Өндіріс шығындары және фирма табысы

• негізгі құралдарды кірістеу:

Дт  1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»

1653 «Компьютер  жабдықтары»

    1656 «Өзге негізгі құрал-жабдықтар»  Кт  1856 «Күрделі қаржы салымы  бойынша дебиторлар»;

• құрастыруды талап ететін негізгі құралдар бойынша:

   Дт 1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі құрал- 
жабдықтар» ;_:.

Кт   1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша дебиторлар»;

• жүргізілген құрастыру жұмыстары үшін төлемдер: 
Дт  1856 «Күрделі қаржы салымы боиынша дебиторлар» 
Кт  1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»;

   • құрылыс-жөндеу жұмыстарын жүргізіп, 3 және 2-нысаны 
бойынша актілерді ұсынғаннан кейін құралдарды кірістеу жүзеге 
асырылады:

Дт  1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»

1653. «Компьютер жабдықтары»
1654. «Өзге негізгі қүрал-жабдықтар»

Кт   1856 «Күрделі  қаржы салымьк бойынша дебиторлар»; Сатып алынған негізгі құралдар үшін бюджетке ҚҚС төлеу

   • ҚҚС есептеумен қатар негізгі құралдар үшін алдын ала 
төлеу сомасына:

Дт   1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша  дебиторлар» Кт   1050 «Банктердің  корреспонденттік есепшоттары»;

   • негізгі құралдарды, яғни бюджетке төленген ҚҚС сомала- 
рына оларды алу фактісі бойынша кіріске алу кезінде:

Дт  1851   «Салықтар   және   бюджетке   төленетін   басқа   да

   міндетті  төлемдер бойынша есеп айырысу» Кт   1856 «Күрделі каржы салымы бойынша дебиторлар»;

   • Салык заңдылықтарына сәйкес салық салу айналымының 
үлес  салмағы  бойынша  есептелген  ҚҚС  бойынша  жүргізілетін 
есептеу сомасына:

Дт  2851  «Салық және басқа да міндетті төлемдер бойынша

   есеп  айырысу» Кт   1851   «Салықтар   және   бюджетке   төленетін   басқа   да

міндетті  төлемдер бойынша есеп айырысу». Қүрылыс жүргізу кезінде есеп айырысу тәртібі

   Негізгі құралдардың құрылысы шаруашылық немесе мердігерлік әдіспен жүргізіледі. Капитал құрылысы бойынша келісімшартта  көрсетілген мөлшерде аванстың бірінші бөлігін төлеу бекітілген келісімшартта анықталған мерзімде банк бэк-офисінде жүргізіледі, ал қалған сомаларды төлеу 3 және 2-нысаны бойынша орындалған жүмыстарды қабылдау актісі мен бюджетпен қарастырылған ақша сомасы шегінде бөлімше басшысының қолы қойылған, бұрын төленген аванстарды ұстап қалудың үйлесімді есебімен нақты сома-сы көрсетілген шоттарды төлеуге ұсынылған жүмыстардың қүны туралы жабдықтаушылардан алынған анықтама негізінде жүзеге асырылады. Қатар-қатар реттік үйымдар ай сайын 27 күннен кешіктірілмей 3 және 2-нысайдағы орындалған жұмыстар актісін үсынады.

   Сонымен қатар банк бэк-офисінің (бөлімшесінің) жауапты қыз-меткері төлем жүргізгеннен кейін келесі күннен кешіктірілмей  жүргізілген төлемдер журналына  белгілеп қояды.

   Банктің бас бухгалтериясы әрбір мердігер бойынша төленген аванстардың сомасы есебінде бөлек дербес шоттар ашады. Капитал қүрылысы бойынша жүргізілетін шығындар есебі негізгі қүралдар-дың сәйкес топтары арқылы жүргізіледі. Келісімшарт қосымшала-рымен бірге құрылыс және жөндеу бойынша мердігерлік жұмыстармен қатар тарифхерді, калькуляцияларды, еркін сметалық есеп айрысуларды банк немеее оның бөлімшелерінің басшылары тексеріп, қолдарын қоюлары керек.

   Банк (бөлімшелер) франт-офисі қарыздың нақты  сомасын төлеу нүсқауларымен  қатар, негізгі қүралдарды кірістеудің  нүсқауларын береді, сонымен бірге келесі жағдайларды көрсетеді:

• негізгі қүралдардың жалпы сомасын;
• амортизациялық аударым әдісін;
• пайдалану мерзімі мен аударылған амортизация мөлшерін;
• өтімділік қүнын;
• негізгі қүралдарды өндірістік және өндірістік емес салада 
  пайдалануын.

