Шаруашылық субъектінің негізгі қаржыларын талдау

 
 
 
 
 
 
 
 

       Кесте 3. Табыс түсіміне сараптама (құнарлығы)

 

       Кестенің  көрсеткіші, соңғы мына жылдарға табыс  көрсеткіші көрсетілген.  

       Өнімнің сатудағы бағасы кеміді  324739,6 мың  теңге – 705686,0 ден 380946,4 мың теңгеге  дейін, арнайы еңбек өнімділігінің  шығыңға ұшырап, 227523,4 мың теңгеден – 18877,0 ден 246400,4 мың теңгеңі құрап  отыр; Мынандай таза шығыс 12228,76 мың  теңгеге – 13949,0 ден 26177,76 мың теңгеге  нгемесе 7,6 % көтеріліп шықты.

       Жұмыстың  тиісті нәтижелерінің көтерілуі  өсім берушілік болып табылады. 25,6 % (18,0 ден 43,6 % - ды ) құрайды.

       Өнімнің сатудағы бағасы кеміді, 2008 жылы табыстан, өнімнің шығынға ұшырауы 309685,4 мың теңгеге (380946,4 тен 71261,0 мың теңгеге дейін) яғни, 18,7 %  деген сөз.

       Таза  шығыстың құрауы: 106229,14 мың теңгеге (26177,76 дан 296075,5 мың теңгеге төмендеді).

       Қарама - қайшы  жұмыстың қорытындысы болып  мына көрсеткіштер көрсетеді: 10,5 % өнімнің сатудағы бағасы төмендеді (93,6 дан 33,1 % -ға) дейін.

       Өнімнің сатудағы бағаның төмендеуі мына жайттардан пайда болды. Мысалы: Өнімнің  тұрақты бағасының болмауынан т.с.с. Осыдан екі топқа бөлінеді:

       1 топта – сыртқы факторды, сыртқы  экономика мен ішкі экономиканың  дамуында мемлекеттің шаруашылық  субъектісі дамитүседі. Осы топтың  факторлары баға мен сапаның,  тауар мен материал – жабдықтардың, көлік коммуникациясы, су мен  тағы басқа материалдық көмектер  көрсетіледі. 

       2 топта – ішкі факторда, шаруашылықтың  қызметінің нәтижелері барысында  байқалады. Мысалы, осы топта –  түрлері, жүйесі, еңбек ақы, қосымша  негізгі қорларды тағы сол  сияқты ішкі факторларда қолдану. 

       Қаржы тұрақтылығына сараптама. 

       Кәсіпорынның  қаржы тұрақтылығы мына жағдайда болады, егер ол, өз есебінен қаржы есебін жапса, активке салынған  “Арнайы  қалаларды, материалды емес активтер тағы сол сияқты” несиелер мен қарыздар белгіленген уақытқа дейін төленуі  тиіс.

       Қаржы жұмысында кәсіпорындар мыналарға  назар аударуы қажет, ең бастысы  дұрыс ұйымдастыра білу мен қаржы  есебін дұрыс жұмсай білу қажет. Сондықтан, сараптама кезінде, көптегшен сауалдарға жауап беруге тырыстық.

       Қаржы тұрақтылығына, мінездемесіне мына сараптамаларды қосады.

• Кәсіпорындардың активтерінің құрамы мен орналасуы;
• Қаржы ресурстарының структуралық жағдайлары туралы;
• Өзінің айналмалы қаржы қоры;
• Несие қарыздылығы;
• Борыштылық қарыздылығы;
• Төлемақыны өтеу қабілеті;

       Кәсіпорындардың активтерінің орналасуын сараптай келе, мына тұрғыда тізбеледі: кестеде  көрсетілгендей шаруашылық активтері  бір жыл ішінде 29001,2 мың теңгеге  көтерілді (818705,0 ден – 343706,2 мың теңгеге  дейін).

