуі борышкердің басшысына, борышкердің несие берушілері алдында жауапкершілік жүктейді.

Борышкерді сот тәртібімен немесе соттан тыс тәртіпте банкрот деп  жариялауға негіз оның төлем дәрменсіздігі  негіз болады. Ал несие берушілердің борышкерді банкрот деп тануға өтініш жасауға негіз борышкердің төлем қабілетсіздігі негіз болады.

Несие берушілер, конкурсты және оңалтуды басқарушылар, санацияға қатысушы банкроттық туралы істі қозғауға немес соттан тыс тарату рәсімінің бастамасына дейін бір жылға дейінгі мерзім ішінде мәмілелерді жарамсыз деп тануды және борышкер берген, соның ішінде жалға немесе бүдан бүрын жасалған мәмілелердің орындалуын камтамасызетуге берген мүлікті қайтаруды бүл мүлікті тегін, нарық бағаларынан едәуір төмен бағалармен, не несие берушілердің мүдделеріне нүқсан келтіре отырып жеткілікті негіздерсіз алған адамдардан талап етуге құқылы. Аталған  адамдар  банкроттық туралы  істі  қозғағанға  немесе соттан тыс тарату рәсімінің бастамасына дейінгі бір жылға дейінгі кезең   ішінде   борышкердің   өздеріне   берген   мүлкін   қайтаруды

олардың алдындағы міндсттемелер  мерзімінен бүрын орындалған несие берушілерден талап стугс қүқылы.

Міне осындай негіздерде банкроттық туралы іс қозгалғанға дейінгі 1 жыл ішінде шаруашылық серіктестігінің кызметшілеріне (қызметкерлеріне), катысушыларына, дәрменсіз борышкердің басшысына берген мүлік талап етілуі мүмкін.

Оңалтуды басқарушы  банкроттық туралы іс қозғалғанға дейін  борышкер жасаған екі жақта толық немесе ішінара орындамаған шарттарды орындаудан мына жағдайлардың біреуі болған кезде:

—шартты орындау  борышкерге зиян келтірсе;

—салыстырмалы жағдайларда жасалатын үқсас шарттармен салыс- тырғанда шартта борышкерге ауыр тиетін жағдайлар болса;

—шарт үзақ (1 жылдан астам) мерзімге жасалса не борышкердің  нәтижеге жетуі тек үзақ мерзімді келешекке есептелсе;

—борышкердің  шартты орындауы басқа несие берушілер үшін жағымсыз жағдайларға әкеп соғады деген өзге де негіздер болса, бас тартуға қүқылы;

Жоғарыда көзделген  жағдайларда шартты орындаудан бас  тартқан кезде контрагенттің  шартты бүзу арқылы келтірілген шығындарды нақты зиян мөлшерінде өтеуді борышкерден сот тәртібімен талап етуіне не бас тарту негізіне дау айтуына болады.

Қатысушылардың мүддесін қамтамасыз ету мақсатында оңалту рәсіміи, конкурстық істі (таратуды) жүргізу  не соттан тыс тарату рәсімін өткізу кезеңінде банкроттық рәсімдерін, оңалту рәсімін және соттан тыс тарату рәсімін жүзеге асыру мақсаттарына қол жеткізу үшін дәрменсіз борышкердің барлық органдары оны басқарудан шектетіледі және борышкердің мүлкі мен істерін басқару міндеттері оңалтуды не конкурсты басқарушыға (таратушыга) беріледі.

Оңалтуды  конкурсты басқарушыларды тағайындаудың  тәртібі мен ережелері. олардың кандитатураларына койылатын талаптар, олардың қүқыктары мен міндеттері, соның ішінде сыйақы алуға қүқығы, дәрменсіз борышкердің істері мен мүлкін басқару жөніндегі өкілсттік колемі заңмен және несие берушілердің комитеті, олармен жасасқан келісіммен реттеледі.

Оңалтуды және конкурсты  басқарушы борышкерді басқарудың бірден-бір уәкілетті органы ретінде әрекст етеді.

