Кәсіпкерлің қызметтегі франчайзенг

    Бизнес-жоспарды енгізу клиенттер үшін кәсіпорындар офисына “есік” ашумен сипатталады. Осы кезеңде франчайзи мен  франчайзердің ара қатынасы ата-ана  мен баланың қарым-қатынасына теңелуі  қажет. Алғашқында отандық кәсіпкер франчайзер турасында толық ақпараты болмай және оның бизнесін жүргізу  әдістемесі бойынша тәжірибесі аз болғандықтан, сол франчайзерге толық тәуелді  бола отырып, оның тарапынан көрсетілетін техникалық көмектер мен қарапайым  кеңестерді жоғары бағалайды. Осы сәтте  франчайзи өзінің жинағының әжептәуір  бөлігін франчайзингтік жобаға жұмсағандықтан, жаңа өзгерістерді жылдам “қағып алуға” тырысады.  Бұл кезең франчайзер үшін өте тартымды болып табылады.

    Біздің  пайымдауымызша осы кезеңдерден  өткен франчайзи (қазақстандық кәсіпкер) 18-24 ай аралығында іскерлік жұмысты  жүргізе алу өнерін меңгеріп кетуі тиіс. Әрине осы сәтте франчайзи жалпы жүйені өзгертуге немесе франшизалық төлемдерді қысқарту бойынша әртүрлі іс-шараларға жүгінуі мүмкін. Франчайзидың осындай “әлекке” түспеу мақсатында франчайзер нақты фактілермен франчайзердің табыстылығы үшін өзінің қызмет ете алатындығын дәлелдеуі қажет. Франчайзидың ойланбай алдын-ала сараптама жүргізбеген іс-әрекеттері дер кезінде тоқтатылуы керек.

    Қарастырып  отырған реттілік табысты аяқталса, онда франчайзер лайықты түрде оң көзқарасқа ие болады. Франчайзи өз қызметін нәтижелілігін, өзара іскерлік ынтымақтастықпен сипатталынатын барлық франчайзингтік жүйенің табысынсыз мүмкін еместігін түсінеді.

    Жоғарыда  қарастырған ой-пікірлер мен ұсыныстарымызды  қорытындылай келе, жалпы кәсіпкерлер  үшін франчайзингтік бизнестің үнемі  мінсіз үлгілері бола бермейтіні айқындалды. Бірақта, кез-келген бизнес түрлері  сияқты франчайзингтің де тәуекелділігін төмендететін белгілі бір критерилер мен ережелер қалыптасқандығын анықтай  отырып, оларды отандық кәсіпкерлік  салада франчайзингтік жүйені ұстанушы шаруашылық субъектілердің қызметінде тиімділік пен ұтымдылықты қамтамасыз етуші құрал тұрғысында қолдану  бойынша ғылыми негізде ұсыныстар  жасалынды. Сонымен қатар, отандық  кәсіпкерлікте франчайзингті енгізудің  логистикалық тізбектік жүйесін  қарастыра отырып, осы жүйе тиімділікті  көздеген отандық кәсіпкер-франчайзиға  франчайзерді және оның ұсынып отырған  франчайзингтік бизнес-жобасын бағалау  жолдарын көрсетіп, өздерінің франчайзингтік бизнес-жоспарын әзірлеу әдістемесін  енгізген.  

1.3 Франчайзигтің  бизнестің Қазақстан нарығында  алатын үлесі 

   Қазақстанда соңғы жылдары франчайзингтік нысанды  таңдаған бірқатар компаниялар нарықта  белсенділік танытуда. Қазақстан  франчайзинг қауымдастығы мәліметтерін жинақтап, оларды зерттеу барысында  еліміздегі франчайзингтік жүйелердің қызмет ету салалары бойынша даму қарқыны мен үлесі 3-кестеде сипатталады.  

