Жобалық несиелеуде қарыздық қаражаттарды арнайы компанияға береді. Себебі, бұл жерде  жобаның құрылтайшылары несиенің қайтарылуына толық жауап бермейді. 6-суретте жобалық несилеу бойынша ақшалай қаражаттың банктен қарыз алушыға қарай қозғалысы көрсетілген.

     капиталынан жоғары мөлшерде капитал тартуға  мүмкіндік туындайды. Ал ұсақ компаниялар  үшін капиталдан жоғары мөлшерде несие  алуға мүмкіндік шектелген.

     Жобалық несиелеуде жобаны іске асырудан туындайтын тәуекелдің жартысын жобаның басқа  да  қатысушыларына бөлуге мүмкіндік  бар. Ал қарапайым несиелеуде мұндай тәуекелдің барлығы бір қатысушының  басында болады.

     Жобаның құрылтайшылары мұндай несиелеу барысында алған несие бойынша қарызды өзінің балансында көрсепейді, ол тек қана арнайы компанияның балансында есепке алынады. Нәтижесінде мұндай несие құрылтайшының қаржылық жағдайының нашарлауына ықпал етпейді.

     Жобалық несиелеудің тағы да бір ерекшелігі, мұнда ірі компанияның меншікті

     Сонымен, жобалық несиелеудің басқа несие  нысандарынан айырмашылығы мынадай:

• пайыз бен негізгі қарызды қайтару негізіне жобаны іске асырудан түсетін табыстар жатады;
• жоба бойынша тәуекел оған қатысушы тұлғалар арасында бөлінеді;
• заемдық капиталдың бірнеше көзін бірдей пайдалану мүмкіндігі бар;
• жобаны қаржыландыруға байланысты заемдық қаражаттар арнайы құрылған компанияға беріледі;
• жобалық несиелеу құны өте жоғары. 

 
 

   14-дәріс. Лизингтік қаржыландыру

      Лизинг - бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықгарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған кұрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін карастыратын жалға беру шартын білдіреді.

      Лизингтік мәміле бұл лизинг беруші, лизинг алушы  және сатушы (жабдықтаушы) арасындағы лизинг келісім-шартты жүзеге асыру  үшін қажетті келісім-шарттар жиынтығы.

      Лизинг  объектісі ретінде ғимараттар мен  құрылыстарды, машиналарды, құрал-жабдықтарды, транспорттық құралдарды, жер учаскелерін және т.б. тұтынылмайтын заттарды қарастыруға болады. Бағалы қағаздар мен табиғи ресурстар  лизинг объектісі болып табылмайды.

      Лизингтік мәмілеге келесі субъектілер қатыса алады:

       -  Лизинг   беруші   -  лизингтік   мәмілені   іске   асыру барысында     меншікті     немесе     тартылған     ақша қаражаттары есебінен лизинг объектісін сатып алып, лизинг алушыға белгілі бір төлемге,  уақытқа және шарттар    негізінде    уақыты    біткен    кезде    меншік құнының   ауысуымен   немесе   ауысуынсыз   уақытша пайдалануға беретін жеке немесе заңды тұлға.

      - Лизинг   алушы   -   лизинг   келісім-шартына   сәйкес лизинг  объектісін белгілі бір төлемге,  уақытқа және шарттар   негізінде   уақытша   пайдалану   үшін  алуға міндетті жеке немесе заңды тұлға.

      - Мүлікті сатушы (жабдықтаушы) - лизинг  берушімен сату-сатып   алу   шарты   негізінде   лизинг   берушіге немесе лизинг алушыға  белгіленген уақытта лизинг объектісін  сатушы жеке немесе заңды тұлға. 

      - Банк  (немесе  басқа да несиелік  мекеме)  -  лизинг объектісін  сатып  алуға  қажетті  қаржы  ресурстарын беретін заңды тұлға. Сонымен қатар лизинг нарығындағы арнайы субъектілерді көрсетуге болады, Оларға:

• - Сақтандыру компаниясы - лизинг мәмілесін іске асыру кезінде пайда болатын әр түрлі тәуекелдерді сақтандыратын заңды тұлға. Лизингтің кез-келген субъектісі Қазақстан

      Қазіргі кезде дамыған мемлекеттердің шаруашылық тәжірибесінде лизингтің көптеген түрлері көрініс табады. Олардың  ішінде негізгілері болып:

      - Шұғыл лизинг;

      - Қаржы лизингі;

      - Қайтарылатын(возвратный) лизинг;

      - Үлестік лизинг;

      - Тура лизинг;

      - Сублизинг;

Шұғыл лизинг

      Шұғыл лизинг-ағымдағы жал туралы келісім. Әдетте бұл келісімнің мерзімі активтің толық амортизациялық кезеңінен  аз болады. Яғни, келісім-шартта көрсетілген жал төлемдері активтің толық құнын өтемейді,сондықтан актив лизингке бірнеше рет беріледі.