Мыналарды оңалтуды және конкурсты басқарушы етіп тағайын- дауға болмайды:

—борышкер немесе беруші әкімшілігінің лауазымды  адамы;

—банкроттық туралы заңның 9 бабы 1 және 2 тармағында көздел- геп  негіздер бойынша басқарудан шеттетілген  адам;

—бүрын банкрот деп  танылған кәсіпорынның басшысы;

—шаруашылық серіктестік не кооператив дәрменсіз борышкер немесе оның несие берушісі болса;

Оңалтуды және конкурсты  басқарушылар мынадай жағдайларда аталған міндеттерді жүзеге асыруға тағайындалғандығы сияқты тәртіппен:

—өздеріне жүктелген  міндеттерді орындамаса, жекелеген несие берушілердің мүдделеріне нүсқан келтіретін не басқаларға артықшылық беретін әрекеттер жасаса, басшыны жүмыстан шығаруға иегіз болып табылатын өзге де әрекеттер жасаса;

—лицензиялау  туралы зандарда көзделген негіздер бойынша лицензия кайтарып алынса не оның қолданылуы уақытша тоқтатылса;

—өздеріне жүктелген  міндеттерді орындай алмайтын болса, борышкердің істері мен мүлкін баскарудан шеттетілуі мүмкін;

Несие берушілердің талаптарын канағаттандыру және олардың мүдделерін банкроттык рәсімдеріне және борышкерді соттан тыс тарату рөсімінс сәйкес камтамасыз ету максатында несие берушілер талаптарының тізімі жасалады.

Несие берушілер  талаптарының тізіліміне несие берушілердің даусыз болып табылатын талаптары кіреді.

Банкротгык рәсімдерін немесе соттан тыс тарату рәсімін енгізгеннеп ксйін несие берушілердің талаптарын негізді деп тануды тиісінше оңалтуды нс конкурсты баскарушылар жүзеге асырады. Несие берушілердің талаптарын тізілімге енгізу не олардың талаптарының көлемі туралы несие берушілер мен оңалтуды иемесе конкурсты басқарушылар арасында туындайтын келіспеушіліктерді тиісті несие берушінің арызы бойынша банкроттықтың сот рәсімі кезінде не соттан тыс тарату рәсімін өткізу кезінде несие берушілер комитеті қүрайды.Мүндай жағдайда соттың үйғарымы не несие берушілер комитетінінң шешімі талапты тізілімге енгізу үшін негіз болып табылады.

Банкротгық рәсімдеріне, оңалту рәсімінде жәпе соттан тыс  тарату рәсімінде несие берушілердің мүдделерін қамтамасыз ету және олардың қатысуымен шешімдер қабылдау мақсатында несие берушілер комитеті қүрылады.

Несис бсрушілер  жиналысы, ал 50 несие берушіден асса несие берушілер комитетін қүрады. Несие берушілер комитетін қүру туралы шешім сотқа беріледі.Несие берушілер жиналысына қатысу қүқығы несие берушілер, басқарушы, борышкерді конкурстық басқарушы, прокурор, еңбек үжымының өкіліне, борышкердің мүлік иесіне беріледі.   Несие   берушілер  комитетінің  бірінші   отырысы  несие берушілер комитетінің қүрамы бекітілгеннен күннен бастап он күннен аспайтын мерзімде өткізілуге тиіс (заңының 12,13 бабы).

Несие берушілер  комитетінің өкілеттігіне:

—оңалту рәсімін  жүргізу, үзарту немесе тоқтату туралы сот алдында өтініш жасауға;

—сотқа оцалтуды басқарушының кандидатурасын үсынуға, соттан тыс  тарату рәсімін жүргізу кезінде  конкурстық басқарушының кандидатурасын тағайындауға;

—оңалтуды немесе конкурстық басқарушының іс-әрекеттерін бақылауды  жүзеге асыру үшін несие берушілер  комитеті мүшелерінің арасынан несие берушілердің өкілін сайлауға;

—заңда белгіленген  талаптарға сәйкес оңалтуды немесе конкурстық басқарушыға төленетін негізгі және қосымша төлемнің мөлшерін белгілеуге;

Борышкерді  банкрот деп тану туралы зандарда белгіленген талаптарға сәйкес келетін өтінішті ала отырып, сот өтініші түскеннен кейін бес күннен кешіктірмей іс қозғау туралы үйғарым шығарады.

