Қаржылық нарықтың инфрақұрылымы және оның негізгі элементтері

Опционның 3 түрі болады:

1. Сатып алу опцион немесе калл (Call) опционы, яғни қандайда бір активті немесе акцияны, валютаны сатып алушы өзін бағамның өзгеруінен қорғау  құқығы.

2. Сату опционы немесе «put» опционы. Бұл опцион шарты бойынша опцион иесіболашақта алдын-ала келіскен бағамен валюта сомасын белгілеген мерзімде сатуға құқығы бар деген сөз.

3. Қос опцион немесе стеллаж, сатып алушыға базистік баға бойынша акция және валютаны, тек сатуға немесе тек сатып алуға құық береді. (бір уақытта сатуға немесе сатып алуға болмайды).

              Опционда мерзім көрсетіледі. Опцион  мерзімі – ондаға уақыт және мерзім өткеннен кейін опционды қолдануға болмайды. Опционның өз бағамы болады. Опционды сату және сатып алу келісімі – келісім шарт деп аталады. Опциондық келісім-шарт иеленушіге міндетті болмайды. Биржада опцион келісімінде басқа активтер қатыса алады (акция, чек, ақша т.с.с). Бұнда тікелей және кростық бағамдардыңб арасындағы айырмашылықты көруге болады. Крос –бағам деген 1 бағалы қағаздың бағамын және шетелдік валютаның басқа бағалы қағазға және валютаға (шетелдік, халықаралық) қатынасы.

              Опциондар – шартты талаптар деп аталынатын кең классты активтердің мысалы. Мысалы, корпоративті облигациялар. Осыдан бұрын келісілген баға бойынша анықталған активтерді сатыпалуға құықты беретін опцион «пут» деп аталады. Опционда келісілген фиксирленген баға – опционды жүзеге асырудың бағасы немесе «страйк» бағасы. опционды жүзеге асыруға болмайтын мерзім-мерзімнен өткен уақыт.

              Ішкі құн – доллардағы пунктердің санына тең болатын ағымдағы құныныі бөлігі. Егер ол нөлге тең болса, опционды «жеңілген» деп атайды.

              Опциондарды сату бойынша негізгі төрт стратегиялары бар. «Колл» сату мен сатып алу. Осы стратегияны А.Спред – бзалық акцияларға опциондарды бір уақытымен сатып алу. ол премияның құнының өзгерістері анықталған болжамдылықтарымен пайдалану үшін қолданылады. Бұл өзгерістер келісім-шарттың мерзімінен өту уақыты жақындаған сайын уақытша құн азаятындығында болжамдайды. Егер де базалық акцияның құны құлайтын болса, аю спрэды жеңістіктерге әкеледі.

              Фьючерстік контрактілер – бұл форвард контрактілере ұқсас бірақ биржада жасалатын контрактілер. Фьючерстік контрактілер шарттары: айырбастау сомасы, өтеу мерзімдері стандартталған түрде беріледі және шарт талаптарын биржа анықтайды. Бұл контрактіге қатысушы екінші жақ биржаның өзі болатындықтан оның өтімділігі форвард контрактісінен жоғары. Сондықтан контрактідегі шарттың орындалмай қалу қаупі жоқ десе де болады. Фьючерстік контрактіге қатысушылар биржаға комиссиялық төлемдер төлейді. Банктердің бағалы қағаздар портфелін қорғау үшін пайыздық фьючерс қолданады.

Қазақстанның қор нарығы соңғы кезде белсенді темппен дамып келе жатыр. АФН-нің мәліметті бойынша корпоративті бағалы қағаз нарығы 2007 ж. 1 желтоқсанында АҚ шығарылымы 2210 құрады. 2007 ж. 1 желтоқсанының жағдайы бойынша айналымда әрекет ететін 2336 акциялар және әрекет ететін 282 облигациялар жүрді.

Бағалы қағаз нарығының әрекет ететін инвестициялық қорлардың көлемі 2007 ж. 1 желтоқсанның жағдайы бойынша 181 (144-ашық, 17-жабық және 20-аралық) құрады. Сонымен қатар нарықта 37-акционерлік инвестициялық қорлар функцияланады. Осымен бірге Қазақстанның қор биржасының мәліметті бойынша 2007 ж. Нарықтың барлық секторларында КАSЕ-тағы операциялардың жалпы көлемі эквиваленттің 322474,5 $ млн немесе 39505,6 млрд теңгеге жетті. 2006 ж. Салыстырғанда операцияның көлемі 1,9 рет доллармен және 1,85 рет теңге эквивалентімен өскен. 2008 ж. 1 қаңтарының жағдайы бойынша мемлекеттік емес бағалы қағаз келісім –шарттың жалпы көлемі, яғни А және В категориялары бойынша ресми тізімге қосылған, яғни акция бойынша 8924,4 млн $ және облигация бойынша-4302,5 млн $ құрады.  Бұнымен қатар облигация бойынша -2,2 рет жоғарылады.