3- кесте  – Қазақстандағы қызмет көрсету  саласындағы франчайзингтік кәсіпорындарының  үлесі (сәйкес салалар бойынша) 

   3-кестеде  көрсетілгендей, франчайзингтік компаниялардың  ең дамыған салалары – қоғамдық  тамақтандыру және бөлшек сауда  саласы. Франчайзингтік фирмалар  жылдам тамақтандыру кәсіпорындарының  санындағы үлесі 2007 жылы 2001 жылмен  салыстырғанда 3,9 есе, ал 2004 жылмен  салыстырғанда 1,9 есеге өсіп –  4,3%-ды, ал фирмалық бөлшек сауда  үлесі сәйкесінше 8,6 және        3 есеге ұлғайып - 8,2%-ды, азық-түлік  өнімдерінің ерекше түрлерін  сату – 2,4%-ды және денсаулық  сақтау және фитнес 2,4 есеге артып  - 3,3 %-ды құрады.  Бұл мәліметтер  жоғарыда қарастырылған еліміздегі  франчайзингтің ерекшеліктерінің  негізгі сипаттамаларын растайды.

   Осы көрсеткіштерге сәйкес еліміздегі франчайзингтік бизнестің келешекте қарқынды даму бағыттарын айқындауға болады, олар: туристтік  кластерді дамыту бағдарламасына сәйкес қоғамдық тамақтандыру, қонақүй шаруашылығы, тұрмыстық қызметтер және бөлшек сауда, сонымен қатар бизнесті ұйымдастыру  мен жүргізуге қатысты кеңес  беру, автокөлік және оны жөндеу, құрылыс-жөндеу қызметтері. 

   4-кестеде  көрсетілген қазақстандық әлеуетті  франчайзерлер қызметтерінің көрсеткіштерін  талдай келе, саудалық франчайзинг  саласындағы франчайзерлердің роялти  мөлшері жалпы табыстың 3 %-ын, ал  қызмет көрсету саласында 3-4%-ды  құрайды. Отандық нарықтағы франчайзингтік  негізде қызмет атқарушы кәсіпорындардың  қызметін жан-жақты сараптау барысында  олардың бәсекеге қабілеттілігінің  басты көрсеткіші тұрақты пайда  алу екені анықталды.  

4- кесте  - Отандық нарықта қызмет атқарушы  франчайзерлердің сипаттамасы 

    Бизнестің франчайзингтік үлгілерін жүйелеу  мен жіктеу коғамдық тамақтандыру саласында  франчайзинг тұжырымдамаларының таралу келешегі үшін қажетті шарт болып  табылады. Зерттеу тақырыбын жан-жақты  ашу мақсатында қоғамдық тамақтандыру саласындағы франчайзингтің  ерекшеліктеріне  тоқталып өтейік. Мейрамхана бизнесі кез келген елдің экономикасының маңызды құрамдас бөлігі және релаксация мен рекреация функцияларының шешімдерін қамтамасыз етеді. Кафе, мейрамханалардың және дәмханалар франчайзерлерінің орналасқан жерін қарастырсақ, олардың көбі қала орталықтарында және жанданған сауда орталықтарында орналасқан. Орналасу орнына байланысты мейрамханалардың көлемі мен интерьері де өзгереді.

   6-графиктегі  мәліметтер бойынша, қоғамдық  тамақтандыру саласындағы франчайзингтік  компаниялардың – 2,8 %-ы мейрамханалардың  үлесінде. Бұл  осы салада мейрамханалардың  кеңінен таралуымен айқындалады.  Ал 2,3%-ы кафелер мен барлардың  және асханалардың - 2%-ы франчайзингтік  екені анықталды.  

   6 - сурет - 2007 жылғы Қазақстан Республикасындағы  қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарындағы  франчайзингтік компаниялардың  үлесі 

   Қазақстан нарығындағы франчайзинг негізінде  қызмет ететін жылдам тамақтандыру саласындағы  көшбасшы «росинтер Алматы» кәсіпорынының  «Ростик`с», «IL Патио» мейрамханалары және «English First» компаниясы франшизаларының сипаттамалары 4-кестеде қарастырылған. 
 

