Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығы        
 

Экономиканы әртараптандыру және жаңғырту негiзiнде  елдiң тұрақты дамуын қамтамасыз ету, өнiмнiң бәсекелiк түрлерiн  шығару мен экспортты ұлғайту  үшiн жағдайлар жасау мақсатында қаулы етемін: 
      1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы (бұдан әрi - Стратегия) бекiтiлсiн. 
      2. Қазақстан Республикасының Үкiметi: 
      екі ай мерзiмде Стратегияны iске асыру жөнiндегi 2003-2005 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарын әзiрлеп, бекiтсiн (І кезең); 
      жылына екi рет, 1 ақпанға және 1 тамызға дейiн жарты жылдық қорытындылары бойынша Мемлекет басшысына Стратегияның орындалу барысы туралы ақпарат беретiн болсын. 
      3. Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынатын және есеп беретiн мемлекеттiк органдар Стратегияны iске асыру жөнiнде барлық шараларды қолдансын. 
      4. Стратегияның орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне жүктелсiн. 
      5. Осы Жарлық қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.      

Қазақстан Республикасының 
      Президенті

Қазақстан Республикасы   
Президентінің 2003 жылғы  
17 мамырдағы N 1096    
Жарлығымен бекітілген 

Қазақстан Республикасының  Индустриялық-инновациялық 
дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы                         

Астана, 2003 жыл                       

Стратегияның  паспорты

Атауы                 Қазақстан Республикасының Индустриялық- 
                      инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға 
                      арналған стратегиясы

Әзiрлеу үшiн  негiз    Қазақстан Республикасы Президентiнiң 
                      "Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға 
                      арналған iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi 
                      бағыттары туралы" Қазақстан халқына 
                      Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң 
                      оныншы форумында берiлген тапсырмаларына 
                      сәйкес әзiрлендi

Әзiрлеушiлер          Қазақстан Республикасының Экономика және 
                      бюджеттiк жоспарлау министрлiгi - Қазақстан 
                      Республикасының Индустрия және сауда, Бiлiм 
                      және ғылым, Көлiк және коммуникациялар, 
                      Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау, 
                      Энергетика және минералдық ресурстар, Қаржы 
                      министрлiктерiмен, Табиғи монополияларды 
                      реттеу және бәсекелестiктi қорғау жөнiндегi 
                      агенттiктiң, Ұлттық Банктiң және т.б. 
                      қатысуымен әзiрледi

Мақсаты               Шикiзат бағытынан қол үзуге ықпал ететiн 
                      экономика салаларын әртараптандыру жолымен 
                      елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу, ұзақ 
                      мерзiмдi жоспарда сервистiк-технологиялық 
                      экономикаға өту үшiн жағдай жасау

Мiндеттерi            Өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу 
                      қарқынын 8-8,4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 
                      2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек 
                      өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ 
                      энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету; 
                      өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының 
                      өнiмдiлiгiн арттыру; 
                      кәсiпкерлiк ахуалды, құрылымды қалыптастыру 
                      және жеке секторды ынталандыратын әрi 
                      бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн 
                      қоғамдық институттарды қамту, қосылған құнға 
                      барынша қол жеткiзе отырып, нақты өндiрiстерде 
                      қосылған құндар тiзбегiндегi элементтердi 
                      игеру; 
                      ғылымды көп қажет ететiн және жоғары 
                      технологиялық экспортқа негiзделген өндiрiстер 
                      құруды ынталандыру; 
                      елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны 
                      жоғары тауарлар мен қызметтердiң пайдасына 
                      қарай әртараптандыру; 
                      сапаның әлемдiк стандарттарына көшу; 
                      дүниежүзілiк ғылыми-техникалық және 
                      инновациялық процестерге қосыла отырып, 
                      өңiрлiк және дүниежүзiлiк экономикамен 
                      ықпалдасуды күшейту.

Iске асыру  мерзiмi    2003-2015 жылдар 
                      1-кезең - 2003-2005 жылдар 
                      2-кезең - 2006-2010 жылдар 
                      3-кезең - 2011-2015 жылдар

Қажетті ресурстар     Стратегияны iске асыруға жұмсалатын 
және қаржыландыру     инвестициялық сипаттағы тiкелей шығындардың 
көздерi               болжамды көлемi жылына 1,2 млрд. АҚШ долл. 
                      құрайды. Бұл ретте Стратегияны iске асыруға 
                      жұмсалатын мемлекеттiк шығындардың құны 2002 
                      жылғы бағалармен жылына 260 млн. АҚШ долл. 
                      құрайды. 
                      Республикалық және жергілiктi бюджеттерден 
                      қаржыландыру көлемi тиiстi жылға бюджеттi 
                      қалыптастыру кезiнде нақтыланатын болады. 
                      Стратегия iс-шараларын қаржыландыру үшiн 
                      Даму банкiнiң, Инвестициялық қордың, 
                      Инновациялық қордың қаражаты тартылатын 
                      болады. Бұл ретте жаңа инвестициялық және 
                      инновациялық институттарды құру iрi қаржы 
                      ресурстарын iздестiрудi қажет етедi.

Күтiлетiн  нәтижелер   Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi 
                      жүргiзу экономиканың өсу қарқынын жылына 
                      кемiнде 8,8-9,2 % қамтамасыз етедi. Бұл 2000 
                      жылмен салыстырғанда 2015 жылы ЖIӨ көлемiн 
                      3,5-3,8 еседей ұлғайтуға мүмкiндiк бередi. 
                      Бұдан басқа өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық 
                      өсу қарқынын 8-8,4 %-ке дейiн жеткiзуге, 2000 
                      жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек 
                      өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе арттыруға және ЖIӨ 
                      энергия сыйымдылығын 2 есе төмендетуге 
                      мүмкiндiк бередi. 
                      Стратегияны iске асыру нәтижелерi 2015 жылы 
                      мұнай, газ кен орындарын қарқынды игеру 
                      жағдайында экономиканың және өнеркәсiптiк 
                      өндiрiстiң құрылымын түбегейлi өзгерiске 
                      ұшыратпайды. 
                      Стратегияны iске асыру: 
                      ЖIӨ құрылымында өнеркәсiптiң үлестiк салмағын 
                      2015 жылы 46,5 %-тен 50-52 %-ке дейiнгi 
                      мөлшерде ұлғайтуға; 
                      ЖIӨ құрылымында ғылыми және ғылыми- 
                      инновациялық қызметтiң үлестiк салмағын 
                      2000 жылғы 0,9 %-тен 2015 жылы 1,5-1,7 %-ке 
                      арттыруға; 
                      ЖIӨ құрылымында өңдеушi өнеркәсiп үлесiнiң 
                      төмендеу қарқынын 2000 жылғы 13,3 %-тен 2015 
                      жылы 12-12,6 %-ке дейiн төмендеуiн 
                      бәсеңдетуге (салыстыру үшiн бұл көрсеткiш 
                      индустриялық саясат жүргiзiлмесе, 2015 жылы 
                      10,9 %-тi құрайтын едi). 
                      Сонымен қатар Стратегия iске асырылмаса, 
                      өнеркәсiптiк өндiрiстегi кен өндiру 
                      салаларының қосылған құнының үлесi, оның 
                      iшiнде мұнай өндiру 2000 жылғы 31,0 және 25,6 
                      % қарағанда 2015 жылы тиiсiнше 55-56 % және 
                      50-51 %-ке жетуi мүмкiн. Стратегияны iске 
                      асыруды есепке алғанда кен өндiру 
                      кәсiпорындары 46-47 %-тi ғана құрайды. Бұл 
                      ретте ғылымды көп қажет ететiн және жоғары 
                      технологиялық өндiрiс орындарының үлесi 2000 
                      жылғы ЖІӨ 0,1 %-нен 2015 жылы 1-1,4 %-ке 
                      дейiн артады. 
                      Өңдеушi өнеркәсiптiң қосылған құнының 
                      құрылымында сапалық өзгерiстер болады. 
                      Металлургияның және металдарды өңдеу үлесi 
                      өңдеушi өнеркәсiптiң қосылған құнының жалпы 
                      көлемiнiң 40,1 %-нен 27-28 %-ке дейiн 
                      төмендейдi, ал ауыл шаруашылығы өнiмдерiн 
                      өңдеу үлесi 38,1 %-тен 45-46%-ке дейiн өседi. 
                      Бұл ретте ғылымды көп қажет ететiн және 
                      жоғары технологиялы өнiмнiң үлесi 2000 жылғы 
                      0,6 %-пен салыстырғанда 9-11 %-тi құрайды.

Кіріспе      

Қазақстан Республикасының  Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттiк стратегиясы (бұдан әрi - Стратегия) Қазақстан  Республикасы Президентiнiң "Елдегi жағдай туралы және 2002 жылға арналған iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi бағыттары  туралы" Қазақстан халқына Жолдауында және Қазақстан кәсiпкерлерiнiң оныншы форумында берген тапсырмаларына сәйкес әзiрлендi. 
      Стратегия Қазақстанның 2015 жылға дейiнгi кезеңге арналған мемлекеттiк экономикалық саясатын қалыптастырады және экономика салаларын әртараптандыру арқылы дамудың шикiзаттық бағытынан қол үзу арқылы елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзуге бағытталған. 
      Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа бағдарланған тауарлар, жұмыстар және қызметтер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады. 
      Дүниежүзiлiк экономиканың ғаламдануы аясында Қазақстан экономикасы бiрқатар проблемаларға тап болып отыр. Негiзгi проблемаларға мыналарды жатқызуға болады: бiр жақты шикiзат бағыттылығы, әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi, ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы, iшкi рынокта тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы (шағын экономика), өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның дамымауы, кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалушылығы, ғылым мен өндiрiстiң арасында ықпалды байланыстың болмауы; ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарға (бұдан әрi - ҒЗТКЖ) қаржының аз бөлiнуi, менеджменттiң экономиканы Ғаламдану процестерiне және сервистiк-технологиялық өтуге бейiмдеу мiндеттерiне сәйкес келмеуi. 
      Проблемаларды шешу және Стратегия аясында алға қойылған мақсаттар мен мiндеттерге қол жеткiзу үшiн Даму Банкiнiң қызметiн жандандырумен қатар Қазақстанның инвестициялық қоры, Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация, Инновациялық қор сияқты арнайы даму институттарын құру көзделiп отыр. 
      Бұл ретте осы институттар қосылған құны жоғары жаңа өндiрiстердi құруға және олардың жұмыс iстеп тұрғандарын дамытуға және келелi салаларды кешендi талдау, олардың ең маңызды элементтерiн анықтау негiзiнде ғылыми және ғылыми-техникалық зерттеулер мен әзiрленiмдерге қолдау көрсетуге инвестициялау саясатын жүргiзетiн болады. 
      Стратегия елде ғылымды және инновациялық қызметтi ынталандыруға бағытталған белсендi мемлекеттiк ғылыми және инновациялық саясат жүргiзудi көздейдi. Алға қойылған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн қаржы рыногын одан әрi дамыту және фискалдық, бiлiм бepу, монополияға қарсы, инфрақұрылымдық саясатты жетiлдiру көзделiп отыр. Стандарттау саясаты шеңберінде экономиканың және басқарудың барлық салаларында әлемдiк стандарттарға көшу көзделуде. 
      Стратегияны ойдағыдай iске асыру экономиканың адам капиталын, өндiрiлген және табиғи капиталды тиiмдi пайдалануға негiзделген тұрақты өркендеуiне алып келетiн оның құрылымында сапалы өзгерiстер жасауға, Қазақстанның әлеуметтiк дамудың және қоғам құрылысының сапалық жаңа деңгейiне шығуына ықпал етуi керек. 
      Экономиканы мемлекеттiк реттеу әдiстерi мен тетiктерiн жетiлдiру жөнiндегi жекелеген ұсыныстарды негiздеу үшiн Стратегияның тиiстi бөлiмдерiнде импортты алмастыратын және экспортқа бағдарланған саясатты iске асыру жөнiндегi шет елдердiң тәжiрибесi, оның iшiнде экспорттық саясаттың әрқилы түрлерi мен кезеңдерi, сондай-ақ әлемдiк рыноктарда бәсекелестiк артықшылыққа қол жеткiзуге мүмкiндiк беретiн факторлар келтiрiлген. 
      Жалпы алғанда Стратегияны iске асыру нәтижесiнде 2015 жылға қарай ел экономикасы сервистiк-технологиялық дамуға өтуге дайын болуы керек.

1. Әлемдiк экономиканың  үрдiстерiн талдау  және Қазақстан 
экономикасының бәсекелестiк қабiлетiн арттыру проблемалары      

1.1. Әлемдiк экономиканың  даму үрдiстерiн  талдау 
      Екiншi дүниежүзiлiк соғыстан кейiн капитализмнiң әлемдiк жүйесi өзгерiске ұшырап, монополистiк немесе трансұлттық капитализмнiң жаңа белгiлерiне ие болды. 
      Мұндай өзгерiс әлемдiк сауданың едәуiр өсуiмен, трансұлттық компаниялардың пайда болуымен, шетелдiк инвестициялардың елеулi түрде артуымен және сауда шарттарының ырықтануымен сипатталады. Халықаралық валюта қоры және Дүниежүзiлiк банк сияқты институттар пайда болды. 
      Егер елуiншi жылдары әлемдiк экономика дүние жүзiндегi барлық елдердiң ұлттық экономикасының жиынтығы болса, ал 60-жылдардан бастап корпорацияларды трансұлттық белгiлерi бойынша ұйымдастыру үрдiсi көрiнiс бере бастады. 
      Тоқсаныншы жылдарға қарай тауарлар мен қызметтер өндiру процесi толымсыз сипат алып, әлемнiң барлық елдерi бойынша шашыраңқы орналасты. Қаржы-өнеркәсiп капиталы трансұлттық сипатқа ие болды. 
      Дамушы елдер үшiн бұл өзгерiстердiң маңызы аса зор. Дамыған және дамушы елдер арасындағы шеткерi аймақтар шикiзат жеткiзуге, ал орталық оны өңдеп, шетке қайта жеткiзуге негiзделген дәстүрлі қарым-қатынастар айтарлықтай өзгердi. 
      Ғаламдық капитализм жағдайында дамушы елдер өндiрiстiк процесс тiзбегiне тартылып, қосылған құны барынша төмен тауарлар өндiрiсiнiң салыстырмалы төменгi сатысындағы тауарларды өндiрумен айналысады. 
      Әлемде индустриялық саясат жүргiзудiң мол тәжiрибесi жинақталған. Санаулы елдердiң ғана экономиканың бiр өнiмге тәуелдiлiк проблемасын ойдағыдай шешiп, өз өнеркәсiбiн әртараптандыра алғанын атап өтуге болады. 
      Экспорттың құрылымын әртараптандыру үшiн индустриялық саясатты қолдану түрлi елдердiң тарихи өткен кезеңiнде импортты алмастыруға және экспортқа бағдарланған саясаты мысалдарынан айқын байқауға болады. Негiзiнен осындай саясат қолданылған Латын Америкасы (Мексика және Бразилия) және Шығыс Азия (Оңтүстiк Корея және Сингапур) елдерiне жасалған талдаудан экспортқа бағдарлану арқылы тұрақты экономикалық өркендеуге қол жеткiзуге болатындығы туралы негiзгi қорытынды жасауға болады. 
      Тарихи өткен кезеңде Латын Америкасы елдерi де, Шығыс Азия елдерi де импорттың орнын басу және экспортқа бағдарланған кезеңдерiнен өткен. Шығыс Азия елдерiнiң белгiлi бiр кезеңде импортты алмастыру саясатынан бас тартып, экспортты қолдау саясатына көшуі, ал Латын Америкасының импорт алмастыруға ерекше көңiл аударуы осы елдердiң ерекшелiгi болып табылады. 
      Экономикалық теория тұрғысынан алғанда экспортқа негізделген саясаттың табысты болуы түсiнiктi, себебi өзiнiң iшкi рыногының әлеуетiн сарқып тауысқан елдер өздерiнiң экономикалық даму процесiн тоқтатпау үшiн сыртқы рыноктарды игере бастауға мәжбүр болады. Латын Америкасының елдерi импорт алмастыруды қолдай отырып, нақты бәсекелестікке емес, жасалған әкiмшiлiк және тарифтiк тосқауылдарда негізделген салаларды құрғандығын атап өту керек. Бұл салалар нығайып алғаннан кейiн жаңғыртудың және өнiмдiлiктi арттырудың орнына өз ресурстарын импортты алмастыру саясатын одан әрi сақтап қалу мақсатында мемлекет арқылы өз мүдделерiн барынша қорғап қалуға бағыттады. Осының салдарынан ресурстар тиiмдi бөлiнбей, ұлттық экономикалар халықаралық бәсекеде ұтылып жатты. 
      Жалпы алғанда жаңа ғаламдық экономикалық жағдайды қалыптастыратын әлемдiк экономикадағы басым үрдiстердi төмендегiше жiктеуге болады: 
      дамыған елдерде индустриялық экономикадан сервистiк-технологиялық экономикаға өту; 
      ғаламдану; 
      экономиканы ырықтандыру; 
      ғаламдық бәсекенiң артуы және өңiрлiк ықпалдасу. 
      Жиырмасыншы ғасырдың соңғы ширегiнде экономикалық дамыған елдер индустриялық даму сатысынан аса жоғары сервистiк-технологиялық экономикаға өттi. Бұл елдерде ЖIӨ үлкен бөлiгi қызмет көрсету секторында қалыптасады. Мұндай қызметтердiң айқын байқалатын ғылыми және инновациялық негiзi бар. 
      Экономикасы дамыған елдерде зияткерлiк ресурстар және қаржы капиталы шоғырланған, ал индустриялық өндiрiс, әсiресе еңбектi көп қажет ететiн өндiрiстер бiртiндеп әлемнiң экономикалық даму тұрғысынан неғұрлым артта қалған елдерiне ауысуда.      

1.2. Қазақстан экономикасы  құрылымын әртараптандыру  проблемалары 
      Тәуелсiздiк алғаннан кейiн Қазақстан жаhандық экономикада әлемдiк тауар рыноктарына мұнай, газ, қара, түстi, жерде сирек кездесетiн және қымбат металдар мен уран өнiмдерiн шығаратын ел ретiнде қарастырылады. Ауыл шаруашылық өнiмдерiнен астық экспортының келешегi бар. 
      Қазақстанда пайдалы қазбалардың iрi қорларының болуы оның салыстырмалы экономикалық артықшылығы болып табылатындықтан, ол қазiргi уақытта классикалық экономика сценарийi бойынша дамуда. 
      Өндiрiстiң және шикiзат ресурстары экспортының қарқынды дамуы экономикаға экономикалық дағдарыстан шығып, соңғы үш жылда экономикалық өсудiң жоғары қарқынын қамтамасыз етуге мүмкiндiк бердi. 
      Өнеркәсiптiң шикiзат салаларына шетелдiк инвестицияларды тарту және қаржы саласында құрылымдық-институционалдық өзгерiстердi жүзеге асыру жөнiнде мемлекеттiк саясаттан жүргiзiлуiне байланысты Қазақстан экономикасының дамуында iлгерiлеу байқалуда, елде өмiр cүру деңгейi жоғарылауда және ұзақ мерзiмдi кезеңде индустриялық сервистiк-технологиялық даму сатысына өтуге мүмкiндiк беретiн қаржы ресурстары жинақталуда. 
      Бүгiнгi таңда Қазақстанды әлемдiк қоғамдастық нарықтық экономикадағы мемлекет ретiнде мойындап отырғанын атап өту керек, ол ТМД елдерiнiң iшiнде бiрiншi болып инвестициялық ел рейтингiне ие болды. 
      Дүниежүзiлiк Банк Қазақстанды әлемдегi инвестиция салуға ең тартымды 20 елдiң қатарына қосты. Тәуелсiздiк жылдары Қазақстан экономикасына 21 млрд. астам АҚШ долл. тартылды. 
      Стратегиялық тұрғыдан алғанда қабылданған үлгiге сәйкес Қазақстан бәсекелестiкке және әлемнiң барлық елдерiмен өзара тиiмдi ынтымақтастық орнатуға негізделген тауарларды, қызметтердi, капиталды және жұмыс күшiн экспорттауға бағдарланған ашық экономикалы ел ретiнде қалыптасады. 
      2001-2002 жылдары iшiнде ЖIӨ-нiң орташа жылдық өсу қарқыны 11,5 % құрады. 2010 жылы ЖIӨ екi есе ұлғайту үшiн оның орташа жылдық өсу қарқыны 7,2 % болуы керек. 
      Стратегиялық жоспарды iске асыру саласында ел экономикасының жақсы қарқын алғанын атап өту керек. Орта мерзiмдi кезеңде қарқынды дамуды жалғастыру және сонымен қатар экономика мен әлеуметтiк салада сапалы өзгерiстер жүргiзу керек. 
      Сонымен қатар Қазақстан отын және минерал шикiзатының iрi әлеуетiн шоғырландырған шағын экономика ретiнде өндiрiстiң өңдеушi салаларына инвестициялар үшiн тартымсыз. Бұл шикiзат ресурстарына жағдаяттың өзгеруiне қатысты ел экономикасын осал әрi тәуелдi етедi. 
      Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, шикiзат ресурстарына бай кейбiр дамушы елдер тұрақты экономикалық дамуға қол жеткiзбей, шикiзаттың әлемдiк тауар рыноктарында жағдаяттың өзгерiстерiне тым тәуелдi болып қала бередi. 
      Экономиканың шикiзат секторларынан едәуiр табысқа иe болып, мемлекет пен жекe сектор экономиканың жаңа салаларын дамытуға ынталанбайды. Сонымен бiрге ресурстар қоры мардымсыз немесе тапшы елдер ілдебайлап күн кешу шегiнде болатындықтан, экономиканың жаңа секторларын дамытуға үнемi әрекет жасайды. Алайда ұзақ мерзiмдi келешекте шикiзат қоры сарқылады, бұл пайдалы қазбалардың кен орындары толықтай пайдаланылғаннан кейiн тұрақты даму тұрғысынан алғанда елеулi проблемалар туғызады. 
      Экономиканың шикiзат секторынан алынатын iрi кiрiстерден шектен тыс толығу қаупiн ескере отырып және мұнай бағасының күрт төмендеуiнiң зардаптарын болжау негiзiнде Қазақстанда Ұлттық қор құрылды, онда мұнай мен түстi металдарға әлемдiк баға деңгейiнiң белгiленген қалыпты шектен асып кетуiнен түсетiн кiрiстер жинақталады. 
      Бұл шара, сондай-ақ қазақстандық қаржы жүйесiне түсетiн валюта қысымын жоюға және экспортты ынталандыратын және дайын өнiмнiң импортын тежейтiн теңгенiң айырбас бағамын қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi. 
      Құрылымдық-институционалдық реформалар саласындағы жетiстiктердi, қаржы секторы сенiмдiлiгiнiң артуын және елдiң экспорттық әлеуетiнiң жедел қарқынмен өсуiн айта отырып, өнеркәсiптiң өңдеушi салалары, сондай-ақ өндiрiстiк сипаттағы қызметтер көрсететiн салалар тиiсiнше дамымай отырғанын атап өту керек. 
      Өңдеушi өнеркәсiпте металлургия өнеркәсiбi ғана сыртқы рынокта бәсекеге түсе алады. Тамақ өнеркәсiбiнiң кейбiр өнiмдерi осыған ұқсас шетелдiк өнiмдермен iшкi рынокта ғана бәсекеге түсе алады, ал өңдеушi өнеркәсiптiң қалған өнiмдерi бүгiнгi таңда тiкелей және жанама субсидиялардың есебiнен ғана ұсталып отыр. Бұл электр энергиясына, ЖЖМ, өнiмдi тасымалдауға төмен және экономикалық тұрғыдан негiзделмеген тарифтiң белгiленуiнен, кедендiк қорғау баждарын белгiлеуден көрiнiс беруде. 2003 жылға дейiн өнеркәсiптiң кейбiр (машина жасау, тоқыма, тiгiн, былғары аяқ киiм, резина және пластмасса бұйымдарын өндiру, химия өнеркәсiбi) салаларына бюджет алдында жол берiлген бұрынғы берешектерiн төлеу өсiмi есептелмей кейiнге қалдырылды. Тоқыма, тiгiн, былғары аяқ киiм өнеркәсiбi салаларының өзi өндiрген өнiмдi өткiзуге 2002 жылға дейiн ҚҚС нөлдiк cтaвкa бойынша салынды. 
      Қазақстанның қазiргi таңдағы экономикасында мынадай проблемалар орын алуда: 
      экономиканың шикiзат бағыттылығы; 
      әлемдiк экономикаға ықпалдасудың әлсiздiгi; 
      ел iшiндегi салааралық және өңiраралық экономикалық ықпалдасудың босаңдығы; 
      өңдеушi өнеркәсiп өнiмдiлiгiнiң төмендiгi; 
      iшкi рынокта (шағын экономика) тауарлар мен қызметтерге деген тұтыну сұранысының мардымсыздығы; 
      өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымның жеткiлiктi дәрежеде дамымауы; 
      мұнай-газ және кен-металлургиялық кешенге жатпайтын экономика салаларында негiзгi қорлардың тез тозуы; 
      кәсiпорындардың жалпы техникалық және технологиялық тұрғыдан артта қалуы; 
      ғылым мен өндiрiс арасында ұтымды байланыстың болмауы; 
      ҒЗТКЖ қаржының аз бөлiнуi; 
      отандық ғылымның нарықтық экономика жағдайларына нашар бейiмделуi, ғылыми-техникалық өнiмдi тауар деңгейiне дейiн жеткiзудiң ықпалды тетiктерiнiң болмауы, соның салдарынан тұтастай алғанда инновациялық ұсыныстар деңгейiнiң төмен болуы; 
      мамандарды және жұмысшы кадрларды даярлау мен қайта даярлаудың қазiргi заманғы жүйесiнiң болмауы; 
      экономиканың өңдеушi секторларына инвестициялар салуға отандық қаржы институттары үшiн ынталандыру көздерiнiң болмауы; 
      менеджменттiң экономиканы ғаламдану үрдiстерiне және сервистiк-технологиялық экономикаға өтуге бейiмдеу мiндеттерiне сәйкес келмеуi. 
      ЖIӨ-нiң 1 долларына электр энергиясының жұмсалу деңгейi бойынша, сондай-ақ экономика салаларындағы еңбек өнiмдiлiгi бойынша кейбiр индустриялық дамыған елдерден 7-10 еседен астам артта қалып отырмыз. 
      Қазақстан кәсiпорындарының негiзгi қорлары құлдырау алдында. 2001 жылдың басында негiзгi құралдардың тозу дәрежесi орта есеппен 29,7 % құрады. Бiрқатар салаларда негiзгi құралдардың нақты тозуы 50 % және одан астам деңгейге жақындауда. 
      Қазiргi уақытта қолданылып жүрген кәсiпорынның қарауында қалған пайда есебiнен негiзгi құралдарды жаңартуға қаржы ресурстарын жинақтау тәртiбi моральдық тұрғыдан ескiрген жабдықты ауыстыруға ынталылық туғызбайды және оны жаңартуда белгiлi бiр дәрежеде тежеушi болып отыр. 
      Негiзгi құралдарды жаңарту коэффициентi 1999 жылы - 8 %, 2000 ж. - 13,8 % құрады. Мұндай өсуге мұнай және табиғи газ өндiруге инвестиция салу есебiнен қол жеткiзiлдi. 
      Негiзгi құралдар құрылымында аса тозғандары - машиналар және жабдықтар. Олардың тозу дәрежесi 2000 жылы 42,1 % құрады. Көлiк құралдары - 41 %, ғимараттар 36,5 % тозған. 
      Мұнай өндiрумен және металдарды өндiрумен байланысты емес салаларда жабдықтың тозу дәрежесi соңғы үш жылда 45 %-тен 62 %-ке дейiн құрады. Өңдеушi өнеркәсiп кәсiпорындарында толықтай тозған машиналардың, жабдықтардың және көлiк құралдарының үлес салмағы 12 %-ке жеттi. 
      Бұл жабдықтың шығарылу жылына қарай және моральдық тұрғыдан алғанда ескiруiне, ел экономикасының бәсекеге түсу қабiлетiнiң төмендеуiне душар етедi. Егер Қазақстанда ЖIӨ-нiң 1 долларын өндiруге 2,8 киловатт сағат жұмсалатын болса, Ұлыбритания, Германия, Италия және Жапония сияқты елдерде бұл көрсеткiш 0,22-0,3; АҚШ, Франция, Түркия, Кореяда - 0,4-0,6, Канада мен Қытайда - 0,8-1,2 киловатт сағатты құрайды.