   Қүрылыстың  шаруашылық әдісі кезінде банктің шаруашылық қызмет жүмысшыларымен есептесу төлем кестесіне сәйкес жүргі-зіледі. Құрылыстың мердігерлік әдісі кезінде мердігерлік үйьшдар-мен есептесу банктің жоғары басшыларымен қарастырылып, бекітілуіне сәйкес құжаттар және сметалар шегінде келісіліп жасалған шарт негізінде жүргізеді.

   Егер  қүрылыс банк алған материалдар  есебінен жүргізілсе, онда бөлімше  материал қүнын төлеу үшін материал алуға мердігердің хаты мен сенім  хатының жазбаша көшірмесін банкке жібереді.

    Егер күрделі жөндеу қызметінің мерзімін көбейтсе, жүргізілген жұмыстар немесе негізгі құралдардың көрсеткіштері айтарлықтай жақсарса, одан оған кеткен шығындарға мыналар жатады:

• ғимарат және құрылыс бойынша:

Дт  1652 «Жер үйлер және ғимараттар»

1860 «Басқа  да дебиторлар»

   Кт 1851 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС сомасында.

• автомобиль көлігі бойынша:

Дт  1654 «Өзге негізгі құрал-жабдықтар» Кт  1860 «Басқа да дебиторлар»

       1851 «Салық және бюджетке төленетін  басқа да міндетгі төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС сомасында.

Негізгі қүралдардың тозуы. Негізгі құралдар құяын қайта бағалау  және амортизациялық аударымдар есебінің тәртібі

   Амортизацилық аударымдар мен негізгі қүралдарды қайта баға-лау құны банктің ағымдағы жылға қабылдаған бухгалтерлік есеп (есеп саясаты) әдістеріне сәйкес жүргізіледі.

   6 БЕҚС 22 бөліміне сәйкес амортизацияларды  есептеу үшін келесі әдістер  қолданылуы мүмкін: құнды бір  қалыпты (түзу сызық-ты) есептен  шығару, құнды орындалған жұмыс  көлеміне үйлесімді түрде есептен шығару (өндірістік әдіс), құнды сан бойынша есептен шығару (шоғырланымдық әдіс), қалдықтың кему әдісі.

   Қүнды бір қалыпты (түзу сызьіқты) есептен  шығару әдісі. Осы әдіске сәйкес объектінің амортизацияланатын қүны оны пайдалану мерзімі ішінде бір қалыпты есептен шығарылады. Әрбір мерзімге амортизациялық аударымдар сомасы пайдалану объектісінің есеп айырысу мерзімінің санымен амортизациялық құндарды бөлу жолы-мен есептеледі. Амортизация мелшері тұрақты болып табылады.

   Мысалы, банк бастапқы құны 100 мың теңге болатын ксерокс сатып алды, оның 5 жыл пайдаланғаннан кейінгі өтімділік құны 10 мың теңге. Бұл жағдайда жылдық амортизация амортизациялық аударым құнынан 18 пайызды немесе түзу сызықты есептен шығару әдісіне сәйкес 18 мың теңгені құрайды. Бұл есептеулер келесі жолмен жүргізіледі:

Бастапқы  құн - етімділік құны   _ қызмет ету мерзімі

=18000 теңге

100 000 теңге - 10 000 теңге

5

5 жыл ішінде  амортизацияны аудару 12-кестеде  көрсетілген.

Дт 1692 «Үйлер және ғимараттар бойынша есептелген аморти-зация»

1693 «Компьютерлік   жабдықтар   бойынша   есептелген 
амортизация»

1694 «Өзге негізгі құрал-жабдықтар бойынша есептелген 
амортизация»

Кт   1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»

1653. «Компьютер жабдықтары»
1654. «Өзге де негізгі қүрал-жабдьщтарң;

•  қайта  бағалау сомасының қалған барлық сомасына:

Дт 3540 «Негізгі құрал-жабдықтарды қайта бағалау  резервтері»

Кт 3599 «Бөлінбеген  таза кіріс (өтелмеген шығындар)».

Егер келешекте  негізгі құралдарды есептен шығару өткізілетін

болса, онда банк өткізу сомасына келесі өткізбелерді жүргізеді: Дт  1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары» Кт 4852 «Негізгі кұрал-жабдықтарды- және материалдық емес

   активтерді  өткізуден түскен табыс». Бұзу  және  қайта  жөндеу  нәтижесінде  алынған  бөлшектер,

байлаулар мен  басқа да материалдық құндылықтар комиссляның

бекіткен құнымен  кірістеледі:

Дт  1602 «Басқа  тауар-материалдық қорлар»  Кт 4920 «Басқа да кірістер».

