Асосхои иктисоди

        Маросими бо ќарзњо таъминнамудани  хољагињои навташкили дењќонї  низ ба мушкилоти муайян дучор  омадааст.Азбаски фоизи нињоят  баланди ќарз барои хољагињои навташкили дењќонї дастнорас аст. Пас давлат бояд барои онњо дараљаи имтиёзноки фоизи ќарзро муќаррар кунад.Ин дар навбати худ боиси камёфт (дефицит) шудани ќарзї «арзон» гардида,зимни «бадастоварии» он мушкилињои муайянеро пеш меоварад. Ба хољагињои фермерї додани ќарз, њамчунон ба корхонањои калони кишоварзї, одатан бо дермонии зиёд иљро карда мешавад.Ин дар шароити инфляция боиси ба тезї беќурб шудани маблаѓњои ќарзї мегардад.

        Масъалањои ба хољагињои фермерї  људо карда додани замин њам хеле љиддї ва воќеи, монополияи колхозу совхозњо ба истифодабарии замин, сустшавии танзими давлатї ба он оварда расониданд, ки дар амал рафти ислоњоти замин ва ташаккулёбии хољагињои дењќонї аз бисёр љињат  аз мавќеи органњои мањаллии њокимият ва роњбарони корхонањои калони кишоварзї вобаста аст.Далели аз љињати психологї ќабул ва эътироф нагардидани хољагињои дењќонї монополияи бисёрсолаи давлатї ва тафаккури обшинагии решањои чуќури  таърихї дошта мебошад,ки барои мардуми мо ба таври анъанавї хос аст.

       Дар айни њол гирифтани замин,ќарз,техника,асбобу анљом ва чорво њанўз кафолати рафти мўътадили сикли такрористењсолї шуда наметавонанд.Бо сабаби камбудї ва аксаран набудани наќлиёти махсусгардонидашуда, анборњо, яхдонњо фермерњоногузир бо мушкилоти нигоњдорї ва фурўши мањсулот дучор меоянд. Ба таври анъанавї кули инфрасохтори дењот-чї истењсолї ва чї иљтимої-маишї дар марзи колхозу совхозњо љойгир аст.Бинобар ин,муњайё кардани шароитњои мўътадили истењсол ва таъмини фаъолият барои хољагињои фермерии људогона дар шароити кунунї баѓоят мушкил,аксар ваќт њатто ѓайривоќеист.

          Мушкилоти мазкур дар роњи  ташаккулёбии хољагињои дењќонї  монеаи   объективї мебошад.Аз  байн бурдани ин монеањо аз  бисёр љињат аз рафти дигаргунсозии  колхозу совхозњо,муносибатњои байнињамдигарии фермерњо бо шаклњои нави ташкили корхонањои калони кишоварзї ва умуман устуворї ва ќатъияти роњи пешгирифтаи ислоњоти иќтисодии давлат,аз љумла,ислоњоти аграрї вобаста аст.

         Рафти ислоњоти аграрї зимни  шароити бадшудаистодаи умумї-иќтисодї дар кишоварзї бомуваффаќият буда наметавонанд.Нобаробарии пўрзуршудаистодаи нархњо,ба дењот вонагузоштани воситањои истењсолот ва захирањои молиявї-ќарзї мушкилоти хеле љиддианд. Барои шаклњои нави хољагидорї,алалхусус, барои хољагињои фермерї, чунин мушкилињо дар давраи ташаккулёбии онњо метавонанд бартараф нашаванда шуда монанд.

         Аён аст,ки самаранокии баланд,ба  раќобат ќодир будан ва устувории  хољагињои фермерї дар мамлакатњои  агробизнеси мутараќќи ба исботкунї  эњтиёљ надорад.Бартариятњои мењнати озоди хўљаин-фермер дар назди мењнати беъэтиноёнаи коркунони кироя(коркунони колхозу совхозњои мо,моњиятан,чунин маќом доранд) хеле зиёданд.Аммо он чиз њам бешакку шубња аст,ки фермери муосири ѓарбїдар олами мутлаќо дигар зиндагї ва кор мекунад.Њоло хољагињои мављудбудаи дењќонии љумњурї дар њолати вазнини таъминоти техникї ќарор доранд.Дар айни њол  дар ИМА ба як хољагии фермерї 1,8 трактор,аз љумла ,2,2 трактори чархдор ,1,5 трактори боркашон ва 0,3 комбайни ѓаллаѓундор рост меояд.Шароитњои зарурї барои мењнати њосилнокиаш баланди фермерон  аз љониби ширкатњои калони мошинасозї ва химиявї, агросервиси баланд тараќќикарда ва,дар маънои васеъ,аз љониби кули системаи агробизнес муњаё карда мешавад.

