Асосхои иктисоди

Сарчашма: омори солонаи Xум{урии Тоxикистон, нашри раrамb-Душанбе, 2010 –С.48

Дар Вилоти Суuд шумораи корхона{ои кишоварзb ба 8769 адад мерасад: аз он xумла Ашт 464, Айни 249, Спитамен 1060, Истравшан 1082 ва дигар но{ия{о.  Дар Вилоят rисми асосии корхона{ои кишоварзиро хоxаги{ои де{rони ташкил меди{ад, ки 7509 адад мебошанд.

 

                                                                                       Ҷадвали №3

Ҷамъи  хоҷагиҳои  кишоварзӣ  ба  1 январи соли 2010 дар Хатлон

 

Номгу	колхоз{о	совхоз{о	хоxаги{ои давлати	Хоx.иxорави	Асотс.хоx. де{(фермери)	Хоx де{.колективии	агрофирма	Xамъ-со{{ом	Хоx.кооперативи	Хоx.ёрирасон	Хоx.де{.(фермери)	{амаги
Вилоти Хатлон	1	3				384				144	17617	18149
Кeлоб						17				24	303	344
Балxувон						10				1	228	239
Восеъ						37				3	1360	1400
Мeъминобод						26				4	1302	1332
М.А. [амадонb						5				13	850	868
Фархор						1				4	1104	1109
Ховалинг						18					495	513
Темурмалик						17				4	602	623
Данuара						14				7	842	863
Шуробод						20					354	374
Хуросон						3				3	562	568
Xомb		1				54				8	199	262
Бохтар						3				1	663	667
Вахш						4				3	13	20
Сарбанд										10	720	730
Xилликул						31				11	732	774
X.Руми						31				11	732	774
Rумсангир						18				8	630	656
Панx	1	2								9	1632	1648
Ша{ритус						18				7	1467	1492
Rубодиён						39					726	765
Н.Хусрав						38				7	348	393
Ёвон						2				11	1479	1492
Норак						5				1	152	158

Сарчашма: омори солонаи Xум{урии Тоxикистон, нашри раrамb-Душанбе, 2010 –С.49

Вилояти Хатлон аз xи{ати шумораи корхона{ои кишоварзb дар Xум{ури xои аввалро ишuол менамояд, ки ба 18149 адад мерасад: аз он xумла 17617 xамъи хоxаги{ои де{rонb, хоxаги{ои ёрирасон 144 ва хоxаги{ои де{rони колективи 384 адад мебошад.

 

                                                                                                  Ҷадвали №4

Ҷамъи  хоҷагиҳои  кишоварзӣ  ба  1 январи соли 2010 дар НТМ

 

Номгу	колхоз{о	совхоз{о	хоxаги{ои давлатb	Хоx.иxоравb	Асотс.хоx. де{(фермери)	Хоx де{.колективии	агрофирма	Xамъ-со{{ом	Хоx.кооперативb	Хоx.ёрирасон	Хоx.де{.(фермери)	{амагb
Нохияхои тобеи Чум{ури		1	42	1	1	174	7	9	12	162	12636	13044
Турсунзода						12				19	1268	1299
[исор			15			19				32	900	966
Ша{ринав		1	6			3	7	2	2		611	632
Рeдакb			2			5		4		3	3120	3134
Варзоб										29	236	265
Ва{дат			9			37			8	13	3324	3391
Файзобод			1	1	1	20		3		14	619	659
Нуробод										13	324	337
Тавилдара			3								266	269
Рашт			1			57				34	770	862
Xиргатол			4			9					603	616
Тоxикобод						12					393	405
Роuун			1						2	4	202	209
ш. Душанбе

Сарчашма: омори солонаи Xум{урии Тоxикистон, нашри раrамb-Душанбе, 2010 –С.50

Дар НТX {амаги 13044 адад корхона{ои кишоварзb воrеъ мебошад,ки аз он{о 1 совхоз, 42 хоxаги{ои давлатb, 1 хоxагии иxоравb, 1 асотсиатсияи хоxаги{ои де{rонb, 174 хоxаги{ои колективb, 7 агрофирма ва u. Шумораи зиёди ин корхона{о дар ш.Ва{дат-3391 ва дар Рeдакb-3134xойгир мебошанд.

