Қаржылық нарықтың инфрақұрылымы және оның негізгі элементтері

Дәріс тезистері

Тақырып №1 Қаржылық нарықтың инфрақұрылымы және оның негізгі элементтері

Мақсаты: берілген тақырыптан студент келесілерді білуі керек:

-         «қаржылық нарық» жалпы түсінігі, құрылымын оқу;

-         қаржы нарығы түрін ажыра білу;

-         қаржы нарығының мазмұны.

Жоспар:

1.      Қаржы нарығы және оның экономикалық дамуындағы түсінігі

2.      Қаржы нарығы және оның құрылымдары

3.      Қаржы нарығы түрлері

4.      Қаржы делдалдық және қаржы нарығының негіздері

5.      Әр елдердің қаржы нарығының инфрақұрылымдары

1.      Қаржылық нарық – бұл басты экономикалық жүйе оған ақша айырбас кезіндегі экономикалық қарым-қатынас кіреді. Қаржылай актив, инвестициялық құжаттар және ақшалай ресурс. Инвестициялық құжат, ал қаржылай ресурстардың құрамы (валюталық құжаттар, алтын, бағалы қағаздар)

2.      Сатушы – инвесторлардың және сатып алушы инвестициялардың қарым-қатынасы.

3.      Қаржы активтері, сатушы және сатып алушы құралдарының келісімі

4.      Бағаның нарықта сатылатын құны және оны қоршаған ортамен қатынасы.

Тұтынушыға арналған қаржылық нарық – тұтынушыларға қызығушылық білдірген. Қаржылық нарық бүгін және ертең сатылып алуы.

                            Қаржылық нарық – бұл қаржылық актив және инвестициялық сатушылардың және инвестицияны алушылардың экономикалық қарым-қатынастардың қаржылай жүзеге асыруы.

Қаржылық нарықтың қызметтері:

1.Қаржылық активтегі тұтынушы қойған бағасының жүзеге асуы.

2.Қаржы активтерінің тұтынушы процесіне дейінгі ұсынымдары

3.Инвесторлардың қаржылай процесіндегі қамтылуы.

Қаржылай нарық сатып алуда ақша және бағалы қағаздар жатады.

Әлемдік қаржылық нарық – бұл әлемдік несие-қаржы институты және функционарлық валюталыққұрал. Регионалдық қаржылық нарық әлемдік қаржылық нарықты дамытып млрд өндірістік, экономикалық ұйымшылдық формалық құрамындағы қатынастағы валютадағы оферада жүзеге асырылады.

                            Ұлттық қаржылық нарық – экономикалық қатынастар арқасында әлемдік айналым және валюта ресурстарымен жүзеге асады, және қоғамдық процестерді белгілейді.

Қаржылық нарықтың құрылымы.

                            Қаржылық нарығының сыйымдылығы – бұл жылдық қаржылық актив сатылған негізгі өнімі. Қаржылық нарықтың сыйымдылығы – қаржылық активтен және нарықтық бәсекелестік жарнамаға берілген құн.

                            Делдалдар және қаржылық нарыққа қатысушылар – сатушыларға және сатып алушыларға қызығушылық білдіретіндер делдалдар болып саналады.

                            Тұтынушылардың көз қарасы бойынша делдал жұмысшылардың жағдайын көтереді.

                            Өндіріс кезінде тауар өнімдерінің жүзеге асуы және олардың тұтынушылармен қарым-қатынасы.

                            Қаржылай нарық қатынаста – бұл бағалы қағаздарды сататын және сатып алатын ұйымдар немесе жеке тұлғалар, олардың айналуы мен айырысуын қамтиды, яғни, олар бағалы қағаздардың айналуы бойынша өзара анықталған экономикалық қарым-қатынасқа түседі.

                            Қаржы нарығы – капитал ретінде ақшамен байланысты, тәртіпті қажет ететін ұйым қор биржасы екіншілік бағалы қағаздар нарығы ұйымшысы болып табылады. Биржадан тыс нарық – тек жаңа шығарған бағалы қағаздарды кең көлемде алады.

                            Онда ең бастысы коммерциялық банктер ірі несие – қаржы институттар түрінде коллективті салымшы іс-әрекет жасайды. Биржадан тыс нарықтың көп бөлігінде облигация орындалады. Ал биржада керісінше, ескі шығарылған бағалы қағаздар сарапталады. Іс жүзінен олар акционерлік қоғамның акциялары.