1-кесте   

Өндіріске жұмсалатын электр энергиясының шығындары 
(ЖІӨ-нің 1 долларына шаққанда кВт/сағ)

------------------------------------------------------------------- 
                         ! 1995 ! 1996 ! 1997 ! 1998 ! 1999 ! 2000 
------------------------------------------------------------------- 
ТМД 
Армения                     4,35   3,88   3,66   3,28   3,09   3,13 
Беларусь                    2,36   1,63   1,85   1,54   2,18   2,51 
Қазақстан                   4,01   2,80   2,35   2,20   2,82   2,81 
Қырғызстан                  8,24   7,87   7,13   7,07  10,56 
Молдова                     0,83   0,83   0,78   0,71   0,94   0,70 
Ресей                       2,55   2,02   1,95   2,98   4,37   3,38 
Украина                     5,24   4,11   3,55   4,13   5,59 
Әлемнің басқа да елдері 
Ұлыбритания                 0,30   0,29   0,26   0,25   0,25   0,23 
Германия                    0,22   0,23   0,26   0,26   0,26   0,27 
Италия                      0,22   0,20   0,22   0,22   ...    ... 
Канада                      0,96   0,94   0,91   0,92   0,88   0,82 
Қытай                       1,44   1,32   1,26   1,17   1,21   1,22 
Корей Республикасы          0,42   0,44   0,52   0,75   0,66   0,58 
АҚШ                         0,45   0,44   0,45   0,44   0,42   0,30 
Түркия                      0,51   0,52   0,54   0,54   0,59   0,56 
Франция                     0,32   0,33   0,36   0,35   0,36   0,38 
Жапония                     0,19   0,21   0,24   0,27   0,24   0,22 
------------------------------------------------------------------- 
      Алынған көздері: 
      1) ТМД Мемлекетаралық статистикалық комитеті жинақтарының материалдары, 2000-2002; 
      2) "International Financial Statistics" Халықаралық Валюта Қорының статистикалық жинақтары, 2002. 
      Қазақстанда қаржы ресурстары бар, алайда банктер үлкен қауіп-қатерлер болуына байланысты операцияларға бара алмайды. 
      Ашық экономикалы шағын ел болғандықтан, Қазақстан әлемдiк бағаларға әсер ете алмайды, сондықтан оларды сол қалпында қабылдауға тиiс. Осының салдарынан ел өз экономикасына пәрмендi ықпал ету құралдарының шектеулi мөлшерiн ғана қолдана алады. Осыған байланысты экономиканың сыртқы факторларға дәрменсiздiгiн азайту үшiн елде жоғары технологиялық өндiрiстердi құру аса өзектi мәселеге айналуда. 
      Өткiзуден түсетiн табыстың 1 теңгесiне жұмсалатын шығындардың көрсеткiшi еңбек және материалдық ресурстарды пайдалану тиiмдiлiгiн бағалаудың индикаторы болып табылады. Бұл көрсеткiш өткiзiлген өнiмнiң (жұмыстардың, қызметтердiң) өзiндiк құнының оларды сатудан түсетiн табысқа қатынасымен өлшенедi. Бұл көрсеткiш аз болған сайын кәсiпорынның табысы жоғары болады. 
      Қазақстан экономикасында 2002 жылы мұнай және табиғи газ өндiру (0,39) кезiнде, қаржы қызметiнде (0,48), темекi өнiмдерiн өндiруде (0,58), түстi металдар өндiруде (0,55) өндiрiлген капитал мен адам күшін пайдаланудың жоғары тиiмдiлiгi орын алды. Өткiзiлген өнiмнiң 1 теңгесiне жұмсалған шығындардың төмен деңгейi ауыл шаруашылығында (0,91), химия өнеркәсiбiнде (0,85), электр энергиясын, газ және су өндiру мен бөлуде (0,86), құрылыста (0,85), сусындарды қоса алғанда тағам өнiмдерiн өндiруде (0,8) байқалды. 
      Салық шегерiмдерiн, өнiм тасымалдауға және жарнамаға жұмсалатын шығындарды есепке алғанда көптеген салалардың кәсіпорындары залалда қалады. 
      Жұмысшылардың санын қысқартатын жаңа технологияларды қолдану, өнiмнiң материал және энергия сыйымдылығын төмендету кәсiпорынның табыстылығын жоғарылатудың резервтерi болып табылады.

2-кесте 

2002 жылы өткізілген  өнімнің 1 теңгесіне  шаққандағы 
шығындар деңгейі

------------------------------------------------------------------ 
                   Өткізілген     !   Өнімді     ! Өткізілген 
                   өнімнің        !(жұмыстарды,  ! өнімнің 1 
                   (жұмыстардың,  !  қызметтер   ! теңгесіне 
                   қызметтер      !көрсетулердің)! шаққандағы 
                   көрсетулердің) !  өткізуден   ! шығындар 
                   өзіндік құны   ! түскен кіріс ! деңгейі 
------------------------------------------------------------------ 
                           млн. теңге                 теңге

Барлығы               1970993,6      3211898,1         0,61

Ауыл шаруашылығы,      68687,6        75337,2          0,91 
аң аулау, орман 
шаруашылығы

Кен өндіру            530423,3        1185646,8        0,45 
өнеркәсібі

шикі мұнай  және       383218,9        973496,2         0,39 
табиғи газ өндіру

Өңдеуші өнеркәсіп     526538,1        773500,9         0,68

тағам өнімдерін,      124053,5        163793,1         0,76 
оның ішінде 
сусындар және 
темекі өндіру

тағам өнімдерін,       104989         131017,6         0,80 
оның ішінде

сусындар  өндіру 
темекі бұйымдарын 
өндіру                19064,5          32775,4         0,58

мұнай өнімдерін 
өндіру                35920,8          58423,5         0,61

ядролық материалдар 
өндіру                10071,5          12170,8         0,83

химия өнеркәсібі      14138,2          16582,6         0,85

басқа да металл 
емес минералдық 
өнімдерді өндіру      21016,9          27411,1         0,77

қара металл  
қорытпаларын өндіру     75957         122015,4         0,62

түсті металдар 
өндіру                 130453           238586         0,55

машиналар және 
жабдықтар шығару      19565,6            24029         0,81

Электр энергиясын,   159056,9         185563,2         0,86 
газ және су өндіру 
мен бөлу

Құрылыс              168742,8         198873,7         0,85

Көлік және 
байланыс             314160,6         476446,8         0,66

Қаржы қызметі          2758,6           5790,5         0,48 
-------------------------------------------------------------------      

Алынған көзі: Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі

2. Стратегияның мақсаты,  мiндеттерi және  оны жүзеге 
асыру қағидаттары      

Индустриялық  саясат дегенiмiз мемлекеттiң бәсекеге түсуге қабiлеттi және тиiмдi ұлттық өнеркәсіпті  қалыптастыру үшiн кәсіпкерлікке  қолайлы жағдайлар жасауға және қолдау көрсетуге бағытталған шаралар  кешенiн бiлдiредi. 
      Индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттiк стратегиясы 2010 жылға дейiнгi кезеңге арналған стратегиялық жоспарда белгiленген мақсаттарға қол жеткiзудi қамтамасыз етуi, сондай-ақ одан кейiнгi жылдары қазақстандық экономиканың сервистiк-технологиялық бағыттылығын қалыптастыру негiздерiн құруы тиіс. 
      Стратегияның басты мақсаты шикiзаттық бағыттан бас тартуға ықпал ететiн экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдiң тұрақты дамуына қол жеткiзу; ұзақ мерзімді жоспарда сервистiк-технологиялық экономикаға өту үшiн жағдай жасау болып табылады. 
      Өңдеушi өнеркәсiпте және қызмет көрсету саласында бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа негiзделген тауарларды, жұмыстар және қызмет көрсетулер өндiрiсi мемлекеттiк индустриялық-инновациялық саясаттың басты нысанасы болып табылады. 
      Бәсекеге түсу қабiлетi дегенiмiз қазақстандық кәсiпорындардың экспортқа шығарылатын өнiмдердi өндiру қабiлетiн бiлдiредi. Басқаша айтқанда, өңдеушi өнеркәсiптiң өнiмi осындай әлемдiк стандарттарға сәйкес келуi керек және баға бойынша бәсекелесуге қабiлеттi болуы тиiс. 
      Экономиканың шикiзаттық секторын дамыту Үкiметтiң салалық және секторлық стратегиялары бойынша жүзеге асырылады. 
      Стратегияның мiндеті: 
      өңдеушi өнеркәсiпте орташа жылдық өсу қарқынын 8-8,4 % мөлшерiнде қамтамасыз ету, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы еңбек өнiмдiлiгiн кемiнде 3 есе арттыру және ЖIӨ энергия сыйымдылығын 2 есе төмендету; 
      өңдеушi өнеркәсiптiң негiзгi қорларының өнiмдiлiгiн арттыру; 
      кәсіпкерлiк ахуалды, құрылымды қалыптастыру және жеке секторды ынталандыратын әрi бәсекелестiк артықшылықты жетiлдiретiн қоғамдық институттарды ұстау, қосылған құнға барынша қол жеткiзе отырып, нақты өндiрiстерде қосылған құн тiзбегiндегi элементтердi игеру; 
      ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық экспортқа негiзделген өндiрiстер құруды ынталандыру; 
      елдiң экспорттық әлеуетiн қосылған құны жоғары тауарлар мен қызметтердiң мүддесiне қарай әртараптандыру; 
      сапаның әлемдiк стандарттарына көшу; 
      дүниежүзiлiк ғылыми-техникалық және инновациялық процестерге қосылу арқылы әлемдiк шаруашылық жүйесiне және өңiрлiк экономикаға ықпалдасуды үдету болып табылады.      

Стратегия мынадай қағидаттарға негiзделедi: 
      жеке сектормен серiктестiк; 
      инвестициялық және инновациялық ұсыныстардың өнеркәсiптің шикiзаттық емес салаларында өндiрiлетiн тауарлар мен қызметтердiң бәсекелестiк қабiлетiн арттыруға бағытталуы; 
      өнеркәсiптi жаңғыртуға, оларға қолдау көрсету жөнiндегi рәсiмдердiң жариялылығы мен ашықтығына бағытталған жобаларды iске асыруға мемлекеттiк қаржылық және өзге қолдау көрсету; 
      қосылған құн тiзбегiн дамытуды қамтамасыз ететiн салаларға мемлекеттiк қолдау көрсету шараларының кешендi сипаты; 
      тең бәсекелестiк жағдайларды және салауатты бәсекелестiк ортаны қалыптастыруды қамтамасыз ету; 
      қандай да болсын жеке сипаттағы жеңiлдiктерден және преференциялардан бас тарту; 
      индустриялық саясаттың бәсекелестiк артықшылықтарды қалыптастыруға бағытталуы. 
      Аталған қағидаттар сақталғанда және экономика құрылымында түбегейлi сапалық өзгерiстер болғанда, ол әртараптандырылған кезде алға қойылған мақсаттар мен мiндеттердi шешу Қазақстанда тұрақты экономикалық дамуға қол жеткiзуге мүмкiндiк бередi.

3. Индустриялық-инновациялық  саясаттың басымдықтарын 
анықтау      

Барлық әлеуеттi бәсекеге қабiлеттi, оның iшiнде экономиканың шикiзаттық емес бағытындағы салаларда  жұмыс iстейтiн экспортқа бағдарланған өндiрiстер индустриялық-инновациялық саясаттың басымдықтары болып табылады. Ұзақ мерзiмдi стратегиялық мiндеттердi шешу мақсатында ғылымды көп қажет  ететiн және жоғары технологиялық  өндiрiстердi дамыту үшiн жағдайлар  жасауға ерекше көңiл бөлу қажет. 
      Бұл көзқарас экономиканың түрлi салаларындағы кәсiпкерлер үшiн жұмыс істеп тұрған өндірістерді техникалық және ұйымдық жағынан жетiлдiруге және экспорттық бағыттағы өнiмнiң жаңа түрлерiн шығаруға кедергi жасамайды. 
      Нақты ұсыныстар жеке секторда туындауы тиiс, ал екiншi деңгейдегi банктер және құрылатын инвестициялық мемлекеттiк даму институттары осындай ұсыныстарды жеке сектормен әрiптестiктiк қарым-қатынаста ықтимал iске асыру мақсатында арнайы әдiстемелер негiзiнде оларға талдау жасайды. 
      Нарықтық экономикалы елдердiң, оның iшiнде Қазақстан Республикасының заңдары бюджет қаражатын жеке кәсiпорындарға қаржы және инвестициялық қолдау көрсетуге жұмсауға тыйым салады. Осыған сәйкес нақты жеке компанияларға қаржылық қолдау көрсету мемлекеттiк сыбайлас жемқорлықтың көрiнiсi ретiнде бағаланады. Тәжiрибе осындай көзқарастың дұрыстығын көрсеттi. 
      Әдетте, мемлекет нақты компанияларға тiкелей қаржылық қолдау көрсете алмайды және онымен айналыспауға тиiс, бiрақ экономиканың бәсекелестiк қабiлетiн арттыру мәселелерiнде, жеке кәсiпорындарды жаңғыртуға, инновациялық процестерге қатысуға және осы арқылы өзiнiң өндiрiстiк және бәсекелестiк әлеуетiн құруға және жақсартуға ұмтылуға ұйытқы әрi бастамашы болуы мүмкiн және болуы тиiс.      

3.1. Индустриялық-инновациялық  саясаттың басымдықтарын  анықтау әдiстерi 
      Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей, нарықтық экономикалы мемлекет экономикада құрылымдық өзгерiстердi жүзеге асыруда жеке сектормен ынтымақтастық орната алады. Осындай ынтымақтастықтың неғұрлым сәттi мысалдары Жапонияда, Оңтүстiк Кореяда, Малайзияда және соңғы отыз жылда өздерiнiң экономикалық даму саласында iрi бетбұрыс жасаған басқа да елдерде бар. 
      Қазiргi Қытай индустриялық дамудың стратегиялық бағыттарын дамыту саласында жеке сектормен ынтымақтасу саясатын жүргізуде. 
      Дүниежүзiлiк Банктiң зерттеулерi мемлекеттiк индустриялық саясатқа қатысты барлық көзқарастар кең ауқымды үш санатқа: инвестицияларды үйлестiруге, iскерлiк ынтымақтастықты дамытуға және рыноктың орнын басуға ұштастырылуы мүмкiн екендiгін көрсеттi. 
      Инвестицияларды үйлестiру жөнiндегi бастамалар 
      Жеткiлiктi дамымаған рынок жағдайында фирмалардың өндiрiстiң кеңеюiне қарай қалыптасатын жаңа және барынша сапалы өнiмге сұраныстың көлемiн бағалауға мүмкiндiгi болмайды. Мемлекет инвестицияларды үйлестiру функциясын өз мойнына алады, олар инвестициялық жобаларды бiрлесiп жүзеге асыру кезiнде ғана компанияларға пайда түсiредi. 
      Инвестицияларды үйлестiрудiң осы үлгiсiн қолдану мемлекеттiк және жеке институттарда белгiлi бiр әлеуеттiң болуын көздейдi, оған көптеген дамушы елдердiң қолы жетпейдi. 
      Іскерлік ынтымақтастықты дамыту жөнiндегi бастамалар 
      Іскерлiк ынтымақтастық жөнiндегi белсендi мемлекеттiк саясат шеңберiнде бастамалар кәсiпкерлермен мынадай бағыттарда iскерлiк қарым-қатынасты нығайтуға тiкелей бағытталуы мүмкiн: 
      сатып алушылардың мамандандырылған санаттары жаңа нарықтық орындарды қалыптастырады және өнiм стандарттары бойынша ақпарат көзi болып табылады; 
      жабдықтарды жеткiзушiлер олармен бiрге өндiрiстiк тәжiрибе жинайды; 
      ресурстарды жеткiзушiлер өндiрiстiң жаңа идеялары мен әдiстерiнiң пайда болуына ықпал етедi, ал бәсекелестер жаңа идеялардың қайнар көзi болып табылады. 
      Фирмалар, сатып алушылар, жабдықтар мен ресурстарды, қызметтер көрсетудi жеткiзушiлер топтары, салалық қауымдастықтар, конструкторлық бюролар және кооперация қағидаттарымен жұмыс iстейтiн басқа да мамандандырылған ұйымдар сол бiр аймақтың шеңберiнде бiрлесiп жұмыс iстейдi. 
      Рыногы жеткiлiктi деңгейде дамымаған елдерге рынокты тереңдетудiң және iскерлiк ынтымақтастықты дамытудың жинақтаушы процесiн қозғалысқа келтiру үшiн ұйытқы (өзiнiң табиғаты жағынан ол мемлекеттiк немесе жеке болуы мүмкiн) қажет болуы мүмкiн. 
      Рынокты алмастыру 
      Бұл көзқарас үкiметтiң рынокты толық ығыстырып шығару әрекеттерiмен байланысты. Өнеркәсiптiк өсуге серпiн беру үшiн мемлекеттер нарықтық бағалауды ақпаратпен және мемлекеттiк секторда жинақталатын бағалармен ауыстыру ырқына бой ұрады. Мұндай әрекет жемiстi бола бермейдi. 
      Филиппиннiң 70-жылдардың соңы мен 80-жылдардағы тәжiрибесi жеке кәсiпкерлердiң беделдi топтары үкiметке күшті ықпал еткен кезде не болуы мүмкiн екенiн көрсеттi. 
      Өзiнiң одақтары үшiн ел iшiнде бизнес жүргiзу үшiн жаңа мүмкiндiктер туғызу ниетiмен 1979 жылы Филиппин үкiметi $5 миллиард сомаға "ipi индустриялық жобалардың" жаңа Стратегиясы туралы хабарлады (олардың барлығы капиталды көп қажет ететін ауыр өнеркәсiпте жүзеге асырылды). Бiр жылдан кейiн Стратегия қарсыластарының қысымымен үкiмет осы жобаларға қайтадан экономикалық және қаржы сараптамасын жүргiзуге келiстi. Көп кешiкпей бұл процеске саяси және қаржы қайшылықтары өз ықпалын тигiздi. 1987 жылдың соңына қарай алғашында ұсынылған жалпы құны $ 4 миллиард болатын ($ 5 миллиардтан) он бiр жобаның бесеуi жүзеге асырылмайтын жоба ретiнде тоқтатылды. Тұтастай алғанда жалпы құны $ 800 миллион болатын төрт жоба ғана пайда әкелдi. 
      Әлемдiк тәжiрибенi ескере отырып, Стратегияны iске асыру кезiнде инвестицияларды үйлестiру және iскерлiк ынтымақтастықты дамыту жөнiндегi бастамаларға баса көңiл аударылатын болады. Қаржылық қолдау үлестiк қатысу қағидаттары негiзiнде ғана даму институттары арқылы көрсетiлетiн болады. Бұл ретте жеке сектор, оның iшiнде екiншi деңгейдегi банктер негiзгi тәуекелдердi өз мойындарына алатын болады. 
      Мемлекет қосылған құнның технологиялық және экономикалық тiзбегiн (ҚҚТ) дәйектiлiкпен дамыту арқылы бәсекеге қабiлеттi өнiм шығаратын өндiрiс орындарының бiртұтас жүйесiн құруға бағытталған жобаларға Даму институттары арқылы қатысатын болады. Бұл бәсекеге қабiлеттi өнiмнiң барлық өлшемдерiне сәйкес келетiн түпкi өнiм үшiн жұмыс iстейтiн көп салалы кәсiпорындарды құруға мүмкiндiк бередi. 
      Қазiргi әлемдiк практикада экономика салаларын ҚҚТ ретінде қарастыруға негiзделген дамыту стратегиясын әзiрлеу және талдау әдiсi жасалған және кеңiнен қолданылады. 
      Бұл әдiстiң мәнi әрбiр саланы түпкi өнiмнiң құнын ретiмен қосып отыратын өндiрiстер тізбегi ретінде қарастыруға болатынына келiп саяды. 
      ҚҚТ арқылы салаларға талдау жасау әдiстемесi тiзбекте қозғалысқа келтiретiн немесе онда басым күштерге байланысты ҚҚТ-ның екi негiзгi түрiн бөлiп көрсетедi. Осыған байланысты ҚҚТ құрылымдық тұрғыдан алғанда тiк және көлбеу тiзбектер болып бөлiнедi. 
      ҚҚТ көлбеу құрылымдарындағы экономикалық белсендiлiк, әдетте, бiр компанияның шеңберiнде шоғырланады. Мәселен, бiр компанияның өзi-ақ шикiзат өндiредi, оны ұқсатады, өз бетiмен қосалқы бөлшектер шығарады және өнiмдi жинайды. 
      ҚҚТ көлбеу құрылымдарында белсендiлiк көптеген шаруашылық жүргiзушi субъектілерi бойынша бiрдей етiп бөлiнген: компаниялардың бiреуi өнiмнiң дизайнымен айналысады, басқалары жинақтаушы бөлшектерiн шығарады, үшiншiлерi оларды жинайды. 
      Әдетте, өндiрушiлер басым жерде ҚҚТ тік құрылымды болады, ал сатып алушылар басым жерлерде көлбеу құрылымды болады. 
      Тұтастай алғанда, кiм ҚҚТ-ға барынша әсер етсе, ең үлкен қосылған құнды сол алады. 
      Автомобиль саласының қазiргi ҚҚТ автомобильдiң қосалқы бөлшектерi мен бөлшектерiн шығарушылардан, автомобильдi әзiрлеп шығаратын (дизайн) және жинайтын кәсiпорындардан, сондай-ақ дистрибьюторлардан тұрады. Бұл ретте машиналар жинайтын кәсiпорындар тiзбекке негiзiнен ең жоғары қосылған құнды алу нысанында барынша зор ықпал етедi. 
      Киiм тiгу ҚҚТ сатып алушылық ҚҚТ-ның айқын мысалы болып табылады. Ол дизайнерлiк фирмалардан, көтерме бағамен сатушылардан, бөлшек сауда дүкендерiнен, тоқу фабрикаларынан, шикiзатты өндiрушiлер мен өңдеушiлерден және киiм тiгу фабрикаларынан тұрады. Осы тiзбекте дизайнерлiк фирмалар және көтерме бағамен сатушылар төтенше роль атқарады. Олар ең жоғары қосылған құнды алады, сол арқылы ненi өндiру керектiгiн анықтайды. 
      Кейбiр елдерде халық табысының өсуi, тауар өндiрушiлерге қойылатын экологиялық және басқа да талаптардың күшейтілуi қосылған құнды орналастыруға елеулi әсер етедi. Мысалы, Гонконгте жалақының елеулi өскенiне және киiм мен аяқ киiм шығару индустриясында өзiнiң бәсекелестiк артықшылығын жоғалтып алғанына қарамастан, ел ҚҚТ-дан шығып қалған жоқ. Себебi АҚШ-қа киiм мен аяқ киiм жеткiзуге квота алуда Гонконг компанияларының тәжiрибелерi мен қажеттi байланыстары бар. Егер АҚШ үкiметi квоталарды жойса, қытай компаниялары өнiмдi тiкелей жеткiзумен айналысар едi.

Өндiрiстiк  және сатып алушылық ҚҚТ құрылымы      

1. Өндiрiстiк  ҚҚТ (автомобиль жасау, компьютерлер, авиация құрылысы, электр машиналары)       

(схеманы қағаз мәтіннен қараңыз)      

2. Сатып алу  ҚҚТ (киім-кешекті, аяқ киімді, ойыншықтарды, үй тауарларын дайындау)       

(схеманы қағаз мәтіннен қараңыз)      

Қазақстан жағдайында өздерiнiң құрамында кендi өндiрумен, оны байытумен, бастапқы және қайталама  металл, iлеспе элементтер (алтын, күмiс, сирек жер металдары) шығарумен  айналысатын өндiрiс орындары бар "Қазақмыс" ААҚ және "Қазмырыш" ААҚ ҚҚТ-ның тiк құрылымының  жарқын мысалы болып табылады. Алайда ҚҚТ осымен үзiлiп қалады. Бұдан  кейiн өнiмдi өңдеу басқа елдердiң  компанияларында жүргiзiледi, оларға аталған кәсiпорындар ресми түрде  қатыспайды, бұл олар алатын қосылған құнды едәуiр азайтады. 
      "Қазақстантрактор" ААҚ ұтымсыз өндiрiстiң мысалы болып табылады. Бұл кәсiпорын шынжыр табанды тракторлар құрастыру үшiн негiзгi тораптарды басқа кәсiпорындардан сатып алу қағидаты бойынша ұйымдастырылған. Бұл ретте ол осы жинақтаушы тораптар мен бөлшектердi өзiнiң бәсекелестерiнен сатып алады. Сайып келгенде, трактордың түпкiлiктi бағасы бәсекелестерiнiкiнен үнемi жоғары болып шығады. 
      Индустриялық-инновациялық саясатты iске асыру үшiн ықтимал бәсекелес өндірістердi, оның iшiнде әлемдiк рыноктардың даму үрдiстерi мен жеке сектордың бастамаларын ескере отырып, экономикалық ҚҚТ-не құратын экспортқа бағдарланған өндiрiстердi айқындау мақсатында экономика салаларының даму деңгейiне кезең-кезеңмен талдау жасап тұру қажет. 
      Сонымен бiрге Қазақстан салалық ҚҚТ-ларда өзiнiң орнын табу мақсатында әлемдiк және өңiрлiк рыноктарды зерттеудi күшейтуi қажет. Бұл мiндет әлемдiк экономикаға, оның iшiнде тiптi шикiзат секторына қосылуды басынан бастауға тура келетiнiмен қиындай түседi. 
      ҚҚТ бүкiл тiзбегiн қайтадан қалпына келтiрудi көтермелеудiң қажеттiлiгi бола қоймас, тек қосылған құны барынша жоғары элементтердi немесе әлемдiк рыноктарға шығуға және қосылған құны барынша жоғары экономикалық белсендiлiктерге одан әрi қадам басуға мүмкiндiк беретiн элементтердi ғана көтермелеу керек. 
      Осыған байланысты мемлекеттiк қолдау қазiргiдей ҚҚТ жекелеген элементтерi бойынша iшiнара емес, оның барлық негiзгi элементтерi бойынша кешендi түрде көрсетiлуi тиiс. Басқаша айтқанда, қолдау жеке алынған кәсiпорынға немесе салаға емес, тiптi әртүрлi салалардағы, бiрақ бiрыңғай ҚҚТ шеңберiнде өзара байланысқан салалардағы барлық немесе негiзгi кәсiпорындар бойынша көрсетiлуi керек. Мемлекеттiң үйлестiрушi және жоспарлаушы қызметi осымен тұжырымдалмақ. 
      Экономика салаларына және әртүрлi өндiрiстерге ҚҚТ әдiстерiн ескере отырып талдау жасау үшiн Маркетингтiк-талдама зерттеулерiнiң орталығы құрылатын болады. Орталықты құруға рыноктар маркетингi және оларды терең зерделеу саласындағы консалтингтiк қызмет көрсетудiң отандық нарығының туындауы мен қалыптасуының бастапқы сатыда тұрғаны, талдау зерттеулерi шығыстарының шамадан тыс жоғары екенi және жеке сектордың әлемдiк деңгейде жүзеге асырылатын рынокты талдау зерттеулерiне зәрулiктi бастан өткеруi түрткi болып отыр. Мемлекет орталық құра отырып осы саланың қарқынды дамуына едәуiр серпiн бередi. Консалтингтiк қызмет көрсетудiң отандық рыногының өсуi және қалыптасуы бойынша орталықтың мемлекеттiк ретiндегi қызмет етуi орынсыз болады және ол 3-тен 5 жылға дейiн орта мерзiмдi перспективада жекешелендiрiлетiн болады.      