      Шұғыл лизингтің ең негізгі ерекшелігі-лизинг алушының келісім-шартты уақытынан  бұрын тоқтата алуы. Соныиен бірге  бұл келісімде лизингке берілетін  объектіге ағымдағы техникалық қызмет көрсетужәне басқа қызметтер түрін көрсету туралы шарттар қарастырылады.

      Шұғыл лизингтің негізгі объектілері  тез тозатын (моральді) құралдар (компьютерлер, көшірме техникасы, оргтехниканың  көптеген түрлері) және техникалық күрделі, үнемі қадағалауды қажет ететін техника (жеңіл және жүк автомобильдері, әуе кемелері және т.с.с.).

      Жалпы лизингтің бұл түрі лизинг алушы  үшін үнемді. Себебі уақытынан бұрын  келісім-шартты тоқтату моральді ескірген құралдарды жаңа бәсекелестік қабілеттілігі жоғары құрал-жабдықтармен ауыстыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар егер лизинг алушы бір жолғы жобаларды іске асыру үшін мүлікті алған болса, оның одан әрі мүлікті ұстау және сату жөніндегі қиындықтары туындамайды. Лизинг берушінің ағымдағы техникалық қызмет көрсетуі артық персоналды ұстаудағы қажеттілікті төмендетеді.

      Сонымен бірге шұғыл лизингтің келесі кемшіліктері бар:

      -басқа   лизигн   түрлеріне   қарағанда   қамбаттылығы, жал төлемдерінің  жоғары болуы;

      -аванстар  мен алдын-ала төлемдерді салу қажеттілігі;

      -уақытынан  бұрын өтеу кезінде айып пұлдың  төленуі;

-мүлік иелерінің  тәуекелді төмендету мақсатында  жасаған басқа да шарттары;

      Қаржы лизингі

      Қаржы лизингі жалға алушының төлемдері  нігізінде жалға алынатын мүліктің толық амортизациялануын қарастыратын келісім. Келісімнің уақытынан бұрын жалды тоқтатуын қарастырмағандықтан, бұл келісім мүлік иесінің құралды сатып алу,оған техникалық қызмет көрсету бойынша барлық шығындардың орнын толтырып, қажетті табыс деңгейін қамтамасыз етеді. Лизингтің бұл түрі кезінде құралдарды орнату және ағымдағы қызмет көрсету бойынша барлық шығындар жалға алушы есебінен қаржыландырылады. Сонымен қатар көбінде бұл лизинг түрінде келісім уақыты біткен кезде жалға алушы негізгі құралды қалдық құны бойынша сатып алуға құқылы.

      Шұғыл лизингке қарағанда қаржы лизигнгі кезінде мүлік иесінің тәуекелі едәуір төмен болады. Былай қарағанда  бұл келісім банктің ұзақ мерзімді несиесіне өте ұқсас болып  келеді. Себебі құрал-жабдықтың құнының  толық өтелуін, кезіңдік төлемдердің  төленуін және жалға алушының өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда оны банкрот деп атау құқығын қарастырады.

      Қаржы лизингінің объектілеріне жылжымайтын  мүлік (жер, ғимараттар мен құрылғылар), сонымен қатар ұзақ мерзімді өндіріс  құралдары жатады.

      Қаржы лизингі қайтарылатын және үлестік лизингтің базасы болып табылады.

      Қайтарылатын  лизинг

      Қайтарылатын  лизингті екі келісімнен тұратын  жүйе ретінде қарастыруға болады. Бұл келісім кезінде құралдың иесі оны 3 тұлғаға сатады да, сол  сәтте 3 тұлға жалға алушымен ұзақ мерзімді жал келісім-шартына отырады. Бұл кезде сатып алушы ретінде әдетте коммерциялық банктер, инвестициялық, сақтандыру немесе лизингтік компаниялар көрініс табады. Яғни келісімнің нәтижесінде мүлік иесі ғана ауысады, ал пайдаланушы өзгермейді.

      Өз  алдына инвестор сатушының мүлкіне меншік құқын кепілдікке ала отырып, мүлік иесін несиелендіреді деп айтуға болады. Мұндай келісімдер негізінен іскерлік белсенділіктің төмендеуі кезінде, көсіпорындардың қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі.