                            Қор биржаның қаржылық қызметі несиелер арқылы жүзеге асырылады.

-         қор биржасы акцияларын сату оның құрамына құқық беретін;

-         қор биржасының құрамындағы тұлғалардың салымдары биржа мүлігімен пайдаланады;

-         Қор нарығындағы делдалдармен күшті бағалы қағаздар үшін құрылған күшті нарық;

                            Қор биржасы – қор нарығында делдалдармен құрылатын бағалы қағаздардың ең жақсы нарығы.

                            Мемлекеттің экономикасындағы қор биржасының ролі мемлекет меншігі дәрежесімен яғни, Ж.Ұ.О өндірістегі (акционермен) меншіктік айционерлік өндіріс анықталады.

                            Сонымен қатар биржаның ролі жалпы бағалы қағаздар нарығы деңгейіне байланысты болады.

Әдебиеттер: 17,24,26,31,33,34,36,55,57,66,68.

Бақылау сұрақтары:

1.      Қор нарығының мәні неде.

2.      Қор нарығы қандай функцияларды атқарады.

3.      Қор нарығының құрылымы қандай.

4.      Әлемдік нарығының пайда болу тарихы.

5.      Жергілікті қор нарығының ұлттық нарықтан негізгі артықшылықтарын, ерекшеліктерін атаңыз.

6.      Қор биржаның негізі неде?

7.      Қор биржаның құрылу тәртібі.

8.      ҚР. қор биржаның сатылуына қандай бағалы қағаз жіберіледі.

9.      Қазақстандық қор биржаның қызметі қалай жүргізіледі.

10. Қор биржаның алатын орны.

11. Қор биржаның биржадан тыс айырмашылық белгілерін атаңыз.

Тақырып №2 Капиталдар нарығы

Мақсаты: берілген тақырыптан студент келесілерді білуі керек::

-         «нарық» және жай акциялар, облигация, вексельдер түсінігі.

-         ссудалық нарық, капитал нарығының түсінігін айыра білу.

-         жай акция, облигация, опцион мазмұнын білу.

Жоспар:

1.      Капитал нарығының түсінігі.

2.      Акциялар және олардың түрлері. Облигациялар және олардың негіздері.

3.      Опцион түсінігі.

Нарық экономикалық қатынастарының жиынтығы.

Нарық – бұл еңбек өнімділігінің өсуіне жағдай жасаушы, сатушы (өндіруші) және сатып алушы(тұтынушы) арасындағы қатынас еркіндігі.

Экономикада нарық былай анықталады: жеке тауар мен қызығушылардың сатушылар мен сатып алушылар байланысы механизмі немесе институт.

Р.Пендайно және Д.Рубенфилданың оқулығында анықталады, яғни нарық өзімен сатып алушылармен сатушылардың жиынтығын көрсетеді.

Д.Астеукер және Э.Р.Долан нарықты механизм деп анықтаған, яғни мұнда сатып алушы сатушылар бір-бірімен байланысқа түсіп бизнес жасайды.

Жай акция – акционер билеушісіне бірдей құқық көлемін ұсынатын акция.

Акция – бұл оны ұстаушының девидент түріндегі АҚ пайдасынан белгілі бөлігін алуға басқаруға қатысуға, ал жасалғаннан кейін қалған мүліктің белгілі бір бөлігіне құқық беретін бағалы қағаз. АҚ инвесторғаакция сатып алуға салынған капиталды қайтаруға міндетті емес.

Облигация – оның иелері мен (несие берушілер) оны шығарған тұлғалар (қарыз алушылар) арасындағы қарыз қатынастарын куәландыратын бағалы қағаз. Шығарылатын облигация түрлері көп және олар нарық қатынастарымен қарызға берілген қаражаттардан пайда алу үшін қолданылады. Облигация түрін айырады: мемлекеттік, корпаративтік, шетелдік.

Орта мерзімді вексельдер – 9 айдан 30 жылға дейінгі мерзімде жүретін қарызды бағалы қағаздар.Олар қажет етілгеннен болып табылады. Орта мерзімді вексельдер негізгі элементтері болып инвестициялар сақтандыру коммерциялық банктер, корпоративтер болып мемлекеттік мекемелер болады.