2006- 2007 ж.ж. келісімдер көлемінің көрсеткіштері (млн USD)

Әдебиеттер: 17,21,26,27,28,34,49,52,62,74,75.

Бақылау сұрақтары:

1.Туынды бағалы қағаздарға түсінік берініз.

2. Туынды нарықтағы бағалы қағаздар қандай атау алды.

3. Туынды бағалы қағаздардың орналасуын және ерекшелігін атаныз

4. Ірі келісімнің жасалуының қандай шешімдерінің жолдары бар.

5. Фьючерс келісімдерінің қандай түрлерін білесіз.

7. Опцион келісімдерінің қандай түрлерін білесіз.

Тақырып № 6 Әлемдік қаржылық нарық

Мақсаты: студент берілген тақырыпты оқып білу керек:

-         Әлемдік қаржылық нарықтын шығу тарихын, оның маңызын, құрылымын білу;

-         Кәзіргі замандағы әлемдік қаржылық нарықтын дамуы;

-         әлемдік қаржылық орталықтын мінездемесін менгеру.

Жоспар:

1.      Әлемдік қаржылық нарықтын түсінігі. Оның шығу тегі.

2.      Әлемдік қаржылық нарықтын құрылымы.

3.      Әлемдегі қаржылық орталық және оффшорлық зона.

4.      Қазақстанның халықаралық қаржылық орталықпен құрылуы мен дамуы.

Әлемдік қаржылық нарық – бұл МРСК сегменті, бағалы қағаздарды және басқа да міндеттерді сату мен сатып алу эмиссиясы жүзеге асырылады.

     Әлемдік қаржылық нарық біріншілік және екіншілік нарықтан тұрады. Әлемдік облигация нарығы – ТНК-ның орта және ұзақ мерзімді инвесторларды қаржыландырудың маңызды бір көзі. Мемлекет облигациялық қарызды ескі қарыздарды және мемлекет бюджеттің диффицитін жабу үшін қолданады. Кәзірде облигация ғана халықаралық дәрежеде негізгі және бағалы қағаз түріне сәйкес.

     Әлемдік облигация емес нарықтағы бағалы қағаздар мыналардан тұрады:

1.      Депозиттік сертификат

2.      Евровексель нарығы

3.      Әлемдік Евроакция нарығы

Еуронарық (еврорынок) - әлемдік ссудалық капитал нарығының бөлігі, мұнда банктер өздерінің депозиттік-ссудалық операцияларын евровалютада жүргізіледі. Еуровалюта – бұл еркін конверсияланатын валюта, эмитент мемлекеттің халықаралық шекарасынан шығып жұмыс істейді және мемлекеттік қаржы органының бақылауында болмайды. Евронарық пайыздық ставкасы икемді және дербес жүйеде көрсетіледі, осыған орай клиенттерге депозитті жоғары және несиені халықаралық капитал нарығындағы несиелеуге қарағандағы төмең пайызбен ұсынады.

Транснационалдық компания (ТНК). Интернационалдық өндіріс  интернационалдық капиталдың негізгі сілтемесі болып қызмет етеді. Бұл процестер транснационалдықта ұлттық компанияларға айналым көрсетеді. Транснационалдық компания пайда табу мақсатында қаражаттарды өндірістік кәсіпорындарға және шетелдегі банктерге салады, ал қажет жағдай туындағанда көп жағдайда ссудалық капиталдың халықаралық нарығынан қарызға алады. Осы жағдай мен ТНК халықаралық валюта несие қарым-қатынастарына және ұлттық экономикалық жағдайына маңызды әсер етеді.

Транснационалдық банк. Ссуда капитал нарығында билікті позицияны транснационалдық банктер алады, яғни олар өзімен халықаралық банктің жаңа типін көрсетеді:

Олар капиталдың халықаралық миграциясында басты орталық және делдал болып табылады.

Транснационалдық банктер – бұл ірі банктер, капиталды орталықтандыру және халықаралық концентрация деңгейіне жеткен. Қазақстан Республикасында қаржы нарығының дамуының негізгі бағыттарына жатады.

Қаржы нарығының даму бағдарламасының жұмысы бағытталады:

1.      Саяси экономикалық және әлеуметтік айналымдар қаржы

нарығының дамуының жаңа жолдарын ашады. Қазақстанда экономикалық, әлеуметтік-саяси процесін туындайтын жаңа қаржылық мүмкіндіктеріне өз уақытында әсер етуі қажет.

2.      Жаңа құн. Экономиканың өсудің кепілі несие

қаражаттарымен активтерден құрылады.

3.      Халықаралық өмір деңгейінің өсуі халықтын жинаған

қаражаттарына тәуелді болады, яғни бұл экономикалық және заннамалық механизмдердің мықты жұмысын құруды көрсетеді.

Әдебиеттер: 9,17,22,24,26,27,33,40,52,61.

Бақылау сұрақтары:

1.      Әлемдік қаржылық нарық дегеніміз.

2.      Әлемдік қаржылық нарықтын құрылымы.

3.      Алматы қаласының қаржылық орталығының құрылуы.