3.2. Өнеркәсiптi жаңғыртудың  басым бағыттарын  анықтау үшiн отын-энергетикалық  кешеннiң (ОЭК)  және экономиканың  басқа да базалық  салаларының инвестициялық  және өндiрiстiк  әлеуетiн пайдалану 
      Iрi инвестициялық жобалар өзiнде шоғырланған және өнiмнiң әрбiр өзгерту сатысында қосылған құны мөлшерiн арттыру арқылы технологиялық тұрғыдан бiрнеше қайтара өзгертуге болатын өнiмдер шығаратын өндiрiс орындары ҚҚТ әдiсi бойынша бәсекеге түсуге қабiлеттi және экспортқа бағдарланған өндiрiстердi дамыту мен қалыптастыру алаңына немесе базасына айналуы тиiс. 
      Iс жүзiнде барлық мұнай экспорттаушы елдердi дерлiк өз экономикасын әртараптандыру проблемасы алаңдатады. Дүние жүзiнде осы бағытта бiраз тәжiрибе жинақталған. 
      Мұнай және мұнай өнiмдерiне конъюнктура өзгерiстерiнiң әсерiн төмендету мақсатында аса iрi мұнай экспорттаушы елдер соңғы он жылдықта мұнай экспорттаудан алынатын табысты қайта бөлу есебiнен экономиканың өндiрiстiк құрылымын жетiлдiру жөнiндегi шараларды iске асыруда. Осымен бiр мезгiлде дамыған елдер экономикасынан кiрiс алу мақсатында басқа елдерге капитал экспорттау жұмысы жүргiзiлуде. 
      Қазақстанда мұнай-газ өнеркәсiбiне жылдан жылға көбейiп келе жатқан инвестициялар көлемi экономика құрылымын әртараптандыруға қолайлы орта болып табылады. 
      Осыған байланысты, Каспий теңiзiнiң қазақстандық секторын (КТҚС) игеру индустрияны дамытудың негiзгi қозғаушы "локомотивтерiнiң" бiрi болып табылады, онда күнiлгерi бағалау бойынша көмiрсутектердiң жалпы қоры 8,0 млрд. тоннаны құрайды, ол күтiлiп отырғандай, Қазақстанда көмiрсутектер өндiрудiң неғұрлым елеулi өсiмiн қамтамасыз етедi. 
      Перспективада қайраңдағы кен орындарынан мұнай өндiру жылына 150-200 млн. тоннаға жетiп, 25-30 жыл бойы осы деңгейде тұруы мүмкiн. 
      Каспий теңiзiнiң солтүстiк бөлiгiндегi тұзды кен орындары мұнайда сұйылған газдың құрамы жоғары - шамамен 60% көлемiнде болуымен сипатталады. Қашаған кен орнының мұнайында ғана алынатын газдың қоры Қарашығанақ кен орнының қорымен ғана теңесуi мүмкiн деп күтiлуде. 
      Тұтастай алғанда Қазақстанның орта және ұзақ мерзiмдi перспективасында ОЭК-iнiң дамуы КТҚС-ның дамуымен айқындалатын болады, өйткенi 2006 жылдан кейiн оншорлық кен орындарында өндiрудiң өсуi шамалы болады. 
      Каспий өңiрi көмiрсутегiн өндiрудiң өсуiне, магистральдық, оның iшiнде экспорттық мұнай және газ құбырларын, жүктердi сақтау және ауыстырып тиеу үшiн теңiз порттары мен порт құрылыстарын, мұнай құятын және газ толтыратын темiр жол терминалдарын салуға, электр энергетикасында және телекоммуникациялық инфрақұрылымда жаңа қуаттарды енгiзуге байланысты Қазақстанның жалпы экономикалық қарқынына едәуiр көлемде әсер ететiн инвестициялық және өндiрiстiк белсендiлiктiң қуатты өсуiн бастан кешiретiн болады. 
      Каспийде көмiрсутегiн өндiрудiң дамуы мұнай-химия индустриясы үшiн отандық шикiзат базасының қалыптасуына жағдай жасайды. Iрi инвесторларды тарта отырып, Қашаған кен орнының өнеркәсiп аймағының маңында iлеспе табиғи газды ұқсату жөнiндегi мұнай-химия кешенiн салу жоспарлануда. Кешен мұнай-химия өнiмдерiнiң сұйық және бастапқы компоненттерiнiң ауқымды бөлiгiн - этан, пропан, бутан, гексан, этилен, пропилен, ацетилен, бензол, ксилол және басқаларын, олардың негiзiнде пластикалық массалар мен эластомерлер алуға мүмкiндiк бередi. 
      Алдағы он бес жылда Қазақстан мұнайын өндiрудi дамытуға инвесторлар 80 млрд. AҚШ долларынан астам қаржы салуға ниет бiлдiруде. Бұл қаражат iске қосылатын кәсiпорындардың жұмысын қамтамасыз ететiн өндiрiстiк, инфрақұрылымдық және әлеуметтiк объектiлер салуға жұмсалатын болады. 
      Аталған инвестициялық жұмсалымдар тауарлар мен қызметтер көрсетулердiң ауқымды түрiне сұраныс тудырады, олардың бiр бөлiгi Қазақстан жағдайы үшiн уақытша сипатта болады, ал басқа бөлiгi мұнай қорлары сарқылғаннан кейiн де сыртқы және iшкi рыноктарда қажет болатын өндiрiстер құруға бағытталатын болады. 
      Мысалы, Каспий жағалауының инфрақұрылымын дамыту демалыс және ойын-сауық индустриясын құру үшiн, теңiз порттары - жүктердi тасымалдаудағы көлiк шығыстарын азайту үшiн, машина жасау зауыттары - баржалар, жүк, кәсiпшiлiк және әскери кемелер, жабдық пен тұрмыстық техниканың мол ассортиментiн шығару және т.б үшiн алғышарт жасайды. 
      ҚҚТ дамыту бөлiгiнде шикiзатты ұқсатуды кеңейте түсудiң жақсы перспективалары бар. 
      Мұнай мен газды ұқсатуды кеңейте түсу iс жүзiнде экономиканың барлық салалары мен тұрмыста пайдаланылатын полимерлiк бұйымдардың шамамен 200 түрiн шығаруға мүмкiндiк жасайды. Осы бағытта ҚҚТ-ны дамыту көп салалы трансұлттық корпорация құруға жағдай жасайды. 
      ҚҚТ-ны дамыту үшiн металлургия өнеркәсiбiнде жақсы перспективалар бар. Қазақстанда Д.Менделеевтiң периодтық жүйесiнiң 100-ге жуық элементiн қамтитын минералдық рудалардың қорлары бар КСРО тұсында оның 74 элементi өнiмiнiң алуан түрiне пайдаланылады. Қазақстанның түстi металлургия өнiмi ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялы тауарларды - ғарыш аппараттарын, қару-жарақ, электр техникасын жасауда пайдаланылды. 
      Қазақстанда түстi, асыл және сирек кездесетiн жер металдарының кең ауқымды мөлшерiн күрделi және қоры аз рудалардан, руда үйiндiлерiнен, металлургиялық шлактар мен қайта өңдеу қалдықтарынан алу жөнiндегi ғылыми-инновациялық әзiрлемелердi түстi металлургия кәсiпорындарында енгiзудiң осы саласында да зор ғылыми әлеуетi мен тәжiрибесi бар. Металлургиялық қалдықтар мен руда үйiндiлерiн ұқсату жөнiндегi жаңа технологияларды енгiзу орта мерзiмдi перспективада қосылған құны жоғары өнiм алуға мүмкiндiк бередi. 
      Қазақстанға iрi инвестициялардың ағылуы түстi металлургия, химия және жиhаз өнеркәсiбiнiң өнiмдерiне және т.б. сұраныс тудырады. Осының бәрiн мұнай мен газды және металдарды өңдеудi кеңейте түсу есебiнен Қазақстанда шығаруға болады әрi болашақта бұл өнiм әлемдiк рынокта өз орнын табады. 
      Қазақстан әлемдегi iрi астық өндiрушiлердiң бiрi болып табылады. Астық өңдеу процесiн тереңдету көп салалы ҚҚT-ны құрудың негiзгi базасы болуы мүмкiн. Осындай тiзбектi дамытудың бағыттары астық өңдеудiң технологиялық процесiн кеңейтуден де, жемшөп өндiру, мал шаруашылығы, ет пен сүт өнiмiн шығаруды дамытудан да көрiнедi. ҚҚТ-ға, сондай-ақ элеваторлар да, ауыл шаруашылығы техникасы мен минералдық тыңайтқыштарды шығару жөнiндегi зауыттар да, табиғи тағам бояғыштарын, фармацевтикалық бұйымдарды, биотехнология өнiмдерi мен басқаларын шығару жөнiндегi кәсiпорындар да кiредi. 
      Экономика құрылымын және қазақстандық экономиканың экспорттық бағытын әртараптандырудың аталған бағыттары әлеуеттi тұрғыдан басым бағыт болып табылады. Алайда ұсынылып отырған жобаларды iске асыруға мемлекеттiк қолдау көрсету жөнiндегi түпкiлiктi шешiмдi ҚҚT әдiсi бойынша аталған өнiмдердi барынша қайта өңдеу бөлiнiсiнде дамыту мүмкiн болатын бәсекелестiк артықшылықтарды егжей-тегжейлi талдаудан кейiн ғана қабылдау қажет. 
      ҚҚТ әдiсi бойынша экономиканың басым салаларын айқындау кезiнде ҚҚТ-ның одан әрi дамуын көздейтiн бiрлескен өндiрiстердi ұйымдастыруға орай ТҰК өңiрлiк өкiлдерiмен экономикалық ынтымақтастықты қамтамасыз ету қажет.      

3.3. Ғылымды көп қажет  ететiн және жоғары  технологиялы өндiрiстер  құру саласындағы  әлеуеттi басымдықтар 
      Қазiргi экономикалық дамудың негiзгi сипаттамаларының бiрi озық ғылыми-технологиялық әзiрлемелердiң негiзiнде белгiлi бiр уақыт кезеңiнде жасалған технологияларды кезең-кезеңiмен ауыстыру процесiмен байланысты оның әркелкi сипаты болып табылады. Технологиялық құрылымдардың ауысуы сәтiнде алдындағы кезеңде көш басында болған елдер капиталдың құнсыздануына және бұрынғы өндiрiстерде iстеген қызметкерлердiң бiлiктiлiгiнен айырылуына тап болады. Жаңа өндiрiстiк-технологиялық жүйенi қалыптастыруда жетiстiктерге қол жеткiзiп үлгерген елдер дәстүрлi жұмсау салаларынан сырғып бара жатқан капиталды тарту орталықтарына айналады. 
      Стратегия индустриядан кейiнгi дамудың перспективалы бағыттарында ғылыми-техникалық, инновациялық және өндiрiстiк әлеуеттi ұлғайтуға бағытталған, ол болашақта қағидатты бәсекелестiк артықшылықтарды алуға жәрдемдесуге тиiс. 
      Негiзгi бағыттар мыналар болуы тиiс: 
      1. Жоғары технологиялы өндiрiстер қалыптастыруға, оның iшiнде шетелдiк те, салааралық та технологиялар трансфертiнiң тиiмдi жүйесiн жасауға жәрдемдесу. 
      2. Жоғары ғылыми-технологиялық әлеуетi бар ғылыми-техникалық және өнеркәсiптiк ұйымдар мен кәсiпорындар желiсi бар қалаларда қазiргi заманғы ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазiргi заманғы элементтерiнiң қызметiн (технопарктер, ұлттық ғылыми орталықтар, ғылыми-технологиялық аймақтар және c.c.) қолдау. 
      3. Индустриядан кейiнгi экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды дамытуда қазiргi ғылыми-техникалық әлеует салаларын пайдалану. 
      Қазақстан қазiрдiң өзiнде мына салалардағы әзiрлемелер негiзiнде ғылымды көп қажет ететiн өндiрiстердi дамыту үшiн белгiлi бiр ғылыми базаға ие, оның iшiнде: 
      биотехнологиялар (ауыл шаруашылығы дақылдарының жаңа сорттары мен жануарлардың генотиптерi, бактериялар штамдары және басқалары); 
      ядролық технологиялар; 
      ғарыштық технологиялар; 
      жаңа материалдар, химиялық өнiмдер және басқаларды жасау. 
      4. Қазiргi заманғы ғылыми-техникалық бағыттардың: 
      жаңа материалдар мен химиялық технологиялар; 
      ақпараттық технологиялар салаларында зерттеулер жүргiзу үшiн қажетті жағдайлар жасау. 
      5. Ғылыми-техникалық және өндiрiстiк ұйымдар мен кәсiпорындардың инновациялық қызметiн ынталандыруға, ғылым мен инновациялар салаларына инвестициялар тартуға, өнеркәсiп пен қызмет көрсету саласына инновациялардың жылдамырақ енуiне бағытталған заң шығару базасын жетiлдiру.

4. Мемлекеттiк даму  институттары      

Стратегияның  маңызды мiндеттерiнiң бiрi Мақсатты инвестициялық және ғылыми-техникалық стратегияларды iске асыру, инвестициялық  белсендiлiктi реттеу мен ынталандыру  болып табылады, бұл индустриялық-инновациялық дамудың қазiргi мемлекеттiк басқару  жүйесiн қайта қарауды және белгiлi бiр дәрежеде қайта құруды қажет  етедi. 
      Стратегияда айқындалған мақсаттарға қол жеткiзу үшiн жаңа мемлекеттiк даму институттарын құру және қазiргi барын, атап айтқанда: Қазақстанның инвестициялық қорын, Қазақстан Даму Банкiн, Инновациялық қорды, Экспортты сақтандыру корпорациясын нығайту қажет. 
      Тұтастай алғанда, даму институттарының тұрлаулы жұмыс iстеуi орталықсыздандыру, мамандандыру, бәсекелестiк және ашықтық қағидаттарына негiзделетiн бiрыңғай жүйенi қалыптастыруға тиiс. 
      Орталықсыздандыру қағидаты жеке сектордың бастамашылықтарын қолдау (қаржылай қолдауды қоса алғанда) көздерiнiң сан түрлi болуын бiлдiредi. Iс жүзiнде бұл мемлекеттiң қаржы және ақпараттық ресурстарды бiр ғана даму институтына жұмылдырмайтынын бiлдiредi. Бұл: 
      шешiмдер қабылдау кезiнде ықтимал жүйелi қателердi болдырмауға; 
      бәсекелестiктiң негiзiн салуға, соның нәтижесi ретiнде қолдау көрсету кезiнде неғұрлым ашық саясат жүргiзуге; 
      жеке сектордың бастамашылықтарын неғұрлым терең талдауды жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi. Мысалы, егер перспективалы жоба даму институттарының бiрiнде қолдау таппаса, онда оны басқа институттан алу мүмкiндiгi сақталады. 
      Мамандану қағидаты даму институттарының қызметтiң белгiлi бiр операцияларына және/немесе түрлерiне мамандануын бiлдiредi. Мысалы, Қазақстан Даму Банкi жобаларды банктiк кредиттеу арқылы; Қазақстан инвестициялық қоры - жарғылық капиталға үлестiк (бақылаусыз) қатысу арқылы; Инновациялық қор - гранттар, оның iшiнде ғалымдар мен ғылыми мекемелерге гранттар беру және капиталға үлестiк қатысу арқылы жобаларды қаржыландыруға маманданады. Мамандану қағидаты даму институттарының мамандану шеңберiнде операциялармен және қызмет түрлерiмен ғана айналысатынын бiлдiрмейдi. Олар өздерi үшiн негiзгi болып табылмайтын басқа операцияларды да (қызмет түрлерiн) жүзеге асыра алады. Бұл үшiн негiзгi емес операциялар мен қызмет түрлерiн жүзеге асырудың лимиттерi белгiлендi. 
      Бәсекелестік қағидаты даму институттарының қызметiн бәсекелестiк негiзде жүзеге асыруды бiлдiредi. Мұндай қажеттiлiк институттардың көпшiлiгiнiң дамудың осы кезеңiнде жоқ нарық институттарға елiктеуге бейiлдi екенiмен байланысты. Институттардың қызметi нарықтық институттарға елiктеудi бiлдiретiнiн ескере отырып, әуел бастан олардың қызметiн нарықтық, яғни бәсекелестiк негiзде құру қажет. Бәсекелестiк қағидаты қандай да бiр институттың қызметi нәтижелерiн салмақтауға мүмкiндiк бередi. 
      Ашықтық қағидаты менеджерлердiң есептiлiгi мен жауапкершiлiгiн, қаржы ресурстарын мақсатты әрi тиiмдi пайдалану үшiн тиiстi бақылауды қамтамасыз ететiн дамудың мемлекеттiк институттарын корпорациялық басқарудың ашық жүйесiн құруды бiлдiредi. Мемлекет даму институттарының алдына қойылған мiндеттердi тиiсiнше iске асыру мақсатында олардың қызметiне қандай да бiр қысымнан қорғауды қамтамасыз етуi тиiс. Осы қағидатты жүзеге асыру үшiн тәуелсiз директорлар институты (мiнсiз iскерлiк беделi бар шетелдiк жоғарғы бiлiктi менеджерлердi тарта отырып), сондай-ақ корпоративтiк басқарудың қазiргi заманғы құралдары белсендi пайдаланылатын болады.      

4.1. Қазақстанның инвестициялық  қоры 
      Қазақстанның инвестициялық қорының (ҚИҚ) мақсаты Қазақстанда да, шет елдерде де кәсiпорындардың жарғылық капиталына үлестiк және бақылаусыз қатысу арқылы жеке сектордың экономиканың шикiзаттық емес секторындағы бастамаларына қаржылай қолдау көрсету болып табылады. 
      ҚИҚ құру қажеттiлiгi қор рыногының дамымауымен, отандық компаниялардың капиталдану төмендiгiне, отандық рынокта өңдеушi өнеркәсiпке келiп түсетiн инвестиция ағымына ықпал ететiн барабар нарықтық тетiктердiң болмауымен байланысты болып отыр. ҚИҚ құру қаржы секторы үшiн қызмет етудiң сапалы жаңа деңгейiне көшу қажеттiлiгiне белгi болып табылады. Банктермен және басқа да қаржы агенттерiмен ҚИҚ әрiптестiгi жаңа өндiрiс пен қаржы рыногының дамуы үшiн белсендi серпiлiс болады. 
      Жеке инвестициялық қорлардың пайда болуымен мемлекеттiк қаржы институты ретiндегi ҚИҚ рөлi қысқартылатын болады. Қаржы рыногында 3-5 бiрдей жеке инвестициялық қорлардың пайда болуымен жекешелендiрiлетiн болады. 
      Қаржылай қолдау көрсету туралы шешiм ҚҚТ әдiснамасы бойынша кешендi талдау жасалып, тiзбенiң неғұрлым маңызды элементтерi анықталғаннан кейiн жүзеге асырылатын болады. Егер ҚҚТ талдауының тұжырымдары ҚҚТ-да бiрқатар өндiрiс құру қажеттiгiн көрсететiн болса, онда барлық қажеттi негiзгi өндiрiстi құру көтермеленетiн болады. ҚҚТ әдiснамасы бойынша талдау технологиялық әрi жоба үшiн маңызды өзге де сипатта жүзеге асырылуы тиiс. Бұл ретте жобаларды бағалаудың бiрiншi кезектегi өлшемдерiнiң бiрi олардың коммерциялық қайтарымдылығы болып табылады. 
      Бағалаудың басқа өлшемдерi жобаның экспортқа бағдар ұстануы немесе импорт алмастыру бағыттылығы болады. Талдау мәнi экономиканың шикiзат секторына жатпайтын жеке сектордың барлық бастамалары болуы тиiс. 
      Жобаларды қаржыландыруды жеңiлдету үшiн, жеке секторда қаражат жетiспеген жағдайда ҚИҚ жарғылық капиталға (акцияларды сатып алуда) бақылау пакетiн алмай қатысу арқылы бiрлесiп қаржыландыруға қатысатын болады. Сонымен қатар мемлекеттiк пакеттiң жобасы iске асырылғаннан кейiн сатылатыны жөнiнде нақты ереже белгiленуi тиiс. 
      Бұл ҚИҚ-қа жаңа өндiрiстер, оның iшiнде жоғары технологиялы өндiрiстер құруда ғана емес, сондай-ақ бағалы қағаздар рыногын дамытуда да ықпал ету мүмкiндiгiн бередi. 
      ҚИҚ Қазақстанның Даму Банкiмен тығыз қарым-қатынаста жұмыс iстеуi тиiс. Бұл екi институт банк желiсi бойынша жобаларды қаржыландыру және капиталды бастапқы орналастыру бағытында бiрiн-бiрi толықтыруы тиiс. 
      Таяу және орта мерзiмдi перспективада шетелдiк маманданған қаржы ұйымдарын ҚИҚ қызметiне тарту туралы мәселе қаралатын болады. Ынтымақтастық шетелдiк мамандарды тарту бағытымен қатар ҚИҚ жарғылық капиталына қатысу бағытында да жүзеге асырылатын болады.      

4.2. Қазақстанның Даму  Банкi 
      Қазақстанның Даму Банкiнiң негiзгi мiндетi ұзақ мерзiмдi және орташа мерзiмдi төмен проценттi банк кредиттерiн, оның iшiнде экспорттық кредиттер беру арқылы, сондай-ақ басқа кредиттiк институттар беретiн заемдар мен кредиттер бойынша кепiлдi мiндеттемелер беру арқылы жеке сектор мен мемлекеттiң бастамаларына (инфрақұрылымдық жобалар бөлiгiнде) қаржылай қолдау көрсету болып табылады. 
      Қазақстанның Даму Банкiнiң қызмет етуi қаржы жүйесiнiң банк жүйесiндегi айтарлықтай тәуекелдерге және проценттiк ставкаларды төмендету қажеттiлiгiне байланысты экономикадағы ұзақ мерзiмдi және төмен проценттi кредиттердi берудi қамтамасыз ете алмауымен белгiленедi. 
      Осындай қаржылай қолдау көрсету туралы шешiм ҚҚТ әдiснамасы бойынша кешендi талдау жасалып, тiзбенiң неғұрлым маңызды элементтерi анықталғаннан кейiн жүзеге асырылатын болады. ҚҚТ әдiснамасы бойынша талдау технологиялық және жоба үшiн өзге де маңызды сипаттарда жүзеге асырылуы тиiс. Бұл ретте жобаларды бағалаудың бiрiншi кезектегi өлшемдерiнiң бiрi олардың коммерциялық қайтарымдылығы болып табылады. 
      Таяу арада жарғылық капиталды ұлғайтуды, еншiлес маманданған қаржы ұйымдарын, атап айтқанда лизингтiк ұйымдарды құру мүмкiндiгiн көздейтiн Қазақстанның Даму Банкi институционалдық тұрғыда нығайтылатын болады. Сонымен бiрге Қазақстанның Даму Банкiне Қазақстан Республикасынан тысқары жерлерде жобаларды қаржыландыру құқығы берiлуi мүмкiн.      

4.3. Инновациялық қор 
      Инновациялық қор тiптi дамыған елдердiң бәрiнде бiрдей толық дәрежесiнде бола бермейтiн нарықтық экономиканың еншiлес функциясын ынталандыруға тиiс. Бұл функция экономиканың ақпарат, электроника, биотехнологиялар және басқалары сияқты жоғары технологиялық салаларын құру мен дамыту үшiн ерекше маңызды. Осыған байланысты қор қызметiнiң басты мақсаты Қазақстан Республикасында инновациялық белсендiлiктiң артуына, жоғары технологиялы және ғылымды көп қажет ететiн өндiрiстердi дамытуға жәрдемдесу болуы тиiс. 
      Инновациялық қорды құру инновацияларды енгiзудiң тиiмдi және нарықтық тетiктерiнiң болмауына қатысты кеңес өкiметiнен кейiнгi кеңiстiктiктiң барлық елдерiне тән жүйелi проблеманы шешуi тиiс. 
      Бұл проблеманың екi жағы бар. Бiрiншiден, бұл әзiрленген инновацияларды енгiзудiң қажеттiлiгi. Екiншiден, жаңа инновацияларды әзiрлеу үшiн қолданбалы ғылыми зерттеулер мен тәжiрибелiк-конструкторлық жұмыстарды қаржыландыру. 
      Осы проблеманы шешу үшiн Инновациялық қордың негiзгi күш-жiгерi жеке сектор тарапынан Қазақстандағы венчурлiк қаржыландыруды ынталандыру мен дамытуға және инновациялық инфрақұрылымды құруға бағытталуы тиiс. Инновациялық қор өз қызметiнiң бастапқы кезеңiнде отандық және шетелдiк серiктестермен бiрге инновациялық жобаларды қаржыландыруды жүзеге асыратын және венчурлiк қорларды құратын болады. 
      Инновациялық қор отандық еншiлес капиталдың құралуы және өсуi бойынша еншiлес жобаларды қаржыландыру жөнiндегi қызметiн тоқтатып, өз белсендiлiгiн инновациялық инфрақұрылымды нығайтуға және қолданбалы ғылыми зерттеулердi қаржыландыруға бағыттайтын болады. 
      Қордың негiзгi мiндеттерi: 
      инновациялық инфрақұрылым элементтерiн (технополистер мен технопарктердi, ақпараттық-талдау орталықтарын және т.б) құруға қатысу; 
      отандық және әлемдiк деңгейдегi iрi еншiлес инвесторлармен бiрлесiп еншілес қорларды құру; 
      құрылатын және жұмыс істеп тұрған кәсiпорындардың жарғылық капиталдарына жоғары технологиялы және ғылымды көп қажет ететiн өнiм өндiру, жаңа технологияларды әзiрлеу мақсатында қатысу; 
      коммерциялық тиiмдiлiгi мен экономиканы технологиялық дамыту тұрғысынан әлеуеттi перспективалы болып табылатын жаңа технологияларды, тауарларды, қызмет көрсетулердi жасауға бағытталған жекелеген ғылыми зерттеулер мен тәжiрибе-конструкторлық жұмыстарды гранттар беру арқылы қаржыландыру болып табылады. 
      Инновациялық қордың гранттарды бөлу туралы шешiмi шетелдiк ғалымдарды тарта отырып, тәуелсiз ғылыми-техникалық сараптама жүргiзiлгеннен кейiн ғана жүзеге асырылуы тиiс. Қаржыландыру үшiн таңдалған ғылыми зерттеулер ҚИҚ және Қазақстанның Даму Банкi арқылы қаржыландыру аясындағы жобаларға тұтас алғанда сәйкес келуi тиiс. 
      Елдегi венчурлiк институттардың кенже қалғанын ескере отырып, Стратегияны iске асырудың бiрiншi кезеңiнде венчурлiк қызметтi көтермелеу және реттеу үшiн барабар заңнамалық база әзiрленiп, қабылданатын болады. 
      Ғылыми зерттеулердiң барлық түрлерiнiң жаңа бiлiмдердi жинақтау жүйесiнде бiрдей мәнi бар және қолданбалы ғылыми зерттеулерге ғана арнайы басымдық беру орынсыз екенiн шетелдiк тәжiрибе көрсетiп отыр. Бұдан өзге, еңбек пен капиталдың өнiмдiлiгiн арттыру, демек экономиканың бәсекелестiгiн арттыру, дербес ғылыми-техникалық әлеует құрмай және нығайтпай мүмкiн емес. 
      Сондықтан да iргелi ғылыми зерттеулердi қаржыландыру мемлекеттiк бюджеттен жүзеге асырылатын болады. 
      Инновациялық қор өз қызметiн мемлекеттiк ғылыми-техникалық және инновациялық саясат шеңберiнде жүзеге асыратын болады.       

4.4. Экспортты сақтандыру  жөнiндегi корпорация 
      Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорацияның негiзгi мiндетi саяси және регулятивтiк қатерлердi сақтандыру және қайта сақтандыру арқылы қазақстандық өндiрушiлердiң тауарлары мен қызметтерiнiң экспортына тiкелей жәрдемдесу болады. Экспортты сақтандыру жөнiндегi корпорация қазақстандық өнiмнiң экспортын дамыту, ықтимал өткiзу рыноктары туралы ақпаратты зерделеу және кейiннен тарату үшiн маркетингтiк зерттеулер жүргiзетiн болады. Бұл жалпы әлемге танылған тәсiл болып табылады әрi қаржылық және әкiмшiлiк тұрғыдан алғанда экспорттық транзакцияларды жеңiлдетуге тиiс. Отандық сақтандыру рыногының өсуi және оның экспорттық-импорттық операциялармен байланысты тәуекелдердi сақтандырудың дайындығы бойынша Экспортты сақтандыру корпорациясы коммерциялық сақтандыруды қысқартып, саяси тәуекелдердi сақтандыру мен халықаралық рыноктар туралы коммерциялық ақпаратты таратуға баса назар аударатын болады.

