Салық жүйесі

Мазмұны

 

  Кіріспе................................................................................................................3

 

1. Салық жүйесінің  қалыптасуы, экономикалық маңызы  және элементтері                      

1.1. Салық жүйесінің  мәні және экономикалық манызы.................................5

1.2. Салық элементтері............. ………………………………………………..9

                   

2. Қазақстан  Республикасындағы салық жүйесінің  даму ерекшеліктері

2.1 Қазақстан  Республикасының салық жүйесінің  қалыптасуы....................18                                                 

2.2 Қазіргі  кездегі салық жүйесінің дамуы…………….….............................19

2.3 Салық қызметі  органдарының бақылау – экономикалық  қызметіне                                                                 

      талдау............................................................................................................20

 

3. Қазақстан  Республикасының салық жүйесін  жетілдіру жолдары

3.1 Қазақстан  Республикасындағы салық жүйесінің кемшіліктері және  

      оны шешу мәселелері..................................................................................23

3.2 Салық жүйесіндегі  проблемаларды шешу жолдары……………........…28

3.3 Қазақстанның  салық жүйесін болашақта жетілдіру  мақсаттары…........30

 

Қорытынды……………………………………………………………….........33

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі…………………………….............................35

 

 

 

Кіріспе

 

Президенттің  Қазақстан халқына Жолдауында елдің  эканомикасы туралы айтып кеткен болатын. Соның ішінде салық жүйесіне де ерекше көңіл бөлінгені айтылған. Соған байланысты салық жүйесінің дамуы мемлекетімізге үлкен ықпал тигізеді.

Салық жүйесі - бұл әлеуметтік - саяси, эканомикалық шарттардың әсерінен сол мемлекетте қалыптасқан жиынтық салықтардың  өзара байланысы. Салықтық жүйе мемлекеттің заң шығарушы актілеріне сәйкесетін алым - салықтарды өндіріп алу және құрудың нақты әдістерін бекітумен негізделеді. Салықтық жүйеде ең маңызды элементі болып салық табылады.

Салық дегеніміз - бұл бір жақты тәртіпте уәкілетті орган тұлғалары ретінде мемлекетпен белгіленетін және мемлекеттің табысына түсетін міндетті ақшалай және нақты төлемдірдің құқықтық формасына жататын, анықталған мерзім және анықталған мөлшерде салық субьектілері жүргізетін, қайтарымсыздық, эквивалентсіздік, тұрақты сипат алатын, мемлекеттік еріксіз шаралардан қамтамасыз етілетін төлемдер. Бюджетте қарастырылатын шаралардың үздіксіз қаржыландыру республикалық және жергілікті деңгейлерде қаржылық ресурстардың жүйелі толтыруды талап етеді. Бұл негізінен жеке және заңды тұлғалардың салық және басқа төлемдерді төлеу есебінен жүргізіледі. Әрекет етуші заң шығару және басқа нормативтік актілерге сәйкес төлеушілер көрсетілген төлемдерді белгілі уақытта және белгіленген мөлшерде төлеуі міндетті.

Бірақ, өкінішке орай, тәжірибеде жеке және заңды тұлғалар салықты және басқа да міндетті төлемдерді обьективті және субьективті себептерге байланысты дер кезінде төлемейді. Нарықтық қатынасқа өту кезінде эканомиканың әр түрлі

аяларында өзінің қаржылық - шаруашылық әрекетін жүзеге асыратын жаңа кәсіпорын құрылады. Олардың ішінде бухгалтерлік есеп саласындағы білікті мамандар жеткіліксіз. Есептік мәліметтердің зерделі бұрмалануы жиі кездесетін жағдай. \ 1, 92 б.\

Бұл курстық жұмыстың мақсаты: жалпы салықтармен,    оның    түрлерімен

Қазақстан Республикасының  салық жүйесімен, оның өзекті мәселелерімен таныстыру, бұл мәселелерді шешу туралы ақпараттар беру, салық жүйесінің қалыптасуы және даму кезеңдері туралы әр түрлі мағұлматтар беру болып табылады.

Курстық жұмыстың міндеттері:

− Салық жүйесінің қалыптасуы, экономикалық маңызы және элементтері;

− Қазақстан Республикасындағы  салық жүйесінің ерекшеліктері;

− Қазақстан Республикасының  салық жүйесін жетілдіру жолдарын ашып көрсету.

Курстық жұмыстың өзектілігі: Қазақстан Республикасының әр түрлі міндетті төлемдермен, соның ішінде салықтармен танысу болып келеді. Сонымен қатар, салықтардың түрлері, оның элементтері мен механизмдері көрсетіліп кетеді. Осы ақпараттар арқылы Қазақстан Республикасының салық жүйесімен танысуға да болады. Салық жүйесінің мәселелері аз емес болса да , оны шешуге көптеген шаралар жасалынып жатқаны да белгілі.

Курстық жұмыстың зерттеу  объектісі: салық жүйесін Қазақстан  Республикасындағы қалыптасуын және даму кезеңдерін зерттеу.

Курстық жұмыстың зерттеу  пәні: Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қызметтері, қазіргі таңдағы мәселелері мен алдына қойған мақсаттар.

Қазіргі уақытта  әрекет етуші заңнаманы бұзбай - ақ және де заңмен тыйым салынған тәсілдермен салық салудан жартылай немесе толығымен бас тартуға мүмкін болғанда, салықтан бас тарту қалыпты жағдай болып отыр. Осының барлығы салық салынатын базаны азайтып жіберуге және бюджетке салық және басқа да оған теңесетін төлемдердің түспеуіне әкеп соғады.

Курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының  заңдары, ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, отандық әдебиеттер, мерзімді басылымдар, әдеби статистикалық ақпарат көздері  қолданылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Салық жүйесінің қалыптасуы, экономикалық маңызы және элементтері

 

1.1. Салық жүйесінің мәні және экономикалық маңызы

«Салық» ұғымымен  «салық жүйесі» ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салық түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары  мен әдістерінің, салық службасы органдарының жиынтығы әдетте мемлекеттің салық жүйесін құрайды.

1991 жылға дейін, яғни КСРО  ыдырағанға дейін елде көбінесе  экономиканы басқарудың әміршіл  - әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң  мемлекеттік реттеуге сәйкес  келетін салық жүйесі  қызмет  етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің  бірі болған айналым салығы  тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылдаған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.

1991 жылғы желтоқсанның  25-інен бастап біздің елімізде тұңғыш салық жүйесі жұмыс істей бастады. Ол  «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңға негізделеді. Бұл заң салық жүйесін құрудың қағидаттарын, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-інен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді. \ 3, 211-217 б.б.\

Қазақстан Республикасының  Үкіметі 1995 жылдың басында салық реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен салық заңнамасын бірте-бірте халықаралық салық салу қағидаттарына сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" 1995 жылғы сәуірдің 24-інде Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Еңді бұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны небәрі 11 болып қалды. Қазақстан Республикасы Президентінің бүл жарлығы Қазақстан Республикасының 1999 жылғы шідденің 16-сындағы ғ 440-1 заңына сәйкес заң мөртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және Қазақстан Республикасының зандарымен бұл заңға өзгертістер мен толықтырулар енгізілді.

Салықтардың, оларды төлеушілердің, салықтарды алу әдістерінің, салық жеңілдіктерінің жиынтығының болатындығынан салық жүйелерінің әжептәуір күрделі үлгілері болуы мүмкін.

Барлық өркениетті елдерде салықтардың  бүкіл жиынтығы әр түрлі қағидаттар бойынша жіктеледі:

• салық салу объектілері бойынша;
• салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға     қарай;
• пайдалану тәртібі бойынша;
• объектінің экономикалық белгісі бойынша.

Салықтарды  салу объектісі бойынша олар тура және жанама салықтар болып бөлінеді.

Тура  салықтар — салық төлеушінің кірісі мен мүлкінен тікелей төленген салықтар. Олар өз кезегінде нақты және жеке салықтарға жіктеледі.

Нақты салықтар салық төлеушілердің мүлкінің (меншігінің) кейбір түрлеріне (үй, жер, көсіп, ақшалай капитал және т.с.с.) салынады.

Жеке тура салықтар — бұл жеке адамдар заңи ұйымдардың табыстары мен мүлкіне салынатын салықтар. Нақты салықтардан айырмашылығы жеке салық салу әрбір салық төлеушінің жеке табысы мен мүлкін де, оның қаржы жағдайын да ескереді.

Жанама салықтар — бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама салықтарға қосылған құнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама   салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де (кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың фактуралық құнының айырмасы) жатады.

Жанама салықтар мемлекеттің  фискалдық мүдделерін білдіреді.

Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің тарифіне) қосылатындығында, кіріктірілетіндігінде. Бүл жағдайда салықты тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекет арасында тікелей байланыс болмайды.

Салықты алатын және оган билік жасайтын органға қарай орталық (жалпы мемлекеттік) және жергілікті салықтарды ажыратады.

Пайдалану тәртібіне  қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты (арнаулы) болып бөлінеді.

Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғыр-лаңдырылады және жалпымемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты (арнаулы) салықтардың ныса-налы арналымы болады (мысалы, зейнетақы төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық).

Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған табыстарынан алынады. Тутынуга салынатын салықтар — бұл тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар.

Салық салу объектілерін есепке алу және оларды бағалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық төлеушінің мағлұмлдамасы бойынша, табысты алу көзінен ұстап қалу, патенттік негізде.

Бірінші жағдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық ( жер салығы, мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады.

Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс салығын, көлік құралдарына салынатын салықты және жер салы-ғын төлеушілер (арнаулы салық режімін қолданатын заңи түлғаларды қоспағанда) салық органына олар бойынша мағлүмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-наурызына дейін береді.

Жеке табыс салығы бойынша мағлүмдаманы мынадай салық төлеушілер:

• төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар;
• тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрлыс материалдарын сатып алуды іске асырғандар;

Қазақстан Республикасының  шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке түлғалар;

Қазақстан Республикасының  шегінен тыс жерлердегі шетел  банктеріндегі шоттарда ақшасы бар  жеке түлғалар;

Қазақстан Республикасының  сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес  туралы заңнамалық актілеріне сәйкес мағлүмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген адамдар;

Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді.

Әскери қызметшілер  мен ішкі істер органдарының қызметкерлері  жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетті мемлекегтік орган белгілеген тәртіппен ұсынады.

Салық төлеушіден салық мағлұмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уөкілетті мемлекеттік орган салық мағлұмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге ұзартуға құқылы. Бірақ салық мағлұмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді.

Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жұмыс істейтін үйымның, мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, ұстайды (төлейді).

Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне берілетін патент негізінде төленеді.

Патент —  арнаулы салық режімін қолдану құқыгын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын қужат.

Салықтық есептің екі  әдісі қолданылады: кассалық және есептеу  әдісі.

Кассалық әдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жұмысты орындау, қызмет көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу және ол бойынша жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алынады.

Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына қарамастан жұмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі — салық төлемдері жеткізілім тіпті уақытында төленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұл айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады.