Занды түлғаларды банкроттығын құқықтық реттеу

Сонымен қатар қазіргі  кезде жеке кәсіпкерлік субъектілерін тіркеу рәсімі тіптен жеңілдетілген, тіпті кейбір қызмет үшін тіркелудіңдс қажеті жоқ болып табылады.

Жеке кәсіпкердің қызметін тоқтатудың екі варианты мүмкін: Ерікті/шығарылған шешім негізінде/немесе мәжбүрлеу  арқылы. Екінші жағдайда қызмет сот шешімі бойынша мынадай негіздерде тоқтатылады: банкроттық, тіркеуді жарамсыз деп тану, қызметті лицензиясыз жүзеге асыру, занды бірнеше рет орескел бүзған жағдайда.Борышкерді жеке кәсіпкерді банкрот деп жариялауға оның жалақы    төлеу    жөніндегі    талаптарды    қоса    алғанда,    ақша міндеттемслері бойынша несие берушілсрдің талаптарын қанағаттандыруга, сондай-ақ өзіне тиесілі мүліктің есебінен бюджетке жөнс бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдер төлеуді қамтамасыз сту қабілстсіздігі немесе борышкердің несие берушілермен келісімі арқылы соттан тыс тарату тәртібімен анықталады.Несис бсруші үшін борышкердің банкроттығы туралы арызбен сотқа жүгінуіне борышкердің төлем қабілетсіздігі негіз болады.

Егер борышкер міндеттемені оның орындалу мерзімі  басталған кезден бастап 3 ай ішінде орындамаса, ол төлем қабілеті жоқ деп саналады.

Борышкердің оз банкроттығы  туралы сотқа өтініш беруіне оның дәрменсіздігі негіз болып табылады.

Жеке кәсінкерді банкрот  деп тану арыз беруге борышкердің, кәсіпкерлік  қьпметті борышкердің жүзеге асыруына байланысты азаматтық-қүкыктық міндеттемелері бойынша несие берушілердің, бюджетке жөне бюджеттен тыс қорларға төленетін төлемдерге қатысты салық органдары мен өзге де уәкілетгі мемлекеттік органдардың қүқығы бар.

Жеке косіпкерге банкроттық рәсімдерін қолданған кезде оның кәсіпкерлік қызметке байланысы жоқ міндеттемелер бойынша, егер мүндай міндетгемелер бойынша орындалу мерзімі басталса, несие берушілер де өз талаптарын қоюға қүқылы.

Борышкердің — жеке көсіпкердің  өзінің банкрот болғандығы туралы өтініш сотқа кәсіпкерлік қызметті тіркеу орны бойынша, ал егер мүндай кызмет тіркеусіз жүзеге асырылатын болса, оның азаматтық іс жүргізу заңдарының ережелері бойынша анықталатын түрғылықты жері бойынша, бірлескен кәсіпкерлік кезінде - жеке кәсіпкерлердің бірінің түрғылықты жері бойынша беріледі.Жеке кәсіпкердің өз банкроттығы туралы өтінішіне - азамат, бірлескен косіпкерлік кезінде — онын барлық қатысушылары немесе олардың өкіядері қол қояды және онда заңды түлға борышкерінің банкроттығы туралы мәлімдеуі үшін белгіленген барлық қажетті мәліметтер, сондай-ақ жеке кәсіпкердің кәсіпкерлік қызметке байланысы жоқ міндеттемелері туралы мәліметтер қамтылуға тиіс.

Несис бсрушінің борышкерді банкрот деп тану туралы өтініші  заңды түлга нссие берушісінің мәлімдеуі үшін банкроттық туралы заңдарда белгітенген талаптарға сәйкес келуге тиіс /39-бап/.