5. Сауда саясаты      

5.1. Сауда режимiн  ырықтандыру 
      Сауда саласы индустриялық-инновациялық даму жүргiзiлетiн басты "алаң' болуы тиiс. Осының әсерiнен Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң сауда саясаты нарық экономикасын өздiгiнен реттеудiң басты тетiгi - бәсекелестiктi дамыту үшiн жағдай жасауға бағытталатын болады. 
      Ішкi рынокты импорттан одан әрi қорғау отандық өңдеу өнеркәсiбi тауарларының шетел кәсiпорындарының бағасы әрi тұтыну сипаттары жағынан да ұқсас түрлерінен мүлдем артта қалуына әкелiп соғады. 
      Ғаламдану кезеңiндегi жабық та шағын экономика ол капитализмнiң ерте сатысында бiржола қалып қоюы мүмкiн (Бұл Орталық Азия елдерi арасында орын алып отыр). Жабық экономика саясатының зардабы Қазақстанның тоқсаныншы жылдар басынан өткергенiнен де әлдеқайда ауыр болуы мүмкiн. 
      Бәсекелестiктi және экспортты ынталандыру саясаты импорт алмастыру саясатының орнын басатын болады. 
      ТМД бойынша жақын әрiптестермен еуразия өңiрiнде бiртұтас экономикалық кеңiстiк құру Үкiметтiң сауда саясатының басты мiндетi болып айқындалады. Бұл ретте елдi өңiрдегi жоғары технологиялы, экспорт-импорт, инвестиция, қаржы және сауда орталығына айналдыру бағыты көзделедi. 
      Әлемде экономиканың экспортқа бағдарланған модельдерiн құрудың бай тәжiрибесi жинақталған. 
      Экспорттық бағдарланудың бес түрiн бөлiп алуға болады: шикiзат ресурстарының экспорты, экспорттық-өңдеушi аймақтар, құрамдас бөлiктер экспорты, толығымен дайын тұтыну өнiмдерiнiң экспорты және меншiктi сауда маркалары (брендтер) бар өнiмдер экспорты. 
      Шикiзат тауарларының экспорты дамушы елдер экспортының негiзгi түрi болып табылады. Африка елдерi, ОАР-ды қоспағанда экспорттың бұл түрi барлық экспорттың 90 процентiн құрайды, Латын Америкасы және Оңтүстiк-Шығыс Азия үшiн 30-60 процент шамасында. Қытай, Оңтүстiк Корея, Сингапур сияқты бiрнеше елдерде ғана шикiзат экспорт үлесiнiң орны азғана. 
      Экспорттық-өңдеушi өңiрлер (ЭӨӨ) арзан жұмыс күшi бар елдерде және қарапайым өнiмдi жинау кезiнде едәуiр еңбек шығындарының қажет ететiн салаларда қалыптасады. Мұндай өнiмдердi өндiретiн кәсiпорындар әдетте шетел инвесторлары иелiгiнде болады. Мемлекеттер жергiлiктi халықты жұмыспен қамту және шетел валюталарын алу проблемаларын шешу мақсатында инвестицияларды көтермелеу үшiн мұндай аймақтарға белгiлі бiр жеңiлдiктердi бередi. 
      Экспорттық-өңдеушi өңiрлер дамушы елдердiң экспортты индустриялаудағы бiрiншi кезең болып табылады. Мұндай аймақтар бiрiншi 60-жылдары Азияда және Мексикада пайда болды. Қазiргi кезде ЭӨӨ жалақы өте төмен елдерде - Қытай мен Оңтүстiк Шығыс Азияда басымдыққа ие болып отыр. Африка ЭӨӨ-ның болуы тұрғысынан шетел инвестицияларына мәдениеттегi бар кедергiлер мен шоғырланған арзан адам ресурстарының жетiспеушiлiгiнен, дамымаған инфрақұрылым (әсiресе көлiкте) салдарынан әлемнiң үшiншi сатыдағы мемлекеттерiнен тұтастай кейiндеп қалып отыр. Латын Америкасында ЭӨӨ жұмыс күшiнiң арзандығынан және iрi өткiзу рыногы - АҚШ-тың жақындығынан айтарлықтай таралып отыр. 
      Құрамдас бөлiктерiнiң экспорты (ҚБЭ) автомобиль жасау және электроника секiлдi жоғары технологиялы салалар өнiмдерiнің құрамдас бөлiктерiнiң өндiрiсi мен экспортын бiлдiредi. ҚБЭ негiзiнен жаңа индустриялы елдерде жүзеге асырылады (Оңтүстiк Корея, Сингапур, Тайвань). Өнiмдi түпкiлiктi жинау дамушы елдерде жүзеге асырылады. Жаңа индустриялық елдердегi кәсiпорындарды трансұлттық компаниялардың бақылауы ҚБЭ-ның ерекшелiгi болып табылады. 
      Толығымен дайын тұтыну өнiмдерiнiң экспортын (ТӨЭ) жергiлiктi компаниялар жүзеге асырады, ал дизайн, маркетинг, көтерме және бөлшек сауданы дамыған елдердiң ipi шетел компаниялары бақылайды. ТӨЭ-дегi жетекшi рөлдi жаңа индустриялық елдер иеленiп отыр. Мысалы, 1980 жылы Гонконгтың, Оңтүстiк Корея және Тайваньның экспорттық үлесi дамушы елдерде өндiрiлген барлық ТӨЭ-нiң 72 процентiн құрады. ТӨЭ-нiң өмiршең түрлерi үшiн қажеттi қосымша көмекшi салаларды Шығыс Азия елдері ғана құрғанын айта кету қажет. 
      Меншiктi сауда маркалары (брендтер) бар дайын өнiмнiң экспорты (ММЭ) ТӨЭ-ден де асатын өнiм экспортының түпкi өнiм түрi болып табылады. Компанияларды шетелдiк рынокқа меншiктi брендтерiмен енуi ММЭ-нiң ерекшелiгi болып табылады. Оңтүстiк Корея ММЭ-нiң жарқын мысалы болып табылады: осы елдiң компаниялары шетелдiк рыноктарға автомобиль жасау және электроникадағы меншiктi брендтерiмен қатысады. 
      ММЭ тұтастай қарасақ, оны жеке алынған елдiң экспорттық саясатының жемiсiн бағалау мүмкiн болатын стандарт болып табылады. Әлемдегi экспорттық бағдар түрлерiне шолу кестеде көрсетiлген.

__________________________________________________________________ 
        |  Шикiзат   |Экспорттық-| Құрамдас | Дайын  | Меншікті 
        | тауарлары- |  өңдеуші  | бөліктер | өнімдер| брендтері 
        |    ның     |  өңірлер  | экспорты |экспорты| бар дайын 
        |  экспорты  |           |          |        |   өнім 
        |            |           |          |        | экспорты 
________|____________|___________|__________|________|____________ 
Шығыс         х            х           х         х         х 
Азия 
 
Оңтүстік- 
Шығыс 
Азия  
              х            х           х 
Латын         х            х           х 
Америкасы 
 
Оңтүстік      х            х 
Азия 
 
Африка        х            х 
__________________________________________________________________      

Дамушы елдердiң экспорттық бағытының көп түрлiлiгiне қарамастан оның соңғы төрт түрiнiң пайда болуына әкелетiн нақты тетiгi бар. 
      Iрi трансұлттық компаниялар арзан жұмыс күшiн іздеп коммерциялық тапсырыстарды шығыс-азия елдерiне орналастырды, ал олар өз кезегiнде елдегi жұмыс күшiнiң қымбаттауына байланысты жұмыс күшi арзан болып тұрған елдерге тапсырыстарды қайта орналастырып отырды. Бұл процесте Шығыс Азияның дамушы елдерi дамыған елдердiң компанияларынан түскен коммерциялық тапсырыстар арқылы өзiнiң индустриялық әлеуетiн дамытуға мүмкiндiк алды. Өзiнiң индустриялық әлеуетiн жетiлдiре келе дамушы елдер өз тұғыр-шебiн нығайтып, экспорттың жаңа түрлерiне iлгерiледi. 
      Әлемнiң көптеген елдерi коммерциялық тапсырыстар арқылы жаңа индустрияларды негiздеу мүмкiндiгiне белгiлi жағдайларға байланысты ие болған жоқ. Басқаша айтқанда, трансұлттық компаниялар кейбiр Шығыс Азия елдерiнiң әлемдiк экономикаға кiруiне және дамыған елдердiң бай рыноктарына одан әрi қол жеткiзуiне көмектестi. 
      Бәсекелестiк жағдайларды жасау мақсатында заңнамалық база сындарлы талданатын болады және Қазақстан рыногында салауатты бәсекелестiктi орнатуға кедергi жасайтын тауарлар мен қызмет көрсету жолындағы барлық кедергiлер жойылатын болады. 
      Сауда режимiн кезең-кезеңiмен ырықтандыру сауда саясатының стратегиялық бағыты болуы тиiс. Бұл саясатты қосылған құн тiзбегiн одан әрi дамыту пайдасына шикiзат салалары кiрiстерiн бөлшектеп қайта бөлу, сондай-ақ ғылыми және инновациялық әзiрлемелерге негiзделетiн жаңа өндiрiстердi ұйымдастыру арқылы, мүмкiндiгiнше қысқа мерзiмдерде жүргiзу қажет.      

5.2. ДСҰ-ға кiру 
      ДСҰ-ға кiру Қазақстан үшiн маңызды қажеттiлiк болып табылады. 
      Қазақстанның ДСҰ-ға кiруi сыртқы сауданы жүзеге асыру және осы ұйымда қабылданған ережелерге, нормаларға, тетiктерге сәйкес тауарлар мен қызмет көрсетулер өндiрiсiнiң iшкi жағдайларын түбегейлi қайта құру есебiнен тұрақты экономикалық өсiм үшiн қолайлы жағдайлар жасауды мақсат етедi. 
      ДСҰ шеңберiнде сауда саясаты арқылы Қазақстан мынадай негiзгi мiндеттердi шешедi: 
      қазақстандық экспорттың кем қойылуын болдырмау; 
      өркениеттi халықаралық сауданың ережелерi мен қағидаттарын қабылдаушы ашық нарықтық экономикасы бар ел ретiнде халықаралық беделiн нығайту; 
      ЕурАзЭҚ және ТМД шеңберiнде өңiрлiк ықпалдасу процестерiн дамыту; 
      нақты Кеден одағы мен бiртұтас рынокты жасауды iлгерiлету. Өзара саудада арнайы қорғау, демпингке қарсы және өтем шараларын қолдануға қарсы белсендi әрекет ету; 
      экспорт операцияларын жүзеге асыру кезiнде тәуекелдер есебiнен сақтандыруды қоса алғанда, экспортты ынталандыру жөнiнде пәрмендi шараларды әзiрлеу мен iске асыру. 
      Бұл мiндеттердi ДСҰ шаралары мен тетiктерi арқылы шешу дайын өнiм экспортының өсiмiне өту кезiнде өте маңызды болады, өйткенi әлемдiк нарық аса толған әрi қатаң бәсекелестiк жағдайында дамып отыр. 
      Қазiргi уақытта Қазақстан ДСҰ-ға 144 мүше елдiң 135 елiмен сауда жасайды. ДСҰ-ға кiру Қазақстанға бiр iзге салынған ережелер мен тетiктер бойынша осы елдермен сауда жасау мүмкiндiгiн бередi. 
      ДСҰ-ға мүшелiк өнеркәсiпте қазiргi заманғы технологиялардың және өндiрiстi ұйымдастыру әдiстердiң таралуына, iшкi нарықтағы бәсекелестiктiң дамуы мен сыртқы рыноктарда қазақстандық тауарлардың бәсекелестiк қабiлетiн арттыруына, өңдеушi өнеркәсiп, әсiресе инновациялық бағыттағы кәсiпорындар аса қажет ететiн шетел инвестициялары ағымының ұлғаюына ықпал етедi. 
      Импорттың орташа өлшенген ставкасы Қазақстанда шамамен 8,6%, яғни ДСҰ (6-7%) бойынша орта өлшенген ставкасына деңгейлес. 0-ден 15%-ке дейiн ставкасы бар тауар позициялары үлесi барлық тауар позицияларының 95%-iн құрайды. Бұл тұтас алғанда iшкi нарықтың әлсiреуi қаупiн туғызбайды. 
      Қазақстан ДСҰ-ға өзiнiң негiзгi сауда серiктесi болып табылатын Ресеймен қатар кiру қажет.

6. Инвестициялық саясат      

Мемлекеттiк  инвестициялық саясаттың индустриялық-инновациялық дамуға қатысты мақсаты қаржыландыру көзiн, жеке сектордың мемлекеттiң  араласуынсыз шамасы келмейтiн салаларды  инвестицияларды қолдау мен тартудың тиiстi тетiктерiн айқындау болып  табылады. 
      Мемлекеттiк инвестициялық саясатты жүргiзу шикiзаттық емес өндiрiстердi дамыту мақсатында жеке инвестицияларды ынталандыру және мемлекеттiк инвестицияларды жүзеге асыру жөнiндегi шаралар кешенiнiң үйлесiмi болады. 
      Стратегия аясында мемлекеттiк инвестициялық саясаттың барлық мүмкiн болатын тетiктерiн пайдалану көзделiп отыр.      

6.1. Жеке инвесторлар  үшiн жағдайлар  жасау 
      Машина жасау, жеңiл, жиhаз, фармацевтика, қағаз және өнеркәсiптiң басқа да бiрқатар өңдеушi салаларын (металлургия және тамақ өнiмдерi мен сусындар саласын есепке алмағанда) дамытуға соңғы үш жылда жыл сайын 68-ден 130 млн. AҚШ доллары, ал мұнай өндiру саласында 1773-тен 2300 млн. AҚШ доллары салынды.

3-кестe  

Өнеркәсіп объектілерiнің құрылысына салынған 
инвестициялардың құрылымы

____________________________________________________________________ 
        |      1999 жыл    |      2000 жыл      |     2001 жыл 
____________________________________________________________________ 
        |млрд.|млн.  |  %  |млрд. | млн.  | %   |млрд. |млн.  | % 
        |теңге|долл  |     |теңге | теңге |     |теңге |теңге | 
____________________________________________________________________ 
Өнер.   190,7  2435,7 100,0  299,4  2505,1 100,0  440,0 3090,1 100,0 
кәсіп 
барлығы:

Тау-кен 150,8  1926,1  79,1  252,5  2112,7  84,3  355,1 2493,4  80,7 
өнді. 
рісі

оның 
ішінде

мұнай   138,8  1773,0  72,8  228,3  1910,3  76,3  330,3  2319,2 75,1 
өндіру

Өңдеушi  29,3  374,4   15,4  31,4   262,4   10,5   61,2  429,9  13,9

Оның 
iшiнде

метал.  12,2  155,4    6,4   16,7   140    5,6    34,7  243,6  7,9 
лургия

тамақ   9,5   121,5     5    6,6    54,8   2,2    8,1   56,9   1,8 
өнiм. 
дерi 
мен су. 
сындар

қалған  7,6   97,5     4     8,1    67,6   2,7    18,4  129,4  4,2 
салалар

Электро. 10,6  135,2  5,6   15,6   130,1   5,2    23,7  166,8  5,4 
энергия. 
сын, газ 
бен су 
өндiру 
және бөлу 
____________________________________________________________________ 
Ақпарат көзi: Қазақстан Республикасының Статистика жөнiндегi 
агенттiгi 
____________________________________________________________________       

Жер қойнауы  инвестициялары жеке инвестицияларда  айтарлықтай үлеске ие, олардың экономиканың басқа салаларын дамытуға мультипликативтi әсерi болар едi. Мұндай тиiмдiлiктi алу  мақсатында жер қойнауын пайдаланушылармен  келiсiмшарт жасасу кезiнде инвесторлардың кiрiстерiнiң бiр бөлiгiн iлеспе қайта  өңдеу өндiрiстерiн құру мен дамытуға салу, отандық өндiрушiлердiң жабдықтар  мен қосалқы бөлшектер жеткiзiп  беруiне тапсырыстар орналастыру  жөнiндегi мiндеттемелерiн ескертiп  айту керек. 
      Қызметтiң басым түрлерiне тiкелей отандық және шетелдiк инвестициялар ағыны өсiмiнiң есебiнен ел экономикасын теңгермелi дамытуды қамтамасыз ету үшiн Қазақстан Республикасына 2003-2005 жылдар кезеңiнде тiкелей инвестициялар тарту бағдарламасы әзiрленiп, оның негiзгi бағыттарының бiрi өңдеушi өнеркәсiптi дамыту болып табылады. 
      Алайда, өңдеушi өнеркәсiптiң, оның iшiнде инновациялық сектордың салалары жеке инвестор үшiн тартымсыз болып қалып отыр. Осыған орай өңдеушi өнеркәсiпке жеке инвестициялар тарту үшiн қолайлы инвестициялық жағдай жасау мемлекеттiң мiндетi болып табылады. 
      Жеке инвестицияларды тарту процесiн ынталандырудың экономикалық тетiктерi ретiнде инвестициялық салық преференциялары, мемлекеттiк заттай гранттар және "Инвестициялар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қызметтiң басым түрлерi кәсiпорындарының тiркелген активтерiне салымдарды жүзеге асыратын инвесторларға берiлетiн бiрқатар кепiлдiктер қолданылатын болады. Алайда Заңда көзделген преференциялар (артықшылықтар) аталған салалардың коммерциялық тартымсыздығымен салыстырғанда берiлетiн жеңiлдiктердiң сәйкес келмейтiнiн ескере отырып, индустриялық-инновациялық сектордың салаларын дамытуға тиiсiнше ықпал ететiн жағдайда емес. Осыған орай оларды фискалдық саясат шараларымен толықтыру қажет. 
      Экономикалық тетiктердiң қолданылуы ұйымдық сипаттағы iс-шаралармен толықтырылуы тиiс. Қазақстан Республикасының және оның өңiрлерiнiң инвестициялық мүмкiндiктерi туралы ақпаратты ұсыну көлемi мен сапасы инвесторлардың ел экономикасына капитал салу туралы шешiм қабылдауына айтарлықтай әсер етедi. Осыған байланысты инвестициялық мүмкiндiктермен таныстыру жөнiнде жүргiзiлетiн жұмыс аясында индустриялық-инновациялық сектор салаларын дамытуға күш салынуы тиiс. Перспективалы жобаларды iздестiру жөнiнде ықтимал инвесторларға да, жеке инвесторды қызықтыратын инвестициялық жобаларды сәйкестендiретiн әрi әзiрлейтiн кәсiпорындарға да тiкелей қызмет көрсететiн ақпараттық-консультативтiк орталықтарды тiкелей өңiрлердiң өзiнде құру жөнiнде жұмыстар ұйымдастырылатын болады. 
      Индустриялық-инновациялық дамудың iрi инвестициялық жобаларын бiрлесе iске асыруда инвесторлармен, әсiресе трансұлттық компаниялармен ақпараттық-тұсаукесер iс-шараларын өткiзуден гөрi барынша белсендi сұхбат жүргізуге көшу қажет. 
      Бұдан басқа, басым өндiрiстердiң инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында мемлекет мыналарға бағытталған шараларды қолға алады: 
      миноритарлық акционерлердiң құқықтарын қорғауды күшейту және корпоративтi басқарудың тиiмдiлiгiн арттыру; 
      кәсiпорындарды тiркеудiң оңайлатылған жүйесiн енгiзу; 
      қызмет түрлерін лицензиялаудың ашық жүйесiн құру; 
      қаржылық есептiлiктiң халықаралық стандарттарына кәсiпорындардың өтуiн жеделдету.      

6.2. Мемлекеттiк инвестициялар 
      Индустриялық-инновациялық даму саласында жүзеге асырылатын мемлекеттiк инвестициялардың көздерi республикалық және бюджет қаражаты, сондай-ақ мемлекет бақылауындағы кәсiпорындардың (дамудың мемлекеттiк қаржылық ұйымдары, ұлттық компаниялар, мемлекеттiк кәсiпорындар) қаражаты болады. 
      Бюджеттiк инвестициялар басымдықтарының арасында индустриялық-инновациялық даму үшiн зияткерлiк және инфрақұрылымдық негiз құратын салалар қалуы тиiс. Бюджеттiк инвестициялар олардың болуы жоғары технологиялы өндiрiстiң қалыптасуының маңызды қосымша шарты болатын қажеттi базалық және әлеуметтiк инфрақұрылым дамытуға бағытталып, өңiрлерде iскерлiк және инвестициялық белсендiлiктi күшейтуге ықпал ететiн болады. 
      Бюджеттiк инвестицияларды тiкелей индустриялық-инновациялық сектор салаларына жiберу негiзгi қызметi несие капиталының сыртқы және iшкi рыноктарына қаражатын тарту болып табылатын қазiргi және құрылатын дамудың мемлекеттiк қаржылық ұйымдары арқылы, сондай-ақ экономиканың басым салаларындағы инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшiн институционалдық инвесторлар қаражаттары арқылы жүзеге асырылатын болады. 
      Әр өндiрiстiң әлеуетiн айқындағаннан кейiн инвестициялық саясатты Қазақстан экономикасының шикiзаттық емес секторының барынша тар учаскесiне бағыттауға күш салу керек. Осындай жағдайда ғана өндiрушi сектормен бiрге ұзақ мерзiмдi перспективада Қазақстандық экономиканың негiзiн құрайтын бiрнеше жаңа қуатты салалар пайда болуы мүмкiн. 
      Басқаша айтқанда, мемлекеттің инвестициялық және әкiмшiлiк ресурстары шектеулi және барлық ресурстарды көптеген салаларға бөлшектеу қосылған құны жоғары, бiрақ салыстырмалы түрде алғанда, халықаралық ауқымда бәсекеге қабiлетi жоғары eмec деңгейдегi орташа дамыған бiрқатар салалардың пайда болуына әкеп соғады. 
      Индустриялық-инновациялық дамуда мемлекеттiк индустриялық саясатты жүзеге асырудың басқа құралы ұлттық компаниялар болуы тиiс. Мемлекет экономиканың стратегиялық салаларында осы компаниялардың меншiк иесi ретiндегi оларды ресурстарын шикiзаттық емес сектордың жоғарғы технологиялы өндiрiсiн дамытуға инвесторлар, сондай-ақ өнiмдi тұтынушылар ретiнде де белсендi түрде тартуы тиiс.

7. Өндiрiс факторларының  бәсекеге қабiлеттiгiн  арттыру 
шаралары      

7.1. Еңбек      

7.1.1. Еңбек ресурстары 
      Стратегияны iске асыру оны өнеркәсiптiк өндiрiстi инновациялық даму талабына сай барабар әрекет ететiн жоғарғы бiлiктi кәсiби мамандармен қамтамасыз етуге тiкелей тәуелдi. Бұл ғылыми, инженерлiк-техникалық, ғалым-конструктор мамандарға да, ұйымдастыру-басқару мамандарына (менеджерлерге) да бiрдей қатысты болады. 
      Бұл мiндеттi шешу үшiн өнеркәсiптi қарқынды дамыту және жоғарғы технологиялар жағдайындағы жұмысқа қажеттi түрлi кәсiптердiң мамандарын даярлаудың арнаулы стратегиясы әзiрленедi. 
      Стратегияда тiкелей қозғалатын басқа да маңызды әлеуметтiк-экономикалық проблема жұмыспен қамтамасыз ету болып табылады. Қосылған құны жоғары өңдеушi өнеркәсiп салаларын жеделдете дамыту, бiр жағынан жұмыспен қамтудың өсуiне және жұмыс күшiнiң салааралық қайта айналуына алып келедi, ал екiншi жағынан инновациялық даму жекеленген салаларда, әсiресе бiлiктiлiгi төмен жұмысшыларды жұмыспен қамтудың төмендеуiне әкеп соғады. 
      Соңғы проблема жұмыс күшiнiң салааралық қайта айналуы мен өңiраралық ауысуы, оны жұмылдыруды арттыру есебiнен жеңiлдейтiн болады. Бұл кадрларды, оның iшiнде жұмысшы мамандарын кәсiби даярлау және қайта даярлауды мемлекет арқылы да, өңiрлердегi еңбек рыногы мен тұрғын үй, әлеуметтiк-тұрмыстық блок, өндiрiстiк инфрақұрылымды және т.б. дамытудың жекеше жүйесi арқылы да жүзеге асыруды талап етедi. 
      Бүгiнде Қазақстанның еңбек және жұмыспен қамту рыногына Қазақстанда жұмыс iстейтiн шетел компанияларындағы шетел мамандары мен жұмысшыларының ағылып келуi айтарлықтай салмақ түсiрiп отыр. 
      Компанияларда мынадай таңдау мүмкiндiктерi бар: 
      Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген квота шеңберiнде шетел мамандарын тарту немесе; 
      сондай бiлiктiлiгi бар жергiлiктi кадрларды, бiршама төмен деңгейдегi еңбекақыға тарту. 
      Стратегияны iске асырудың екiншi кезеңiнде Қазақстан Республикасының Yкiметi шетел жұмысшы күшiн тартудың тетiктерiн жетiлдiру туралы мәселенi қарайды.      

7.1.2. Бiлiм берудi дамыту  және кадрлар даярлау 
      Сапалы адам капиталының болуы индустриялық-инновациялық стратегияны ойдағыдай iске асырудың ажырамас шарты болып табылады. 
      Бiлiм беру секторы барлық елдер экономикасының тұрақты дамуын қамтамасыз ететiн басты "отты нүктелердiң" бiрi болып отыр. 
      Ғаламдану жағдайында экономикасы дамыған елдер неғұрлым перспективалы ғалымдар мен жоғарғы бiлiктi мамандарды шоғырландыруды өзiнiң басты басым саясаты етiп алды. 
      "Ақыл-ойдың сыртқа кетуi" бұрынғы коммунистiк елдердiң экономикасын дамытуды баяулататын басты фактордың бiрi болды. Бұл ахуалды тұрақтандырмай әрi елдегi бiлiм берудiң жалпы деңгейiн көтермей, Қазақстан әлемде лайықты орын ала алмайды. 
      Қазiргi жағдайда экономикалық өсу ғылыми-техникалық прогреспен, бiрiншi кезекте, еңбек ресурстарының кәсiби сапасымен теңестiрiледi. 
      Қазақстандағы бiлiм беру жүйесi ырғақты дамитын ғаламдану мен ақпараттанудың қарқынды әлемдiк процестерiне барабар әрекет етуге қабiлеттi болуы тиiс. Бiлiм берудi реформалау және еңбек ресурстарын дайындау саласындағы нақты мемлекеттiк саясат кәсiптiк техникалық бiлiм беру және инновациялық менеджмент бөлiгiнде де қажет. 
      Осы саладағы жұмысты жүйелеу дамыған елдердiң тәжiрибесiн жұмыс берушiлермен тығыз қарым-қатынас негiзiнде жүзеге асырылатын болады. Кейбiр елдерде, мысалы Германияда бизнестiң барлық субъектiлерi жұмыс күшiне сұранысқа сәйкес жұмысшы кадрларды даярлауды және қайта даярлауды қамтамасыз ететiн ұйымдардың мүшелерi болуға мiндеттi. Мұндай ұйымдардың әр мүшесi өзiнiң жарнасын төлеуi тиiс әрi өзiне қажет жұмысшы кадрлардың кәсiптерiне өтiнiм бере алады. 
      Шетелдiк тәжiрибе көрсеткендей, инновациялық қызмет аспирантура мен докторантурада толықтырылған барабар жоғары бiлiмдi талап етедi. 
      Бiлiм беру процесiн реформалау өтпелi және кәсiптiк кадрларды даярлаудың барлық деңгейi мен бағытын қамтуы тиiс. 
      Бiлiм беру мен кәсiби мамандарды даярлау саласындағы мемлекеттiк саясат мына мiндеттердi шешуi тиiс: 
      бiлiм берудi дамыту басымдықтарының бiрi ретiнде инновациялық қызмет үшiн кадрлар даярлауды айқындау; 
      мемлекеттiң және жеке сектордың қатысуымен жұмысшы және техникалық мамандықтардың мамандарын кәсiптiк даярлау, аттестаттау және қайта даярлау мәселелерiмен айналысатын институттарды құру; 
      бiлiм берудiң барлық түрлерiнiң материалдық-техникалық және әдiстемелiк базасын ұлғайту; 
      халықаралық стандарттарға сай келетiн бiлiм беру стандарттарын әзiрлеу мен енгiзу; 
      құрылатын жаңа өндiрiстер мен басқалары үшiн жоғарғы бiлiктi мамандарды Қазақстанда құрылатын жаңа өндiрiстерiндегi жұмыс үшiн даярлау және тарту саласындағы халықаралық ынтымақтастық; 
      жоғары технологиялы өндiрiстер саласында кадрларды даярлау үшiн жаңа жоғары оқу орындарын (халықаралық тәжiрибе негiзiнде) құру немесе жұмыс iстеп тұрған жоғары оқу орындарын мамандандырылған институттарға (университеттерге) қайта бейiмдеу; 
      республикада инновациялық қызметтi дамыту үшiн: инновациялық жобалардың менеджерлерi мен сарапшылары; халықаралық маркетинг пен патент құқығы, инновациялық жобалардың ықтимал тәуекелiн бағалау және оны азайту тәсiлдерi бойынша, венчурлiк қаржыландыруды ұйымдастыру және басқалары бойынша мамандарды қажеттi мамандықтар бойынша даярлау.      