       Активтегі қаражат төмендегідей тізбектеледі: негізгі қаражат 147948,4 мың теңгеге  немесе 43,0 %   одан басқа қосалқы  активтер – 195757,8 мың теңгеге немесе 56,9 %.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кесте 4. Шаруашылық аумағындағы активті орналастыру сараптамасының жағдайы

  

       Негізі  көрсеткіштер қаржы тұрақтылығына  баға бере отырып , оның нақты активтерінің тез қарқынымен өсіп отырғанын көрсетеді .

       Нақты активтер – бұл нақты мүліктік және қаржы салымының өзіндік  бағасы бар активтер болып табылады. материалдық емес активтер , нақты  активтерге жатпайды.Нақ-ты бар активтер тез қарқынмен дамып отырғаны мүліктік көбеюі мен мінезделіп , төмен-дегі формула арқылы көрсетіледі .

                                                                            .

                                                   С1+З1+Д1                        

       А=(---------  -1)*100,                                   (1)               

                                                  Со+Зо+До                                                                           

       А-Нақты  активтердің  % тез қарқынмен өсуі .

       С-Негізгі  қаражат пен есепсіз түскен түсім ; орындалмаған тауардың баға құны , материалдық  емес , активтер , қолданылған пайдалар ;

       З-Қосымша  және жұмсалған қаражат .

       Д-Ақша қоры , есептеу және т.б. активтердің  есепсіз қолданылған заемдық  қаражаты;

       Индекс  «0»-алдағы есепті жыл;

       Индекс  «1»-жылдық есеп ;

       Қолда бар:                   

                        147948,4+195757,8 

       А= (----------------- - 1)*100=18,5%

                     128541,0+161405   
 

Кесте 4. Шаруашылық қожалығының активтің орналасуы мен құрамының сараптамасы

 

       Мына  берілген кестеден мынаны көруге болады, жылдық есеп бойынша, қожалық ететін субъектілі активтер 137615,5 мың теңгеге төмендеп, 343706,2 –ден 206090,7 мың теңгеге, сол сияқты негізгі қаржы 25894,4 мың теңгеге, -147948,4-тен -122054,4 мың теңгеге; одан басқа айналымнан тыс; 111724,3 мың теңгеге;-195757,8 –ден 8433,5 мың теңгеге төмендеді.

       Осыған  орай, 2006 жылдан 2007 жылға дейінгі кезеңде кәсіпорынның активтерінің 29001,2 мың теңгеге көбейгені көрінеді, ал 2008 жылдан 2009 жылға дейін кәсіпорын активтері 137615,5 мың теңгеге төмендегенін көрсетеді, осыдан кәсіпорынның қаржы тұрақтылығының өзгергендігін көрсетеді .

        Төмендегі кестесі бойынша, бүкіл қаржы ресурстарының шаруашылық субъектісі бір жыл ішінде 29001,2 мың теңгег өсті (314705-тен 343706,2 мың теңгег).

       Осы сияқты өз қаражаты 36018,3  мың теңгеге  азайды. (96150,0 ден 60131,7 мың теңгеге), кірістірілген  қаржы есебі 65033 мың теңгеге артты, - (218541,5 – тен 283574,5 мың теңгег).

       Қаржының  негізгі құрамы жылдық есепте өзгерген: өз қаржы есебі 13,1% кеміген (30,5-тен 17,4  %); қаржының негізгі құрамы 13,1 %-ға көтерілді. (69,4-тен 82,5 %-ға).

       Қаржы тұрақтылығының шаруашылық субъектісіне баға беру үшін, жеке дара коэфициент пен  қаржы тұрақтылығының коэффициенті қолданылады. Жеке дара коэффициент  қаржы тұрақтылығының шаруашылық субъектісіне мінездеме беріп, қаржының негізгі  құрамы жинақталады.

 

Кестесі 6. Шаруашылықтың қаржы ресурстарының құрылымы                     мен  динамикасына сараптама