Негізгі қүралдарды түгендеу

   Негізгі құралдардың нақты қолда болуын анықтау және олар-дың сақталуына бақылау жасау мақсатында нормативтік, құқықтық және басқа да актілерге сәйкес негізгі құралдарға түгендеу жасалынады.

   Түгендеу  жүргізу кезінде негізгі құралдардың  есеп мәліметтері мен қолда болуы  арасындағы сәйкестікті орнатады, олардың  жиын-тықтылығын, техникалық жағдайын, бағыты бойынша пайдалану деңгейін анықтайды. Бүл жүмысты жүзеге асыру үшін банк бұйрығы бойынша түгендеу комиссиясы құрылады. Түгендеуді бастамас бүрын түгендеу карточкаларының, техникалық паспорт-тың, жолға өткізілген және қабылданған объектінің жағдайын тексереді, қажет қүжаттарды дайындайды және негізгі құралдардың түрган жсрі бойынша тізімін анықтайды.

   Комиссия  мүшелері лауазымды немесе материалды жауапты түлғалар қатысуымен негізгі қүралдарды қарастырады және атауы, белгісі, түгендеу нөмірі бойынша қолда бар болу сәйкестігін тіркейді.   Түгендеу  кезінде  анықталған  есепке  алынбай  қалған.

     Егер  кәсiпорынға келiп түскен, яғни кiрiске алынған негiзгi құралдар бұрын пайдаланылып және оларға тозу сомасы есептелген болса, онда негiзгi құраладардың тозу сомасына мынадай бухгалтерлiк жазулар жазылады: 

     3-кесте - Негізгі құралдарды кіріске алу корреспонденциясы 

                                    

     Негiзгi құралдар кәсiпорынға мынадай тәсiлдермен (жолдармен) алынуы мүмкiн:

           а) нақты ақша қаражаттарына сатылып алынады;

           ә) несиеге алынады;

       б) кәсiпорынның жарғылық капиталына салынған салым ретiнде (акцияларына айырбастау жолымен) алынады;

         в) басқа кәсiпорындардың, мемлекеттiк органдардың берген сыйы ретiнде (тегiн) алынады;

          г) салу (құру), жасау арқылы алынады;

          д) басқа активтерге айырбастау арқылы алынады.

     Кәсiпорынға қабылданған негiзгi құралдар “Негiзгi құралдарды қабылдау-тапсыру актiсiн” (НҚ-1 нысанындағы) толтыру арқылы кiрiске алынады. Бұл актiде кiрiске қабылданып отырған негiзгi құралдар туралы мәлiметтер түгел көрсетiледi. Мысалы, құрылысы бiткен ғимараттарды қабылдағанда мына мәлiметтер: ғимараттардың жалпы ауданы, фундаментi, қабырғасы мен едендерiнiң, салынған жылы, көзге түскен кемшiлiктерi көрсетiледi. Қабылданған объектiлердiң әрқайсысына жеке инвентарлық номер бекiтiледi. Акт тиiстi комиссиясымен толтырылады.

     Кәсiпорында негiзгi құралдың есебiн дұрыс жүргiзу және олардың тиiстi түрде сақталуын қамтамасыз ету үшiн негiзгi құралдың әрбiр түрiне инвентарлық номер берiледi. Олар тұрақты түрде белгiленедi. Инвентарлық номер негiзгi құралға бекiтiлген жетонға немесе құралдың өзiне бояумен жазылады.

     «Ақтау-сервис» ЖШС бухгалтериясында негiзгi құралдардың инвентарлық объектiлерi бойынша есебi типтiк нысандағы Мүлiктiк (инвентарлық) карточкаларда жүргiзiледi (НҚ-6 нысанындағы).

     Инвентарлық объект деп - өзiнiң құрамына кiретiн яғни өзiне тиiстi жабдықтары мен саймандарымен сатылып алынған, орнатуды керек етпейтiн жабдықтарды, салынып бiткен жеке құрылыстарды, өздерiнiң құрылымы бойынша жекеленген немесе бiрiктiрiлген бiр зат болып саналып, белгiлi бiр қызметтi атқаратын бұйымдарды айтады.

     Мүлiктiк карточкаға жазулар бастапқыда түгелдеу негiзiнде орындалады, ал одан кейiнгi жазулар негiзгi құралдарды есепке алу және есептен шығару құжаттарының, техникалық паспорттардың және тағы басқалар негiзiнде орындалып отырады.

     Карточкаларда объектiлердiң қысқаша сипаттамасы мен жеке ерекшiлiктерi берiледi.