Өндіріс шығындары және фирма табысы

      Есеп  айырысу шоты бойынша операциялардың есебі 441 «Есеп айырысу» шотындағы  қолма-қол ақша шотында жүргізіледі. Субъектілер шоттары бойынша  банк екі дана етіп бет есебін ашады. Бірінші дана бет есептің көшірмесі болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші субъектіге беріледі, екіншісі – бет есебі болып қалады.

      Көшірме атқарушының қойған қолымен және банктің көшірме үшін мөрінің  таңбасымен (оттискісімен) расталынады.

      Көшірмелердегі  әрбір түзету атқарушы мен бас  бухгалтердің немесе оның орынбасарының  қойған қолдарымен куәландырылуы және банк мөрінің таңбасымен бекітілуі  тиіс. Көшірмелерге қоса тіркелінген  құжаттарда көшірмеге қол қойған операцияны жүргізуші қызметкердің қолымен бірге штамп және осы құжаттардың бет есебі бойынша келтірілген жазбалардың күні (датасы) көрсетілген календарлық штемпелі қойылуы тиіс. Көшірмелер бірінші немесе екінші болып қол қою құқығы бар адамдарға субъектінің келісімі бойынша бекітілген мерзімде беріледі. Көшірмелер субъектілерге почта арқылы жіберілуін немесе банк клиенттері  үшін қолайлы жерде орналастырылған абоненттік жәшік арқылы жіберілуі мүмкін.  

2.3. Тауарлы-материалдық  қорлар есебі 

      Материалдар өндірістік қор ретінде ескеріледі және негізгі құралдарға қарағанда өндірістік процеске бір рет қатысады да өз құнын толығымен өндірілетін өнімнің өзіндік құнына қосады.

      Іс  жоспардың өндірістік бағдарламасын  орындау үшін,серіктестік материалдық  ресурстарға қажеттілігін анықтап,сатып алады не өзі өндіреді. Материалды жеткізүге кәсіпорын жабдықтаушылармен келісім-шарт жасасады. Онда әрбір жақтың өнімді жеткізүге байланысты құқықтары,міндеттері және жауапкершілігі анықталады. Келісім бойынша материалды-техрикалық қамтамасыз етү жоспарының орындалуын, материалдардың келіп түсүі мен кіріске алуының уақыттылығын материалды-техникалық жабдықтау бөлімі бақылайды. Осы мақсатпен бөлімде жеткізү келісімінің орындалуын оперативті есепке алу ведомості жүргізіледі. Ведомосте материалдардың түрлері,саны,бағасы,артып жіберү мерзімі бойынша жеткізү келісім шарттарының орындалуы белгіленіп отырады.Кәсіпорынға келіп түсетін материалдар келесі тәртіппен бухгалтерлік құжаттарда толтырылады. Тиеліп жіберілген өніммен қоса жабдықтаушы сатып алушыға есеп айырысу және де басқс да жолдама құжаттарды жібереді,төлем-талап тауар транспорттық жапсырма және т.б. Материалдардың келүіне байланысты төлем және де басқа құжаттар бухгалтерияға келіп түседі,ол жерде тексерүден өтіп,жабдықтау бойынша жауапты атқарушыға тапсырылады.

      Өндіріс процесінде бағыты және қолдану әдістері бойынша материалдарды келесі түрлерге бөлүге болады:

           201-шот Шикізат  және материалдар өндіріліп жатқан  өнімнің заттық негізін құрайды.  Шикізат деп ауылшаруашылық өнімдерін  немесе өнеркәсіптің өндіру саласын айтады. Материалдар деп өнеркәсіптің өңдеү саласының өнімдерін айтады.

           202-шот Сатып алынатын  жартылай фабрикаттар және құрамдық  заттар мен тетіктер шотында  кәсіпорындарда әрі қарай өңдеуге  арналған өңдеу және дайындық  стадиясынан өткен материалдық құндылықтар. Қолдану орны бойынша материалдар сатып алынған және меншікті өндіріс жартылай фабрикаттарына бөлінеді. Орағыш бұйымдар,конструкциялар шығарылып жатқан өнімді орау үшін өндірістік кооперация ретінде сатып алынады,олар жинау шығындарын қажет етеді.

           203-Отын шоты мына  түрде кездеседі:

     - Мұнай өнімдері

     - Жанармайлар

     - Қатты отын

     - Газ.

     204-Ыдыс  және ыдыстық заттар шотында  дайын орауға және өндіріс  процесінің қолдануға арналған  инвентарлық контейнерлер,ыдыстарды  дайындау мен жөндеү материалдары. Ыдыс және ыдыс материалдарына осы уақытқа дейін көңіл де, қаржы да бөлінбей келеді, ал дамыған елдерде бұл мәселемен өндірістің бөлімі айналысады.

