Автор работы: Пользователь скрыл имя, 25 Февраля 2013 в 18:20, курсовая работа
Калькуляциялау – өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірліктерінің өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысына оперативті басшылық жасау үшін өте маңызды, өйткені ішкі резервтерді уақтылы ашуға және өнімнің өзіндік құнын одан әрі түсіндіруге, онын бәсекеге қабылеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Калькуляция өнімнің өзіндік құнын жоспарлауда және оған, нарықтағы сұранысты есепке ала отырып, жұмысқа, көрсетілетін қызметке негізді баға белгілеуде қолданылады.
Калькуляцияда өндірістегі өнімнің нақтылай түрін өндіру мен өткізуге, сондай-ақ жұмыс пен көрсетілетін қызмет бірліктерін (жүк тасу, жөндеу жұмыстарына және т.б.) орындауға ақшалай түрде шыққан шығындар жинақталып қорытылады.
Қазіргі заманға экономикалық әдебиет калькуляциялауды өнімнің жеке түрлері бірліктерінің өзіндік құнын экономикалық есептеу жүйесі деп белгілейді. Калькуляция барысында өндіріске кеткен шығындар мен шыққан өнім санымен салыстырылады және өнім бірлігінің өзіндік құны белгіленеді.[5]
Калькуляциялаудың міндеті – шығындардың оны көтеруші бірліктерге, яғни өткізуге, сондай-ақ ішкі тұтынуға арналған өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) бірлігіне қанша болатынын есептеу.
Калькуляциялаудың түпкілікті нәтижесі – калькуляцияны ұсыну. Өнімнің, жұмыстың және көрсетілген қызметтің өзіндік құнын калькуляциялаудың әр түрлі түрін айқындайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі – кәсіпорындарда өнімдердің өзіндік құнын есептеудегі әдістерді қолданылуы. Калькуляция дегеніміз өнімнің, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген кызметтердің бір өлішемге есептелінген өзіндік құны болып табылады. Ол кәсіпорын жұмысын жедел басқару үшін маңызды роль атқарады және ішкі резервтерді дер кезінде ашуға және өнімнің өзіндік кұнын жоспарлауға, өнімге, жұмыстар мен қызметтерге көтерме және бөлшек бағаларды негіздеуге пайдаланылады.
Ал өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау деп – белгілі бір өндіріс шығындар есебінің көрсеткіштеріне сүйене отырып, өнім бірлігінің құнын шығару болып табылады.
ХҚЕС бойынша өндірістік кәсіпорындарда өнімдердің түрлеріне, олардың күрделілігіне, өндірістің типіне байланысты қолданылатын шығындар есебінің және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерінің 3 әдісі қарастырылған, олар, нормативтік, тапсырыстық, бөлістік. Бірақ жеке ұйымдар шығындар есебінің және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерінің қарапайым әдісін пайдаланады.
Курстық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытыңдыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Кіріспе.........................................................................................................................3
1. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және оның теориялық ерекшеліктері
1.1. Басқару есебіндегі калькуляциялау түсінігі, түрлері және калькуляциялық бірліктері.....................................................................................................................5
1.2. Калькуляциялаулың негізгі принциптері, оның объектісі мен әдістерінің ерекшеліктері...............................................................................................................9
1.3 Басқару есебінің әдістемелік – нормативтік реттелуі...................................19
1.4 «Каспиймұнайгаз» ҒЗЖИ» АҚ -ның даму тарихы, қаржылық-шаруашылық жағдайына сипаттама................................................................................................20
2. Кәсіпорындағы өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдістерінің ұйымдастырылуы
2.1 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығындарды есепке алудың үрдіс калькуляциясы....................................................................................21
2.2 Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың және шығындарды есепке алудың бөлістік әдісі.................................................................................................31
2.3 Өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын есептеудің жолдары ..................34
Қорытынды.................................................................................................................36
Пайдаланылған ақпарат көздері...............................................................................39
Сонымен қатар, өнімнің (жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына ақаудан, жұмыстың өндірістік себептерге байланысты тоқтап қалуынан болған шығындар, материалдық құндылықтардың кем шығуы, өндірістік зақым (сот шешімі негізінде) алуға байланысты еңбекке қабылеттілігін жоғалту салдарынан жәрдемақы төлеу де кіреді.