7.1.3. Денсаулық сақтауды  дамыту 
      Халықтың денсаулық жағдайы кез келген елдiң әлеуметтiк-экономикалық, мәдени және индустриялық даму деңгейiн айқындайды. 
      Денсаулық сақтау саласы халықтың әл-ауқатының тұрлаулы да тұрақты өсу тұрғысынан елдегi негiзгi және басым сала болып табылады. 
      Стратегия аясында денсаулық сақтау саласының негiзгi мiндетi өзiндiк ғылыми және инновациялық әлеуеттi құру және дамыту болып айқындалады. 
      Осыған орай деңгейлерге жету жаңа және қол жеткен деңгейлердi бекемдеу үшiн отандық және әлемдiк тәжiрибенi ескере отырып, денсаулық сақтау жүйесiн серпiндi дамыту үшiн жағдай жасау қажет. 
      Денсаулық сақтау саласындағы мемлекеттiк саясат оның мемлекеттiк медициналық-әлеуметтiк және құқықтық қолдау кешендi шараларын әзiрлеу мен жүзеге асыру денсаулық сақтау ұйымдарының материалдық-техникалық базасын нығайту сияқты дәстүрлi бағыттармен қатар, денсаулық сақтау халықтың медициналық көмекке қол жеткiзуiн арттыра түсетiн, ресурстарды сақтайтын, экономикалық тиiмдi әдiстерге баса назар аудара отырып, диагностика мен емдеудiң клиникалық хаттамасын қолдануды қоса алғанда, қазiргi заманғы медициналық технологияны енгiзуге бағдарланатын болады. 
      Денсаулық сақтау саласын дамытудың басқа бағыттары мыналар: 
      денсаулық сақтаудың қызметтерiнiң бәсекеге қабiлетiн арттыру, отандық ғалымдардың ғылыми зерттеулерiнiң негiзiнде дәрi-дәрмектер өндiрiсi дамуының басымдығын қамтамасыз ету; 
      жаңа дәрi-дәрмектер, оның iшiнде әлеуметтiк маңызы бар аурулардың алдын алу мен емдеудiң отандық әзiрлемелерiне қолдау көрсету; 
      денсаулық сақтауда қазiргi заманғы ақпараттық және инновациялық технологияларды дамыту; 
      денсаулық сақтау саласындағы халықаралық ынтымақтастықты кеңейту.      

7.2. Капитал      

7.2.1. Қаржы рыногын  дамыту      

Монетарлық  саясат 
      Монетарлық саясаттың мақсаттары экономикалық өсудiң жоғары қарқынын сақтайтын инфляцияның төменгi деңгейiн қамтамасыз ету, отандық тауар өндiрушiлерге қолайлы бәсекелестiк жағдайды және елдiң төлем теңгерiмiнiң тұрақтылығын қамтамасыз ету, банктiк проценттiк ставкаларды төмендетуiн ынталандыру арқылы банктердiң экономиканың нақты секторына кредит беруiнiң одан әрi өсуi үшiн жағдай жасау болмақ. 
      Монетарлық саясаттың негiзгi мақсаты 2003-2004 жылдары орташа жылдық инфляцияны 4-6% шегiнде ұстап тұру және оны 2005 жылға қарай 3-5%-ке дейiн, ал одан кейiнгi жылдары 2-4%-ке дейiн азайту болады. 
      Монетарлық саясаттың негiзгi құралдары РЕПО операциялары сияқты ашық рынок операциялары, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң қысқа мерзiмдi ноталарын шығару және вексельдермен қайта есептеме операциялары болады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банктi РЕПО ставкасы және вексельдер бойынша есептеу ставкасы сияқты өзiнiң ресми ставкаларының реттеушiлiк рөлiн күшейту шараларын қолдануды жалғастыра бередi әрi оларды нақты мәнiндегi әлсiз оң сипатын сақтайтын болады. Бұл ақша-кредит саясатын инфляция көрсеткiштерiн жоспарлауға көшуге дайындық үшiн база болып табылады. Инфляция көрсеткiштерiн жоспарлауға көшумен қатар жүргiзiлетiн ақша-кредит саясатына сенімді арттырып, алға қойылған мақсатқа қол жеткiзу жөнiндегi мiндеттемелердi қатаң сақтауды қамтамасыз ететiн тетiк жасалатын болады. 
      Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi төлем жүйелерi саласында микропроцессорлық карточкалар негiзiнде төлем карточкаларының ұлттық банкаралық жүйесiн енгiзуге баса назар аударатын болады. 
      Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi алдағы жылдары EуpAзЭҚ елдерiнiң орталық банктерiмен бiрлесiп ЕурАзЭҚ елдерiнiң ортақ төлем жүйесiн ұйымдастыру және қаржы рыноктары интеграциясының басқа бағыттары бойынша жұмысты жалғастыра бередi. 
      Монетарлық саясат қаржы рыногының тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру рыногын, бағалы қағаздар рыногын одан әрi дамытуға және банк жүйесiн нығайтуға, банктердiң экономиканың нақты секторына кредит беруiнiң одан әрi өсуi үшiн жағдай жасауға, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы жүйесiн жетiлдiруге жәрдемдесетiн болады. 
      Валюта қатынастарын ырықтандыру 
      Қазақстан Республикасының қолданыстағы валюталық заңнамасымен белгiленген шектеулер мен кедергiлер нарықтық қатынастар дамып келе жатқан елдердiң көпшiлiгiне тән. 
      Мiндет валюталық операциялар жүргiзу, уақыттың және халықаралық практиканың талаптарына сәйкес валюталық операцияларды реттеудiң өзге әдiстерiн қолдану кезiнде жекелеген шектеулердi кезең-кезеңмен алып тастауға келiп саяды. 
      Бағамдық саясат өңдеушi өнеркәсiп пен экспортқа бағдарланған саланы қолдауға бағытталатын болады. 
      Валюта режимiн толық ырықтандыруға 2007 жылы қол жеткiзу көзделуде. Қазақстандық тауарлар мен қызмет көрсетудiң бәсекелестiгiн арттыру мақсатында АҚШ долларымен салыстырғанда теңгенiң айырбас бағамын реттеуде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi тарапынан валюталық реттеу деңгейi бiртiндеп төмендетiлетiн болады. Қазақстанның қаржы рыногында шетелдiк банктердiң қатысуын кеңейту көзделуде. 
      Қазақстан стратегиялық тұрғыдан алғанда тауарлар мен қызмет көрсетулер, капитал экспортына бағдар ұстанған шағын, ашық экономикалы ел ретiнде қалыптасуда. 
      Экономиканың ғаламдануы жағдайында дамыған iрi рыноктар тауарлар мен қызмет көрсетулерден гөрi, инвестиция iздестiруге неғұрлым баса назар аударады. Бұл олар үшiн ұзақ мерзiмдi кiрiстердiң жаңа көздерiн ашуға мүмкiндiк бередi. Егер қазақстандық қаржы ресурстары Қытай мен Ресей сияқты iрi рыноктардың дамуына қатысатын болса, онда бұл кәсiпкерлерге табыстардың тұрақты және сенiмдi көзiне ие болуға мүмкiндiк бередi. 
      Қаржы рыногының қатысушыларын институционалдық дамыту 
      2004 жылы қаржы рыногын қадағалау жөнiндегi дербес бiрыңғай реттеушi орган құру жоспарлануда, оның қызметi аясында барлық қаржы институттарына жедел бақылау жасау және инвесторлардың құқықтары мен мүдделерiн кешендi қорғау жүзеге асырылатын болады. 
      Банк секторын дамыту 
      Банк секторын дамытудың негiзгi бағыттарының бiрi банктерден, банк қызметiнiң жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардан және микрокредиттiк ұйымдардан тұратын кредиттеу жүйесiнiң үш деңгейiн құру болып табылады. 
      Бiрiншi деңгей - банк секторын одан әрi дамыту, бұл орайда екiншi деңгейдегi банктерде корпорациялық басқару және тәуекелдердi басқару жүйесiн енгiзу, сондай-ақ ағымдағы қадағалау, оның iшiнде банк қадағалауы жөнiндегi Базель комитетiнiң Негiзгi қағидаттары мен стандарттарына сәйкес топтастырылған қадағалау әдiстерiн одан әрi жетiлдiру жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асыру көзделедi. 
      Қаржылық жағынан тұрақты шетелдiк банктер үшiн банк секторының тартымдылығын арттыру жұмысы жалғастырылатын болады. 
      Бұған қоса қызметi банк қызметтерiнiң белгiлi тiзбесiн жүргiзудi көздейтiн мамандандырылған банктер құрылатын болады. Атап айтқанда, осындай банктер құрудың тұрғын үй құрылыс жинақтары жүйесi, мамандандырылған ипотекалық банктер шеңберiнде келешегi бар. 
      Екiншi деңгей - қаржы институттарының кредиттiк серiктестiктер сияқты түрлерi дамытылатын болады, бұл орайда олардың заемшылары клиентураның негiзгi бөлiгiн құрайтын шағын және орта заемшылар бола алады. 
      Үшiншi деңгей - микрокредит берумен ғана айналысатын ұйымдардың қызметiмен тiкелей байланысты кредит беру жүйелерi. Микрокредиттiк ұйымдар кредит берудi өз капиталы, гранттар және шағын кәсiпкерлерге арналған бағдарламаға қатысушылар жарналары есебiнен жүзеге асыратын болады. 
      Сақтандыру рыногы 
      Сақтандыру секторын дамыту саласында шаруашылық жүргiзушi субъектiлер мен халықтың мүдделерiн әртүрлi қатерлерден қорғаудың тиiмдi тетігi және ұзақ мерзiмдi түрде ішкі инвестициялардың көзi ретiнде сақтандыруды белсендi пайдаланатын қазiргi заманғы ұлттық сақтандыру индустриясы қалыптастырылатын болады. Сақтандыру жүйесiнiң әлеуетi республика экономикасын тұрлаулы түрде дамыту тетiктерiнiң бiрi ретiнде пайдаланылатын болады. 
      Сақтандырудың мiндеттi түрлерi, оның iшiнде мiндеттi әлеуметтiк және медициналық сақтандыру, экологиялық сақтандыру және басқа түрлерi енгiзiлiп, оларды тиiмдi қолдану қамтамасыз етiлетiн болады. 
      Сақтандыру рыногының инфрақұрылымын дамыту және оның кәсiби қатысушыларының (сақтандыру брокерлерiнiң, актуарийлер мен уәкiлеттi аудиторлардың) қызметiн жандандыру жөнiндегi жұмыс жалғастырылатын болады. Бағалы қағаздар рыногының кәсiби қатысушыларының әртүрлi санаттарының қызметiндегi тәуекелдердi сақтандыру тиiстi дәрежеде дамиды. 
      Сақтандыру шарттары бойынша клиенттердiң мүдделерiн қорғау мақсатында сақтандырушыларға (сақтандырылғандарға, пайда алушыларға) сақтандыру төлемдерiн жүзеге асыруға кепiлдiк беретiн қор құрылды. Бiрiншi кезеңде мiндеттi сақтандырудың негiзгi түрлерi бойынша кепiлдiк берудi енгiзу, ерiктi сақтандыруды қоса алғандағы қалған барлық түрлерiне кепiлдiк берудi одан әрi кеңейту көзделуде. 
      Басымдықтардың бiрi қаржы және азаматтық нормаларға сәйкес сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын тарату кезiнде олардың кредиторларының құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау болып қала бередi. 
      Бағалы қағаздар рыногы 
      Бағалы қағаздар рыногын дамытудың 2010 жылға дейiнгі кезеңге арналған негiзгi бағыттары мыналар болады: 
      iшкi институциональдық инвесторларды дамыту; 
      бағалы қағаздардың және олардың туындыларының сапасын жақсартуды ынталандыру және қаржы құралдарының жаңа түрлерiн енгiзу; 
      инвесторлардың құқықтарын қорғауды жетiлдiру және зейнетақы мен резервтiк активтердiң сақталуын қамтамасыз ету; 
      бағалы қағаздар рыногының техникалық инфрақұрылымын дамыту; 
      бағалы қағаздар рыногының екi деңгейлi жүйесiн одан әрi дамыту. 
      Іpi институционалдық инвесторлар ретiнде ресурстардың ең көп көлемiн жинақтаған банктер ретiнде екiншi деңгейдегi банктер, сондай-ақ сақтандыру рыногының даму дәрежесiне қарай сақтандыру ұйымдары дамытылатын болады. Сақтандыру ұйымдарын дамыту шеңберiнде олардың резервтiк активтерiн рыноктық бағалау зейнетақы активтерiн бағалаумен бiрыңғай стандартқа келтiрiледi. 
      Бағалы қағаздар портфелiн ұстап отырған брокерлiк және дилерлiк ұйымдарды және құнды қағаздар рыногының басқа да кәсiби қатысушыларын дамыту 2004 жылдан бастап олардың капиталдану деңгейiн жоғарылату арқылы жетiлдiрiлетiн болады. 
      Қазақстандық акциялар мен облигациялардың инвестициялық тартымдылығын арттыру маңызды мiндет болып табылады, мұның аясында корпорациялық басқару нормаларының сақталуына, ұсақ акционерлердiң құқығы мен мүдделерiн қорғаудың қағидаттарын, акционерлiк қоғамдардағы төлем тәртiбiн және акционерлiк қоғам қызметiнiң ашықтығын нығайтуға, салық заңнамасының бағалы қағаздар бойынша кiрiске салық салу бөлiгiнде жетiлдiруге назар аударылатын болады.      

7.2.2. Фискалдық саясат 
      Экономиканың жедел даму процесi кәсiпорындар мен ұйымдардың жұмыс iстеуi үшiн ынталандыру жағдайларын жасаумен ұштасады. Бұл белгiлi бiр деңгейде салық режимiнiң жетiлдiрiлуiмен байланысты. 
      Жандану саясатынан экономикалық дамудың тұрақты жоғарғы қарқыны стратегиясына көшу алынатын кiрiстi мемлекеттiң халықтың және кәсiпорындардың арасында қайта бөлу процесiн реттеу тетiктерiн жетiлдiрудi қажет етедi. Бұл проблеманы шешудiң өзектiлiгi экономикалық өсiмнiң негiзiн шикiзаттарды өндiру және бастапқы қайта өңдеумен айналысатын салалар құрайтынында болып отыр. Бұл салалардың өнiмдерi елдiң өнеркәсiп өндiрiсi мен экспорты көлемiнiң 70%-iнен астамын иеленедi. 
      Бұдан басқа, экономиканың басқа салаларының, тауарлар мен қызмет көрсетулерiнiң iшкi өндiрiсiнiң жартысынан астамы шикiзат секторы кәсiпорындарының тауарлар мен қызмет көрсетулерге деген қажеттiгiн қамтамасыз етедi. Бұл Қазақстан экономикасының тұрлаулы түрде дамуына керi әсерiн тигiзедi, өйткенi мұнайдың, металдар мен астықтың әлемдiк бағаларының күрт құлдырауы елдiң көптеген кәсiпорындарының жұмысының бұзылуына әсер етiп, мемлекеттiк бюджетке кiрiстердiң түсiмiн айтарлықтай қысқаруына ықпал етедi. 
      Республика экономикасының негiзгi экспорттық тұрғыдағы әлемдiк бағалар конъюнктурасына тәуелдiлiгiн азайту үшiн қосылған құнның үлесi жоғары өнiмдер өндiрiсiн дамытуды ынталандыратын жағдайлар жасау қажет. Бұл мақсатта орта мерзiмдi кезеңде қосылған құны жоғарғы меншiктi өндiрiс өнiмдерiн өткiзетiн кәсiпорындар үшiн корпоративтi табыс салығы мен қосылған құн салығы бойынша салық салудың жекеленген тәртiбiн енгiзу қажет. 
      Инновациялық белсендiлiктi дамыту және инновациялық түрдегi экономикаға өту республикадағы тұрақты экономикалық дамуды қамтамасыз етудiң тәсiлдерiнiң бiрi болып табылады. Алайда, практикада бұл мiндеттердi жүзеге асыру инновациялық инфрақұрылымның, инновациялық белсендiлiктi ынталандырудың iске қосылған тетiктерiнiң әлсiздiгiнен, инновациялық қызметтiң мамандандырылған субъектiлерiнiң мүлдем болмай отырғандығынан күрделене түceді. 
      Экономиканың шикiзаттық емес саласына инвестицияларды жеделдете тартуға ықпал ететiн ұйымдық нысандардың бiрi еркiн кеден аймағының айрықша режимi бар арнайы экономикалық аймақтарын (бұдан әрi - AЭA) құру болып табылады. 
      АЭА-ны дамыту үшiн түрлi жоғары технологиялық қызмет түрлерiн (ақпараттық технологиялар, биотехнологиялар, ядролық технологиялар, радиоэлектроника, байланыс және т.б.) ынталандыратын экономикалық қолайлы жағдай жасау қажет. АЭА-ның инновациялық әзiрлемелердi игеруi кезеңiнде олардың есептелген корпоративтi табыс салығын азайту, мүлiк салығын және жep салығын төлеуден босату заңнамамен айқындалады деп көзделуде. 
      Сонымен бiрге, айрықша режимнiң белгiлi бiр шектеулi аумақ шеңберiнде қолданылуы экономиканың барлық салалары мен өңiрлердi тең әрi тиiмдi дамыту мiндетiн толық көлемде iске асыруға мүмкiндiк бермейдi. 
      Бұл үшiн ғылыми және инновациялық қызметтi салықтық ынталандыру жөнiнде қосымша ұсыныстар қарастырылады. 
      Салық салудың жеңiлдiк режимiн енгiзумен қатар инновациялық қызметтi мемлекеттiк қолдау ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды құру және дамыту процестерiн қаржыландыру түрiнде жүзеге асырылуы тиiс. 
      Бұдан басқа, Қазақстан Республикасының инвестицияларды мемлекеттiк қолдау жөнiндегi заңнамасында ескiрген тiркелген активтердi жаңартуды ынталандыру, ғылымды көп қажетсiнетiн және жоғары технологиялы жаңа өндiрiстерге инвестициялар тартудың негiзгi бағыттарының бiрi болып табылады. 
      Негiзгi қорларды жаңартуды ынталандыру салық төлеушiлердiң жиынтық жылдық табысынан қосымша шегерiмдерге, қайта енгiзiлген тiркелген активтер бойынша мүлiкке салық төлеуден және нақты инвестициялық немесе инновациялық жобаны iске асыру үшiн алынған және пайдаланылатын телiмдерге жер салығын төлеуден босату құқығы түрiнде инвестициялық салық преференцияларын беру арқылы жүргiзiледi. 
      Сонымен қатар өнiмдiлiктi төмендетуге, материалдық-энергия қажетiн жоғарылатуға және тиiсiнше отандық өнiмдердiң бәсекелестiк қабiлетiн төмендетуге алып келетiн негiзгi қорлардың моральдық және табиғи тозуы проблемасы сақталып қалып отыр. Қазiргi уақытта республикада негiзгi құралдардың тозу дәрежесi экономикалық қызмет салаларына байланысты 50-75 % құрайды. 
      Негiзгi қорлардың жай-күйiн жан-жақты тексеру негiзiнде оларды тозу нормаларын қайта байқау мүмкiндiгiн жаңартуды ынталандырудың бiрi ретiнде қарастыру қажет. 
      Аталған жеңiлдiктер экономиканың басым салаларындағы iскерлiк белсендiлiктi ынталандыруға, тiркелген активтердi жаңартуға бағытталған және салық салудың әдiл қағидатын бұзбайды.       

7.3. Технологиялар      

7.3.1. Ғылымды дамыту 
      Ғылыми әзiрлемелердiң қажет болмауы, соның салдарынан өнеркәсіптегi инновациялық белсендiлiктiң деңгейiнiң төмендiгi өндiрiс факторларының өнiмдiлiгiн жоғарылату, нақ ғылыми-техникалық және инновациялық прогресс есебiнен мүмкiн бола тұра, экономиканы реформалаудағы ғылым рөлiнiң жете бағаланбауынан туындап отыр. 
      Дамыған индустриялық елдермен салыстырғанда Қазақстандағы ғылымның дамуының қағидатты ерекшелiктерi бар. Дамыған елдерде iргелi және қолданбалы зерттеулердi қаржыландырудың жыл сайын ұлғаюы, ғылымның жеке сектормен ықпалдасуын ынталандыру есебiнен жаңа жетiстiктердi жеделдете игеру, ғылымның корпоративтi секторын құруға және дамытуға жан-жақты жәрдемдесу, маңызды экономикалық және әлеуметтiк мiндеттердi шешуге ғылыми-техникалық әлеуеттi бағдарлау байқалып отыр. Атап айтқанда, 2000 жылы ғылыми зерттеулер мен әзiрлемелерге арналған мемлекеттiң шығыстары: АҚШ-та 246,2 млрд. долларды (IЖӨ-нiң 2,9 %), Жапонияда 94,2 млрд. долларды (IЖӨ-нiң 3,0%), Германияда 45,8 млрд. долларды (IЖӨ-нiң 2,35%), Францияда 28,0 млрд. долларды (IЖӨ-нiң 2,25 %), Швецияда 7,6 млрд. долларды (IЖӨ-нiң 4,0 %) құраған. Еуроодақ өз мүшелерiне ғылымға арналған салымдар деңгейiнІЖӨ-нің 2,5 %-iне дейiн жеткiзудi ұсынып отырғанын атап өту керек. 
      Қазақстанда соңғы бес жылда ғылымды қаржыландыру көлемi IЖӨ-нiң 0,2 %-iн құрап отыр, бұл жеткiлiксiз болып табылады. Қазақстанның стратегиялық мүдделерiн көздей отырып, 2010 жылға ғылымды қаржыландыруды IЖӨ-нiң 2 % және 2015 жылы 2,5-3 % деңгейiне дейiн жеткiзуге кезең-кезеңмен өтудi жүзеге асыру қажет. 
      Бiрқатар ғылыми тақырыптарды қаржыландырудың жеткiлiксiз болуы мен тоқтатылуы жас ғылыми кадрлардың ғылым саласынан кетуiне, ғылымның материалдық-техникалық базасының моральдық және табиғи тозуына әкелдi. 
      Ғылымды реформалаудың мемлекеттiк саясатын басымдықпен жүргiзу қажет. 
      Ғылымды дамыту саласындағы мемлекеттiк саясаттың басты бағыттары: 
      әлеуметтік-экономикалық дамудың негізгі стратегиялық басымдықтарының бiрi ретiнде ғылымды айқындау; 
      жоғары технологиялар өнiмiнiң экспортына бағдарланған ғылымды көп қажетсiнетiн әрi ресурстарды үнемдейтiн және экологиялық таза өндiрiстi құруға бағытталған зерттеулердi дамыту; 
      ғылыми жетiстiктердi нақты iске асыруға ықпал ететiн тетiктер мен ынталандыру жүйесiн құру; 
      жаңа жетiстiктердi экономиканың қабылдауын жан-жақты ынталандыру (сұранысты ынталандыру) және оларды отандық ғылыми-техникалық әлеуеттiң пайдалануы үшiн жағдайлар жасау (ұсыныстарды ынталандыру); 
      ғылыми зерттеулер жүргiзу үшiн материалдық базаны нығайту; 
      кадр әлеуетiн сақтау мен дамыту, ғылыми-технологиялық дамудың басым бағыттары бойынша жоғары бiлiктi ғылыми кадрларды даярлау мен аттестаттау; 
      ғылыми зерттеулердiң тиiмдiлiгi мен сапасын жоғарылату үшiн ғылыми ұйымдарды аттестаттау және тiркеу жүйесiн дамыту; 
      ғылымның мемлекеттiк емес секторын қалыптастыру мен дамыту, оны қолдаудың мемлекеттiк тетiктерiн жасау; 
      талантты жас ғалымдарды қолдау; 
      мамандарды әлемнiң ең үздiк ғылыми орталықтарында тағылымдамадан өткiзу; 
      грант негiзiнде ғылыми зерттеулердi қаржыландыру тетiктерiн жасау мен жетiлдiру; 
      қазақстандық ғылымның халықаралық ғылыми-технологиялық қауымдастыққа интеграциялануын қамтамасыз ету. 
      Ұсынылған шараларды iске асыру индустриялық-инновациялық саясатты барабар ғылыми қамтамасыз етудi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi.      