5 - кесте-  «Ростик`с фудкорт», «IL Патио» мейрамханалары  және «English First» компаниясы франшизаларының  сипаттамалары 

     Кесте мәліметтері бойынша, Алматы  қаласындағы «Рамстор» сауда  кешенінде орналасқан «Ростик’с»  мейрамханасын ашу үшін қажетті  алғашқы жарна 25000 АҚШ долларын, ал инвестиция мөлшері 170-250 мың  АҚШ долларын құрайды. Роялти  ай сайынғы жалпы табыстың 7 %-нан  тұрады. «IL Патио» мейрамханасының  алғашқы жарнасы 40 мың АҚШ доллары  және инвестиция мөлшері 500 мың  АҚШ долларын құрайды. Бұл жағдай, яғни, бір компанияның франшиза  құнының әр түрлі болуы әрбір  мейрамхана тұжырымдамаларының  өзіне тән ерекшеліктеріне байланысты.

   Аталған төлемдерді мейрамханалардың ашылған  кезден 3-6 ай өткеннен кейін өтеуіне  мүмкіндік беріледі. Жарнамалық қорға  төленетін мерзімдік төлемдер осы  аймақтағы жарнама науқаны кезінде  франчайзердің жарнамалық шығындарының белгілі мөлшері ретінде төленеді. Әлемдегі білім беру саласындағы  ағылшын тілін үйретуге маманданған  «English First» компаниясы Қазақстандағы  жеке меншік франчайзингтік кәсіпорындардың  бірі болып табылады. Компанияның  мектептері дүние жүзінің 50 мемлекетінде жұмыс атқарады. Оның алғашқы жарнасы 30 мың АҚШ доллары, ал қажетті  инвестициялары 160 мың АҚШ долларын құрайды. Роялти мөлшері алдыңғы  екі кәсіпорынмен салыстырғанда  жоғары - 10%, оның себебі – білім беру саласындағы шығындар мейрамханалармен салыстырғанда төмен. 

   Жоғарыдағы  келтірілген мәліметтер екі компанияның  бизнесін жүргізу үшін франчайзингті  таңдауы, оның кәсіпкерліктің бірден-бір  тиімді бағыты екенін дәлелдейді. Қазақстан  франчайзинг қауымдастығының мамандарымен бірге жүргізілген зерттеулер бойынша  Қазақстан нарығындағы франшизалардың көпшілігінің құны 5000 АҚШ долларынан басталып, 500000 доллар шамасы аралығын қамтитыны айқындалды. Алайда, еліміздің  көптеген кәсіпкерлерінің осындай  сомаларды төлеуге қаржылық мүмкіндіктері  жоқ, бұл франчайзингтің дамуын тежеуші  факторларының бірі болып табылады.

2 «РосИнтер» компаниясының қызметін талдау

              2.1 «РосИнтер» компаниясының франчайзингтік қызметін талдау

   «РосИнтер» компаниясының франчайзингтік желілерді дамытуда жоғары жетістіктерге қол жеткізуі – оның әлеуетті франчайзиді таңдап, оларды оқыту, бизнесті регламенттеу және желіні кеңейтуді қамтитын барлық мәселелерді табысты шешуімен айқындалады.

   «РосИнтер» – бұл тамақтандыру кәсіпорындарының пайдалылығы жоғары желісі. Қазір осы марка атауымен ТМД және Еуропа елдерінде 250-ге жуық мейрамхана бар, олардың 22-і Қазақстанда қызмет етеді. Тамақтандыру кәсіпорындарындағы шаруашылық қызметтің франчайзингтік үлгісін ұйымдастыру ерекшеліктері қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының франшизасы екі негізгі құрамдастан, яғни санаткерлік меншік объектілері мен көрсетілетін қызметтен тұратындығымен түсіндіріледі (4-сурет).