Басқару есебі жүйесінде өзіндік құнды жасау, қалыптастыру тәртібі тым реттелмеген. Бұл өзіндік құн салық салу мақсаты үшін емес, басқарушының шығындар жайлы толық түсінігі болуы үшін есептеледі. Сондықтан бұл есеп жүйесінде өзіндік құн шоттарының әр түрлі тәсілдері қолданылуы мүмкін.
Кәсіпорын үшін өз шығындарын басқару мүмкіндігі болуы, өзіндік құнға ықпал ете алуы өте маңызды, яғни өзіндік құнның құрылымы туралы анық сенімді ақпарат қажет. Дәл осындай ақпарат бухгалтерлік басқару есебі жүйесінде пайда болады.
Өнімнің өзіндік құнына кіретін шығын түрлеріне байланысты отандық экономикалық әдебиетте оның мынадай түрлері дәстүрлі бөлінуде:
өндірістік коммерциялық әкімшілік
өзіндік құн
қосымша шығыстар
тікелей еңбек шығындарын тікелей материалдық
аударымдарымен
1-сурет. Бұйымның өзіндік құн элементтері
Сатуға өндірілген және дайындалған өнімнің толық өзіндік құнын мынадай формуланы пайдаланып есептеуге болады:
Жұмыс күшіне тікелей шығындар + материалдар + қосымша шығыстар = өндірістік өзіндік құн + өткізу шығындары + әкімшілік шығыстары = рентабельділік % толық өзіндік құны = сатылым (келісімшарттық) құны
Жеке және орташа салалық өзіндік құн бөлінеді. Жеке өзіндік құн нақты кәсіпорынның өнім шығару жөніндегі шығындарын; орташа салалық – сала бойынша бұл бұйымды өндіруге шыққан орташа шығындарды сипаттайды.
Жоспарлы және нақты өзіндік құн болады. Жоспарлы өзіндік құнның есебіне ондағы кезең жоспарында қарастырылған өнімді дайындауға кәсіпорынның ең көп шамада мүмкін өнімге іс жүзінде нақты жұмсалған қаражаттың мөлшерін сипаттайды.
Калькуляциялағанда шығындар
есебінің объектілері мен өнімнің
өзіндік құнының калькуляциясын
дұрыс белгілеу маңызды. Кәсіпорын
өндіріске кеткен шығындарға аналитикалық
есеп ұйымдастыратын объектілер шығын
есебінің объектілері болып табылады.
Кәсіпорын калькуляциялайтын
Кез келген кәсіпорындағы калькуляциялау, қызмет түріне, меншік мөлшері мен пішініне қарамастан, беліглі бір принциптерге сәйкес ұйымдастырылады.
Шығын есебінің объектісі
– өзіндік құнды басқару
Көпмақсатты есеп жүйесінде есеп объектісінің екі тобын бөледі: жауапкершілік орталықтары мен өнім бірліктері. Бұл жағдайда шығын есебі объектілеріне: шығын пайда болған орындар, жауапкершілік орталықтары, шығын баптары, өндірістік қызмет факторлары, біртекті өнім түрлері немесе топтары жатады.
Шығын есебі объектілері
бойынша топтасқан ақпарат
Калькуляциялау объектісі
– белгілі бір құнды жұмыс
пен көрсетілген қызмет, өнім, жартылай
өнім, әр түрлі дайындық деңгейіндегі
кейбір азық-түлік өнімдерінің
Калькуляциялау объектісінің
негізгі номенклатурасын әрбір
кәсіпорын өндіріс типін, өнім ассортименті
мен күрделілігін, бөлшектер мен
тетіктердің бұйымда
Өнеркәсіптің кеткен өндіруші, газ-энергетико салалрында бітпеген өндіріс болмаса, шығын есебінің объектісі калькуляциялау объектісімен тура келеді. Бұл жекелеген даналармен, шағын сериялармен, жаппай өндірстегі бұйымның кейбір түрлерін дайындауға, бір жолғы тапсырыстарды, тәжірибелік-экспериментальды және біртекті жұмыстарды орындауға қатысты.