     205 - Қосалқы бөлшектер шотында машина  құралдары,транспорт көліктерінің  тозған бөлшектерін сатып алынған және негізгі қызмет қажеттілігі үшін өзіндік өндірістен алынған болуы мүмкін.

     206 – Басқа да материалдар шоты  бойынша өзіндік өндірістің қалдықтары,жөнделмейтін  ақаулар,қосалқы бөлшектер және  белгіленген мақсат бойынша қолданыла  алмайтын материаладр жатады.

     207 – Жөндеуге берілген материалдар.  Оларға: сол субъектінің өңделуге  тиіс материалдары жатады. Қайта  өңделген соң олар, одан алынған  бұйымның өзіндік құнына енгізіледі. Шет жақта қайта өңделгені  үшін төлем ақы субъекті мен  түзілген келісім шарт негізінде жүргізіледі.

     208 – Шот Құрылыс материалдарды  және басқаларды субъектімен  құрылыс және монтаж жұмыстары  процесінде құрылыс бөлшнктерін,  конструкцияларды дайындауға шығындаған  материалдар есебін жүргізуге  пайдаланады.

     Тауарлы материалды қорларды басқарудың мақсаты-қорлары мен қамтамасыз ету бойынша шығындардың жыл сайынғы жалпы сомасын минималды деңгейде ұстап тұру. Осы шығындарға бақылау келесі көрсеткіштердің мәліметтері арқылы жүзеге асады:

• жыл ішіндегі тапсырыстардың саны;
• сақтандыру циклдарының ұзақтығы;
• жабдықтау, дайындау және ішкі зауыттың тасымалдау мерзімінің ұзақтығы;
• қоймада сақтау цикылының ұзақтығы;
• қоймадағы тауарлардың саны;
• қоймалардың және күмбейлердің саны.

           Тапсырыстың едәуір үнемді мөлшерін анықтау басқа материалдар  түрлерін тәуелсіз материалдар топтарын тапсырыстарын қарастырады. Бірақта көптеген материалдар, детальдар және өнімдер басқа да материалдар атаулары мен байланысты. Ондай материалдар, детальдар және өнімдер үшін топ көлемінің атаулары мен байланысты тапсырыс топтары мен үйлестірген жөн. Ол үшін осы өнім түрлерін дайындау үшін пайдаланатын топ қалдықтары өнім топтарын жинау аяқтаған кезде ең төменгі деңгейде болатындай етіп жоспарлаған жөн. Бұл мақсаттарды орындау өндіріс жоспарын құрастыру мен орындауды талап етеді, ал оның өзі тәуелді материалдар тапсырысының санын үйлестіруді талап етеді, ол үшін едәуір үнемді топтарының мөлшерін өсіру және төмендету қажет. Қорларды ұстау шығындарын үнемдеу немесе қоймада қажетті материалдардың болмауы үнемді топтар мөлшерінің өзгерісіне кететін шығындардың өсуін артығы мен орнын толтыруы қажет.

           Материалдарды жеткізу  мерзімі жобалаған сұраныс деңгейі  негізінде жоспарланады. Күтілетін  және нақты сұраныс деңгейінің арасында үлкен айырмашалық жиі кездеседі. Сақтандыру қоры көлемін жеткізу  мерзімін жеделдету не ұзарту мүмкін болған жағдайда қысқартуға болады.

           Әрбір түрге келетін  мүмкін болатын шекке дейін қорлар бір учаскіде сақталу қажет. Кейін  осы учаскіде қордың келіп түсуі  мен шығынының тұрақты деңгейін қолдануды қарастырған жөн. Сақтандыру бөлшектердің болуын зерттеу кейбір берілген тауарлар атауынан бас тартуға алып келер. Бұл тапсырыс топтарымен мөлшерін өсірген сақтандыру көлемін төмендетуге мүмкіндік береді. Материалдар құны мен оларды ұстауға кететін шығындар кәсіпорынға қарағанда жабдықтаушы да төмен болады.

           Сақтандыру қорларының оптималды көлемін есептеудің негізінде  қажетті материалдардың қоймада  болмау тәуекелі мен байланысты шығындар да анықтайтын құн формуласы және шығындардың ұтымды мөлшерін белгілейтін  тәсіл жатыр.

           Кәсіпорындар әр түрлі қорлардың он мыңдаған бірлігін сақтап отырады, сондай-ақ тек барлық қорлар кешенін басқарып қоймай, жеке материалдар түрлерінде басқарып отырады. Арнайы шарттар есебі, жабдықтау шартының өзгеруі есептеуге әсер ететін факторлар жайлы қосымша ақпараттарды жинақтау қажеттілігіне алып келеді.

           Материалдарды жеткізу  қандай да бір уақыт кезінде жүргізілсе және олардың бір бөлігі соңғы  топтар жеткізілгенге дейін пайдаланса онда өңделген қорлардың орташа көлемі оптималды көрсеткіштен кем болады. Қорларды ұстау шығындарын ең төменгі деңгейге жеткізуге болады, егер жеткізілгеннен кейін әрбір материалдар топтарын пайдаланымды жоспарласа.

