Инвестициялық операциялар есебі

          Фьючерс- сатып алу  және сатк келсіміне шартты жазалған кезде белгіленген баға бойынша  онда көрсетілген мөлшердегі өнімдері жеткізіп бере немесе қабылдап алу  міндеттемесін білдіретін бирналық мерзімді белгілі бір мерзімдегі құнды қағаз болып табылады. Фьючерстік контрактар бойынша есеп айырылу әрбір қатыссушыға міндеттемелерінің орындалуына кепілдік беретін сомалар келіп түсетін биржалық есеп айырысу палатасы арқылы жүзеге асырылады.

          Төменде бухгалтерлік жазулар көрсетіліп отыр.

 

    3.2Қаржылық  инвестиция есебінің  бағалануы және  қайта бағалануы

    Қаржылық  инвестиция  мыналарға жіктеледі:

• Қысқа мерзімді баланста не белгілі бір күні ғана әрекет ететін ағымдағы нарық бағасымен, не ағымдағы сатудың тілмен бағасымен ескеріледі. Егер қысқа мерзімді  қысқа инвестиция ағымдық сатудың төмен бағасы  онда  ескерілсе,  баланыстық  құн  тұтастай құнды қағаз портфелі негізінде, не инвестиция түрінде немесе жекелеген инвестиция негізінде анықталады.
• Қысқа  мерзімді  қаржылық   инвестициялар баланста: не ағымдығы құнымен, не сатып алу құнымен немесе ағымдағы құнының ең төменгі бағамен есептелінеді.

    Егер  қысқа  мерзімді қаржылық  инвестиция  ағымдағы  құнымен есептелінсе, онда тұрақты түрде кезеңдік өзгерістерін ескеріп отыруға  тура келеді, мысалға  қор биржасындағы  инвестицияның  котировкасы сияқты.

    Қысқа мерзімді  қаржылық инвестиция  өссе,  онда ол табыс болып табылады, ал керісінше  өзгерсе,  онда  ол шағын  болып танылады. 

    Егер  де қысқа  мерзімді  қаржылық  инвестиция  ағымдағы немесе  сатып алу құнының ең  төменгі бағасымен алынса, онда  оның баланстың құнын келесі негізде анықтайды.

       - жалпы қоржындық  (портфельдік)  жиынтығымен;

       - инвестицияның түрі  қоржындық   жиынтығымен;

       - жеке инвестициялары.

    Бұл кезде  сатып алынған бағасы  ағымдағы  (нарықтық) бағадан  жоғары болса, онда  олардың айырмашалығы  шығыс ретінде  танылады,  ал керісінше  жағдайда - табыс ретінде танылады.

    Енді  біз баланс құнын анықтаудың  тәсілдеріне  бір мысал  келтіріп көрейік.

 

      Жоғарыда көрсетілген  варианттың  біріншісі  онша  қысқа мерзімді  қаржылық  инвестицияның құнын  анықтайтын болсақ, онда ағымдағы  кезеңдегі құны сатып алу құнынан  65000 теігеге (1565-1630) теріс айырмасы  болғанын  көреміз, демек ол  шығыс ретінде танылады. Ал екінші вариант  болса  акцияның баланстық  құны  ең кіші баға ретінде  сатып алынды  (820,000 тг  825,000  теңгеден аз),  ал  облигацияның баланстық  құны ең кіші баға  ретінде  ағымдағы  (нарықтық) бағасынан алынды  (740000 тг  810000 теңгеден аз). Осы вариантта 5000 теңгеге оң айырмашылығын берген, яғни ол табыс ретінде танылады, ал екіншісі 70000  теңге теріс айырмашылығын берген, яғни  ол шығыс ретінде танылады. Нәтижесінде,  екіншісі варианттың да,  бірінші варианттың да айырмашылығы бірдей  соманы  ( 65000 теңгені )  берген.

        Үшінші  вариант бойынша қысқа   мерзімді  қаржылық  инвестиция  мынадай баланыстық құның   құрайды: 
 
 
 

 

    Бұл варианттағы 135 мың теңге (163,0 - 1495,0 ) теріс айырмашылығы  ретінде, шығыс  ретінде танылады.

     

      Ағымдағы құны бойынша  "Топар"  компаниясы  1 қараша 2002 ж қысқа  мерзімді қаржылық инвестицияны  сатып алу құнымен алды.

      Оның құны 150000 тењге. Ал 18.12.2002 ж орына: құны 200000 теңге  болды. Сондықтан, баланстық құн  200,000 болады да, ал 500,000  ( 200,000 - 150,000 ) айырма табыс ретінде танылады.

       Жалпы  қоржындық  жиынтығы  бойынша  "Топар"  АҚ-ң қысқа   мерзімді  қаржылық инвестициясының қоржыны мынадай:                                                 

      
 
 
 

    Мұнда ағымдағы құн сатып алу құнына қарағанда аз,  сондықтан 500 мың теңге баланстық құн болып есептеледі де, ал 20 мың теңге шығыс ретінде танылады. Бухгалтерлік жазулар келесілер:

       Д 845 - 7470         20000 тенге

       К 401 - 1150           

      Инвестицияның түрі бойынша қоржындық  жиынтығы АҚ "Топар" - қысқа  мерзімді инвестициялар портфелі  мынадай

                                            Сатып алу         Ағымдағы 

                                        құны, мың тг.    құны  мың  тг.

    ААҚ "А"-ң акциясы            100                     150

    ААҚ "Б"-ң акциясы            300   

                     

 

    Акцияның  ағымдағы құны 350 мың теңге сатып  алу құнына қарағанда аз, сондықтан  ол баланстық құн  болып танылады. Ал  50000  теңге  (400000-350000) айырма шығыс болып есептеледі. 

 

    Ағымдағы құны сатып алу құнына қарағанда аз, сондықтан оның баланстық құны 2500 мың теңге болады, ал 200000 теңге (270000-250000) айырма шығыс болып есептеледі.

    Жеке  инвестиция бойынша «Топар» АҚ-ң  келесі мәліметтері мынадай. 

 

    Демек, қаржылық инвестицияның баланстық құны 230000 теңгені құрайды, ал 800000 теңге (3100-2850) айырма шығыс ретінде анықталады.

      Ағымдағы құны бойынша қысқа  мерзімді қаржылық инвестициясын  алынған табыс немесе шығыс  қай есептік кезеңде пайда  болса, сонда есептелінеді.

    Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнын  анықтау.

    Әрбір шаруашылықты жүргізуші субъект  ағымдағы құн бойынша  қысқа мерзімді  қаржылық инвестицияларды есепке алуға  құқылы. Бұл кезде, есеп саясаты нарық  жағдайының өзгерісіне  тәуелді  етіп, нарық құнының кезеңдік өзгерісімен бірге қарастырылады. Егер кәсіпорын иелігіндегі алынған қаржылық инвестициялары  биржаның қорына енгізілген болса, онда олардың құнын кез келген  уақытта анықтауға қиынға соқпайды. Керісінше жағдайда,  қаржылық инвстициялар  қор биржасында түзетіліп жазылмаса, онда нарықтық құнына белгілі бір  есептеулерді  жүргізе отырып, иеленген  қаржылық  инвестициялардың табыстылығына  байланысты  анықтауға  болады.