Капитал нарығындағы қатынастары болып сатушылар сатып алушылар, делдалдар, реттеу және бақылау органдары, капитал нарығында қызмет көрсететін ұйымдар, инвестициялар болып табылады.

Эмитент – компания үшін облигация шығарудың артықшылықтары оларды шығару арқылы шаруашылық, ұйым, қаржылық шаруашылық қызметін басқаруға өз қостаушысының тартысуынан қауіп төнбей-ақ қосымша қаражаттарды қозғалысқа түсіре алады.

Эмитент компания меншік иелерінің бірі. Эмитент компания облигацияны сатып алынған инвестор несие беруші болады.

Инвестор – бұл заңды немесе жеке тұлғалардың өз атынан капиталға салынатын бағалы қағаз.

Опцион – талдау құқығы болып табылады. Опцион (латынша – «opbio» - таңдау) күні бұрын келіскен күнге немесе келісілген уақыт кезеңі ішінде белгіленген баға бойынша белгілі бір активтерді сатып алу немесе сату құқығын беру туралы 2 жақты шартты білдіреді.

Американдық опцион – экспирацияны (мерзімі аяқталған құн) қосқанда кез келген уақытта орындалады.

Европалық опцион – тек экспирсия күні ғана орындалады.

Әдебиеттер: 17,19,24,26,29,31,33,34,36,55,57,66,68.

Бақылау сұрақтары

1.      Бағалы қағаз нарығының мәні неде.

2.      Қандай жалпы нарық функцияларын атқарады.

3.      Бағалы қағаз нарығының қандай өзгеше функцияларын атқарады.

4.      ҚР бағалы қағаз айналым түрлері.

5.      Акцияның мәні неде.

6.      Акциялардың облигациялардан өзгешелігі.

7.      ҚР қандай акциялар бар.

8.      ҚР облигациялардың айналым түрлері.

9.      Нарық капиталының қатысушыларын ата.

10. «Сауда нарығы» және «капитал нарығының » айырмашылығы.

Тақырып № 3 Ақша нарығы

Мақсат: берілген тақырыпты игерген соң, студент мынаны білу керек:

- ақша нарығын, оның құрамдас бөліктерінің мазмұның түсіну;

- ақша ресурстарына сұраныс пен ұсыныстың қалай қалыптасатынын білу,

- ақша нарығындағы төлем құралдардың негізін меңгеру.

Жоспар:

1.  Ақша нарығы және оның құрамдас бөліктері.

2.      Ақша нарығындағы сұраныс пен ұсыныс.

3.      Ақша нарығының құрылымы мен қаржылық құралдары.

4.      Ақша нарығының төлем құралдары.

                            Ақша нарығы – қарыз капитал нарығының бөлігі, мұнда негізінен фирманың айналым капитал қозғалысына қызмет көрсететін қысқа мерзімді депозиттік-ссудалық операциялары, жеке тұлғалардың, мемлекеттің, ұйымдардың және банктердің қысқа мерзімді ресурстары жүзеге асырылады.

Аудармалы вексельдің (тратта) акцепті – вексель иесінің пайдасына қарай вексель бойынша төлеуге ұсынылған төлем келісімі.

Акцепті жүзеге асырған тұлға акцептант деп аталады. Акцепт вексель бетінің сол жағында белгіленеді және «Акцептелді», «Төлеймін» және басқа да сөздермен көрсетіледі. Вексель иесі кез келген уақытта төлеушіге соңғы тұратын мекен жайы бойынша, яғни вексель берілген кезден бастап төлемнің мерзімімен аяқтауды акцептеу үшін вексель ұсынуға құқы бар. Вексель акцептке ұсынылуы тиіс және төлемнің мерзімі өткеннен кейін де акцептелінеді, оның үстіне акцептант вексель бойынша төлемді мерзімі келгенге дейін акцепті қалай іске асырды мерзімі өткеннен кейін де солай іске асыруға міндетті. Акцепт қарапайым болу керек және ештенемен негізделмеу керек, бірақ төлеуші оны сомма бөлігімен шектеуі мүмкін. Акцептантпен жүргізілген барлық өзгерістер аударым вексель мазмұнында акцептен бас тартумен бірдей.