Мазмұны

Кіріспе............................................................................................................................................3

 Ι. Акционерлік қоғамның жалпы мәні мен қызметі...............................................................4-6

1.1. Акционерлік қоғамның құрылтайшылары туралы..........................................................7-8 1.2. Акционерлік қоғамның түрлері........................................................................................9-10

1.3. Акционерлік қоғамның акционерлер мен инвесторлар алдындағы қызметі туралы ақпаратты ашу жөніндегі қысқаша жадынама....................................................................11-13 

ΙΙ. Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамының заңды аспектілері..................14-18

2.1. Акционерлік қоғамның акциялары мен бағалы қағаздар түрлері..............................19-21

2.2. Акционерлік қоғамдардың облигациялары..................................................................22-23

2.3. Акционерлік қоғамның акционерлерінің құқықтары туралы қысқаша жадынама...24-26 

Қорытынды...................................................................................................................................27 

Пайдаланған әдебиеттер..............................................................................................................28

Кіріспе

       Нарық жағдайында маңызды орынды акционерлік қоғамдар алады. Акционерлік   қоғамдар өз қызметін жүзеге асыра отырып, өз акцияларын шығару арқылы бағалы  қағаздар нарығының қызмет етуін қамтамасыз етеді.

       Қазақстанда акционерлік қоғамның қалыптасуы нарықтық  экономика көшумен  және  мемлекеттік  кәсіпорындарды жекешелендірумен байланысты болды. Басқа  меншік  нысанына  қарағанда акционерлік қоғам ерекшелігі акционерлік қоғам формасын, жедел  түрде  ірі  қаржы ресурсын жұмылдыру мүмкіндігі болып табылады. Сондай-ақ  қоғамдар  өз акцияларын шығара отырып, бизнесін  жаңғыртады.

      Акционерлік қоғамның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің  экономикалық  пайдалылығы табыс табумен анықталады. Акционерлік қоғамның  басты  табысы алдағы уақытта  әр түрлі қаржы көздеріне кең көлемде қол жеткізуді  қамтамасыз  ету болып табылады.

       Кәсіпкерліктің бұл түрінде  кәсіпорындар, мекемелер немесе жеке азаматтар келісім бойынша капиталын бір жерге шоғырландыру арқылы заңды түрде тіркелген ұйым құрып және өздері бекіткен жарғы бойынша қызмет атқарады. Акционерлік қоғамдар акцияның бірнеше түрлерін шығаруға құқықтары бар. Акция (французша action – құнды қағаз) – акционерлік қоғамның қаржылық қорына енгізілген белгілі мөлшердегі қаржыны куәландыратын бағалы қағаздың түрі. Ол өз иесіне осы қоғам қызметінен түскен пайданың белгілі бір бөлігін дивиденд ретінде алуға, сонымен қатар акционерлік қоғам тартылған жағдайда оның мүлігін үлестіруге қатынасуға құқық береді.

      Экономикалық теориядан бұл құнды қағаздардың негізгі түрлері белгілі: жай акциялар, артықшылығы бар өтімді акциялар, иелі акциялар, ұсынушы акция, үстеме пайда табуға қатысу үшін артықшылығы бар акциялар, куммулятивтік акциялар.

     Өз  қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын заңды тұлға акционерлік қоғам деп танылады. Қоғамның өз акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның барлық мүлкінің ақшалай баламасы қорлар түрінде тіркеледі,

 сондықтанда бұл үдеріс қорлану деп, ал оның ақшалай баламасын тең үлестерге немесе акцияларға бөлу акционерлендіру деп аталады. Осы операциялар арқылы жылжымайтын және бөлінбейтін мүлік икемді және бөлінгіш мүлікке айналады, бұл оған жаңа қасиет береді: мүлік иесізденген нысанда өткізілуі және қатысушылардың кез келген санына сатылуы мүмкін. Кәсіпорын-құрылтайшылардан басқа, тікелей бұл өндіріске қатысты және қатысы жоқ заңды тұлғалар акцияларының иеленушілері бола алады. Акциялардың барлық саны бірден құрылтайшылар мен шақырылған акционерлер арасында бірден бөлінуі заңнамамен қарастырылған.