Жеке кәсіпкердің банкроттығы  туралы істерді қозғау мен қарау заңды түлгалар үшін белгіленген ережелер бойынша мынадай ерекшеліктермен жүзеге асырылады:

1)банкротгық туралы істер несие берушілердің борышкерден талап ететіи сомасына карамастан сотта қаралады;

2)банкротгық туралы  іс бойынша іс қозғау, егер  сот үйғарымында өзгеше белгіленбесе, борышкердің мүлкіне сырттан басқаруды енгізуге әкеліп соқпауы мүмкін;

3)борышкердің банкроттығы  кезінде несие берушінің мүдделерін қамтамасыз ету максатында сот іс бойынша іс қозғаған кезден бастап оның мүлкін, оның ішіндегі ортақ меншіктегі оның үлесін жауып кояды, бүған кепілдік немесе үшінші адамдар тарапынан борышкер міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз етудің өзге одісі үсынылган рсттер қосылмайды;

4)борышкердің арызы  бойынша сот бітімгершілік келісімге жету не оңалту рәсімін қолдану туралы өтінішті қарау үшін істің қаралуын бір айдан аспайтын мерзімге кейінге қалдыруы мүмкін. Бітімгершілік келісім азаматтық іс жүргізу зандарында көзделген ережелер бойынша жасалады, әрі бүл оны жасауға келісім бермеген несие берушілерге қолданылуға тиіс емес.

5)    борышкер    осы    баптың   4)    тармақшасында   көзделгенмерзімде несие берушілер талаптарының қанағаттандырылғаныныңнемесе    қанагаттандырылу    мүмкіндігінің    немесе    бітімгершіліккелісім   жасағанының   дәлелдемелерін   табыс   етпеген   жағдайда,сондай-ақ       оңалту       росімін       қолдану       туралы       өтінішті

қанағаттандырудан бас  тартқан жағдай да сот борышкерді банкрот  деп тану туралы шешім шығарады;

6)борышкср-жеке көсіпкердің  банкроттығы туралы іс бойынша іс қозғау ақша сомаларын өндіріп алу туралы соттардың шешімдерін орындауға иемесс борышкердің кәсіпкерлік қызметіне байланысы жок міндетгемелер бойынша оның мүлкінен өндіріс алуға кедері і болмайды;

7)кәсіпкерлік  қызметке байланысты емес, борышкерден  ақша сомаларын өндіріс алу туралы сот шешімі немесе басқа орындаушылық қүжаттар жоқ міндеттемелерді орындау сот тиісті шешім шығарғанға дейін тоқтатыла түрады;

8)борышкердің мәмілелерін  жарамсыз деп тануды сот өз бастамасы бойынша немесе мүдделі адамдардың өтініші бойынша Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде және банкроттық туралы заңдарда көзделген тәртіп пен негіздерде жүзеге асырады;

9)банкротгық  туралы зандарда занды түлғалар  үшін көзделген негіздер бойынша борышкер банкрот деп танылғанға дейін мүлік қайтарылған және оның мәмілелерінің жарамсыздығы таньшған кезде банкроттық туралы іс қозғалғанға дейінгі бәр жыл ішінде жеке кәсіпкердің жүбайына (зайыбына), тікелей алдыңғы және кейінгі буындагы туыстарына, апа-сіңлілеріне, аға-інілеріне және олардың төменгі буындағы тыстарына, жүбайының (зайыбының) тікелей алдыңғы және кейінгі буындағы туыстарына, апа-сіңлілеріне, аға-інілеріне берілген мүлікті қайтару талап етілуі

Жеке кәсіпкерлердің банкроттығы  туралы істср бойынша оңалту рәсімі

1. Жеке кәсіпкердің  банкроттығы туралы іс бойынша  іс козғалғаннан кейін сот  борышкердің оңалту рәсімін қолдану туралы өтінішін қанағаттандыра алады.

2.Жеке кәсіпкерлердің  банкроттығы туралы істер бойынша оңалту рәсімі банкроттык туралы заңдарда заңды түлғалар үшін белгіленген ережелер бойынша мынадай ерекшеліктерді сақтай отырып жүргізілерді:

1)оңалту жоспарын банкроттық туралы іс бойынша іс жүргізуді сот кейінге калдырған кезден бастап бір ай ішінде борышкер-жске кәсіпкер не оңалту басқарушысына кандидат әзірлейді және талап ету сомасы олардың талап ететін жалпы сомасының кемінде 2/3 бөлігін қүрайтын конкурстық және кепілдік несие берушілердің келісімі болған жағдайда сот бекітеді;

2)талап ету  сомасы олардың талап ететін  жалпы сомасының кемінде 2/3 бөлігін қүрайтын кепілдік және конкурстық несие берушілердің келісімімен сот оңалту басқарушысын тағайындамай, борышкердің оз мүлкі мен істерін басқаруын сақтап қала алады.

