Инвестициялық операциялар есебі

(e) 4 IFRS қолдану аясындағы қаржы құралдарын қоспағанда, себебі олардың құрамында дискрециялық қатысу құқығы бар. Осы құралдардың эмитенті қаржы міндеттемелерінің және үлестік құралдардың арасындағы айырмашылыққа қатысты осы Стандарттың 15-32 және AG25-AG35-параграфтардың осы құқықтарына қолданудан босатылды. Алайда, бұл құралдар осы Стандарттың барлық басқа талаптардың ықпалына ұшырайды. Соған қоса, осы Стандарт осы құралдарға кіріктірілген туынды құралдарға қатысты қолданылады (19-IAS қараңыз). 

(f) 2-«Үлестік құралдар негізіндегі төлемдер» IFRS Халықаралық стандарты қолданылатын үлестік құралдар негізіндегі төлемдері бар мәміле бойынша қаржы құралдарын, келісім-шарттарды және міндеттемелерді, мыналарды: 

(і) осы Стандарт қолданылатын осы Стандарттың 8-10-параграфтарының әрекет аясындағы шарттарды қоспағанда,

(іі) сатып алынған, сатылған, шығарылған немесе қызметкерлерге берілетін акцияларға жоспарларды ұсынумен, қызметкерлердің акцияларды сатып алу жоспарларымен және үлестік құралдар негізінде төлемдер туралы басқа да мәмілелермен байланысты өтелген қазынашылық акцияларға қатысты қолданылуы тиісті осы Стандарттың 33 және 34-параграфтарды қоспағанда.

40 (IAS) Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты

ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖЫЛЖЫМАЙТЫН МҮЛIК

Мақсаты

1. Осы Стандарттың мақсаты инвестициялық жылжымайтын мүлік есебінің тәртібін және ақпаратты ашып көрсетуге қойылатын тиісті талаптарды белгілеу болып табылады. 

Қолдану АЯсы

2. Осы Стандарт инвестициялық жылжымайтын мүлік туралы ақпаратты тану, бағалау және ашып көрсету кезінде қолданылады.

3. Осы Стандарт, басқалармен қатар, қаржылық жал ретінде ескерілетін жалдау шарты бойынша инвестициялық жылжымайтын мүлікке жалгердің қаржы есептілігінде бағалауға және операциялық жалдау шарты бойынша жалгерге берілген жылжымайтын мүлікке инвестицияларды жалға берушінің қаржы есептілігінде бағалауға қолданылады. Осы стандартта 17 Жалдау (IAS) ХҚЕС реттелген мәселелер қаралмайды, оның ішінде:

(а) жалгерлікті қаржылық немесе операциялық жалгерлікке жүйелеу;

2. инвестициялық жылжымайтын мүлік объектілерін жалға өткізуден алынған кірісті тану (18 Табыс  (IAS) ХҚЕС-да қараңыз);

(с) операциялық жал ретінде ескерілетін жалдау шарты бойынша жалға алушының иелігіндегі жылжымайтын мүлікті оның қаржы есептілігіндегі бағалау;

(d) қаржылық жалгерлікке берілген таза инвестицияларды жалға берушінің қаржы есептілігінде бағалау;

(е) кері жалгерлікпен сату жөніндегі операциялардың есебі; және

(f) қаржылық және операциялық жалгерлік туралы ақпаратты ашып көрсету қаралмайды.

4. Осы Стандарт:

(а)   ауыл шаруашылық қызметке жататын биологиялық активтерге (41 Ауылшаруашылығы (IAS) ХҚЕС қараңыз);

2. пайдалы қазбаларға және мұнай, табиғи газ және сол сияқты қалпына келтірілмейтін ресурстар секілді пайдалы қазбалардың қорларына құқықтарға қолданылмайды.

 
 
 
 

     2« Инвестиция есебінің әдістері: үлестік қатысу әдісі, сатып алу құны әдісі » қолданылуы 

2.1Үлестік  қатысу әдісі,  сатып алу құны  әдістерінің қолданылуы 

    Инвестиция мына 2 әдіске салынады:

• Үлестік қатысу әдісі;
• Құндық әдіс (немесе құн әдісі).