      Қазақстан Республикасында қоғамның екі үлгісі – ашық және жабық үлгілері құрылды. Қоғам өзінің үлгісін акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша осы Заңның талаптарын сақтай отырып өзгерте алады. Егер жабық қоғам акционерлерінің саны жүзден асса, ол қоғамның үлгісін ашық етіп өзгерту туралы шешім қабылдау үшін келесі үш айдың ішінде акционерлердің жалпы жиналысын өткізуге міндетті. Егер қоғам акционерлерінің саны жүзден аспаса, акционерлерінің жалпы жиналысының шешімі бойынша ашық қоғам, жабық қоғам болып қайта құрылуға хақылы.

      Курстық жұмыс тақырыбы – «Акционерлік қоғамның қаржылық нәтижесінің қалыптасуын және қолдануын талдау» деп аталады. Курстық жұмыстың мақсаты – акционерлік қоғамның табысының қалыптасу   жолдарын және олардың бөлу әдістерін

қалыптастыра  отырып, табысты   қалыптастыру   және бөлуді жетілдіру жолдарын қарастыру болып табылады.

     

3

Ι.Акционерлік  қоғамның жалпы мәні мен қызметі

        Қазақстан Республикасында 1991 жылғы 21 маусымда “Шаруашылық серіктестіктер мен акционерлік қоғамдар туралы” Заң қабылданғаннан кейін Акционерлік қоғамдар құрыла бастады. 1998 жылы олардың саны 3 мыңнан асты.Акционерлік қоғамға қатысушылардың әрқайсысы өзі қосқан капиталдың сомасына сәйкес көлемдегі акцияларға ие болады және тиісті мөлшерде табыс — дивиденд немесе белгіленген пайыз алады.

      Акционерлік қоғам — өз қызметін іске асыру үшін қаражат тарту мақсатындағы акциялар шығаратын заңдылық тұлға.

      Акционерлік қоғам немесе кәсіпорын дегеніміз – жарғылық капиталдың акцияларға аударылған шаруашылық бірлестігі. Акционерлік қоғамдардың екі түрі болады: ашық және жабық.

      Ашық акционерлік қоғамның қатысушыларына барлық азаматтар кіреді, олар қоғамның басқа мүшелерінің келісімінсіз өз акцияларын сата немесе басқа біреуге бере алады. Акцияларды сату немесе басқа біреулерге беру тек осы акционерлік қоғамның мүшелерінің қабылдау процедурасынан өткен қоғамның жаңа мүшелерінің, онда да бұрынғы мүшелерінің келісімімен жүзеге асырылады.

      Ашық типтегі акционерлік қоғамда оның мүліктік және қаржылық капиталы одан әрі осы қоғамның акцияларын ашық және еркін сату жолымен құрылады және қалыптасады. Бастапқыда акциялар оларды шығарғаннан кейін құнның өз бағасымен, одан соң оларды қайта сату қалыптасқан сұраныс пен ұсыныстың негізінде нарықтық бағамен – акция бағасымен жүргізіледі.

      Ашық типтегі акционерлік қоғам- бұл тұрғындардың ішінара меншік иесі болуына мүмкіндік беретін ұжымдық бизнесті ұйымдастырудың барынша кең тараған және өркениетті тәсілі.

      Акция дегеніміз – оның иесі акционерлік қоғамның жалпы капиталына өз үлесін қосқан және оның пайдасынан белгілі бір үлесін алуға құқы бар акционер екендігін дәлеледейтін құжат. Сонымен бірге акционерлік кәсіпорынның ісін басқаруға құқық береді. Акцияны еркін сатуға немесе сатып алуға, сыйлауға немесе кепілдікке қалдыруға болады.

      Қазіргі заманғы жағдайда барлық елдерде ірі кәсіпорындар акционерлік

қоғам және компания түрінде жұмыс істейді.

     Акционерлік кәсіпорындар барлық елдерде ірі кәсіпорындар акционерлік қоғам және компания түрінде жұмыс істейді.

      Акционерлік кәсіпорындар барлық міндеттемелері бойынша заң алдында жауап береді, бірақ барлық акция пакетінің құнынан аспайтын шектеулі мөлшерде тәукелге бара алады. Сонымен қатар акционерлік қоғамдар жеке жағдайда қабылданған кейбір аз акционерлерінің мүлікті Акционерлік қоғам пайдасының белгілі бір бөлігі акция иелеріне процент түрінде беріледі. Ол дивидент деп аталады. Акционерлік қоғам өз қызметін тоқтатқан жағдайда акционерлер жою квотасын (мөлшерін), яғни кәсіпорын мүлкін сатудан түсетін құнның бөлігін алуға акция иелерінің құқы жоқ. Сондықтан әрбір акционер өздерінің акцияларын бағалы қағаз ретінде еркін ұстай алады, ал мүлікті акционерлік қоғамның басқаруміндеттемелері бойынша жауап бермейді.

Ұйымдары өз құздарында ұстайды.

      Акция да екі түрлі болады. Біріншісі – кәдімгі жай акциялар. Екіншісі – дивидендтің нақты процентін алуға құқық беретін акциялар.

      Акция өзінің иелеріне акционерлік кәсіпорынды басқаруға, қатысуға құқық береді, алайда бұл жерде бір акция – бір дауыс деген принцип басшылыққа алынады. Акционердің акциясы көп болған сайын оның акционерлік кәсіпорынның істеріне әсері де соншалықты мол болады. Мұндай жағдайда акционерлік кәсіпорынды басқаруды

акциялардың бақылау  пакетін қолына алған акционер шешуші роль атқарады.   

                                                                                                                                                         4

Ашық акционерлік  кәсіпорын мүшелерінің құрамы акцияларды сату және сатып алу нәтижесінде  еркін ауысып отыруы мүмкін. Бірақ, мұндай акционерлік меншіктегі өз үлестерін осы қоғамның басқа қатысушыларына немесе оған қатысушыларының келісімімен үшінші тұлғаларға сатуына немесе аударуына болады. 

      Акционерлік қоғам — капиталды орталықтандырудың және ірі кәсіпорындарды ұйымдастырудың негізгі формасы. Акционерлік қоғамдар капиталдың алғашқы қорлану

кезеңінде пайда  болған. Акционерлік қоғам ашық және жабық болып екі түрге бөлінеді. 

Егер акциялар тек құрылтайшылар арасында ғана бөлінетін болса, онда жабық

акционерлік қоғам  болып саналады. Ал ашық акционерлік қоғам акциялары еркін сатылады және сатып алынады. Акционерлік қоғам заңды тұлға болып есептеледі. Оның жарғысында қоғамның мақсаты, капитал мөлшері, іс басқару тәртібі айқындалады.