7.3.2. Ғылыми-техникалық  және инновациялық  саясат 
      Экономикалық қатынастардың жалпы жүйесiнде инновациялық қызметтiң түпкi нәтижелерi - өндiрiс тиiмдiлiгiн арттыру, еңбек өнiмдiлiгi мен капиталдың өсуi, жоғары технологиялы өнiм көлемi - елдiң экономикалық қуатын айқындайтын болғандықтан, оған басты рөл берiледi. 
      Дамыған индустриялы елдерде технологиялардан, құрал-жабдықтардан, кадрлар даярлаудан, өндiрiстердi ұйымдастырудан көрiнiс табатын жаңа iлiмдер үлесiне ІЖӨ өсiмiнiң 80-нен 95 %-iне дейiн келедi. Бұл елдерде жаңа технологияларды енгiзу нарықтық бәсекелестiктiң өзектi факторы, өндiрiс тиiмдiлiгiн арттырудың және тауарлар мен қызметтер сапасын жақсартудың негiзгi құралы болып отыр. 
      Қазiргi уақытта ғылымды көп қажетсiнетiн отандық өндiрiстi дамыту, бәсекеге қабiлеттi өнiмдердi алуға бағдарланған жаңа ақпараттық технологияларды әзiрлеу мен игеру және республиканың өнеркәсiп пен ғылыми-техникадағы әлеуетiн сақтау мен дамыту есебiнен ұлттық экономикалық қауiпсiздiк мүдделерiн қамтамасыз ету Қазақстан экономикасының өзектi стратегиялық мiндеттерi болып табылады. 
      Қазақстанның ғылыми-технологиялық саясаты инновациялық процестердi жандандыруға, жаңа технологиялық құрылымдарды енгiзуге, өңдеушi өнеркәсiптегi жаңа қайта бөлiстердi игеруге, ұлттық ғылыми-техникалық әлеуеттi жандандыруға, ғылым мен өндiрiс арасындағы алшақтықты еңсеруге, индустриялық қызметтi ынталандыруға, озық шетел технологиясының нақты трансфертi мен халықаралық стандарттарды енгiзудi қамтамасыз етуге бағытталуы керек. 
      Ғылыми техникалық салада кәсiпкерлiк секторды қалыптастырмай инновациялық қызметтi дамыту мүмкiн емес. Соңғы жылдар iшiнде өнеркәсiп өндiрiсi көлемiнде және жұмыспен қамтылу санында шағын бизнес секторының үлесi өзгерiссiз қалып отыр және тиiсiнше 2,8-3,2% және 12,4-14,0%-тi құрап отыр, бұл индустриясы дамыған елдердегiден бiрнеше есе аз. 
      Шағын инновациялық кәсiпкерлiктiң дамуы тежелуiнiң негiзгi себебi шағын кәсiпорындардың әдетте, iрi кәсiпорындармен салыстырғанда бәсекеге қабiлеттi өнiмдер шығара алмауында болып отыр. 
      Шағын кәсiпкерлiктi iрi кәсiпорындармен бiрiктiру (кооперациялау) мақсатында табиғи монополия субъектiлерiнiң негізгi қызметiне қатыссыз қызметтер көрсету жөнiндегi функцияларын шағын бизнес субъектiлерiнiң бәсекелестiк ортасына беру тетiгiн әзiрлеу қажет. Бұдан өзге, шағын бизнесте инновациялық және ғылымды көп қажетсiнетiн өндiрiстердi, оның iшiнде лизинг бойынша құрал-жабдықтар мен технологияларды сатып алу және шағын және iрi бизнестiң франчайзингтiк қатынастарының кең таралуы есебiнен дамыту үшiн жағдай жасау керек. 
      Қазақстандық өндiрушiлерге ғылыми әзiрлемелердi рыноктық тауар деңгейiне жеткiзу тәжiрибесi жетпейдi, менеджмент, маркетинг және талдау саласындағы жоғары бiлiктi мамандар жеткiлiксiз. Осыған байланысты қазақстандық мамандарды жетекшi шетелдiк ғылыми-зерттеу институттары мен компанияларына тағылымдамаға жiберу және отандық кадрлар даярлау үшiн республикаға жоғары бiлiктi шетел мамандарын тарту тәжiрибеге енгiзiлетiн болады. 
      Қазақстандағы ғылымның қазiргi таңдағы жағдайы аяқталған ғылыми әзiрлемелер мен қажетсiз өндiрiстер санының көптiгiмен сипатталады. Бұл айтарлықтай үлкен әлеует және оны пайдалану инновациялық қызметтi дамытудың негiзгi мiндеттерiнiң бiрi болуы тиiс. 
      Зияткерлiк меншiктi пайдалану мен құқықтарын қорғау инновациялық қызметтi дамытудың маңызды факторы болып табылады. Құқықтық қатынас субъектiлерiнiң құқықтары мен мүдделерiнiң теңдестiру есебiнен зияткерлiк меншiктiң тиiмдi шаруашылық айналымы зияткерлiк меншiк жемiсiне сұраныс пен ұсыныс бiрлiгiн, ғылыми-техникалық зерттеулердi дамытуды, оларды өнеркәсiпте iске асыруды, бәсекеге қабiлеттi жаңа тауарлар мен қызмет көрсету өндiрiсi мен тұтынуды қамтамасыз ете алады. 
      Инновациялық дамудың базалық моделi негiзiнде iшкi (өcipу) және сыртқы (трансферт) инновация көздерiнiң арасындағы қатынас жатыр. Инновацияларды өсiру стратегиясы iргелi және қолданбалы жеке зерттеулерге негiзделген өзiндiк технологияларын белсендi жетiлдiретiн алдыңғы қатардағы елдерге (АҚШ, ГФР, Англия, Жапония) тән. Технологиялардың трансфертi стратегиясы iргелi және қолданбалы жеке әзiрлемелерi жоқ және бұл мақсаттарға арналған ресурстары шектеулi елдерде де iске асырылады. 
      Сонымен, ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет саласындағы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағыттары: 
      мемлекеттiң қатысуымен маманданған венчурлiк қорлар құру және венчурлiк капиталды ғылыми-техникалық және инновациялық салаға тарту; 
      инновациялық қызмет субъектiлерiн мемлекеттiк қолдау нысандары мен әдiстерiн әзiрлеу; 
      инновациялық қызметтiң мемлекеттiк, салааралық, салалық және өңiрлiк сипаттағы маманданған субъектiлерiн құру енетiн инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру; 
      инновациялық сала үшiн кадрлар даярлау және қайта даярлау; 
      өнеркәсiптiң базалық салаларында жаңа технологиялық құрылым қалыптacтыру; 
      технологиялардың өркениеттi рыногы үшiн жағдайлар жасау, яғни авторлық құқықты, патенттер мен сауда белгiлерiн қорғау саласындағы барлық халықаралық конвенцияларды тану арқылы шетел технологиясының трансфертiн ынталандыру; 
      отандық кәсiпорындардың үздiк әлемдiк тәжiрибеге сәйкес сапа стандарттарына өтуiн жандандыру; 
      халықаралық донор ұйымдардың, мүдделi қаржы-кредит және шаруашылық құрылымдарының гранттарын тарту болып табылу тиiс.      

7.3.3. Стандарттау және  сертификаттау саласындағы  саясат 
      Стратегияны iске асыру стандарттау, метрология және сертификаттау саласындағы бiрыңғай талаптарды белгiлейтiн халықаралық сауда жүйесiне Қазақстанның кiрiгуi арқылы жүзеге асырылады. 
      Стандарттау мен сертификаттаудың мемлекеттiк жүйелерiн жетiлдiру әрi оларды еуропалық және басқа да халықаралық талаптарға сәйкес 2010 жылға қарай сәйкес келтiру: 
      техникалық реттеудiң, техникалық регламенттеудiң жүйелерiн құру мен қалыптастыру және мiндеттi стандарттаудан ерiктi түрiне өту; 
      жаңа техникалық комитеттердi, оның iшiнде кәсiпорындар салаларында халықаралық деңгейде стандарттау және метрология қызметiн құру, стандарттау, метрология және сертификаттау бойынша уәкiлеттi органның құрылымын нығайту мен жетiлдiру; 
      стандарттау, метрология және сертификаттау мәселелерi бойынша ДСҰ-мен өзара iс-қимыл жөнiндегi ақпараттық орталықты дамыту; 
      ИСО халықаралық стандарттарының сериялары 9000 және 14000 талаптарына сәйкес келетiн сапа және экологиялық менеджментi жүйелерiн әзiрлеу мен республика кәсiпорындарында енгiзу; 
      Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң "Сапа саласындағы жетiстiктерi үшiн" және "Қазақстанның үздiк тауарлары" сыйлығына конкурстар өткiзу арқылы отандық кәсiпорындарды ынталандыру жөнiнде мемлекеттiк саясатты жүргiзу; 
      аккредиттеу жөнiндегi органның Қазақстанды халықаралық деңгейде тану жөніндегі жұмыс жүргiзу; 
      халықаралық тәжiрибенi ескере отырып, өнiм сапасына мемлекеттiк қадағалау жүргiзудi жетiлдiру көзделедi. 
      2007 жылға дейiнгi кезеңде қаржы жүйесi саласында халықаралық стандарттарға өту жүзеге асырылуы қажет, бiлiм беру, әлеуметтiк сала, денсаулық сақтау, туризм сияқты және басқа да салаларда - олардың даму бағдарламаларына сәйкес жүзеге асырылады. 
      Стандарттау саласындағы халықаралық ынтымақтастықты кеңейту: 
      халықаралық, өңірлік және ұлттық ұйымдармен ынтымақтастықты жандандыруды; 
      2010 жылға дейiн Метрика конвенциясына, Халықаралық электротехникалық комиссияға (XЭK), Сынақ зертханаларын аккредиттеу жөнiндегi халықаралық қауымдастыққа (ILAC), аккредиттеу жөнiндегi халықаралық форумға (ІAF) кiрудi; 
      Халықаралық ұйымдардың техникалық комитеттерiнiң, бiрiншi кезекте ИСО, ХЭК жұмысына; стандарттау, метрология және сертификаттау жөнiндегi халықаралық ұйымдардың басшы органдарында, соның iшiнде ИСО хатшылығында Қазақстан өкiлдерiнiң қатысуын қамтамасыз етудi көздейдi. 
      Аталған iс-шараларды iске асыру қазақстандық өнiмдердiң iшкi және сыртқы рыноктарда сапасы мен бәсекеге қабiлетiн арттыруға, республиканың экономикалық әлеуетiн көтеруге ықпал етедi.      

7.4. Инфрақұрылым 
      Өнеркәсiп пен экономиканың басқа да салаларының бәсекеге қабiлеттi көп жағдайда өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылым жағдайына тәуелдi. 
      Ақпарат, телекоммуникация және көлiк инфрақұрылымының барабар сапасы болмайынша тиiмдi экономикалық даму мүмкiн емес. Инфрақұрылымның осы элементтерiнiң әлемдiк деңгейге сәйкестiгiнiң өзi-ақ қазiргi заманғы әлемдегi елдiң бәсекелестiк қабiлетiнiң маңызды факторы болып табылады. Ғаламданудың үдей түсуi мен ғаламдық бәсекелестiктiң күшейе түсуi жағдайында шаруашылық субъектiлердiң әлемдiк рыноктың тегеурiнiне дер кезiнде әрi пәрмендi жауап әрекетi қабiлетi iскерлiк табыстың негiзi болып табылады. 
      Елде дамыған ақпараттық-телекоммуникациялық инфрақұрылымның болуы ұлттық экономиканың өсуiнiң, қоғамның iскерлiк және зияткерлiк белсендiлiгiнiң артуының басты факторларының бiрi болып табылады, ол халықаралық қоғамдастықтағы елдiң беделiн айғақтайды. Бүгiнгi күнi бизнестiң бiрде-бiр түрi өздерiнiң құрылымдық бөлiмшелерi арасында да, сондай-ақ сыртқы әлеммен де байланыстың сапалы жүйесi болмайынша дами алмайды. 
      Көлiк-коммуникация кешенi салаларын дамыту оларды дамытудың бағдарламаларына сәйкес жүзеге асырылуы тиiс.      

7.4.1. Электр энергетикасы  саясаты 
      Электр энергетикасында өткiзiлген реформалардың нәтижесiнде тұтытынушылардың электр энергиясын жеткiзушiлердi еркiн таңдауы, субъектiлердiң электр желiлерiне еркiн және кем қойылмай қол жеткiзуiне негiзделген электр энергиясы мен қуаттың бәсекелес көтерме рыногы ойдағыдай жұмыс істеуде. 
      Электр энергетикасын одан әрi реформалау рыноктағы өзгерiстердi тереңдетуге, электр қуатының биржа саудасын жасау мен дамытуға, электр қуаты саласындағы қызмет көрсетулер арнасын кеңейтуге бағытталады. 
      Өткiзiлетiн реформаларды қолдау мен саланың одан әрi дамуы үшiн, қуатты өндiретiн және тасымалдайтын кәсiпорындардың құрал-жабдықтарын жаңарту үшiн инвестициялардың өсуiн қамтамасыз ету қажет. 
      Электр желiлерi компаниялары үшiн инвестицияларды тартуды ынталандыру мақсатында табиғи монополия субъектiлерiнiң орташа кезеңдегi мерзiмге қызмет көрсетулерiне, инвестициялардың қорғалуы мен нормативтерден тыс шығындарды қысқартуға олардың бағытталуын қамтамасыз ету үшiн жағдай жасауға мүмкiндiк беретiн жаңадан прогрессивтi тәсiлдерiн енгiзу қажет. Тарифтердi белгiлеудiң жаңа тәсiлдерiн iске асыру тарифтердiң өсуiне әкеледi, осыған байланысты, халықтың табысы аз бөлiгiн қолдау шараларын бiр мезгiлде қолдану қажет. 
      Бұдан өзге, электр қуатын тарату көлемiнiң өсуiнiң негiзгi өлшемiнiң бiрi болып табылатын электр энергиясын тарату жөнiндегi қызметтерiне белгiленген тарифтерге азайту коэффициенттерiн беру арқылы тарифтердi белгiлеудiң икемдi әдiстерiн енгiзу қажет. 
      Азайту коэффициенттерiн енгiзу отандық тауар өндiрушiлер мен республиканың экспортқа бағытталған кәсiпорындары өнiмiнiң бәсекеге қабiлетiн қолдауға мүмкiндiк бередi. 
      Электр және жылу энергиясына тарифтердi реттеу саясатын жүргiзу кезiнде мынадай факторлар ескерiлетiн болады: 
      электр энергиясының төмен тарифтерi экономиканың маңызды мiндеттерiнiң бiрi - дамыған елдерден 3-4 есе жоғары болып тұрған өнiмнiң энергияны қажетсiнуiн азайтуға ықпал етпейдi. Арзан ресурстарды ешкiм үнемдемейді; 
      бүгiн бюджет бiр жағынан төмен тарифтер есебiнен табиғи монополистердiң қызмет көрсетулерiне бюджеттiк ұйымдардың жұмсайтын шығыстарын арзандатудан пайда тауып отырғанын, сонымен қатар ол салықтарды толығымен алмайтынын талдау көрсетiп отыр. 
      Сол себептен, электр қуатына тарифтердi едәуiр көтеру қажет. Бұл қадам кәсiпорындарды өнiмгe энергияның жұмсалуын төмендету жолымен жүруге мәжбүрлейдi, оларды жаңартылуына қозғау болады. 
      Тарифтердiң өсуi бiрқатар тұтыну тауарларының бағаларын және тұрғын-үй коммуналдық қызмет көрсетулерге тарифтердiң өсуiне, халықтың соған орай шығыстарының өсуiне әкелетiнi сөзсiз. Сондықтан халықтың табысы төмен бөлiгiн қолдау шараларын бiр мезгiлде қолдану қажеттiлiгi туындайды. Мұны күнкөрiстiң төменгi деңгейiн, ең төменгi жалақы мен зейнетақыны көтеру арқылы немесе халықтың ең кедей бөлiгiне атаулы қаржылай көмек көрсету арқылы жасауға болады. 
      Сонымен, табиғи монополистердiң қызмет көрсетулерiне, атап айтқанда электр қуатына тарифтердiң өсуi табиғи монополистердiң ғана емес, бүкiл ұлттық экономика тұрғысынан алғанда болмай қоймайды әрi өзiн-өзi ақтайды. Осымен бiр мезгiлде бұл компаниялардың өндiрiс шығындарының құрамы мен көлемiнiң негiздiлiгiне де мониторинг қажет.      

7.4.2. Ақпараттық саясат 
      Ақпараттық технологиялар (AT) саласындағы негiзгi мiндет ашық жүйелердiң тұжырымдамасы негiзiнде әлемдiк қоғамдастық іске асыратын ғаламдық ақпараттық инфрақұрылымның бiр бөлiгi (Global Information Infrastructure - GІІ) ретiнде ҰАИ-ды (ұлттық ақпараттық инфрақұрылым) бiртiндеп дамыту, сондай-ақ бағдарламалық өнiмдердi және софт-технологияларды дамытуды ынталандыру болып табылады. 
      АТ-ны дамыту кезiнде компьютер жабдықтарына бағаның төмендетiлуiне орай негiзгi пайда компьютер жабдығының өндiрiсiнде емес, пайдаланушылар шығындарының тұрақты өсiмi болатын - бағдарламалық құралдар, қызметтер мен консультациялар секторында шоғырланатынын ескеру қажет. 
      АТ саласындағы қызметтерге ғаламдық сұраным болжаммен 1997 жылғы 327 млрд. AҚШ долларына қарағанда 2008 жылға қарай 1 трлн. АҚШ долларына жетедi. Қазақстанда қолдануға болатын АТ секторы экономиканың аса маңызды салаларында нығаюы тиiс. Бұлай болмаған жағдайда осы саланың өнiмi импорттың маңызды бөлiгi болып қала беруi мүмкiн. Бұдан басқа, тұтас алғанда ұлттық экономика салаларында сапалы өзгерiстердiң қозғаушысы бола отырып, АТ елдiң телекоммуникацияларын дамытуда айқындаушы рөл атқарады. 
      АТ саласындағы мемлекеттiк саясат: 
      ҰАИ-ды дамытуға ықпал ететiн ашық және тұрақты нормативтiк-құқықтық базалар мен стандарттарды жасауға; 
      халықтың, шаруашылық субъектiлерiнiң, қоғамдық ұйымдардың және Қазақстан Республикасының мемлекеттiк басқару органдарының, ҰАИ-ға жан-жақты қол жеткiзуiн қамтамасыз етуге; 
      мемлекеттiк органдар порталдарын жасауды, мемлекеттiк деректер базасы мен құжат айналымы рәсiмдерiн қоса алғанда, "электрондық үкiметтi" әзiрлеп, енгiзуге; 
      ақпараттандырудың мемлекеттiк құралдары мен жүйелерiн стандарттауға, сәйкестендiруге және сертификаттауға; 
      iшкi және сыртқы әлемдiк рыноктардың жаңа мүмкiндiктерiн барынша пайдалануға мүмкiндiк беретiн электрондық сауда-саттықты толық ауқымда енгiзуге жәрдемдесуге; 
      мемлекеттiк сатып алу саласында электрондық аукциондар мен тендерлер тетiгiн енгiзуге; 
      халықтың бiлiм деңгейiн электрондық оқу мекемелерi мен кiтапханаларды құруды қолдау есебiнен көтеруге; 
      бағдарламалық құралдар мен софт-технологиялардың ұлттық индустриясын дамытуды жан-жақты қолдауға бағытталуы тиiс.      

7.4.3. Телекоммуникацияларды  дамыту 
      Өскелең әрi перспективалы салалардың бiрi ретiнде телекоммуникациялар саласында индустриялық-инновациялық саясат отандық бизнес пен халықтың барынша қол жеткiзуiне және неғұрлым алдыңғы қатардағы байланыс құралдарының дамуына жәрдемдесуге бағытталуы тиiс. 
      Қазақстан әлемде болып жатқан телекоммуникациялар өзгерiстерiнен тыс қала алмайды. Қазiргi кезеңде әлемде жаңа телекоммуникациялық технологияларды: мобильдi телефондар үшiн жаңа, көп дүркiндi кеңейтiлген мүмкiндiктер беретiн кең диапазонды байланыстары сияқты, Интернет пен мәлiметтер беру, сондай-ақ мобильдi телефондардың үшiншi буын технологиясын жеделдете дамыту мен енгiзу жүрiп жатыр. 
      Қазiргi кезде қазақстандық телекоммуникациялық компаниялар шетелдiк және халықаралық спутник компанияларынан спутник ресурстарын жалға алуға мәжбүр. Сондықтан елдiң күллi аумағында теледидар хабарларын тapaтy үшiн жағдай жасауға, шалғай және аз қоныстанған аудандармен байланыс мүмкiндiгiн жасауға, байланыс арналарының қуаттылығын әртараптандыру мен кеңейтуге көмектесетiн ғарыштық байланыс әлеуетiн пайдалану қажет. 
      Сондай-ақ жер үстi телефон желiлерiн цифрлауды және жылдам дамытуды, талшықтық оптикалық байланыс желiсiнiң құрылысын жалғастыру қажет. Ұлттық телекоммуникациялық желiнiң тиiмдiлiгiн арттыру бәсекелестiктi ынталандыру мен сектордың нарықтық толығымен жағдайға өтуiне жәрдемдесетiн болады.      

7.4.4. Көлiктi дамыту 
      Көлiк саласындағы басты мiндет көлiк инфрақұрылымы дамыту факторын шектейтiн жағдайларды болдырмау мақсатында елдiң жедел экономикалық дамуына сәйкес жүктер мен жолаушылар ағынын кеңейту мен жетiлдiрудi қамтамасыз ету болып табылады. Елдiң көлiк әлеуетiн барынша дамыту басқа да маңызды мiндет болып табылады. 
      Қазақстанның аумағы арқылы транзиттiк тасымалдауларды дамытудың басты артықшылығы - бұл арақашықтықты айтарлықтай қысқарту. Тасымалдаудың ең жақсы жағдайларында теңiз жолымен жүктердi жеткiзу мерзiмi Берлиннен қытай порты Ляньюнгаға дейiн 20 күндi құрайды, ал темiр жол бұл уақытты 11 тәулiкке дейiн қысқартады, тасымалдау арақашықтығын екi eceгe азайтады. 
      Экономикалық процестердiң ғаламдануы барлық мемлекеттердiң, субъектiлердiң әлемдiк көлiк коммуникацияларына қол жеткiзуiн қамтамасыз ету, ел арасындағы өзара тиiмдi сауда үшiн халықаралық көлiк дәлiздерiн ұйымдастыру қажеттiгiн негiздейдi. Қазақстанның тасымалдың қалыптасқан әрi түзiлген жүйесiне өзiндiк орны бар буын ретiнде кiру айрықша маңызды. 
      Қазақстан арқылы өтетiн халықаралық көлiк дәлiздерi желiсiн дамытудың қазiргi тұжырымдамасы үш басым бағытқа негiзделедi: 
      Ресей, Еуропа және Балтық елдерi; 
      Қытай, Жапония және Оңтүстiк-Шығыс Азия елдерi; 
      Орта Азия және Кавказ, Иран және Түркия республикалары. 
      Әрбiр аталған бағыттың жер үстi және су магистралi кешенiн қамтитын қалыптасқан халықаралық көлiк дәлiздерi бар. Олар қазiргi заманғы техникамен жарақталған және халықаралық транзиттiк тасымалдаулардың шоғырлануына арналған. 
      Қазақстанның аумағы арқылы 6 темiр жол, 6 автомобиль және 72 әуе дәлiздерi өтедi. Елдi Тынық мұхит жағалауынан бастау алып, Еуропаның түкпiрiне кететiн Транс-Азия-Еуропалық талшықты-оптикалық желiлер байланысы кесiп өтедi. Оңтүстiктен солтүстiкке бағытталған цифрлық магистраль оны Транссiбiр оптикалық желiлерiне қосып отыр. 
      Елдiң көлiк-коммуникация жүйесiндегi ерекше орын алатын халықаралық көлiк дәлiздерiнде орналасқан екi торабы: елдiң шығысындағы - "Достық" темiр жол өткелi мен батысындағы - "Ақтау" теңiз сауда порты. 
      Көлiк кешенiн дамытудың мақсаты сыртқы рынокқа отандық экспорттық тауарларды тиiмдi жеткiзу мен оны пайдаланушыларға кең ауқымдағы көлiк қызметтерiн жиынтығын көрсету. 
      Саланы дамытудың басым бағыттары тиiмдi әрi технологиялық жаңартылған көлiк кешенiн құру, транзиттiк әлеуеттi iске асыру болып табылады. 
      2015 жылға дейiнгi кезеңде көлiк жүйесiн елдiң қажетiне сай келетiн жағдайға келтiру жөнiнде жұмыс жалғастырылуы тиiс. Ол өзiне: 
      жаңа темiр жол желiлерiнiң құрылысын қоса алғанда, темiр жол тораптарының конфигурациясын жетiлдiрудi, жылжымалы құрамның өндiрiсiне және жөндеуге арналған өнеркәсiп базасын дамытуды, темiр жол тарифтiк жүйесін жетілдіруді; 
      мұнай мен газды тасымалдайтын жаңа экспорттық құбыр жолдары жобаларымен жұмысты, жұмыс істеп тұрған құбыр жүйесiн кеңейтудi, пайдалануға беру 2010 жылдан кейiнгi кезеңге жоспарланған жаңа магистральдық экспорттық мұнай жолдарын тартуды; 
      автожолдар желiсiн салу, кеңейту және қайта жаңарту; 
      бәсекелес ортаны ынталандыруды қоса алғанда, авиациялық тасымалдауларды және шетелдiк инвестицияларды белсендi тартуды; шетелдiк мемлекеттермен көлiктiк ынтымақтастық туралы келiсiмдер жасасуды қоса алғанда, көлiктiк тасымалдауларды тарту және халықаралық көлiк дәлiздерiн; мультимодальды көлiк жүйелерiн; Каспий теңiзiндегi теңiз көлiгi мен өзен көлiгiн дамытуды қамтиды. 
      Темiр жол көлiгi 
      Темiр жолының ұлттық желiсi елдiң барлық аумағын дерлiк қамти отырып, дамыту мен оңтайландыруды қажет етедi. Сол себептен де елдiң солтүстiгi мен батысын жалғастыратын Алтынсарин-Хромтау тармағының құрылысы басталды. Қазақстандағы "Достық" станциясы, Қытайдағы "Алашанькоу" станциясы сияқты Трансазия және Еуроазия магистральдарының өзектi буыны болып табылады. Осыны ескере отырып, Қазақстан оны қайта жаңартуға және дамытуға үлкен мән берiп отыр. Таяудағы жылдары станциялардың қуатын ұлғайту жөнiндегi кешендi шаралар өткiзу жоспарланып отыр. 
      Республиканың автожол кешенi Қазақстанның өңiрлерi арасындағы, сондай-ақ мемлекетаралық қатынастардағы түрлi көлiк түрлерi мен тауар қозғалысы құралдары арасындағы байланыстырушы буын бола отырып, мемлекеттiң өмiр-тiршiлiгiнде маңызды рөл атқарады. 
      Қазақстан Республикасы үшiн жүктер мен жолаушылардың басым бөлiгiн тасымалдауда автомобиль жолдары үлкен маңызға ие. Сондықтан транзиттiк жүктерді тарту мақсатында халықаралық жүктерді және жолаушыларды тасымалдауды ұйымдастыруда жаңа технологияларды енгiзу, халықаралық автомобиль дәлiздерiнiң сервистiк инфрақұрылымын дамыту және жол қатынастары желiсiн жетiлдiру қажет. 
      Әуе көлiгi 
      Республиканың әуе кеңiстiгi арқылы бағыттардың трансазия жүйесi әуе трассаларының желiсi өтедi. Республика арқылы өтетiн транзиттiк ағындардың негiзгi бағыттары Еуропадан Оңтүстiк-Шығыс Азия елдерiне өтетiн ағын болып табылады. Қазақстанның әуе кеңiстiгiн пайдалануға деген сұраныс әуе қозғалысы басқарудың техникалық құралдарын, навигацияны және байланысты жетiлдiрудi қажет етедi. 
      Су көлiгiнде Ақтау порты маңызды құрылымдық элемент болып табылады. Ол қазiргi заманғы жаңартылған мынадай инфрақұрылымға ие: темiр жолдар, авто жолдар, жер асты коммуникациялары, айлақтық және мобильдiк крандар және басқалары. Басқа жобаларды iске асыру кешенiнде Ақтау портын дамыту, оның iшiнде арнайы экономикалық аймақ - Қазақстан арқылы өтетiн транзиттi дамытудың перспективалы бағыттарының бiрi. Жүк ағыны өсуiнiң арқасында портты табысты дамыту, инвестициялар тартуда ынталандыру қызметiн атқарады. Теңiзде тасымалдауды дамыту үшiн "Қазтеңiзтрансфлот" теңiз кеме жолы ұлттық компаниясы (ҰТЖК) құрылды, сол арқылы Қазақстанда өзiнiң теңiз сауда флотын құрудың негізі қаланады.       

7.5. Мемлекеттiк реттеу      

7.5.1. Тариф саясаты  және бәсекелестiктi қорғау      

7.5.1.1. Бәсекелестiктi қорғау 
      Бәсекелестiк - экономиканың тиiмдi дамуы мен жұмыс iстеуiнiң басты тетiгi. Тиiмдi бәсекелестiк үшiн жағдай жасау, адал бәсекелестiктi қолдау мен қорғау мемлекеттiң индустриялық және инновациялық саясатының негiзгi мiндетi - экономиканың әртараптануы мен өнеркәсiптi жаңғыртуды iске асыруға ықпал ету тиiс. 
      Байсалды инвестициялық саясат, сондай-ақ биржа саудасы тауар рыноктарында бәсекелестiк ортаны қалыптастырудың негiзi болып табылады. 
      Бәсекелестiк саласындағы мемлекеттiк саясат жосықсыз бәсекелестiкке жол бермеу, шектеу практикасының шектен тыс шоғырлануы мен өсуi проблемаларын шешуге бағытталған. 
      Бәсекелестiк саясатының негiзгi бағыттары: 
      монополиялық бағаларды белгiлеу, өндiрiстi негiзсiз қысқарту мен монополиялық тауарлар мен қызмет көрсетулердi жеткiзу, шарттарға кем қою талаптарын енгiзу, басқа кәсiпорындардың тауар және қаржы нарықтарына кiруiне кедергi жасау, рынок субъектiлерi және олардың бiрлестiктерiн құру, қайта ұйымдастыру, тарату, рынок субъектiлерiнiң жарғылық капиталындағы акцияларды (үлестердi, пайларды) сатып алу жөнiндегi монополистер әрекеттерiнiң жолын кесу арқылы басым жағдайға ие нарық субъектiлерiнiң асыра сiлтеуiне жол бермеу; 
      бiрыңғай бағалар мен тарифтердi белгiлеуге, рынокты аумақтық принципi бойынша бөлуге, ықтимал бәсекелестердiң рынокқа қол жеткiзуiн шектеуге немесе рыноктағы бәсекелестiк субъектiлер арасында сөз байласуға бағытталған, бәсекелестер арасындағы келiсiлген әрекеттердiң жолын кесу арқылы бәсекелестiктi жоюға немесе шектеуге бағытталған жосықсыз бәсекелестiк пен бәсекелестiкке қарсы келiсiмдерге тыйым салу; 
      мемлекеттiк органдардың кәсiпкерлiк қызметке негiзсiз араласуына жол бермеу. Мемлекеттiк органдардың жекеленген кәсiпорындарға жеңiлдiктер беруi, сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң белгiлi бiр тобына тауарлар мен қызмет көрсетудiң бiрiншi кезектегi жеткiзiлiмi туралы шаруашылық субъектiлерiне нұсқау беруi арқылы бәсекелестiктi шектеуге бағытталған әрекетiнiң жолын кесу.      