Ақпарат беру туралы сот  шешіміне кедергі келтірген лауазымды түлгалар үшін әкімшілік жауапкершілік қарастырылған.

Банкроттық туралы іс бойынша іс қозғалғаннан кейін, борышкер мүлкінің иесі, қүрылтайшылары, занды  түлғаның барлық органдары борышкердің мүлкін билеу қүқығынан айырылады. Несие берушілердің борышкерге қоятын кез-келген талаптары бапкроттык рәсімдері шегінде ғана қойылуы мүмкін.

Сот істі сот отырысында қарай отырып борышкерді банкрот  деп танып конкурстық істі қозғайлы, немесе борышкерді банкрот деп тануды кері қайтарады немесе оған оңалту рәсімін тағайындау туралы шешім шығарады.

Сонымен қатар  банкрот түлғаның несие берушілермен есеп айырысу ережелері заңды жақты көрсетілген.

Әрбір кезектің талаптары алдынғы кезектегі  талаптар толық қанағаттандырылған соң канағаттандырылады.

2.2 Жеке кәсіпкерледің банкроттығы

Жалпы банкроттық туралы заң нормаларын талдай отырып жеке кәсіпкерлердің дәрменсіздігіне байланысты қатынасты реттеуде коптеген өзекті мәселелер бар.

Бүгінгі күнде  Қазақстан Республикасында жеке кәсіпкерліктің қүқықтық пегізгі мына заңдарда бекітілген:

—Қазақстан Республикасының  Конституциясында;

—Қазақстан Республикасының  Азаматтык Кодексі 27.12.94. (жалпы бөлім)

— "Жеке кәсіпкерлікті  қорғау және қолдау туралы" ҚР заңы. 1992жыл. 4шілдс N1543-XII.

—Лицензиялау  туралы жарлық. 17.04.1995жыл.

Жалпы Республикада шағын  және жеке кәсіпкерлікті қолдау үшін 1997 жылдан бастап бірқатар заң актілер кабылданды: Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы. ҚР 1997.19 маусымдағы N 131-Ізаңы; жеке кәсіпкерлік туралы ҚР заңы 1997 жылғы 19 маусым N135-1; ҚР шағын кәсіпкерлікті дамытудың жэне қолдаудың 2004-2006 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы. ҚР Президентінің 2003 жылғы 29 желтоқсандағы N1268 жарлығы; Мемлекеттік органдардың шағын кәсіпкерлік субъектілерінің қызметіне тексерулер жүргізу ережесін бекіту туралы. ҚР Үкметінің 2003 жылғы 17 маусымдағы N572 қаулысы.

ҚР Азаматтык Кодексіне сәйкес және өзге заң актілерінде көзделген  жагдайларды қоспаганда, заңды түлға  қүрмай-ақ кәсіпкерлік қызметпен айналысуға қүқылы.Жеке кәсіпкерлікті мемлекеттік тіркеу өз бетімен тіркелу сипатында жасалады және жеке кәсіпкер ретінде есепке алынады.

Азаматтардың  заңды түлға қүрмай-ақ жүзеге асырылатын кәсіпкерлік қызметіне, егер зандармен немесе қүқықтық қатынастар мәпінен өзгеше нәрсе туындамайтын болса, тиісінше Азаматтық Кодекстің коммерциялық үйымдар болып табылатын занды түлғалардың кызметін реттейтін ережелері қолданылады.Жеке көсіпксрлік туралы занда жеке кәсіпкердің нақты анықтамасы берілген. Жеке кәсіпкерлік азаматтардың бастама жасайтын қызметі, ол табыс табуға бағытталған, азаматтардың өздерінің меишігіне негізделген және олардың тәуекелі мен мүліктік жауапкершілігі арқылы азаматтар атынан жүзеге асырылады (Ібабы). Жеке кәсіпкерліктің түрлері өзіндік кәсіпкерлік пен бірлескен кәсіпкерлік болып бөлінеді. Бірлескен кәсіпкерлік 3 түрге белінеді: ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі, шаруа фермер қожалығының, жекешелендірілген түрғын үйге ортақ меншік негізінде.