       Акционерлік қоғамда басқарудың  ең жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы болып табылады. Ол әдетте жылына бір рет өтеді, ал күнделікті істерге атқарушы орган — басқарма басшылық етеді. Мұның сыртында бақылаушы орган — тексеру комиссиясы сайланады. Акционерлік қоғамның тапқан пайдасы салықтар төлеуге, өндірісті кеңейтуге, резервтерді толықтыруға, жарғылық капиталды өсіруге және дивидендтер төлеуге жұмсалады. Қоғамның өз акционерлерінің  мүлкінен оқшауланған мүлкі болады және өз міндеттемелері бойынша өз мүлкі шегінде жауап береді. Қоғамның барлық мүлкінің ақшалай баламасы қорлар түрінде тіркеледі, сондықтанда бұл үдеріс қорлану деп, ал оның ақшалай баламасын тең үлестерге немесе акцияларға бөлу акционерлендіру деп аталады. Осы операциялар арқылы жылжымайтын және бөлінбейтін мүлік икемді және бөлінгіш мүлікке айналады, бұл оған жаңа қасиет береді: мүлік иесізденген нысанда өткізілуі және қатысушылардың кез келген санына сатылуы мүмкін. Кәсіпорын-құрылтайшылардан басқа, тікелей бұл өндіріске қатысты және қатысы жоқ заңи тұлғалар акцияларының иеленушілері бола алады. Акциялардың барлық саны бірден құрылтайшылар мен шақырылған акционерлер арасында бірден бөлінуі заңнамамен қарастырылған.

      Акционерлік қоғамның жарғысы қоғамның заңи тұлға  ретіндегі құқықтық мәртебесін айқындайтын  құжат болып табылады. Қоғамның жарғылық капиталының ең төменгі мөлшері тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының заңында белгіленген айлық есептік көрсеткіштің 50 мың еселенген мөлшерінде болады. Акционерлік қоғамның өмір сүруінің нормасы мүлкін жарғылық капитал деңгейінен төмен етпей ұстауы болып табылады, ол борыштар бойынша барлық міндеттемелерді атқарады, салықтар төлейді және есептеме жүргізеді.

      Акционерлік қоғамды басқарудың жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы, басқару органы – директорлардың кеңесі, атқарушы орган – алқалы орган қызметін жеке-дара жүзеге асыратын тұлға болып табылады.

      Бағалы  қағаздарды бастапқы иеленушілеріне сататын  эмитенттер мен инвестициялық институттар  бағалы қағаздар эмиссиясының проспектісін шығарады. Бұл құжатқа эмитент пен оның қызмет түрлері, эмитенттің орналастырылған акцияларының (жарғылық капиталдағы үлестерінің) он және одан да көп пайызын иеленуші акционерлер (қатысушылар), эмитенттің мүлкін бағалау, жарияланған эмиссиялық бағалы қағаздардың саны, олардың түрі (санаты), төлеу тәсілдері, бағалы қағаздар бойынша кіріс алу, соның ішінде облигациялардың нақтылы құны, олардың айналыс мерізімі және өтелу тәртібі, бағалы қағаздарды айырбастау тәртібі және с.с. мәліметтер болуға тиіс.

      Шығарылуға  және айналысқа мемлекеттік тіркеуден  өткен және белгіленген тәртіппен  тіркеу номерін алған бағалы қағаздар жіберіледі.

      Эмиссиялық  бағалы қағаздарды орналастыру кезінде  эмитент (андеррайтер, эмиссиялық консорциум) инвестордың бірінші талап етуі бойынша оған танысу үшін эмиссиялық бағалы қағаздарды шығару проспектісін немесе оның көшірмесін беруге міндетті.

5

       Эмиссиялық  бағалы қағаздардың қайталама бағалы қағаздар рыногындағы айналысы бағалы қағаздар рыногында осы бағалы қағаздармен  Азаматтық-құқықтық мәмлелер жасауы арқылы жүзеге асырылады. Эмиссиялық бағалы қағаздармен мәмілелер жасаудың және оларды бағалы қағаздарды ұстаушылардың тізілімдері жүйесінде тіркеудің талаптары мен тәртібі «Бағалы қағаздар туралы» заңға және уакілетті органдардың нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес белгіленеді.

      Бағалы  қағаздардың эмиссиясы көпшілікке жариялаусыз немесе жарнамасыз инвесторлардың алдын ала белгілі шектеулі саны арасында немесе инвесторлардың шектелмеген  саны арасында ашық сату жолымен жүзеге асырылуы мүмкін.