Банкроттык туралы заңның 58 бабына сәйкес санацияның мақсатына жетуге байланысты банкроттық туралы іс бойынша іс жүргізуді қысқартқан кезде оның өзіне міндеттеме алған және борышкер мүлкінің иесі болып табылмайтын қатысушысы шаруашылык ссріктестігі мүшесінің қүқығына ие болады. Бүл норма жеке кәсіпкерлерге әрқашан қолдануға жарамды емес, өйткені оны қолдану занды түлғаны күру ережелерін сақтауды талап етеді. Мысалы жарғылык кордың ең төменгі шегін сактау жағдайы. Мадияр Балкен осы мәселеге мынадаай пікір білдірген. Ол санаторлар мен борышкерлер арасындағы қатынасты зиян қатынасы ретінде рәсімдеуді үсынады.

1.   Сот   жеке   кәсіпкерді   банкрот   деп   тану  туралы   шешім шығарған ксздсп бастан мындай салдар болады.

- Кәсіпкерлік қызметке байланысты міндеттемелерді орындау 
мерзімдері басталған болып саналады;

Кәсіпкерлік қызметке байланысты банкрот берешегінің барлық түрлсрі  бойынша өсім мен проценттер есептеу  тоқтатылады;

Сот шешімімен кәсіпкерлік  қызметті жүзеге асыруға берілген лицензияның колданылуы тоқталады.

Сот үйғарымында кәсіпкерлік қызметке байланысты емес, тиісті шешім шығарылғанға дейін сотқа берілген міндеттемелер бойынша несие берушілердің талаптарын қанағаттандыру тәртібі де белгіленеді.

Несис берушілердің талаптарын қанағаттандыру:

І.сот дипозитіне есептелген сомада несие берушілердің талаптары канағаттандырылғанға дейін сот шығындары, сондай-ақ тағайындалған жағдайда әкімшіге, оңалту, конкурстық басқарушыларға сыйақы төлеу жөніндегі шығындар жабылады.

2.Несие берушілердің  талаптары Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (Жалпы бөлім) 21-бабында белгіленген кезек бойынша каиағаттандырылады.

З.Әртүрлі кезектегі  несие берушілердің талаптарын қанағаттандырудың  колемі мен тәртібі "Банкроггық туралы" Қазақстан Республикасы Заңында белгіленген ережелер бойыеша айқындалады.

4.Несие берушілердің  талаптары қанағаттандырылғаннан кейін мүлік борышкерге қайтарылады не бірлескен кәсіпкерлік жағдайында Заңның 37-бабының 3-тармағында көзделген ережелер бойынша қатысушылар арасында бөлінеді.

Жеке кәсіпкердің өтелмеген  міндеттемелері:

І.Банкрот деп танылган борышкер несие берушілермен есеп айырысып болганнан кейін кәсіпкерлік  қызметке байланысты қалган міндеттемелерді орындаудан босатылады, бүған банкрот деп жарияланган түлға өмірі мен денсаулығына зиян келтіргені үшін жауап берстін азамаггардың талаптары, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жеке сипаттағы өзге де талаптар қосылмайды.

2.Кәсіпкерлік кызметке  байланысты жоқ міндеттемелер жөніндегі талаптар, егер мүндай талаптар конкурстық мүліктен толық көлемінде қанағаттандырылмаған болса, күшін сақтап қалады және банкроттық рәсімдер аяқталғаннан кейін жеке адам ретінде борышксрге өпдіріп алуға қойылуы мүмкін. Бүл талаптардың мөлшері борышкердің банкроттығы процесінде алынып қанагат- тандырылған сомасына кемітіледі.