      Үлестік лизинг

      Үлестік лизинг - қаржылық лизингтің бір  түрі. Лизингтің бұл түрі 3 жақтың (инвестордың) қатысуын қарастырады. Әдетте инвестор түрінде банк, сақтандыру немесе инвестициялық компаниялар  жұмыс істейді. Бұл келісім кезінде  лизингтік компания ұзақ мерзімді жал келісім-шартын жасап, лизингтік объектіні тартылған қаражаттар есебінен сатып алады. Алынған займның кепілі ретінде әдетте сатып алынатын мүлік немесе негізгі құрал болып табылады, тартылған қаражаттар болашақ кезеңдердегі лизингтік төлемдер есебінен өтеліп отырады. Сонымен қатар лизингтік компанияның салықтық және займды өтеу кезінде жеңілдіктерді пайдалануға мүмкіншілігі туады.

      Лизингтің  бұл  түрінің  негізгі  объектілеріне  қымбат бағалы активтер (пайдалы   қазбалар   кенорны, өндіруші   салалар   құрал-жабдықтары). Тікелей лизинг

      Лизингтің бұл түрі кезінде жалға алушы  жалға берушімен қажетті құрал-жабдықтар  мен негізгі құралдарды жалға  беру туралы келісім-шарт жасасады. Көп  жағдайларда лизинг беруші мен лизинг объектісін өндіруші бір тұлға болады. Яғни келісім-шарт тікелей өндірушімен жасалынады. Әлемдегі өз өнімін лизинг негізінде сататын ірі компанияларға ІВМ, Хеrох, GАТХ, көптеген әуекемелерін,тенізкемелерін және автокөліктерін өндіруші компаниялар жатады. Мысал үшін, “Даймлер-Крайслер” және ВМW концернлері ірі лизингтік компаниялардың құрылтайшылары болып табылады және осы компаниялар арқылы өздерінің автокөліктерін өткізеді.

      Сублизинг

      Сублизинг - сублизинг келісім-шартымен рәсімделетін, лизинг объектісін пайдалану құқығын  3 тұлғаға берумен сипатталатын ерекше қатынастар түрі.

      Сублизинг кезінде сублизингті іске асырушы  тұлға лизинг объектісін лизинг берушіден  лизинг келісім-шарты негізінде 3 тұлғаға  уақытша пайдалануға береді. № 78-ІІ 05.07.2000 ж. “Қаржы лизингі туралы”  ҚРЗ-на сәйкес лизинг алушының лизинг төлемдерін төлеу бойынша өзінің міндеттемелерін 3 тұлғаға аударуға тиым салынады.

      Объектіні сублизингке беру кезінде лизинг берушінің жазбаша рұқсаты міндетті түрде болу керек.

      Халықаралық сублизинг халықаралық лизингтің  бір түрі болғандықтан, ол да халықаралық лизингтік заңдарға сай жүзеге асырылуы керек. Халықаралық сублизингтің бір ерекшелігі ретінде лизинг объектісінің Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тек сублизинг келісім-шартының мерзімі аралығында ғана өтуін көрсетуге болады.

   Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының  нарығынды 15 лизингтік компаниялар  жұмыс жасауда. Астана қаласында 4 лизингтік  компания (Астана финанс, Астық лизингтік  компаниясы, Қазагрофинанс және Агромашлизинг), Қарағанды қаласында 1 (Қарағанды лизинг компаниясы) және Алматыда 10 (Центрлизинг, Альфа-лизинг, Нұр-инвест, Халық лизинг, Темірлизинг, Казтранслизинг, Альянс лизинг, БТА лизинг, АТФ лизинг және Медикал лизин групп) лизингтік компаниялары жұмыс істеуде.

   Лизинг  келісім шартының сызбасы.

• Лизинг алушының лизинг жобаларын жүзеге асырумен танысу.
• Қаржы лизингінің сызбасы бойынша лизинг алушының құрал-жабдықты алуға керекті құжаттар.
• Лизинг алушының компания қызметкерімен кездесуі.
• Жабдықтаушыны таңдау, онымен келісім шарт өткізу.
• Лизинг алушыға құжаттар беру.
• Жобаны іске асыру 7-10 күн.
• Үш жақты келісім шартқа, лизинг шартына қол қою (жабдықтаушы, лизинг алушы және лизинг ұйымы).
• Лизинг алушының шартта көрсетілген міндеттерді орындау.
• Сатып алу-сату шарты бойынша құрал-жабдықтарды ұсыну.
• Жабдықтаушы, лизингтік компания және лизинг алушы арасында қабылдау және өткізу АКТ-не қол қою.
• Құрал-жабдықты айналысқа жіберу лизинг шарты бойынша
• Келісім шартта көрсетілген талаптарды, лизинг бойынша төлемдерді төлеген жағдайда мүлікті лизинг алушының атына өзткізу.