          Далели он,ки прогрессии илмї-техникї  дар кишоварзї ба концентрацияи чї капитал ва чї майдони замин (ба сари њар як хољагї) сабаб мешавад,низ характери объективї дорад.Њоло дар рафти ташаккулёбии тарзи фермерї ду тамоили зерин мушоњида гардидааст: аввал, баландшавии њосилнокии мењнат, таѓйир ёфтани муносибат ба мењнат, ва дуюм, пастшавии дараљаи концентрацияи истењсолот ва такмилёбии манбаи моддї-техникї.

           Мушкилоти љиддие,ки дар назди  тарзи ташаккулёфтаистодаи фермерї  меистад,ба дарки зарурияти кооперацияи  фермерї њамчун омили муњими баланд бардоштани дараљаи ќобилияти он меоварад.

  Аз ин  рў,таљрибаи нахустин ва мушкилоти  хољагињои фермериро зимни   асосноккунии шаклњои имконпазири  дигаргунсозии корхонањои калони  кишоварзї ба њисоб гирифтан  лозим аст.    

Шакли бештар маќбули  ташкили хољагидорї дараљаи максималї ва имконпазирb самараи миќёсии истењсолотро таъмин менамояд. Ташкили истењсолот дар шакли кооперативњои кишоварзї рафоќатњо бо масъулияти мањдуди типпї пўшида дар кишоварзї имконпазир ва самаранок аст. Дар ин њолат замин њар гуна таќсимкунии хољагињои бузург бояд ќоидањои нигањдории робитањои байнињамдигарии оќилонаи истењсолї технологї ба эътибор гирифта шавад. Њар чї ќадар тахассуси хољагї паст ва робитањои технологии дохили хољагї суст бошанд њамон ќадар имкониятњо барои табдилдињии онњо ба кооперативњои истењсолї,аз љумла дар асоси хољагињои дењќонї зиёданд. Роњњои ба корхонањои сањњомї табдил додани хољагињоро дар он њолатњое,ќабул кардан мумкин аст,ки агар тарзи нави ташкили хољагидорї ба вайроншавїпротссеси технологї оварда нарасонад. Ин пеш аз њама ба корхонањои бузурги КАС дахл дорад.

         Дар хољагии зироати корхонањои  сањњомии кушода дар он њолатњое  барпо карда мешавад,ки хољагї  барои ба амал баровардани  ин ё он лоиња ва љалб  кардани маблаѓњо њавасманд аст.Чунин  тарзи ташкили хољагї,љалб кардани капитал метавонад дар баъзе мавридњо масъалаи сохтмони нави асоси љорї намудани технологияи пешќадамро   њал намояд.Зимнан ба назар бояд гирифт,ки сањоми гардонї дар њар гуна шакл чї типи кушода ва чїтипи пўшида-масъалаи соњибмулкро,махсусан дар корхонањои бузург пурра њал

 

намекунанд. Сањмдорон моликиятдор мешаванд,лекин ба мисли пештара коркунони кирояи корхонаи худ боќї мемонад.

Алокамандии идоракуни стратегии корхона ва маркетинг

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2. Кадр{ои баландихтисоси ро{барикунанда {амчун самти му{ими равнаrи менеxменти корхона{ои кишоварзb

Дар xамъият rувва{ои исте{солкунанда ин асоси рушд ва тараrrиёти иrтисодb ва иxтимоии xамъият ба {иосб меравад. Rувва{ои   исте{солкунандаи  xамъияти   аз  се  унсури  асоси  таркиб ефтаанд:  Олоти  ме{нат,  предмет  ва  ашёи  ме{нат  ва  rувваи  корb.  [амо{ангии ин се унсур xараёни бефосилаи  исте{солоти  неъмат{ои  моддиро,  ки  rонеъкунандаи  талаботх{ои истеъмолкунандагон  мебошад, ба вуxуд меорад. Rувваи корb,  ин  маxмуи rобилияти xисмониву  аrлонии офарандагии  инсон  ё худ  rобилияти  ме{натии вай мебошад.