Дар шароити имрeзаи иrтисодиёти бозоргонb дар назди {амаи хоxаги{ои гуногуни  комплекси агросаноати вазифа истодааст, ки исте{соли ма{сулоти кишоварзиро зиёд кунонанд. Аммо наrши му{имро дар иxрои ин вазифа хаxги{ои колективb ва давлатb, хоxаги{ои де{rонb (фермерb) ва дигар корхона{ои кишоварзb мебозанд.

Фаъолияти бомуваффаrияти  исте{соли дар {ар як корхонаи кишоварзb дар бисёр маврид аз ташкили дурусти менеxмент дар ин корхона{о  ва итти{одия{ои кишоварзb {амчун звенои асосии  хоxагии rишлоr вобаста аст.

Ташкили менеxмент дар колхозу хоxагии давлатb дар заминаи муносибати методология бо идоракунии исте{солоти xамъияти дар асоси истифодаи rонуну rонуният{о ва принсип{ои асосии идоракунb ба вуrуъ меояд.

Дар ташкили менеxменти колхоз ва дигар корхона{ои кишоварзb дар со{а вазифа{ои менеxмент, ташкили  дастго{{ои  идоракунb, сохтори ташкилии хоxагb, усул{ои идоракунb, дар истифодаи восита{ои техники идоракунb ва танзимкунb,  дар ташкили коргузаронb, дар раванди коркард ва амали кардани rарор{ои идоракунb, дар амалияи ташкили итти{одия ва корхона{ои байнихоxагb,  дар шакл{ои xалб намудани ме{наткашон  ба идоракунии исте{солот  бисёр чиз{о якхела мута{ид  мешаванд.

Фарrияти ташкили менеxмент, пеш аз {ама, ба шакл{ои гуногуни моликиятдори вобаста аст, ки таrозои иrтисодиёти бозорист: давлатb – (госхозхо), кооперативb – колхоз{о, ассотсиатсия{ои хоxаги{ои де{rонb (фермерb), хоxаги{ои ёрирасон-шахсии коргарон, колхозчиён ва хизматчиён. Бо андозаи наздикшавии моликияти давлати ва кооперативи ташкили менеxмент дар колхоз ва корхона{ои давлати {ам бо якдигар наздик мешаванд.

Хоxаги{ои колективи   ин  муассиса{ои кооперативи буда , дар навбати худ муассиса{ои калони хоxогии кишоварзи мебошанд. Исте{солоти хоxаги{о rисми мураккаби иrтисодиёти хоxагии халr мебошад. Бинобар ин, ташкили менеxмент ба он дар аснои rонун{ои умуми, принсип{о, усули ташкили идоракунии исте{солоти xамъияти ба амал бароварда мешавад.

Колхоз{о {амчун сохтори махсусгардонидашудаи кишоварзию исте{соли кооперативи яке аз звенои асосии комплекси ягонаи хоxагии халrи Xум{ури мебошад ва вазифадоранд, ки тибrи оинномаи намунавb  ва rонуният{ои Xум{урии Тоxикистон чунин кор{оро иxро кунанд; rонеъ кардани талаботи сокинони Xум{ури бо маводи хурока ва саноат бо ашёи хом; пуртар rонеъ гардонидани маданияти исте{солb, дигаргунсозии иxтимоиёти де{от; {амаxониба муста{кам ва инкишоф додани хоxагии xамъиятb, баланд бардоштани {осиднокии ме{нат, самаранок истифода бурда кули захира{ои исте{солию истифодаи усули иrтисоди хоxагидори ва риояи худтаъминкуни бо маблаu; риоя кардан ва {арxониба тарраrи додани демократияи колхозb; фаро{ам овардани шароит{ои зарури барои пурра зиёд сохтан ва {ифз кардани маданият ва манфиат{ои rонунии аъзоёни колхоз; савияи баланди маданият ва ма{орати колхозчиёнро таъмин намудан.