Жеке косіпкердің ісін соттан тыс тарату:

І.Жеке кәсіпкердің ісін соттан тыс тарату жіне оның борыштарын жою барлық несие берушілермен келісім  бойынша жүзеге асырылады.

2. Кез келген несие беруші борышкермен жеке кәсіпкердің ісін соттан тыс тарату туралы келісім жасаганнан кейін борышкердің банкроттыгы туралы арыз жазып сотқа жүгіне алады.

З.Жеке косіпкер ісінің соттан тыс таратылуы туралы борышкер орталық  әділет органының ресми баспасөз басылымдарының бірінде хабарландыру жасауга және тіркеуші органға өзінің жеке кәсіпкерлік кызметін тоқтату туралы арыз беруге тиіс.

4.Несие берушілермен  жеке кәсіпкердің ісін сотган  тыс тарату келісім жасалган кезден бастап Заңның 46-бабының 1-тармағында көзделген салдарлар пайда болажы.

2.3 Қазақстан Республикасының зандары бойынша банкроттық

рәсімдері

Қазақстан Республикасының заңдары  бойынша дәрменсіз борышкерді сауықтырудың бірнеше әдістері қарастырылған. Оларға жататын әдістер: Санация, бітімгершілік келісім, талаптан бас тарту.

Атап өтетін нәрсе  оңалту әдісінің катары шсктеулі болып табылады. Банкроттык туралы заңның 44бабы, 2п. сәйкес, оңалту шараларына кез келген үйымдық-шаруашылық, техникалық, каржы-экономикалық, қүкықтық және зандарға қайшы келмейтін, дәрменсіз борышкерді таратуға жол бермеуге бағытгалған өзге де шаралар, сондай-ақ осындай шаралар кешені, атап айтқанда, санация, борышкердің талап ету қүқықтарына кеңшілік жасау, борышты санпияға айырбастау, бітімгершілік жасау кіруі мүмкін. Заң нормасынан көріп отырғанымыздай оңалту рәсімінің қатысушылары нақты экономикалық жағдайға қарай отырып борышқорды оңалтуга қажетгі шараларды оздері анықтай алады. Оңалту үшін қолданылатын жалпы тараған шараларға ҚРАК анықталғап міндеттемелердің тоқтатылу әдістері жатады: бас тарту төлемі (369бап), міндеттеменіесепке жатқызу аркылы тоқтату (370бап), міндеттеменің жаңғыртылуы (372бап), борышты кешіру (373бап), борыштың ауысуы (348бап).

Бітімгсршілік келісімі дәрменсіз борышқорды банкроттықтан шығарудың мүмкін болатын бір әдісі болып табылады.

Жалпы ереже  бойынша бітімгершілік келісім  дауды реттеудің әдісі болып табылады. Бітімгершілік келісім институты өз бастауын Рим жеке қүқығынан алады. Император Юстиниянның дигестілерінде бітімгершілік келісіміне толық бөлім берілген. Ол бөлім "Бітімгершілік мәмілесі"деп аталады.Конкурстык қүқықты бітімгершілік келісімі борышкерге өз жағдайын рстгсуге мүмкіндік береді. ҚР банкротгық туралы заңындағы бітімгершілік келісіміне арналған 5-тарау қазір алынып тасталған. Ол тек Заңның 44 бабының 2п. ғана аталып өтеді. Бүл ереже бітімгершілік келісімінің заңда қарастырылмауы банкроттық туралы заң деңгейін белгілі бір деңгейде нашарлатады деп ойлаймыз. Мінеки сондықтан заңға бітімгершілік келісімі туралы тарауды жаңа қалыпта енгізу қажет деп санаймыз.Жалпы бітімгершілік келісімі банкроттықтың кез-келген сатысында қолданылуы мүмкін.

Қазіргі ксзеңде ғылымда және заңдарда бітімгершілік келісімінің табиғаты туралы толық түсінік қалыптаспағаны.

Бітімгершілік мәмілесі шарт ретінде қарастыру туралы дауласушы тараптар оның күшіне сәйкес өздерінің арасындағы дауды тоқтатады дейді. [4]