    Үлестік қатысу әдісі - бұл әдіс бойынша инвестиция сатып алған кезде сатып алынған  күні бойынша есептелінген, кейін  тәуелді шаруашылық серіктестігінің  таза активіндегі өзгерістерді инвестордың үлесінің мойындалуына қарай оның, яғни инвестицияның құны өсіп немесе кеміп отырады. Инвестордың тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысындағы немесе зиянындағы үлесінің өзгеруі оның қаржы шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есебінде табыс немесе зиян ретінде мойындалады. Үлестік қатысу әдісін қолданған жағдайда инвестицияның баланстағы құны инвестициялардың тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза табысындағы немесе зиянындағы үлесінің мойындалған бөлігінде өсіп немесе кеміп отырады және де ол табыс немесе змян ретінде танылады.

    Үлестік қатысу әдісі-инвестицияларды иеленген мезетте сатып алу құнымен  көрсетіп, кейінірек тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза активтеріндегі өзгерістерде инвестордың үлесі  мойындалуына байланысты олардың құнының өсуімен (кемуімен) есепке алу әдісі. Тәуелді шаруашылық серіктестігінің таза кірісінде (шығысында) инвестор үлесінің өзгеруі қаржылық-шаруашылық қызмет туралы есептегі табысқа (шығынға) жатқызылады.

    Тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған таза табысының жалпы сомасынан тиісті дивидендттер инвестициялардың баланстық құнын кемітеді.

    Егер  де инвестордың салған инвестициясының  баланстық құны тәуелді шаруашылық серіктестеріндегі алған зиянына  тең немесе артық болса, онда мұндай зияндар келешекте есепке алынбайды. Инвестицияның нөлдік құны бойынша көрініс табады.

    Тәуелді шаруашылық серіктестігінің активтерінің қайта бағалауына байланысты инвестордың  үлесінің өзгеруі инвестициялардың баланстық құнын көтереді (кемітеді) және ол меншік капиталының бөлімшесінде көрсетіледі.

    Инвестор  өзінің тәуелді шаруашылық серіктестігінің  таза табысында үлестік қатысын  қайта жаңғырту үшін таза табыс пен  таза шығындар тең болуы керек.

    Егер  де тәуелді серіктестіктердің активтері  қайта бағаланса, онда олардың баланстық құны да өзгереді. Баланстық құнның өсуі меншік капиталындағы қайта бағалауға арналған резервте көрініс табады, ал егер де ол азайса, онда сол қайта бағалауға арналған резервті азайтады.

    “Топар” АҚ қоғамы “Арко” АҚ-ның 33%және “Күнгей” АҚ-ның 28% акциясын сатып алған, сол сатып алынған акцияға сәйкес олардың құны: 3110 мың теңге және 4600 мың теңге құрған.

    “Топар” АҚ сатып алғаннан кейін, бір жылдан соң, “Топар” АҚ өзінің кейбір негізгі  құралдарына 300 мың теңгені қайта  бағалауды жүргізген. Бірінші жылдың қортындысы бойынша “Топар” АҚ 9900 мың теңге зиян шексе, ал “Күнгей” АҚ 5000 таза табыс тауып, 2000 теңге деңгейінде дивидентті жария еткен. Ал келесі жылы “Арко” АҚ кейбір негізгі құралдарының бағасын 410 мың теңгеге түсірген, ал “Күнгей” АҚ керісінше, 500 мың теңгеге көтерген.

    Екінші  жылдың қорытындысы бойынша “Күнгей” АҚ 1000 мың теңге таза табыс тауып, 200 мың теңгеге дивидендті жария  еткен, “Арко” АҚ – 1500 теңге деңгейінде зиян шеккен.

    Енді  осы жасалған операциаларымен байланысты бухгалтерлік жазбасын қарастырып көрейік. 
 
 
 
 
 

 

    Үлестік қатысу әдісі мынадай белгілермен  сипатталады:

    • шаруашылықты серіктестікке қатысты  таза табыстағы қатысу үлесі инвестордың  инвестиция құнының баланстық өсуінен  көрінеді және қатысу үлесінен түскен табыстан бөлінеді;

    • шаруашылықты серіктестікке қатысты залалдағы қатысу үлесі инвестиция құнының баланстық кемуінен көрінеді және қатысу үлесіндегі залалдан бөлінеді;

    • тиесілі дивидендтер сомасы инвестордың  инвестиция құнының баланстық кемуінен көрінеді.

    Инвестор  «Топар» АҚ 70000 теңге құнындағы «Шығыс» АҚ қатысты 35% акциясын иеленді.

    а) инвестицияның сату құнына :

      Д                 К                

    2210           1030            70 000

    Жыл қорытындысы бойынша: 

    - тәуелді серіктестіктің таза  табысы-30000 теңге болады.