Орган{ои идоракуни дар исте{солоти кишоварзb на тан{о функсияи технологb, ро{барикунb, назорат кардан ба кори коргарон, балки функсияи идоракунии фаъолияти таъxилии хизматрасонии он, банаrшагири ва uайра, ки {амаи механизми колхозро дар бар мегирад. Бояд мураккабии ташкил ва техникаи идоракунb дар кишоварзb, дар шароити иrтисодиёти бозори зарурати омeхтани он{оро ба миён меоварад. Мо{ият, rонуният ва ро{и ояндаи инкишофдодани шакл{ои ташкил ва идоракунии исте{солоти кишоварзиро дар шароити иrтисодиёти бозори бе донистани муносибати таърихb ва та{лили xамъиятии исте{солоти он{о муайян кардан мумкин нест. Дар баробари омeзиши нишонди{анда{ои сифатии тараrrиёти кишоварзb ва дар ин асос пайдо шудани таuйирот дар таrсимот ва кооператсияи ме{нат, дар исте{солот ва идоракуни роли {алкунанда мебозад.

Ро{бар ва мутахассисон дар вазифа{ои гуногун ба кор машuул буда, дар шароити иrтисодиёти бозори функсия{ои нави ба муносибати афзоиши прогреси ме{нат ва кооператсиякунонии ме{нат пайдошударо иxро мекунанд. Ба он{о {уrуr{ои муайян дода мешавад. Ба амал кардани системаи xамъияти дар шароити авxи протсеси таrсим ва кооператсияи ме{нат, дар шароити иrтисодиёти бозори самаранокии исте{солотb ва идоракунb, иxрои сариваrт ва босифати функсия{ои  исте{соли ва идоракунии мунтазам меафзояд.

Rайд кардан зарур аст, ки функсияи идоракуни ба фаъолияти {амаи система{ои дар намуди орган{ои идоракунb, ба дараxаи гуногун нигаронида шудааст ва ба он мансуб аст ва тан{о {амон ваrт муътидил амал карда метавонад, ки агар органи идоракуни кори худро ба {амаи элементи ситема{о нигаронида ва бештар функсия{ои комплексии мансуби онро пурра ба иxро расонад.

Идоракуни  {амчун протсес ва функсия{ои он {амон ваrт пайдо мешавад, ки исте{солоти бевосита намуда протсеси xамъиятb – комбинатсиякунониро гирад.

Дар шароити иrтисодиёти бозорb барои он ки идоракуни бо муваффаrият гузаронида шавад, маданият ва санъати идоракуниро мо{ирона ба кор бурдан ва функсия{ои ро{бари ва мутахассиси идоракуниро хушсифат иxро кардан лозим аст.

Мо{ияти функсия ва тартиби он{о барои ташкил кардани орган{ои идоракунии кишоварзb ва муайян намудани со{ибихтиёрии он{о дар {алли ин ва ё он масъала{ои {аёти кишоварзон а{амияти хуби методи дорад.

Функсияи умумии идоракунb хоси {амаи корхона{о мебошад, аммо кишоварзон сохтори идоракунии ба худ хосро доранд. Исте{солоти кишоварзи {амчун объекти идоракунии муташаккил ба {айати комплексиагросаноати  дохил мешаванд. Ченаки мутаносиби байни ро{бари мутамаркази давлатb ва хоxагидории мустаrилонаи кишоварзон таносуби мувофиr дар хоxагидори мустакилонаи кишоварзон таносуби мувофиr дар идоракунии корхона{ои давлатb фарr мекунад. Бинобар ин мо дар тадrиrоти худ, диrrати асосиро дар шароити иrтисоди бозори ба орган{ои демократикунонии кишоварзон ва функсия{ои мансуби он{о нигаронидем, зеро ма{з он{о функсия{ои умумии идоракунии исте{солоти кишоварзиро иxро мекунанд.

 

 

 

 

 

 

 

 

       1.3.Вазъи имрeзаи корхона{ои кишоварзb ва мушкилоти равнаrи менеxменти он{о

[амасола со{а{ои  гуногуни иrтьисодиёти милли рушд карда истода {аxми исте{соли ма{сулоти гуногун меафзояд. Дар  ин асно,со{аи му{имтарину пешбаранда, кишоварзи низ рушду нумуъ меёбад.  Вобаста ба ин, Вазорати кишоварзии Xум{урии Тоxикистон дар ро{и татбиrи сиёсати аграри дар xум{ури наrши му{ими худро мегузорад.

