Ерекше талап қоюмен іс жүргізу

Әскери қызметшіге тіл тигізу (371-бап)

Кылмыс объективтік  жағынан әскери қызмет міндеттерін  аткару кезінде немесе оны аткарумен байланысты бір әскери қызметшінің екіншісіне тіл тигізуі арқылы сипатталады.

Тіл тигізу деп әскери кызметшінің ар-намысын аяққа  басатын, кадір-қасиетін әдепсіз түрде кемсітетін әрекеттерді айта-мыз. Көрсетілген баптың диспозицияеына сәйкес бір әскери қызметшінің екінші бір әскери қызметшіге тіл тигізуі кылмыс деп қарастырылады. Бұл кылмыс кұрамы бойынша іс-әрекетті саралау үшін күш колданудын орын алуы шарт емес. Әскери кызметшінің тіл тигізуі жәбірленушінің әскери қызметін атка-румен байланысты немесе әскери кызмет міндеттерін аткару кезінде болуы кажет.

Егер бағыныштының бастыққа, сол сияқты әскери кызмет міндеттерін аткару кезінде немесе оны атқарумен байланысты бастықтың бағыныштыға тіл тигізуі орын алса, онда мұндай іс-әрекеттер осы қылмыстың, ауырлататын түріне жатады (371-баптың 2 тармағы).Көрсетілген қылмыс субъективтік жағынан алғанда тікелей қасақаналықпен істеледі.

Бөлім немесе кызмет орнына әскери бөлім орналасқан жерлер, аумактар жатады. Сондай-ақ кызмет орнына әскери бөлім орналасқан жерлерден тыскары жерлерде әскери қызметшілердің әскери міндетін өтейтін орындары да (уакытша жүмыс орны: эшелон, поезд, жылжымалы маршрут т.с.с.) жатады.

Әскери кызмет өткеруші бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап кетсе, сол сияқты бөлімнен рұқсат бойынша босатылған кезде, тағайындау, ауыстыру кезінде, іссапардан, демалыстан немесе емдеу мекемелерінен кызметке екі тәуліктен ұзақ, бірақ он тәуліктен артық емес уақытқа дәлелді себептерсіз келмесе онда онын. әрекетінде осы баптың 1-бөлігінде кәрсетілген қылмыс кұрамы бар. Бұл құрамның субъектілері шақыру бойынша әскери қызмет өткеруші — жауынгерлер, матростар, сержанттар, старшиналар.

КК-тің 372-бабының 2-тармағының субъектілері болып тәртіптік әскери белімде жазасын өткеріп жатқан әскери кызметшілер танылады.Шақыру бойынша немесе келісім-шарт бойынша әсқери қызмет атқарушы әскери қызметшілер жасаған бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап кету, сол сияқты қызметке он тәуліктен артық, бірақ бір айдан көп емес уакытқа дәлелді себептерсіз мерзімінде келмеу үшін жауаптылық КК-тің 372-бабынын, 3-тармағында көзделген. Баптың бұл бөлігінің субъектілері болып шақыру бойынша әскери қызмет өткеруші жауынгерлер, сержанттар матростар, әскери құрылысшылар-ды, старшиналар немесе келісім-шарт бойынша әскери қызмет өткеруші жауынгерлер, матростар, әскери кұрылысшылар, сержанттар, старшиналар, прапорщиктер, кәсіптік әскери білім беретін' мекемелердін, курсантгары, мамандар, офицерлер танылады Осы баптың үшінші белігінде көзделген әрекетгер, егер өз бетімең тастап кету бір айдан астамға созылса, сол сияқты тәртіптік әскери бөлімде жазасын өткеріп жатқан әскери қыз-метші жасаған дәл сол әрекет, егер өз бетімен тастап кету он тәуліктен артыққа созылса кінәлінін, әрекеті ҚК-тін, 372-ба-бының 4-тармағы бойынша саралануға жатады.

Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, соғыс уакытында жасаған әрекеттер, егер өз бетімен тастап кету бір тәуліктен артыққа созылса, онда кінәлі КК-тің 372-бабы-ның 5-тармағы бойынша ауырлататын жағдайдағы қылмыстык жауаптылыққа және жазаға тартылады.

Бөлімді немесе кызмет орнын  ұрыс жағдайында ұзақтығына карамастан өз бетімен тастап кету осы кұрамның өте ауырлататын түрі болып табылады. Мұндай ретте кылмыстын субъектісіне шакыру бойынша немесе келісім-шарт бойынша әске-ри қызмет өткерушілер жатқызылады және бұл іс-әрекет үшін көтеріңкі жаза мөлшері белгіленген. ҚК-тің 372-бабының ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші немесе үшінші бөліктері-нде кезделген әрекеттерді жасаған әскери кызметші, егер бөлімді өз бетімен тастап кетуі ауыр жағдаяттардың себептері-нен болса және егер ол әскери қызметті одан әрі өткеру үшін өз еркімен келген болса, сот оны қылмыстық жауапкершіліктен босатуы мүмкін.

Ауыр жағдаяттарға әскери кызметшінің ауыр науқасқа душар болуы, жақындарымен болған бақытсыздық оқиғалар, жарғылық қатынастарға байланысты емес қатынастардан пайда болған өмір мен денсаулыққа төнген қауіптің болуы, тойтарылмайтын күштердің әсер етуі т.с.с. жатады. Қашқындық (373-бап)

Қылмыстык заңда қашқындық, яғни әскери қызметтен жалтару мақсатында әскери бөлімді немесе қызмет орнын тастап кету, сол сияқты осындай максатпен кызметке келмеу деп белгіленген (373-баптың 1-тармағы).

Қашқындық субъективтік жағынан  тікелей қасақаналықпен және арнаулы мақсатпен — әскери қызметген жалтару аркылы сипатталады.

Қылмыстың субъектісі әскери кызметші — шақыру немесе келісім-шарт бойынша өтеп жүрген әскери кызметшілер.

Қашкындық, яғни әскери кызметтен  жалтару мақсатында әскери бөлімді немесе кызмет орнын тастап кету, сол сияқты осындай мақсатпен кызметке келмеу осы қылмыс құрамынын ауырлататын түрі болып табылады (377-баптың 2-тармағы).

Соғыс уакытында немесе ұрыс жағдайында жасалған қашқындық үшін жауаптылық ҚК-тін, 373-бабынын 3-тармағында көзделген.

КК-тің 373-бабының ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші бөлігінде көзделген қашқындықты жасаған әскери қызметші, егер кашқындык ауыр жағдайлардың себептерімен болса және егер ол әскери кызметті одан әрі өткеру үшін өз еркімен келген болса, сот оны қылмыстық жауаптылықтан босатуы мүмкін.

Ауыр жағдайлардың түсінігіне ҚК-тің 372-бабында талдау жасағанда тоқталғанбыз.

Дене мушесіне зақым келтіру жолымен немесе өзге тәсілмен әскери кыз-меттен жалтару (374-бап)

Қылмыс объективтік  жағынан әскери қызметшінің ауруды сылтау ету немесе өзіне кандай да бір болмасын зақым келтіру (дене мүшесін зақымдау), не денсаулығына өзге зиян келтіру немесе жалған кұжат жасау немесе өзгеше алдау жолымен әскери қызмет міндеттерін атқарудан жалтаруы арқылы сипатталады.

Ауруды сылтау етуге  өтірік соқыр, керең, мылқау болып көрінулер арқылы әскер кызметі міндетін өткеруден жалтарады. Өзінің әскери кызметті міндетін өтеуден жалтару мақсатымен дене мүшесін зақымдауға кез келген затпен, кұралмен, қарумен немесе улы, зәрлі нәрселерді қолдану арқылы өзіне-өзі немесе біреу аркылы зақым келтіруді айтамыз Жалған құжат жасауға — әскери қызметті немесе міндетті өтеуден босатуға негіз боларлық өзі немесе басқа біреу арқылы дайындалған шындыққа сай келмейтін құжаттарды жасау жатады.