           Егер жабдықтаушы  қандай да бір күннен бастап бағалардың өсуі жайлы хабарласа, онда бағаның  өсуіне дейін үлкен көлемде сатып инфлиция жағдайында кәсіпорын үлкен көлемде қорлар ұстауға мәжбір болады. Осылайша резервтік қорлар – бұл жетіспеушіліктен сақтану үшін құралған алдағы кезеңде пайдаланатын қосымша тауар көлем.

           Кәсіпорындарда қорларды реттеу, басқару жүйесі болуы қажет. Ол тек кәсіпорынның барлық бөлімшелерінің қолдануы мен қатысуы арқылы ғана жүзеге асады. Қолдауды алудың тиімді тәсілі бөлімше басшыларын ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады. Әрбір мерзім кезеңінде материалдардың түсу қарқыны шығын және шығару қарқынына жақын болу керек.

1.  Техникалық бөлім өнімді жобалап, бірін-бірі ауыстыратын бөлшектерді қолдану деңгейі, стандарттау, номенклатура және көлемінің деңгейі арқылы қоймада сақтауға тиісті материалдар аттарының санына әсер етеді.
2. Кәсіпорын қоймасының санын ауыстыру маңызды шара болып табылады. Сәйкес шешім осындай қадамнан таза пайданы және шығындарды үнемдеуді зерттеуді қортындысына негізделуі керек. Қоймаларды басқаруға шығындарда, капитал шығындары мен тәукелділік мүмкіндіктері ескерілуі қажет. Сонымен қатар қоймадағы жай жұмсалатын және ескірген материалдардың белгіленген көлеміне түзету жасау қажет.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3 Шаруашылық субъектіде  аудитті ұйымдастыру 

3.1. Аудитті ұйымдастыру,  оның мақсаты мен  мәні 

          Аудит-бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізүші субъектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағыты.

         Нарықтық қатынастың дамуы шаруашылық  әдістерін және формаларын қайта өзгертүдің объективті қажеттілігін тудырды.Әміршілдік-әкімшілдік жүйеде кеңінен тараған қоғамдық мүлікті талан-таражға салу нарықтық экономиканың ажырамас атрибуты болып табылатын іскерлік және ұқыптылықпен орын алмастырды.

          Қазақстан Республикасында индустриясы дамыған елдердің озық тәжірибесіне сәйкес бизнестің жаңаша кешенді тәүелсіз кәсіби аудиті жүзеге асырылуда.Операциондық аудит пен қаржылық есептілік аудит және оның басқада түрлері аумақта нарықтық экономиканың қалыптасуындағы шаруашылық жүргізүші субъектілер қызметінің тиімділігін арттыру бойынша ғылыми негізделген ұсыныстармен шындыққа жанасымды ақпараттармен мүдделік танытатын пайдаланушылардың қажеттіліктерін қамтамасыз етеді.

     Кәсіпорынның  аудитті және талдауды уақытылы жүзеге асыру шаруашылық жүргізүші субъектінің қызметін қаржылық-кредиттік,материалдық-техникалық қамтамасыз етудің,өндірісті ұйымдастырудың тиімділігін және жоспардың баланстылығын артыруға ықпалын тигізіп отыр.Аудиттің ең негізгі мақсаты-шаруашылық жүргізүші субъектіге қаржылық есеп берулерінің нақты екендігін анықтау болып отыр.

           Қарастырып отырған Ақтау-сервис ЖШС-сы аудитті ҚР «Аудиторлық қызмет» туралы заңына сәйкес жургізіп отырады.Серіктестік тәуелсіз аудиторлар палатасының қызметін,көмегін жиі қолданады.Аудитор жұмысына кірісер алдында ол кәсіпорынды аралап,оның қызметімен танысады,кейін оның нақты нені тексеу керектігі анықталады.Аудитор қай нысанды немесе нормативтік құжатқа сүйкеніп отырып аудит жүргізүін шешеді және өзіне жоспар құрады.

     Аудиторлық  тексеруді ұйымдастыру,жоспарлау,жүйелі зерделеу,мәні бойынша аудиторлық процедураларды орындау,пікір қалыптастыру және аудиттің нәтижелері бойынша қорытынды құжаттарды дайындау сияқты бірінен кейін бір жалғасып кете береді.Аудитті жоспарлау мыналарды қамтамасыз етуі тиіс:

            -  ішкі бақылаудың тиімділігі,есептемелер  мен бухгалтерлік есептің жағдайлары  туралы қажетті ақпараттарды  алуды

       -  орындалуы тиіс бақылау процедурасының  көлемі мен өткізү уақытын,мазмұнын  анықтауды.