Аз ин xост, ки Вазорати кишоварзии Xум{урии Тоxикистон дар соли 2009 фаъоляти худро дар асоси низомнома, наrшаи кори  ба ро{ монда, оид ба татбиrи сиёсати аграрb дар Xум{ури чора{ои мушаххас андешид.

Президенти  кишвар дар паёми худ ба Маxлиси Олии Xум{урии Тоxикистон аз 15 апрели соли 2009 rайд карданд, ки «Со{аи му{имтарини иrтисоди милли бахши кишоварзи  мебошад, ки амнияти озуrавории мамлакат асосан аз сат{и рушди он вобаста аст».  Дастури мазкур ба фаъолияти Вазорати кишоварзb ва корхона{ои зертобеъ, сарраёсат, раёсат{ои кишоварзии вилоят, ша{р ва но{ия{о такони xиддb дод.

Кормандони  со{а оид ба xо ба xо намудани сохтори кишт, интихоби тухми{ои сер{осили ни{ол{о, истифодабарии нури{ои минералию техникаи хоxагии rишлоr, бе{тар намудани зот{ои чорво ва минтаrакунонии он{о, самаранок истифода барии маблаu{ои буxавb, ки аз тарафи [укумати Xум{урии Тоxикистон xудо гардидаанд, ба хоxаги{ои давлатb, xамъиятию де{rонb (фермерb) ёрии амалию методb расонида, дар вилоят{о семинару машварат{о гузаронида, вазъи со{аро мавриди баррасb rарор доданд.

Дар рафти чорабини{ои мазкур мутахассисон, ро{барони хоxаги{о, де{rонон ва со{ибкорони со{а аз сиёсати пешгирифтаи Президент дар бораи истифодаи самараноки замин, зиёд намудани кишти такрории зироат{о, озод будани кишоварзон дар интихоби исте{сол ва фуруши ма{сулоти кишоварзb из{ори rаноатмади намуданд.

Дар соли 2009 {аxми умумии исте{соли ма{сулоти кишоварзb ба 7млдр.903,4млн. сомонb расонида шуда, нисбат ба соли 2008 110,5%-ро ташкил меди{ад, ки ба 96,1 млн. сомонb зиёд мебошад. Аз миrдори умумии {аxми ма{сулоти кишоварзb дар со{аи растанипарварb 5млдр.578,2млн сомонb (112,6%) ва дар со{аи чорводорb бошад, 2млдр.325,2млн сомонb (105,9%)-ро ташкил меди{ад.

Ба душвори{о ниго{ накарда, дар соли 2009 исте{соли uалладона ба 1294679 тонна, сабзавот- 1047162 тонна, полези{о 424294 , картошка 690914, ангур 138473, гeшт 134334, шир 629704 тонна ва тухм ба 188442 {азор дона расонида шуд, ки нисбат ба соли 2008 мутаносибан uалладона 351822, сабзавот-138937, полези{о 139041, картошка 11140, ангур 20576, гeшт- 4543, , шир- 28693 тонна ва тухм- 37426 {азор дона зиёд мебошад.  Бояд зикр намуд, ки uайр аз пахта ва мева исте{соли дигар намуди ма{сулот афзоиш ёфтааст.

Ба маrсади дастгирии  молиявb аз тарафи [укуматиXум{урии Тоxиуистон тибrи фармоиши 24 ва 27 феврали соли 2009 аз {исоби депозити буxаи xум{уриявb барои rарзди{ии хоxаги{ои де{rонb (фермерb) 180млн.сомонb xудо гардид.  Мутобиrи маълумоти Бонки миллии Xум{урии Тоxмкистон 165 {азор сомонb маблаuгузори карда шудааст. Ба {олати 1- декабри соли 2009 аз {исоби 140.млн.сомонb, ки барои {осили пахтаи соли 2008 аз {исоби маблаu{ои буxавb маблаuгузори шуда буд, 94 млн.сомонb барrарор карда шудааст.