Захира{ои ме{натb ё rувваи кори дар сфераи корхона бо маф{уми кадр{ои корхона истифода мешавад.

Кадр{о ё захира{ои ме{натии корхона – ин маxмeи кормандони касбу ихтисос{ои гуногуни дар корхона машuули ме{нат буда ва ба {айати руйхатии он шомил шуда мебошанд. Ба {айати руйхати кадр{ои корхона {амаи кормандони ба кор rабулгардида,  ки бо фаъолияти асосию ёрирасон машuуланд, дохил мешаванд.

Барои таъмин намудани самаранокии фаъолияти ро{бари {ар як менеxерро лозим аст, ки rарори худро пурра, ё  rисман  татбиr, намояд ва самараи онро бубинад.

Санъати ро{барb  усул{оеро пешни{од менамоянд, ки барои самаранокии rабули  rарор кeмак  мерасонад.  Яке аз ин усул{о тарзи баёни rарор, аниr, будан ва боварикунонии иxрокунандагон мебошад.

Аслан иxрои ин усул се давраро фаро мегирад:

Давраи якум - шумо фикратонро кeто{, ва аниr, баён менамоед, ки итоаткунанда, ё ро{бари шумо онро маъrул дониста, мепазирад.

Давраи дуввум - шумо як ё ду тарзи алтернативии иxроиши масоилро пешни{од менамоед ва якбора усули маrбули худро rайд менамоед.

Давраи сеюм - аллакай тарафи дигар, ё шунавандаи шумо худ ба масоили гузошташуда шинос буда, маxбур мешавад, ки ризо шавад.

             Усули дигари баландбардории фаъолияти ро{барb аз омил{ои беруна  ниго{, доштани rарори  Шумо бо ро{и истифода аз худи он омил{о аст. Аксар маврид{о менеxерон rароре rабул менамоянд, ки фаъолияти оxилонаи он{о ва вазифа{ои  оxилиро дар бар мегиранд. Ин пеш аз {ама му{лати иxрои кор, таuйир додани технологияи исте{солот, масъалаи кадр{о ва uaйpa иборат аст.

             [амагуна коркарди эxодии бузург ба rабули rарори стратегb э{тиёx дошта, дигаргунb, ё {уд исло{отро дар ин ё он бахши фаъолияти одамон ворид месозад ва ба раrобат ва rувва{ои гуногуни муrобил рeбарe мегардад. Зиддият на тан{о аз тарафи кормандони оддb, балки аз тарафи ро{барони зина{ои баланди идоракунb низ дида мешаванд.

Боваркунонии раrибон доимо ба {ар яке аз мо муяссар намегардад. Ба ин хотир баъзе маврид{о зарур аст, ки rарор{ои uайристандарти кабул намоем, худ ро{и дигари иловагиро пеша кунем. Асосан ин усул дар илм бо номи «усули Штирлитс»,  rа{рамони асосии филми «[абда{, ла{заи ба{ор» маш{ур мебошад

              Талаби иxрои наrшаи худро аз тарафи ро{барони болои, бо ла{за{ои гуфтугeи Штирлитс бо ро{бари суст ва боаrли e Шелленберг муrоиса кардан мумкин аст.  Мазмуни ин усул чунин аст, ки дар ла{за{ои му{окимаи масъала  шароити худро пешни{од карда, тез онро фаромуш намоед. Агар ро{бари Шумо пуртаxриба бошад, ин фикрро аз худ намуда, онро {амчун аrидаи худ пешни{од менамояд. Хислати одами {амин аст,  ки нисбат ба аrидаи дигарон ба аrидаи худ бисёртар бовари дорад. Аз ин хотир ба Шумо зарур аст, ки ба маrсади худ бирасед, на ин ки тан{о муаллифи rаpop бошед.