4.      Әлемдік нарықтын кәзіргі тенденциясының дамуы.

5.      Әлемдік қаржының орталықтары: АҚШ, Жапония, Лондон және т.б.

6.      Оффшорлық қаржы орталығы.

Тақырып: № 7 Қаржылық нарықтардағы коммерциялық банктердің қызметі

Мақсаты: студент берілген тақырыпты оқып,білу керек:

                      -инфраструктуралық қаржылық нарығындағы банктің ролін білу

                      -нормативтік құқықтық базаны білу.

Жоспар:

1.Инфраструктуралық қаржылық нарығындағы банктің ролі.

2.Бағалы қағаз нарығында коммерциялық банктер элементтер мен инвесторлар сияқты.

3.Коммерциялық банктердің брокерлік-диллерлік қызметті.

              Банк-бұл ақша айналысындағы негізгі бірлік сверасы.Ол сатушыдан сатып алушыға және кредитордан қарызгерге ақша қаражатын ауысуында делдалдық роль атқарады.Банк үшін қарыз міндеттемелерін 2 ретті ауыстыру және өзіне талапсыз міндеттемені белгіленген қарыз соммасымен қабылдау сипатты. Банк ақшаны ауыстыру сферасында функционалды. Ол ресурстарды сатады және сатып алады. Банк өзінің тауарын сату барысында қысқартылған сомманың мешігі болып табылады және оның бастапқы құның қайтарумен қатар оның үстіне ссудалық пайыз түрінде үстеме пайда алады. Төлем айналымының ұлғаюімен бірге есеп айрысу орталықтар ретінде банктің ролі өседі.Банктер жинақ базасын,ақша капиталын кеңейтеді және ұсақ ірі жинақтарды шоғырландырып және алынған ақша қаражаттарды инвестиция арқылы және ақша жүйесі арқылы елдің экономика дамуына салады. Банк негізгі ролін биржаның агенті ретінде бағалы қағаздарды сату және шетел валютасын да сатып алу өзінің құқығын жүзеге асырады. Банк айрықша мәнің келесілер арқылы жүзеге асырады;

              -айналымға төлем қаражаттарын шығару

              -төлем қаражаттарын өндіру(банктер несие түрінде жаңа ақшаны құру)

              -айналымнан төлем қаражаттарын алуды іске асырады.

              Осындай мақсатпен банктер экономика сферасын несиелейді.

Коммерциялық банктердің қызмет принциптері;

              -коммерциялық банк нарықтық қарым қатынас талабында клиенттермен қолда бар ресурстар шегінде жұмыс істейді.

              -банк өзінің міндеттемелері бойынша өзіне жататын барлық қаражаттары мен мүліктерге жауап береді.

              Банктің инвестициялық стратегиясымен және қауіп қатерден қоғау.

Қазіргі кездегі банктік нарықты қауіп -қатерсіз ойлау мүмкін емес. Ол кез келген операцияларда болады,бірақ әртүрлі маштабта болады.

Қауіп-қатерді банк өзінің ресурстарың жоғалтып алу қаупін түсінеміз. Сонымен бірге банктік операцияларды жүргізу барысында шығыстар мен кірістердегі қауыпты түсінеміз. Банк үшін тәуекелдердің негізгі түрлері, оның порфелінің құрумен байланысты,яғни банк ресурстарды салынған қаржы активтерінің жинағымен байланысты. Тәжірибеде портфелдік тәуекелдерінің төрт негізгі түрі анықталған: несие тәуекелі,өтімділік тәуекелі,валюта тәуеклі,пайыздық мөлшерлеменің өзгеруінің тәуекелі.

              Несиелік тәуекел - бұл банк клиентімен қаржылық операцилар (кредиттеу,лизингілік,факторингтік,форфейтинг,т.б) жүргізу барысында несие келісімінде көрсетілген шарттарды орындай алмау қаупінен туындайтын тәуекел.

              Өтімділік тәуекелі қаржылық активтердің төлем қаражатына жылдам айырбасталуының ысырапсыз жүзеге аспайтымен байланысты.

              Пайыздық ставканың өзгеру тәуекелі - бұл пайыздық мөлшерлемелердің болжанбаған ауытқуынан ысырапқа ұшыраудың болу мүмкіндігі.

              Валюталық тәуекел-шетел валюталарының бірінің өзге валютаға,оның ішінде сыртқы экономикалық несие және басқада валюталық операцияларды жүргізу негізінде ұлттық валютаға қатынасы бойынша бағамының өзгеруімен байланысты валюталық шығындарының болуы қаупін білдіреді.

Несие саясаты

Несие экономикалық категория сияқты өзінің формалары болады.Несиенің негізгі екі формасы болады:Коммерциялық, банктік.

              Коммерциялық - оны бір шаруашылық жүргізуші субъекті екіншісіне сатылған тауарлар мен қызмет көрсетулер үшін төлем мерзімен ұзартумен байланысты.

              Банктік - бұл жағдайда несие қатынасының объектілеріне ссуданы ақшалай қаражатпен беру процесі жатады.