Өзгеше алдауға —  әскери қызметті өтеу мерзімін қысқарту үшін жоғары білімі туралы жалған құжат көрсету, әскери қызметтен жалтару мақсатымен лауазымды адамды сатып алып, өзіне қолайлы іс-әрекеттер істеткізу т.с.с. жатады.

ҚК-тің 374-бабынын 1-тармағы  бойынша қылмыстық жау-аптылық әскери қызметшінің дене мүшесіне зақым келтіру жолымен немесе өзге тәсілмен әскери кызметтен уакытша жалтарғаны (қарауыл кызметін атқарудан, әскери кезекшіліктен, қауіпті әскери операцияға қатысудан, алыс іссапарға барудан) үшін туындайды. Баптың бұл бөлімі бойынша кылмыс субъектісі болып шақыру бойынша немесе келісім-шарт бойынша әскери кызмет өткеріп жүргендер танылады. Егер осы көрсетіл-ген адамдар әскери кызмет міндеттерін атқарудан толық босану мақсатында жоғарыда көрсетілген әрекеттерді — ауруды сылтау ету, өзге де алдау жолымен жасалса, онда олардың іс-әре-кеттері ҚК-тің 374-бабының 2-тармағы бойынша сараланады.

Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, 
соғыс уакытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әрекет- 
тер — үшін жауаптылық ҚК-тің 374-бабының 3-тармағында 
көзделген. ,

Кылмыс субъективтік жағынан  тікелей қасаканалықпен және арнаулы максат әскери қызмет, міндетті атқарудан уақытша немесе толық босану арқылы жүзеге асырылады.

Жауынгерлік кезекшілікті атқарудын ережелерін бұзу (375-бап)

Қылмыс объективтік  жағынан Қазакстан Республикасына кенеттен жасалған шабуылды дер кезінде байқау және тойтару бойынша не оның қауіпсіздігін камтамасыз ету бойынша жауынгерлік кезекшілікті (жауынгерлік қызмет) ат қарудын ережелерін бұзу, егер де.бұл әрекет мемлекеттің кауіпсіздігі мүдделеріне зиян келтірсе немесе зиян келтіруі мүмкін болуы арқылы сипатталады.

Жауынгерлік кезекшілікті аткару ережелері Ішкі кызмеі Жарғысымен, Қорғаныс министрі, Бас Штаб бастығы, Қарулы күштер түрлерінің Бас колбасшысының бұйрығымен және директиваларымен белгіленеді. Жауынгерлік кезекшілік атқару ережелерін бұзуға Қазақстан Республикасына кенеттен жасалған шабуылды дер кезінде байқау және тойтару бойынша не онын. кауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша жауынгерлік кезекшілікті атқару кызметтерін бұзулар жатады.

Жауынгерлік кезекшілік атқару кұрамына кезекшілік уақытында кызмет орнынан ауытқуға, бөгде жұмыспен айналысуға, өз бетімен кезекшілік орнын тастап кетуге, кезекшілік орнын баска біреуге уакытша болса да беріп кетуге, әскери техниканын дайындығына бөгет келтіретін істермен айналысуға тыйым салынады, сондай-ак, жауынгерлік кезекші өз қызметін аткару кезінде спирт ішімдіктёрін, есеңгірететін, уыжұмарлык заттар-ды пайдалануға, байкау аппараттарын өз бетімен алып тастауға немесе келіп түскен бұйрықты орындамауға кұқылы емес.

Қылмыс құрамы жағынан  формальдық—материалдык, құрам- 
ға жатады. Өйткені қылмыс жауынгерлік кезекшілікті атқару 
ережелерін бұзудан мемлекетгің кауіпсіздігі мүдделеріне зиян 
келтірсе немесе зиян келтіруі мүмкін болған реттерде аяқта- 
лған деп танылады. 

Мемлекет қауіпсіздігі мүддесіне зиян келтірілгені немесе келтірілу каупі болғаны нақты жағдайларға байланысты анықталады. Жауынгерлік кезекшілік ережелерін бұзумен мемлекет мүддесіне келтірілген немесе келтірілуі мүмкін зиянның арасындағы себепті байланыс анықталуы тиіс.