    - жарияланған дивидендтер-15000 теңге

    ә) таза табыс үлесіне:

      Д                 К                            

     2210          7610, 7620        30000*35%=10500теңге

    б) дивиденттер үлесіне:

      Д                 К                            

    2170             2210               15000*35%=5250 теңге

    Егер  тәуелді шаруашылықты серіктестік  қызметінің нәтижесі залал келтірсе, онда инвестор бұл серіктестіктегі  өзінің қатысу үлесін мойындайды, осының салдарынан инвестицияның баланстық құны кемиді.

    Құн әдісі — инвестицияны алу кезінде сатып алу құны бойынша көрсетілетін есептік әдіс. Инвестордың қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есепте инвестиция табысы тәуелді шаруашылық серіктестігінің жинақталған жалпы таза табысының сомасынан тиісті дивиденттердің мөлшері алынғаннан кейін барып мойындалады.

    Инвестиция  сатып алу құны бойынша есептелінеді, егер де инвестицияны жақын арада  сату мақсатында алса немесе инвестицияланған кәсіпорын қатаң ұзақ мерзімді шектеулі жағдайында әрекет ететін болса, бұл соңғы инвесторға табысты беру қабілетін біршама төмендетеді. Мұндай шектеулерді тудыратын себептерінің катарына: реттеуші органның бақылауында болса, сондай-ақ олар кәсіпорындағы дивидендтерді бөлудің саясатына араласса кәсіпорын өз қызметін, дивидендтерді (табыстарды) аударуға шек қойылған елдерде жүргізуі мүмкін. Сондай-ак, саяси хал-ахуалдың өзгеруі кәсіпорынның шаруашылык қызметін жүзеге асуры туралы келісімдерде карастырылған дивидендтерді төлеуге шектеулердің күшіне енуі және басқа да кедергілердің болуы мүмкін.

    Егер  де дивиденд инвестицияны алғанға дейін  алынса, онда ол капиталды қайтарған  болып саналады және инвестордың  балансы сол сомаға азаяды. 

     2.2 Инвестицияның синтетикалық  есебі 

    Инвестицияның бухгалтерлік есебі  №27 ХҚЕС « Бірлескен  қаржылық есеп және еншілес компанияларға инвестицияның есебі», №28  ХҚЕС «Қауымдастырылған компанияларға берілген инвестицияларды есепке алу», №39 ХҚЕС « Қаржы құралдарды: тану  және бағалау», № 40 ХҚЕС  «Жылжымайтын мүлік инвестициясы» қарастырылған.

      Бухгалтерлік есеп шоттарының жұмыс жоспарында бірінші және екінші бөлімдерінде орналасқан, активті кіріске алуы Д, шығысқа шығаруы К  инвестиция  1100-«Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары» кіші бөлімі

    1110-«Қысқа  мерзімді ұсынылған қарыздар», онда ұйымдардың мерзімі бір жылға дейін берген қарыздары есепке алынады;

    1120-«Саудаға  арналған қысқа мерзімді қаржы  активтері», онда бағалардың қысқа  мерзімді ауытқуларынан пайда  алу мақсатында сатып алынған  қысқа мерзімді активтер есепке алынады. Қаржы активтерін, егер ол құрылымы қысқа мерзімді перспективада пайда алуға ынталандыру туралы куәландыратын портфельдің бір бөлігі болып табылса, оны сатып алу себептеріне қарамай, саудаға арналған ретінде жіктеген жөн. Туынды қаржы активтері, хеджирлеудің тиімді құралдары ретінде анықталған жағдайларды қоспағанда, саудаға арналған ретінде қаралады;

    1130-«Өтеуге  дейін ұсталынатын қысқа мерзімді  инвестициялар», онда ұйым берген  қарыздар мен дебиторлық берешекті  қоспағанда, өтеу мерзімі басталғанға дейін ұйым иелік етуге берік ниетті және қабілетті тіркелген немесе анықталатын төлемдері және тіркелген өтеу мерзімі бар қысқа мерзімді қаржы активтері есепке алынады;

    1140-«Сату  үшін қолда бар қысқа мерзімді  қаржы инвестициялары»,

    онда  мынадай санаттарға кірмеген қысқа мерзімді қаржы инвестициялары есепке алынады:

    ұйым  берген қарыздар мен дебиторлық берешек;

    өтеуге  дейін ұсталатын инвестиция

    саудаға арналған қаржы активтері.

    1150-«Өзге  қысқа мерзімді қаржы инвестициялары»,  онда алдыңғы

    топтарда  көрсетілмеген өзге қысқа мерзімді қаржы инвестициялар