7.5.1.2. Тариф саясаты 
      Стратегияны табысты іске асыру мақсатында қазiргi күнi қолданыстағы тарифтердi жасанды ұстап тұрудан бас тартып, табиғи монополиялар саласына барлық қатысушыларына - субъектiлердiң өздерi мен олардың қызмет көрсетуiн тұтынушылар мүдделерi теңдестiруге қол жеткiзуге бағытталған икемдi тарифтiк реттеу саясатына көшу қажет. 
      Бүгiнгi күнi экономиканы дамыту инфрақұрылымы болып табылатын табиғи монополия саласының қарқынды өсуiнсiз өнеркәсiп кешенiн дамыту мүмкiн емес. 
      Табиғи монополиялардың қазiргi жағдайы негiзгi құралдар мен жабдықтардың тозу деңгейiнiң жоғарылығымен сипатталады. 
      Ic жүзiнде оның барлық салалардағы моральдық, табиғи, тозу деңгейi сындарлы шекке жеттi. 
      Моральдық жағынан тозған жабдықты пайдалану ұсынылатын қызмет көрсетулер көлемiнiң азаюына, сапасының нашарлауына және апатты жағдайлардың туындауына әкеледi. 
      Бұдан өзге, жеке айналым қаражаттарының жеткiлiксiздiгi жабдықты ауыстыруға бағытталған капитал салымдарын (инвестицияларды) жүзеге асыруға мүмкiндiк бермейдi. Негiзгi қорларды жаңарту оларды пайдалану тиiмдiлiгiн, көрсетiлетiн қызметтердiң сапалық сипаттамаларын жақсартудың және түптеп келгенде, экономикалық өсiм мен ел индустриясын тұрақты дамытудың басты факторларының бiрi болып табылады. 
      Бүгiн тарифтiк реттеу әдiстерi табиғи монополия саласына инвестицияларды тартуға қолайлы жағдайлар жасауды және өндiрiстi жаңғыртуға негiзделген, аталған экономика секторының басып озатын қарқынына қол жеткiзудi қамтамасыз ету қажет. 
      Сондықтан, индустрияның тұрақты дамытуын қамтамасыз ету, олар көрсететiн қызметтер сапасын жақсарту, өзiндiк құнды төмендету мен қызмет көрсетулерге тариф деңгейлерiнiң тұрақтылығы үшiн тарифтiк саясатты: 
      инвестицияларды ынталандыратын және орта мерзiмдi кезеңде тарифтердiң тұрақтылығын қамтамасыз ететiн тарифтi қалыптастырудың жаңа әдiстерiн енгiзу; 
      есептеудiң халықаралық стандарттарын және тиiстi қызметтер көрсету түрлерi мен шығындар элементтерi бойынша шығындарды бөлек есептеу әдiстерiн енгiзу; 
      табиғи монополиялардың тұтынушыларға әсерiн талдау үшiн ақпараттық мәлiметтер базасын жасау арқылы одан әрi жетiлдiру қажет. 
      Аталған iс-шараларды кең ауқымда iске асыру және тарифтердi белгiлеудiң жаңа әдiстерiн енгiзу табиғи монополия саласында жұмыс iстейтiн кәсіпорындарды жаңғырту әрi ресурстарды сақтайтын және шығыны аз жаңа технологияларды енгiзу үшiн, олардың қайтарымдылығы мен 5 жылға дейiнгi перспективада тарифтердiң тұрақтылығын қамтамасыз етуi тиiс.      

7.5.2. Экологиялық саясат 
      Мемлекеттiң экологиялық саясаты өндiрiстi экологияландыруға бағытталған. 
      Қоршаған ортаны қорғау шешiлу нәтижесi экономиканың барлық салаларына, сондай-ақ мемлекеттiң саяси және әлеуметтiк жағдайына ықпал ететiн, стратегиялық мiндет болып табылады. Әлеуметтiк-экономикалық қайта өзгерістердiң күллi жетiстiгi қоршаған ортаны қорғау және табиғатты орынды пайдалану саласындағы мемлекеттiк саясатқа тiкелей байланысты. 
      Республикада қоршаған ортаның жағдайы қанағаттанғысыз болып отыр әрi ауаның, топырақтың және судың ластануы халық денсаулығына керi әсер тигiзуде. Бұл факторларды өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтардың және ластанған ағын сулардың шоғырлана жиналуы едәуiр күшейте түсуде. 
      Елде ескiрген технологиялардың болуы ластайтын заттарды қоршаған ортаға тастаудың жақын арада азаймайтынын болжауға негiз болады. 
      Экономика салаларын қалпына келтiру мен дамыту ластанған заттарды қоршаған ортаға шығару мен тастау көлемiн бiр деңгейде ұстап тұрған кезде жүзеге асырылуы тиiс. Сондықтан өнеркәсiптi дамыту, қала құрылысы және басқа да ауқымды кез келген салалық бағдарламаны әзiрлеу кезiнде, оның қоршаған ортаға әсерiн бағалау мәселелерi қаралуы тиiс. Осылайша, қоршаған ортаны басқару жүйесiн жетiлдiретiн экономиканы экологияландыру жүзеге асырылуы тиiс. 
      Қоршаған ортаның сапасын тұрақтандыру, қоғамның барабар қажетiне орай, табиғатты пайдалану процесiн реттеу үшiн, өндiрiстiң өсуi кезiнде қалдықтарды шығару, тастау және жиналу деңгейiн тұрақтандыру қажет әрi қарай осы шарттарды сақтай отырып, қоршаған орта объектiлерiн қалпына келтiру жөнiндегi нақты шараларды дәйектi түрде жүзеге асыру қажет. Бұл қолданыстағы табиғатты қорғау заңнамасын халықаралық талаптарға сәйкес келтiрудi сөзсiз талап етедi. 
      Экономика мен экологияның ортақ мүдделерiн барынша жақындата түсу үшiн экспорттық саясатты өзгерту, жоғарғы технологиялық өндiрiстердi дамыту, табиғи ресурстарды мейлiнше аз пайдаланатын, қоршаған ортаға мейлiнше аз залал келтiретiн өндiрiстердi құру қажет. 
      Экологиялық қауiпсiздiк проблемаларын кешендi түрде шешу үшiн қоршаған ортаны нормадан артық, ластайтын кәсiпорындар үшiн міндетті экологиялық аудиттi енгiзе отырып халықаралық стандарттардың ИСО сериясы 14000 және ИСО сериясы 9000 "Сапа менеджментiнiң жүйесiн" практикаға енгiзу қажет. 
      Қоршаған ортаны басқару жүйесi ИСО сериясы 14000 пайдалану табиғатты қорғау заңнамасын жақсартуға, табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды ынталандыруға, өнеркәсiп кәсiпорындарының экологиялық мiндеттемелерiн орындауға, нәтижесiнде импорт пен экспорт өнiмдерi бойынша көптеген проблемаларды шешуге байланысты ДСҰ-ға кiруге ықпал етедi. 
      Жоғары технологиялы өнiмдерге, тауарларға, қызмет көрсетулерге бағытталған экономикалық даму қоршаған ортаға салмақтың аз түсуiн қамтамасыз етедi. 
      Барлық экономикалық iс-әрекетте табиғат ресурстарын ұтымды пайдалану принципi болуы тиiс. Қалдықсыз технологияларды мемлекет марапаттауы тиiс. 
      Әуе бассейнi. Республика қалалары әуе бассейнiнiң тым ластануы - ластаушылардың металлургия, мұнай өңдеу және химия өнеркәсiбi кәсiпорындарының, автомобиль және темiр жол көлiгiнiң зиянды заттарды шығаруынан, сондай-ақ қоспаларды сейiлтетiн қолайсыз климаттық жағдайлардан туындап отыр. 
      Республика қалалары әуе бассейнiнiң ластануына автомобиль көлiктерiн пайдаланудың да үлесi аз емес. 
      Қоршаған табиғи ортаға керi антропогендiк әсердi болдырмау әрi оның күшiн жою, адамның қалыпты өміp cүpуi ортасын жасау үшiн бiрiншi кезекте, елдегi экологиялық жағдайды шынайы, нақты және уақтылы бағалау қажет. Осындай жағдайда ғана табиғи орта сапасын реттеу жөнiнде негiзделген шешiмдердi қабылдау мүмкiн болады. 
      Ғаламдық әлеуметтiк сипаттағы қауiпсiздiк проблемалары мұнай өңдеу салаларында барынша айқын көрiндi. Адамзат баласы 1999 жылдың басында 90 млрд. тоннаға дейiн мұнай жақты. Бұл ретте мұнай өңдеу өнеркәсiбi өндiрiсте жаңартылмайтын шикiзат көздерiн пайдаланатынын, ол Жердiң биосферасын қосымша күн сәулесiнен қорғаушы озон қабатының ыдырауына, булану әсерiнiң күшеюiне, Жердiң атмосфера қабатын қосымша қыздыруға әкеп соғатынын атап өту керек. 
      Мұндай проблемаларды шешу бiрiншi кезекте шикiзатты үнемдi пайдалануға әкелетiн барынша қайта өңдеудi талап етедi. Қазақстан Республикасы Киото Хаттамасын бекiткен жағдайда, бу газдарының шығарындысына белгiленген квоталарды сату мүмкiндiгiне елге жол ашу бүгiнгi күнi нақты шындық деуге болады. 
      Су ресурстары. Республикадағы барлық су объектiлерiнiң сапалық жағдайы қанағаттанарлықсыз. Су объектiлерiне өндiрiстiң мұнай-химия, машина жасау салалары мен түстi металлургия кәсiпорындарынан шығарылған шайынды сулармен бiрге негiзгi ластанулар құйылады. 
      Қазақстанда бар ресурстарға және елдiң транзиттiк әлеуетiне көршi елдердiң өткiр мұқтажын ескере отырып, трансшекаралық суларды пайдалану проблемаларының кешендi ымыралы шешiмiн iздестiру қажет. 
      Қытай, Қырғызстан, Өзбекстан аумағынан құйылатын өзен сулары бiздiң елдiң аумағына ластанып келедi. Осы елдердiң бiрде-бiрi Су ресурстарының трансшекаралық ластануы жөнiндегi конвенцияға қосылмаған. Осы елдермен екi жақты шарттарда бұл мәселелер жеткiлiксiз көрсетiлген, оған бiрлескен мониторинг және трансшекаралық су ресурстарының ластануын болдырмау жөнiндегi ереженi қосу қажет. 
      Қайтарылатын сулар табиғи сулар мен қоршаған ортаны ластаудың көзi болып табылады, оларды кәдеге жарату мен тазарту шешiмiн тапқан жоқ. Қайтарылатын сулардың көлемi - 4,0 шаршы км-дi құрайды, су қоймаларына қайтарылатыны - 2,0 шаршы км-ден аспайды, қалған ағындар тарала ағады немесе жоғалады. 
      Су ресурстарын қорғау және тиiмдi пайдалану үшiн: 
      шетелдiк және отандық озық технологияларды, пайдалану ластанған суларды тазарту, сулардың тартылуын, қоқыстануы мен ластануын болдырмау жөнiндегi тәжiрибенi пайдалану; 
      қолдағы шаруашылық күшiн, кадрларды, жобалау және ғылыми әзiрлемелердi пайдалану; 
      суға аса мұқтаж өңiрлерде суды қажетсiнетiн өндiрiстердi дамыту қарқыны мен көлемiн шектеу; 
      суды сақтау технологиясын, суды пайдаланудың айналымды және тұйық жүйесiн жаппай енгiзу; 
      өнеркәсiптегi өнiм бiрлiгiне келетiн үлестiк су тұтынуды азайту шараларын жүзеге асыру; 
      суды пайдалану аясында суды пайдаланудың шығынын азайту; су шаруашылығы жүйесiн суды өлшеу және суды реттеудiң қазiргi құралдарымен жабдықтау; 
      сулар мен сарқындыларды қатаң нормалау және кейiннен сарқындыларды нормалаудан жоюға көшетiн оларды пайдалану көрсеткiштерiн әзiрлеу қажет. Жаңа кәсiпорындарды салуды су объектiлерiне ластайтын заттар шығарындысын мүлдем болдырмау арқылы жүзеге асыруы тиiс. 
      Қалдықтарды игеру. Ел өңiрлерiндегi табиғи ресурстар аса тиiмсiз пайдаланылуда. 
      Өндiрiстiң және тұтынудың қалдықтары, оның iшiнде қауiптi және радиоактивтi қалдықтарды игерудiң жүйесi жасалмаған, тұрмыстағы қалдықтарды жинау, сақтау, кәдеге жарату мен қайта өңдеу жүйесiнiң жетiлмеуi табиғи ортаның ластануына әкеледi. 
      Осыған байланысты қалдықтар өндiрiсi мен оларды пайдалану мониторингiн жүзеге асыру, қоршаған ортаға зиянды қалдықтарды көмудiң әсерiн бағалау қажет. 
      Ресурс-энергия сақтау технологиясын белсендi түрде енгiзу, қалдықтарды қайта өңдеу және пайдалану жөнiндегi қызметтi ынталандыру қажет. 
      Өнiмдi пайдалану кезеңiн экологиялық сертификаттау және төлемдердi жетiлдiру бағдарламаларын түзу мен iске асыру қажет. 
      Шикiзат пен қалдықтарды кешендi пайдаланудың тұйық технологиялық циклін жасауда бәсекеге қабiлеттi өнiмдi өндiруге, бағалы компоненттердi кәдеге жаратуға әрi онымен бiр мезгiлде қоршаған ортаға түсетiн салмақты азайтуға мүмкiндiк бередi.

8. Мемлекет пен жеке  сектордың өзара  қатынастарының 
тетiктерi      

Ілгерiде атап өткендей, Стратегияны iске асыру  кезiнде әлемдiк тәжiрибеге сүйене отырып, инвестицияларды үйлестiру жөнiндегi бастамаларды жүзеге асыруға  және iскерлiк ынтымақтастықты дамытуға баса назар аударылатын болады. Даму институттары арқылы үлестiк (бақыланбайтын) қатысу қағидаттары арқылы ғана қаржылық қолдау көрсетiлетiн болады. Бұл жағдайда жеке сектор екiншi деңгейдегi банктердi қоса алғанда негiзгi тәуекелдердi өз мойнына алуы тиiс. 
      Мемлекеттiң жеке секторымен өзара қатынасы серiктестiк, мемлекеттiк қолдау мен ашықтыққа тең қол жеткiзу қағидатына негiзделетiн болады. Стратегияны iске асыру барысын талқылау және оны жетiлдiру үшiн ұсыныстар әзiрлеуге қатысты мемлекет пен жеке сектор арасындағы тұрақты диалог орнату және қолдау үшiн жүйелi негiзде семинарлар, форумдар және конференциялар өткiзiлетiн болады. Даму институты бұл iс-шаралардың бiрiншi кезектегi ұйымдастырушысы болады. 
      Мемлекет пен кәсiпкерлер арасын жалғастырушы болып табылатын қоғамдық кәсiпкерлер бiрлестiгiнiң жұмыс iстеуiне мемлекет жәрдемдесетiн болады. 
      Мемлекеттiк органдар мен даму институттарының жұмыс iстеуi Стратегияны iске асыру және олардың құзыретi шегiнде сапалы қызметтер көрсету ұсынуға толығымен бағытталатын болады.

9. Cтратегияны iске асырудың  кезеңдерi және тетiгi      

9.1. Іске асыру кезеңдерi 
      Тұтас алғанда Стратегияны iске асыру үш кезеңде: бiрiншi - 2003-2005 жж., екiншi - 2006-2010 жж., үшiншi - 2011-2015 жж. жүзеге асырылады. 
      Бiрiншi кезең (2003-2005 жж.) басты түрде дайындық сипатындағы iс-шараларды жүзеге асыруға байланысты болады. Стратегияны табысты түрде iске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу, жаңа заңдар әзiрлеу, инвестициялық және инновациялық жобаларға мемлекеттiң қатысуын қамтамасыз ететiн мемлекеттiк институттар құру, ҚҚT талдау жүргiзу жөнiнде мамандарды даярлау, мемлекеттiң қатысуымен iске асырылатын тиiмдi жобаларды айқындау көзделедi. 
      Бұл кезеңде Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасына салық ауыртпалығын айтарлықтай төмендетуге қатысты өзгерiстер енгiзу, Қазақстанның Метрикалық конвенцияға қосылуы, Халықаралық электротехникалық комиссиясына, т.б. кiруi жоспарланады. 
      Осы кезеңде қорларды құруға көзделген капиталды түзу, Даму Банкiнiң жарғылық капиталын ұлғайту, жобаларды инвестициялаудың мемлекеттiк жүйесiн айтарлықтай жетiлдiру қажет. 
      Ғылымды, бiлiмдi дамыту және оны индустриялық-инновациялық дамытуға бағыттай отырып, кәсiби кадрларды даярлау саласындағы реформаны бастау, стандарттау мен сертификаттауды жетiлдiру, Қазақстанның ДСҰ-ға кiру процесiн аяқтау көзделiп отыр. 
      Осы кезеңдегi экономиканың дамуы индикативтi жоспардың болжамына сәйкес жүргiзiлетiн болады. 
      2003-2005 жылдар аралығы болжам бойынша өткен жылдардағы ЖIӨ-нiң нақты қарқынын ескере отырып, ЖIӨ-нiң екi еселенуiмен байланысты стратегиялық мақсатқа жету қамтамасыз етiледi.

2000 ж. салыстырғанда  2010 жылы ЖIӨ екi еселенуі бойынша 
кестенің болжамды орындалуы, (%)      

(Кестені қағаз мәтіннен қараңыз)      

Стратегиялық  жоспар бойынша ЖIӨ болжам бойынша  нақты ЖІӨ      

Дерек көзi: Қазақстан  Республикасының Экономика және бюджеттiк жоспарлау министрлiгi, Қазақстан Республикасының Статистика жөнiндегi агенттiгi      

Жоспарлы  кезеңде экспорт пен iшкi тұтынудың  дәстүрлi тауарлары және қызметтерi өндiрiсiнiң бiр мезгiлде сан  жағынан өсуiмен қатар өнеркәсiп  пен аграрлық секторды қайта жаңғырту, жұмыстың инвестициялық-құрылыс күллi кезеңiн түбегейлi өзгерiсi есебiнен  экономиканың тұрлаулы дамуын қамтамасыз ету үшiн негiз салыну қажет. 
      Орта мерзiм iшiнде ғылыми, ғылыми-техникалық қызметтiң, бiлiм және денсаулық сақтау жүйелерiн, құрылымдық-институционалдық дамыту және мемлекеттiк қызметшiлер мен бюджеттiк ұйымдар қызметкерлерiне еңбекақы төлеу жүйесiн, бюджетаралық қатынастарды жетiлдiру, қаржы секторын дамыту және ырықтандыруды жалғастыру қажет. Тиiмдi инновациялық инфрақұрылымның негiзi қалануға тиiс. 
      Соңғы жылдардағыдай тауарлар мен қызметтер өндiрiсiнiң өсуi тау-кен өнеркәсiбiн дамытудың қарқын алу есебiнен, ең алдымен мұнай мен газ өндiрудi ұлғайту есебiнен қамтамасыз етiлетiн болады. Бұл кезде макроэкономикалық саясат төмен инфляцияны қамтамасыз етуге, Қазақстан экономикасына тiкелей инвестициялардың келуiне және экспортты ұлғайтуға ынталандыратын жағдай жасауға бағытталуы тиiс. 
      Осыған сәйкес монетарлық саясат 5,5 және 4 % арасындағы инфляцияның орташа жылдық өсiмiн қамтамасыз етуi тиiс. Мұнай бағасының конъюнктурасы Қазақстан үшiн қолайлы кезде теңгенiң құнсыздануы АҚШ долларына қатысты жылына тиiсiнше 4,5 және 3 % арасында ауытқуы тиiс. 
      Екiншi кезең (2006-2010 жылдар) Стратегия iс-шараларын экономиканың барлық салаларында белсендi iске асыру кезеңi болады. Бұл халықаралық стандарттар бойынша ғылым мен техниканың жетiстiктер негiзiнде қуаттарды құру, сондай-ақ қажеттi мамандарды даярлау жөніндегі мәселелерiн кешендi шешуге мүмкiндiк бередi. 
      Ғылыми-инновациялық инфрақұрылым негiзiнен қалыптасатын болады. 
      Жеке сектордың, шетел инвесторларының, мемлекеттiк бюджет пен мемлекеттiк қаржы институттарының қаржы ресурстары бiрыңғай бағытта жұмыс iстеп, инфрақұрылымды дамыту, қайта жаңғырту, жұмыс iстейтiн кәсiпорындарды кеңейту және жаңа өндiрiстер құру проблемаларын кешендi түрде шешедi. Бұл ретте iрi, орта және шағын кәсiпорындарды үйлесiмдi дамыту қамтамасыз етiледi. 
      Кейбiр кәсiпорындар құру нормаларын ескере отырып, индустриялық-инновациялық даму стратегиясын iске асырудың алғашқы нәтижелерiн көредi. 
      Өнеркәсiптi жаңғыртуға және экономика құрылымын әртараптандыруға бағытталған көптеген жобаларды iске асыру басталады. 
      Экономиканы әртараптандыру саласындағы бiрқатар iлгерiлеуге қарамастан экономиканы дамыту негiзiнен мұнай мен газды өндiру және экспорттаудың өсiмi есебiнен қамтамасыз етiледi. 
      Болжам бойынша 2010 жылы 2000 жылмен салыстырғанда ЖIӨ екi еселенуi саласындағы стратегиялық мақсат мұнай мен газды өндiрудi дамыту қарқынының өсуi есебiнен iске асады. 
      Yшiншi кезең (2011-2015 жылдар) Стратегияны iске асыру бөлiгiнде аса өнiмдi болады. Осы кезеңде iске қосылған қуаттарды және жаңа салалар мен рыноктардағы ҚҚТ дамыту жүзеге асатын болады. Тауарлар мен қызметтер өндiрiсiнiң және экспорттаудың өсу қарқыны мұнай мен газ өндiрудiң өсiмiнен асып түседi. Экономика салалары мен экспорт құрылымын әртараптандыру жүредi.      

9.2. Iске  асыру тетiгi 
      Стратегияны орындау Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасының талаптарын ескере отырып, оның iске асырылуы жөнiнде iс-шаралар жоспарлары арқылы жүзеге асырылады және Қазақстан Республикасының Үкiметi үш жылдық кезеңге әзiрлеп, бекiтедi. 
      Iс-шаралар жоспарында елдiң индустриялық-инновациялық дамуының әрбiр кезеңiнiң сапалық ерекшелiктерi көрсетiлiп, Стратегия қағидаттарын iске асыру жөнiндегi нақты шаралар көзделедi. Индустриялық дамудың басым бағыттары бойынша бөлек салалық (секторалдық) бағдарламалар әзiрленедi. Онда нақты атқарушылар мен iске асырудың мерзiмдерi, сондай-ақ қаржыландырудың жылдар бойынша болжанатын көлемi мен көздерi көрсетiледi. 
      Бағдарламаларды әзiрлеу ғылыми-зерттеу және басқа да ұйымдардың меншiк нысанына және ведомствоға жататынына қарамастан қатысуымен жүзеге асырылатын болады. 
      Кешендi түрде жоспарланатын iс-шаралар орталық және жергiлiктi атқарушы органдардың елдiң индустриялық-инновациялық дамуының барлық бағыттары бойынша мақсатты және келiсiлген iс-қимылын қамтамасыз ету жөнiндегi қызметiн барынша үйлестiруге мүмкiндiк бередi. 
      Қазақстан Республикасының Үкiметi Стратегияның iс-шаралар жоспарын орындау және жоспарланатын көрсеткiштер (индикаторлар) жетiстiгiнiң барысын бақылау жасау арқылы Мемлекеттiк стратегияны iске асырудың тұрақты мониторингi мен тиiмдiлiгiн бағалауды жүзеге асырады.

10. Қажеттi ресурстар  және оларды қаржыландыру  көздерi      

Стратегияны iске асыруға арналған инвестициялық  сипаттағы тiкелей шығындардың  болжанатын көлемi жылына 1,2 млрд. АҚШ  долл. құрайды. Бұл ретте Стратегияны icкe асырудың мемлекеттiк шығындарының құны 2002 жылдың бағасы бойынша жылына 260 млрд. AҚШ долл. құрайды. Стратегияны iске асыру шеңберiнде жеке секторды қаржыландыру үшiн даму институттарына бұл қаражаттарды жыл сайын бөлу жоспарланады. Республикалық және жергiлiктi бюджеттен ғылымды, бiлiмдi, кәсiби мамандарды даярлауды қаржыландырудың көлемi тиiстi жылға арналған бюджеттi қалыптастыру кезiнде айқындалатын болады. Стратегияның iс-шараларын қаржыландыру үшiн Даму Банкiнiң, Инвестициялық қордың, Инновациялық қордың қаржылары iске қосылады. Бұл  орайда инвестициялық және инновациялық жаңа институттар құруда iрi қаржы  ресурстарын iздестiрудi қажет етедi. 
      Сонымен қатар, жаңа технологиялық және ғылымды қажетсiнетiн өндiрiстi дамыту мен құруға, инфрақұрылымды дамытуға бағытталған неғұрлым басым да тиiмдi жобаларды iске асыру үшiн халықаралық ұйымдар мен донор-елдердi тарту көзделедi. 
      Негiзгi қаржы жүгi жеке секторға түсуi тиiс. Алдын ала бағалау бойынша мемлекеттiк және жеке капиталдың қатысуының ара қатынасы бестiң бiрге қатынасын құрауы тиіс.

11. Стратегияны iске  асырудан күтiлетiн  нәтижелер      

Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын ойдағыдай iске асыру  экономиканы әртараптандыру, жаңғырту негiзiнде елдiң экономикасының ұзақ мерзiмдi тұрақты өсуiне және өнiмнiң  бәсекелес түрлерiн өндiру мен  экспорттың өсiмiне жағдай жасау қамтамасыз етуге ықпал етуi тиiс. 
      Ел экономикасында жеке бастамалар басымдыққа ие болады. Барлық рынок субъектiлерi үшiн тең бәсекелес жағдай жасалады. 
      Экономиканың бәсекеге қабiлетiн арттыруда ғылым жетiстiгiн пайдалану жақсарады, менеджмент және маркетингтiк зерттеулер, өнiмдi стандарттау және сертификаттау және т.б. салаларда кейiндеп қалуды еңсеру шаралары қабылданады. 
      Инвестициялық және инновациялық жобаларды мемлекеттiң қаржы ресурстарының қатысуымен қаржыландыру үшiн таңдау бөлiгiнде iрiктеу рәсiмдерi өзiнiң мақсатқа сәйкестiгi мен ашықтығына ие болады. 
      Инвестициялық идеялар мен жобалардың келешегiн айқындау саласында қазiргi кездегi әдiстер қолданатын, жаңа қаржы институттары құрылады. 
      Салық және кеден заңнамалары бәсекелестiктi, қазақстан өнiмдерiнiң экспортын және елдiң экономикасына инвестициялардың келуiн ынталандыруға бағытталады. 
      Қазiргi заманғы және дамыған ғылыми-инновациялық және өндiрiстiк инфрақұрылымды құру, бiлiктiлiгi жоғары басқарушы, ғалым, инженер, техник кадрлар мен жұмысшы кадрларын даярлаудың тиiмдi жүйесiн құру есебiнен инвестициялар, технологиялар трансфертi, ғылыми жетiстiктермен алмасу үшiн Қазақстанның тартымдылық деңгейi жоғарылайды. 
      Маңызды құрылымдық өзгерiстер қосылған құны жоғары өнiмнiң жоғары технологиялық және ғылымды қажетсiнетiн өндiрiсiнiң пайдасына жүргiзiледi. 
      Экспорт елеулi түрде әртараптанады әрi Қазақстанның дайын өнiммен әлемдiк рынокқа шығуы кеңейе түседi, әлемдiк экономикаға Қазақстан экономикасының кiрiгуi шикiзат тауарлары ғана емес дайын бұйымдар және инновациялық қызметтер есебiнен тереңдей түседi. 
      Шағын және орта, әсiресе инновациялық бизнестi дамытуда шешушi бетбұрыс болады. Елде экономиканың нарықтық емес секторларының үлесi күрт қысқарады. Кәсiпорындардың қаржы-шаруашылық қызметiнiң ашықтығы қамтамасыз етiледi. 
      Тәуекелдердiң азаюы өнеркәсiптiң өңдеу секторында инвестициялардың келуіне қозғау салады, оны шетелдiк инвесторлар үшiн тартымды етедi, осы секторға қазiргi басқару әдiстерi мен өндiрiстiк технологиялардың тартылуын ықпал етедi. 
      Қор рыноктарының жұмысының түбегейлi жақсаруы зейнетақы, сақтандыру, инвестициялық қорлар қаражаты мен халықтың қаражатын экономиканың нақты секторының инвестициялық ресурстарына тарту күтiледi, шикiзат секторының кiрiстерiн өңдеушi сектор инвестициялары мен кiрiстерiне, салааралық капиталға қайта құйылуын өзгертуде айтарлықтай iлгерiлеу болады. 
      Ұсынған тәсiлдер мен шаралар банктер капиталдануының өсуiне және банктiң кредит тәуекелдерiн кемiтуге әкеледi. Бұл, өз кезегiнде инвестициялық ресурстарды өсуiне, кредит бойынша ставкаларды 3-4 %-ке дейiн төмендетуге, банктiң кредит ресурстарын шағын және орта бизнестiң қол жеткiзуiн ұлғайтуға қажеттi алғышарттар жасайды. Банк және басқа да қаржы институттарына деген сенiмдi нығайту салымдардың жалпы өңдеу секторындағы инвестицияға өзгеру проблемаларын шешедi. 
      Инвестициялық ахуалды жақсарту және экономиканы одан әрi ырықтандыру тұтастай алғанда шетел инвестицияларын тарту мен тауарларды экспорттаудың өсуіне ғана емес, отандық капиталды шетелге заңды түрде әкетуге және пайдалы орналастыруға әкеледi. 
      Экономиканың салық ауыртпалығын азайту және кәсiпкерлiк қызметтi қайта реттеу жөнiндегi шараларды iске асыру "ресми" және "көлеңке' экономиканың ара салмағын елеулi түрде өзгертедi. 
      Индустриялық-инновациялық саясатты белсендi жүргiзу экономиканың өсу қарқынын жылына кемiнде 8,8-9,2 % қамтамасыз етедi. Бұл 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы ЖIӨ көлемi шамамен 3,5-3,8 есе өседi. Сонымен қатар, өңдеу өнеркәсiбiнде орта жылдық өсу қарқыны 8-8,4 % дейiн, 2000 жылмен салыстырғанда 2015 жылы жұмыс өнiмдiлiгiнiң өсiмi кемiнде 3 есе және ЖIӨ энергияны тұтынуы - 2 eceгe төмендейдi. 
      Стратегияны iске асыру нәтижесi 2015 жылы мұнай және газ кен орындарын қарқынды игеру кезiнде өнеркәсiп өндiрiсi мен экономика құрылымының түбегейлi өзгеруiне әкелмейдi. 
      Стратегияны iске асыру: 
      ЖIӨ құрылымындағы өнiмдердi шығарудың үлес салмағын 2015 жылы 46,5 %-тен 50-52 %-ке дейiн ұлғайту; 
      ЖIӨ құрылымындағы ғылыми және ғылыми-инновациялық қызметтiң үлес салмағының қызметiн 2000 жылы 0,9 %-тен 2015 жылы 1,5-1,7 %-ке дейiн көтеру; 
      ЖIӨ құрылымындағы өңдеу өнеркәсiбiнiң үлесiн 2000 жылы 13,3 %-тен 2015 жылы 12-12,6 %-ке төмендеуiнiң қарқынын баяулату (осы көрсеткiш салыстыру үшiн индустриялық саясатты жүргiзбесе 2015 жылы 10,9 %-тi құрайтын болады); 
      Стратегияны iске асырмаса, өнеркәсiп өндiрiсiндегi тау-кен салаларының қосылған құн үлесi 2015 жылы 55-56 %, оның ішiнде 2000 жылы 31,0 % және 25,6 % салыстырғанда мұнай өндiру - 50-51 % жетедi. Стратегияны iске асыруды ескере отырып, тау-кен өндiрiсi 45-47 % ғана құрайды. Бұл ретте ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өндiрiстiң үлесi 2000 жылы ЖIӨ 0,1 %-тен 2015 жылы 1-1,4 %-кe дейiн өседi. 
      Өңдеу өнеркәсiбiнiң қосылған құн құрылымында сапалы өзгерiстер болады. Металлургия және металдарды өңдеу үлесi өңдеу өнеркәсiбiнiң қосылған құнының жалпы көлемiнен 40,1 %-тен 27-28%-кe дейiн төмендейдi, ал ауыл шаруашылығы өнiмдерiнiң үлесi 38,1 %-тен 45-46 %-ке дейiн өседi. Бұл ретте ғылымды қажетсiнетiн және жоғары технологиялы өнiм 2000 жылғы 0,6 %-ке қарағанда 9-11 %-тi құрайды. 
      Бұл ретте күнкөрiстiң төменгi деңгейi, ең аз жалақы және зейнетақы өседi. Ел тұрғындарының нақты ақшалай табысы 2,1-2,4 есе ұлғаяды.

Қазақстан Республикасының      
2003-2015 жылдары Индустриялық-   
инновациялық дамуы стратегиясына   
1-ҚОСЫМША            

Индустриялық-инновациялық саясатты жүргізусіз ІЖӨ 
серпінінің болжамы

____________________________________________________________________ 
                 | Тұрпатты көлемнің |      млрд. теңге, 
                 |орта жылдық өсімі %|    2000 жылғы бағада 
                 |__________________________________________________ 
                 |2001-|2006-| 2011- |2000 |  2005 | 2010  |  2015 
                 |2005 |2010 | 2015  |     |       |       | 
____________________________________________________________________ 
ІЖӨ                7,5   8,3   7,3   2599,4  3580,2  5342,3  7592,9 
Өнеркәсiп          10,0  9,2   6,8    864,3  1031,9  1601,9  2229,8

Тау кен өндiрiсi   10,2  13,3  8,4   267,7   448,3   835,8   1252,8 
өнеркәсiбi

мұнай өндiру       11,6  14,2  8,6   221,6   383,7   745,2   1125,7

өзге де тау  кен    7,0    7     7    46,1    64,6    90,6    127,1 
өндiру салалары

Өңдеушi өнеркәсiп  8,6   5,6   4,8   346,8   497,2   652,6   825,0

металлургия мен    4,4   4,3    3    139,0   172,6   213,0   247,0 
металл өңдеу

ауыл шаруашылығы   9,3   8      7    132,2   206,6   303,6   425,8 
өнiмдерiн қайта 
өңдеу

химия өнеркәсiбi   21,3   3    2,5   6,1    16,0     18,6    21,0

машина жасау       8,1    2    1,5   17,91  26,4     29,2    31,4

ғылымды қажет      2,0    2    2,5    2     2,2      2,4     2,8 
ететiн және 
жоғарғы техно. 
логиялық

басқа салалар      8,1   3,2   2,5   49,6   73,3     85,8    97,0

Электр энергиясын, 3,4   5,6   6,0   73,0   86,4     113,5   151,9 
газ бен суды 
өндiру және бөлу

Ауыл шаруашылығы   4,8   3,0   3,0   210,9  266,6    309,1   358,3

Құрылыс            16,0  19,3  15,0  134,6  282,7    683,2   1371,1

Тауарлар  өндiрiсi  9,7   10,4  8,8  1209,8  1581,2  2594,2  3962,2

Қызмет көрсетулер  7,4   6,3   5,6  1256,0  1791,4  2431,9  3199,7 
өндiрiсi

Көлiк қызмет       8,5   8,4   6,7  260,2   391,2   585,5   809,8 
көрсетулерi

Байланыс  қызмет    10,5  7,0   6,3  38,3    63,2    88,6    120,3 
көрсетулерi

Сауда қызмет       8,6   7,0   6,5  323,5   488,7   685,4   939,0 
көрсетулерi

Бiлiм беру қызмет  5,5   4,0   4,0  110,0   143,8   174,9   212,8 
көрсетулерi

Ғылым және ғылыми- 4,0   4,0   4,2  24,0    29,2    35,5    43,6 
инновациялық 
қызмет

Басқа қызмет       6,2   5,0   4,5  500,0   675,4   862,0   1074,2 
көрсетулер

Таза салықтар      0,0   0,0   0,0  -23,7   -23,7   -23,7   -23,7 
___________________________________________________________________      

таблицаның  жалғасы 
_______________________________________________________________ 
                 |       |       |       |       | 2001-2015 
                 |2005 % |2010 % |2015 % |2015 % |     жж. 
                 |2000-ге|2005-ке|2010-ға|2000-ға|  үшін орта 
                 |       |       |       |       | жылдық өсім 
________________________________________________________________ 
ІЖӨ                137,7   149,2   142,1   292,1      7,4 
Өнеркәсiп          119,4   155,2   139,2   258,0      6,5

Тау кен өндiрiсi   167,5   186,5   149,9   468,0      10,8 
өнеркәсiбi

мұнай өндiру       173,1   194,2   151,1   507,9      11,4

өзге де тау  кен    140,3   140,3   140,3   275,9      7,0 
өндiру салалары

Өңдеушi өнеркәсiп  143,3   131,3   126,4   237,9      5,9

металлургия мен    124,2   123,4   115,9   177,7      3,9 
металл өңдеу

ауыл шаруашылығы   156,3   146,9   140,3   322,1      8,1 
өнiмдерiн қайта 
өңдеу

химия өнеркәсiбi   262,6   115,9   113,1   344,4      8,6

машина жасау       147,6   110,4   107,7   175,6      3,8

ғылымды қажет      110,4   110,4   113,1   137,9      2,2 
ететiн және 
жоғарғы техно. 
логиялық

басқа салалар      147,6  117,1    113,1   195,5      4,6

Электр энергиясын, 118,4  131,3    133,8   208,1      5,0 
газ бен суды 
өндiру және бөлу

Ауыл шаруашылығы   126,4  115,9    115,9   169,9      3,6

Құрылыс            210,0  241,7    201,1   1020,9     16,8

Тауарлар  өндiрiсi  130,7  164,1    152,7   327,5      8,2

Қызмет көрсетулер  142,6  135,8    131,6   254,8      6,4 
өндiрiсi

Көлiк қызмет       150,4  149,7    138,3   311,3      7,9 
көрсетулерi

Байланыс  қызмет    164,7  140,3    135,7   313,6      7,9 
көрсетулерi

Сауда қызмет       151,1  140,3    137,0   290,3      7,4 
көрсетулерi

Бiлiм беру қызмет  130,7  121,7    121,7   193,5      4,5 
көрсетулерi

Ғылым және ғылыми- 121,7  121,7    122,8   181,8      4,1 
инновациялық 
қызмет

Басқа қызмет       135,1  127,6    124,6   214,9      5,2 
көрсетулер

Таза салықтар      100,0   100,0   100,0   100,0 
___________________________________________________________________

Қазақстан Республикасының      
2003-2015 жылдары Индустриялық-   
инновациялық дамуы стратегиясына   
2-ҚОСЫМША            

Индустриялық  инновациялық саясатты жүргізусіз 
ІЖӨ серпінінің болжамы

____________________________________________________________________ 
                 | Тұрпатты көлемнің |      млрд. теңге, 
                 |орта жылдық өсімі,%|    2000 жылғы бағада 
                 |__________________________________________________ 
                 |2001-|2006-| 2011- |2000 |  2005 | 2010  |  2015 
                 |2005 |2010 | 2015  |     |       |       | 
____________________________________________________________________ 
ІЖӨ                7,5   9,5  10,3   2599,4  3592,7  5660,1  9233,3 
Өнеркәсiп          10,0  9,8   9,0    864,3  1044,4  1668,8  2562,6

Тау кен өндiрiсi   10,2  13,3  8,4   267,7   434,1   810,4   1213,0 
өнеркәсiбi

мұнай өндiру       11,6  14,2  8,6   221,6   383,7   745,2   1125,7

өзге де тау  кен    7,0    7     7    46,1    50,4    90,6    121,3 
өндiру салалары

Өңдеушi өнеркәсiп  8,6   6,9   9,8   346,8   523,9   731,4   1167,2

металлургия мен    4,4   6,1   6,9   139,0   172,6   232,0   323,9 
металл өңдеу

ауыл шаруашылығы   9,3   10     10   132,2   206,6   332,8   535,9 
өнiмдерiн қайта 
өңдеу

химия өнеркәсiбi   21,3   7     10   6,1    16,0     22,5    36,2

машина жасау       8,1   3,5    15   17,9   26,4     31,4    63,2

ғылымды қажет      2,0   45     55   2,0     2,2     14,2    126,6 
ететiн және 
жоғарғы техно. 
логиялық

басқа салалар      8,1   6,2   6,1   49,6   100,0     98,5   81,4

Электр энергиясын, 3,4    8    7,5   73,0   86,4     127,0   182,3 
газ бен суды 
өндiру және бөлу

Ауыл шаруашылығы   4,8    5     5    210,9  266,6    340,3   434,3

Құрылыс            16,0   20    20   134,6  282,7    703,4   1750,4

Тауарлар  өндiрiсi  9,7  11,2  11,8  1209,8  1593,8   2712,6  4747,3

Қызмет көрсетулер  7,4   8,0   9,0  1256,0  1791,4   2631,4  4054,9 
өндiрiсi

Көлiк қызмет       8,5   9,5   10   260,2   391,2    615,9   991,8 
көрсетулерi

Байланыс  қызмет    10,5   9    10   38,3    63,2     97,2    156,6 
көрсетулерi

Сауда қызмет       8,6    9    9   323,5    488,7    751,9   1156,8 
көрсетулерi

Бiлiм беру қызмет  5,5    8    9   110,0    143,8    211,2    325,0 
көрсетулерi

Ғылым және ғылыми- 4,0   12   25   24,0     29,2     51,5    157,0 
инновациялық 
қызмет

Басқа қызмет       6,2    6    7   500,0    675,4    903,8   1267,7 
көрсетулер

Таза салықтар                      -23,7   -23,7   -23,7   -23,7 
___________________________________________________________________      

таблицаның  жалғасы 
_______________________________________________________________ 
                 |       |       |       |       | 2001-2015 
                 |2005 % |2010 % |2015 % |2015 % |     жж. 
                 |2000-ге|2005-ке|2010-ға|2000-ға|  үшін орта 
                 |       |       |       |       | жылдық өсім 
________________________________________________________________ 
ІЖӨ                138,2   157,5   163,1   355,2      8,8 
Өнеркәсiп          120,8   159,8   153,6   296,5      7,5

Тау кен өндiрiсi   162,2   186,7   149,7   453,1      10,6 
өнеркәсiбi

мұнай өндiру       173,1   194,2   151,1   507,9      11,4

өзге де тау  кен    109,4   179,8   133,8   263,2      6,7 
өндiру салалары

Өңдеушi өнеркәсiп  151,1   139,6   159,6   336,5      8,4

металлургия мен    124,2   134,5   139,6   233,1      5,8 
металл өңдеу

ауыл шаруашылығы   156,3   161,1   161,1   405,3      9,8 
өнiмдерiн қайта 
өңдеу

химия өнеркәсiбi   262,6   140,3   161,1   593,2      12,6

машина жасау       147,6   118,8   201,1   352,6      8,8

ғылымды қажет      110,4   641,0   894,7   6331,4     31,9 
ететiн және 
жоғарғы техно. 
логиялық

басқа салалар      201,5   98,5    82,6    164,0      3,4

Электр энергиясын, 118,4  146,9    143,6   249,8      6,3 
газ бен суды 
өндiру және бөлу

Ауыл шаруашылығы   126,4  127,6    127,6   205,9      4,9

Құрылыс            210,0  248,8    248,8   1300,5     18,7

Тауарлар  өндiрiсi  131,7  170,2    175,0   392,4      9,5

Қызмет көрсетулер  142,6  146,9    154,1   322,9      8,1 
өндiрiсi

Көлiк қызмет       150,4  157,4    161,1   381,2      9,3 
көрсетулерi

Байланыс  қызмет    164,7  153,9    161,1   408,2      9,8 
көрсетулерi

Сауда қызмет       151,1  153,9    153,9   357,6      8,9 
көрсетулерi

Бiлiм беру қызмет  130,7  146,9    153,9   295,5      7,5 
көрсетулерi

Ғылым және ғылыми- 121,7  176,2    305,2   654,3      13,3 
инновациялық 
қызмет

Басқа қызмет       135,1  133,8    140,3   253,6      6,4 
көрсетулер

Таза салықтар      100,0   100,0   100,0   100,0      0,0 
___________________________________________________________________

Қазақстан Республикасының      
2003-2015 жылдары Индустриялық-   
инновациялық дамуы стратегиясына   
3-ҚОСЫМША            

Индустриялық  инновациялық саясатты жүргізусіз 
ІЖӨ құрылымының болжамы, %-пен

____________________________________________________________________ 
                 |      ІЖӨ құрылымы      | өнеркәсіп құрылымы 
                 |__________________________________________________ 
                 |2000 |2005 |2010  |2015 |2000 |2005 | 2010 | 2015 
____________________________________________________________________ 
ІЖӨ              100,0  100,0 100,0  100,0 
Өнеркәсiп         33,2  28,8  30,0   29,4  79,5  100,0  100,0  100,0

Тау кен өндiрiсi  10,3  12,5  15,6   16,5  31,0  43,4   52,2   56,2 
өнеркәсiбi

мұнай өндiру      8,5   10,7  13,9   14,8  25,6  37,2   46,5   50,5

өзге де тау  кен   1,8    1,8  1,7    1,7   5,3   6,3    5,7    5,7 
өндiру салалары

Өңдеушi өнеркәсiп 13,3  13,9  12,2   10,9  40,1  48,2   40,7  37,0

металлургия мен   5,3   4,8   4,0    3,3   16,1  16,7   13,3  11,1 
металл өңдеу

ауыл шаруашылығы  5,1   5,8   5,7    5,6   15,3  20,0   19,0   19,1 
өнiмдерiн қайта 
өңдеу

химия өнеркәсiбi  0,2   0,4   0,3   0,3    0,7   1,6    1,2    0,9

машина жасау      0,7   0,7   0,5   0,4    2,1   2,6    1,8    1,4

ғылымды қажет     0,1   0,1   0,0   0,0    0,2   0,2    0,2    0,1 
ететiн және 
жоғарғы техно. 
логиялық

басқа салалар     1,9   2,0   1,6   1,3    5,7   7,1    5,4    4,4

Электр энергия.   2,8   2,4   2,1   2,0    8,4   8,4    7,1    6,8 
сын, газ бен 
суды өндiру 
және бөлу

Ауыл шаруашылығы  8,1   7,4   5,8   4,7

Құрылыс           5,2   7,9   12,8  18,1

Тауарлар  өндiрiсi 46,5  44,2  48,6  52,2

Қызмет көрсетулер 48,3  50,0  45,5  42,1 
өндiрiсi

Көлiк қызмет      10,0  10,9  11,0  10,7 
көрсетулерi

Байланыс  қызмет   1,5   1,8   1,7   1,6 
көрсетулерi

Сауда қызмет      12,4  13,6  12,8  12,4 
көрсетулерi

Бiлiм беру қызмет 4,2   4,0   3,3   2,8 
көрсетулерi

Ғылым және        0,9   0,8   0,7   0,6 
ғылыми-инновация. 
лық қызмет

Басқа қызмет      19,2  18,9  16,1  14,1 
көрсетулер

Қаржылық  делдал.  -0,9  -0,7  -0,4  -0,3 
дық қызмет 
көрсетулер

Таза салықтар     6,1   6,5    6,4   6,0 
___________________________________________________________________      

таблицаның  жалғасы 
_____________________________________________ 
                  |өңдеуші өнеркәсіп құрылымы 
                  |__________________________ 
                  |2000 |2005 | 2010 | 2015 
_____________________________________________ 
ІЖӨ 
Өнеркәсiп

Тау кен өндiрiсi 
өнеркәсiбi

мұнай өндiру

өзге де тау  кен 
өндiру салалары

Өңдеушi өнеркәсiп 100,0  100,0  100,0  100,0

металлургия мен   40,1   34,7   32,6   29,9 
металл өңдеу

ауыл шаруашылығы  38,1   41,6   46,5   51,6 
өнiмдерiн қайта 
өңдеу

химия өнеркәсiбi  1,8    3,2    2,8    2,5

машина жасау      5,2    5,3    4,5    3,8

ғылымды қажет     0,6    0,4    0,4    0,3 
ететiн және 
жоғарғы техно. 
логиялық

басқа салалар    14,3   14,7   13,1    11,8

Электр энергия. 
сын, газ бен 
суды өндiру 
және бөлу

Ауыл шаруашылығы

Құрылыс

Тауарлар  өндiрiсi

Қызмет көрсетулер 
өндiрiсi

Көлiк қызмет 
көрсетулерi

Байланыс  қызмет 
көрсетулерi

Сауда қызмет 
көрсетулерi

Бiлiм беру қызмет 
көрсетулерi

Ғылым және 
ғылыми-инновация. 
лық қызмет

Басқа қызмет 
көрсетулер

Қаржылық  делдал. 
дық қызмет 
көрсетулер

Таза салықтар 
___________________________________________________________________

Қазақстан Республикасының      
2003-2015 жылдары Индустриялық-   
инновациялық дамуы стратегиясына   
4-ҚОСЫМША            

Индустриялық  инновациялық саясатты жүргізусіз 
ІЖӨ құрылымының болжамы, %-пен

____________________________________________________________________ 
                 |    ІЖӨ құрылымы       |   өнеркәсіп құрылымы 
                 |__________________________________________________ 
                 |2000 |2005 |2010  |2015 |2000 |2005 | 2010 | 2015 
____________________________________________________________________ 
ІЖӨ              100,0  100,0 100,0  100,0 
Өнеркәсiп         33,2  29,1  29,5   27,8  79,5  100,0  100,0  100,0

Тау кен өндiрiсi  10,3  12,1  14,3   13,1  31,0  41,6   48,6   47,3 
өнеркәсiбi

мұнай өндiру      8,5   10,7  13,2   12,2  25,6  36,7   44,7   43,9

өзге де тау  кен   1,8    1,4  1,6    1,3   5,3   4,8    5,4    4,7 
өндiру салалары

Өңдеушi өнеркәсiп 13,3  14,6  12,9   12,6  40,1  50,2   43,8  45,5

металлургия мен   5,3   4,8   4,1    3,5   16,1  16,5   13,9  12,6 
металл өңдеу

ауыл шаруашылығы  5,1   5,8   5,9    5,8   15,3  19,8   19,9  20,9 
өнiмдерiн қайта 
өңдеу

химия өнеркәсiбi  0,2   0,4   0,4   0,4    0,7   1,5    1,3    1,4

машина жасау      0,7   0,7   0,6   0,7    2,1   2,5    1,9    2,5

ғылымды қажет    0,1   0,1   0,3   1,4    0,2   0,2    0,8    4,9 
ететiн және 
жоғарғы техно. 
логиялық

басқа салалар     1,9   2,8   1,7   0,9    5,7   9,6    5,9    3,2

Электр энергия.   2,8   2,4   2,2   2,0    8,4   8,3    7,6    7,1 
сын, газ бен 
суды өндiру 
және бөлу

Ауыл шаруашылығы  8,1   7,4   6,0   4,7

Құрылыс           5,2   7,9   12,4  19,0

Тауарлар  өндiрiсi 46,5  44,4  47,9  51,4

Қызмет көрсетулер 48,3  49,9  46,5  43,9 
өндiрiсi

Көлiк қызмет      10,0  10,9  10,9  10,7 
көрсетулерi

Байланыс  қызмет   1,5   1,8   1,7   1,7 
көрсетулерi

Сауда қызмет      12,4  13,6  13,3  12,5 
көрсетулерi

Бiлiм беру қызмет 4,2   4,0   3,7   3,5 
көрсетулерi

Ғылым және        0,9   0,8   0,9   1,7 
ғылыми-инновация. 
лық қызмет

Басқа қызмет      19,2  18,8  16,0  13,7 
көрсетулер

Қаржылық  делдал.  -0,9  -0,7  -0,4  -0,3 
дық қызмет 
көрсетулер

Таза салықтар     6,1   6,4    6,0   4,9 
___________________________________________________________________      

таблицаның  жалғасы 
_____________________________________________ 
                  |өңдеуші өнеркәсіп құрылымы 
                  |__________________________ 
                  |2000 |2005 | 2010 | 2015 
_____________________________________________ 
ІЖӨ 
Өнеркәсiп

Тау кен өндiрiсi 
өнеркәсiбi

мұнай өндiру

өзге де тау  кен 
өндiру салалары

Өңдеушi өнеркәсiп 100,0  100,0  100,0  100,0

металлургия мен   40,1   32,9   31,7   27,8 
металл өңдеу

ауыл шаруашылығы  38,1   39,4   45,5   45,9 
өнiмдерiн қайта 
өңдеу

химия өнеркәсiбi  1,8    3,1    3,1    3,1

машина жасау      5,2    5,0    4,3    5,4

ғылымды қажет     0,6    0,4    1,9    10,8 
ететiн және 
жоғарғы техно. 
логиялық

басқа салалар    14,3   19,1   13,5    7,0

Электр энергия. 
сын, газ бен 
суды өндiру 
және бөлу

Ауыл шаруашылығы

Құрылыс

Тауарлар  өндiрiсi

Қызмет көрсетулер 
өндiрiсi

Көлiк қызмет 
көрсетулерi

Байланыс  қызмет 
көрсетулерi

Сауда қызмет 
көрсетулерi

Бiлiм беру қызмет 
көрсетулерi

Ғылым және 
ғылыми-инновация. 
лық қызмет

Басқа қызмет 
көрсетулер

Қаржылық  делдал. 
дық қызмет 
көрсетулер

Таза салықтар 
___________________________________________________________________

Қазақстан Республикасының      
2003-2015 жылдары Индустриялық-   
инновациялық дамуы стратегиясына   
5-ҚОСЫМША            

Индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік  стратегиясы болмаған жағдайда ІЖӨ мен  өнеркәсіп салаларының  өсім серпінінің болжамы, орта жылдық қарқыны, %-пен      

(Болжам көрсеткіштерін қағаз мәтінінен қараңыз)

Индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік  стратегиясын іске асыруды  есепке алғанда ІЖӨ  мен өнеркәсіп  салаларының өсім серпінінің болжамы, орта жылдық қарқыны, %-пен      

(Болжам көрсеткіштерін қағаз мәтінінен қараңыз)

Қазақстан Республикасының      
2003-2015 жылдары Индустриялық-   
инновациялық дамуы стратегиясына   
6-ҚОСЫМША            

2000 жылғы ІЖӨ құрылымы, %-пен      

(Диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

2015 жылы Стратегияны  іске асырусыз  ІЖӨ құрылымының 
болжамы, %-пен      

(Диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

2015 жылы Стратегияны  іске асыруды есепке  алғандағы ІЖӨ  құрылымының болжамы, %-пен      

(Диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

Қазақстан Республикасының      
2003-2015 жылдары Индустриялық-   
инновациялық дамуы стратегиясына   
7-ҚОСЫМША            

2000 жылғы өнеркәсіптің  құрылымы, %-пен      

(Диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

2015 жылы Стратегияны  іске асыруды есепке  алмағандағы 
өңдеуші өнеркәсіп құрылымының болжамы, %-пен      

(Диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

2015 жылы Стратегияны  іске асыруды есепке  алғандағы 
ІЖӨ құрылымының болжамы, %-пен      

(Диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

Қазақстан Республикасының      
2003-2015 жылдары Индустриялық-   
инновациялық дамуы стратегиясына   
8-ҚОСЫМША            

2000 жылғы өңдеуші  өнеркәсіптің құрылымы      

(Диаграмманың көрсеткішін қағаз мәтінінен қараңыз)

2015 жылы Стратегияны  іске асыруды есепке  алмағандағы 
өңдеуші өнеркәсіп құрылымының болжамы      

(Диаграмма көрсеткішін қағаз мәтіннен қараңыз)

2015 жылы Стратегияны  іске асыруды есепке  алғанда 
өңдеуші өнеркәсіптің болжамы      

(Диаграмма көрсеткішін қағаз мәтінінен қараңыз)