Усули дигари баланд бардоштани самаранокии фаъолият ин ба ро{бар таъкид накарда, бо тартиби кори гузаронидани rарори идоракуние бошад, ки барои Шумо зарур ва маъrул аст. Бо чунин ро{и бозии бюрократb Шумо наrшаи кории худро тасдиr, карда, ба маrсади ни{оии худ расида метавонед. [олат{ои дигареро низ мушо{ида кардан мумкин аст, ки навовари ва акида{ои пешrадами шумо хело самаранок мебошанд ва худатон низ барои амали гардонидани он{о тайёрии хуб дидаед, вале атрофиён ва {атто ро{баратон намехо{анд, ки ин аrидаи нав амали гардад. Дар ин маврид{о аксар ,одамон усули пайдо кардани {амфикр ё шахсb обрумандтар ё {амро{и худ {ам муаллифи аrида гирифта, маrсади асосии худро амали месозад.

Бояд    rайд    кард,    ки    дар    {ама    {олат{о,    барои    таъмин    намудани самаранокии фаъолияти {ар  шахс дар навбати аввал бояд худаш инкишоф ёбад.

Яке аз усули таъмин намудани самаранокии фаъолияти Шумо, ин иxрои сариваrтии rарор мебошад. Бинобар ин, ваrте ки масъалагузори мешавад, пеш аз {ама му{лати татбиrи он бояд аниr карда шавад. Ро{бар бояд {еxго{ {алли масьаларо дидаю дониста ба rафо напартояд, чунки саривакт иxро накардани масоили гузошташуда боиси хароxоти якчандкарата гашта, самаранокии кори ро{барро паст мегардонад.

Агар Шумо ба худ боварии комил дошта бошед хуб мешуд, ки якбора rарор rабул намоед. Дар фаъолияти ро{барb {олат{ое мешаванд, ки rарор{о худ ба худ пайдо мегарданд, аммо дар бисёр маврид ро{бар бояд аз ду-се ва чор вариант якеро интихоб намояд.

            Барои интихоби дуруст усули системавии интихобро бояд истифода бурд, яъне  {ар яке аз вариант{оро та{лил карда, агар зарур шуморед, фикри дигаронро низ ба инобат гирифта, ба{о дода, баъдан варианти самаранокро интихоб намоед. Xалб намудани дигарон дар интихоби rарори ро{бари низ усули системавиро талаб менамояд. Аслан усули uарбии rабули rарор бо ро{и  овозди{и   «тарафдор»,   «зид»,   «бетараф»  сурат  мегирад,  ки ин дар Шарr,  он rадар самараи хуб намеди{анд.

Интихоби rарор якчанд давра{оро дар бар   мегирад:

• ♦ муайян кардани маrсад;
• ♦ вазифагузорb;
• ♦ та{лили омил{о ва имконот{о;
• ♦ вариант{ои мавxудаи иxроиши rарор;
• ♦ интихоби варианти бе{тарин ва наrшагузорb;
• ♦ амалигардонии rарор;
• ♦ ба{оди{ии натиxаи rарор.

 

 Донистани {айати кадр{ои корхона ва таъuироти он барои идоракунии корхона шарт ва зарур аст. Нишонди{анда{ои мутлаrу rиёсии зерин тавсифди{андаи {айати кадр{ои корхона ва таъuирот{ои муайяни миrдорb, сифатb, сохтори онхо мебошанд:

• Шумораи руйхати ва {озиршавии коргарони корхона ё во{ид{ои он дар санаи муайян;
• Шумораи миёнаи руйхати коргарони корхона ё во{ид{ои он дар давраи муайян;
• Вазни rиёсии коргарони унсур{ои ало{идаи исте{соли (гурe{, категория) дар шумораи умумии  коргарони корхона;
• Суръати афзоиши шумораи коргарони корхона дар давраи муайян;
• Дараxаи миёнаи коргарони корхона;
• Вазни rиёсии  хизматчиёни дорои маълумоти оли ва миёнаи махсус дар шумораи умумиии хизматчиён  ё коргарони корхона;
• Сайлонияти кадр{о аз рeй ба кор rабул ва аз кор холи кардан;
• Бо фонд таъмин будан ме{нати коргарон дар корхона ва uайра.

Маxмeb нишонди{анда{ои боло ба вазъи миrдорb, сифатb, сохтории {айати кормандон тассавурот дода, барои муайянсозии тамоюли инкишофи он{о, тар{резb, та{лил ва коркарди чорабини{ои ме{натии корхона заминаи зарурии ахбори форо{ам меорад.