Барлық сомалар үшін өндірістегі
тікелей материалдық және еңбек
шығындарына ресурстарды
Шығын есебі объектілерін
таңдау өндіріс технологиясының
ерешеліктеріне, өндірісті ұйымдастыру
түріне, кәсіпорынды басқару
Машина жасау жеңіл өнеркәсіп, қара және түсті металлургия салалары және басқалар өнімнің үлкен номенклатурасымен, бұйымның кейбір бөліктерін бірегейлендірудің едәуір деғгейімен сипатталады. Бұл салалар калькуляциялық объектілерді шығарылатын бқйымдарды біртектілік белгілерімен ірілендіріледі. Технологиясы, конструкциясы бірдейлігімен, біртекті шикізат пен материалдардан, бірдей жуық деңгейдегі материал сыйымдылығымен және еңбек сыйымдылығымен жасалатын жалпы бөлшектер, тетіктер, жартылай өнімдердің бар болуымен сипатталатын өнім түрлері біртектілер деп саналады. Бұйымдарды бір калькуляциялау объектісіне топтастыру принциптерін сақтау өзіндік құнды қалыптастыру талаптарына жауап беретін негізгі шарт болып табылады.[5]
Шығын есебі объектілері мен калькуляциялау объектілерін қалыптастырудың жалпы принциптері өндіріске арналған шығын есебі процесі мен калькуляциялау процестерінің бірлігімен негізделген. Жалпы алғанда өндірістік шығындардың басқару есебі жүйесі объектілерінің екі басты топтары: бөлімшелер мен өнімдер, бойынша шығындарды бөлуі тиіс.
Калькуляциялау объектілерінің калькуляциялық есеппен және калькуляциялық бірлікпен мақсатқа бағытталған байланыстары бар. Алайда ол жай өлшем бірлігі емес, ол калькуляциялық объектісінің сапасы мен тұтыну құнын сипаттайды.
Кез келген кәсіпорында калькуляциялау
мынадай принциптерді ескере отырып
ұйымдастырылады: шығын есебі объектілерін,
калькуляциялау объектілері мен
калькуляция бірліктерін
Қосымша шығыстарды бөлу тәсілін таңдау өнім бірліктерінің өзіндік құнын дұрыс есептеу үшін өте маңызды. Оны кәсіпорын дербес жасайды, есеп саясатында жазылады және барлық есепті кезең бойы өзгеріссіз қалады. Шығындарды кезең бойынша шектеудің мәні операциялардың бухгалтелік есепте жасалған сәтінде көрсетілуінде және олар ақшалай түсіммен үйлеспейді.
Шығын есебі мен калькуляциялау тәсілдерін таңдау – өндіріске шыққан шығындардың аналитикалық есебі әдістері калькуляциялық
объектілері мен калькуляциялық бірліктерді есептеу амалдары бойынша жинақтау.
Шығынды есептеу мен
Өнімнің өзіндік құнын
Шығынды есептеу мен калькуляциялау тәсілдерін 3 белгі бойынша топтастыруға болады:
- үрдістік;
- бөлістік;
- тапсырыстық;
- толық өзіндік құнды калькуляциялау;
- толық емес өзіндік құнды калькуляциялау;
Калькуляциялаудың үрдістік тәсілі. Өзіндік құнды калькуляциялаудың үрдістік жүйесі біртекті немесе шамамен ұқсас, бірдей өнімді сериялап немесе жаппай өндіретін не болмаса үздіксіз өндірістік циклі бар өндірісте қолданылады. Үрдістік тәсіл көбіне өнеркәсіптің кен өндіруші энергетика салаларында қолданылады.
Калькуляциялаудың бөлістік тәсілі. Бұл тәсіл кеңінен тараған. Ол технологиялық үрдістің жеке сатыларында бастапқы шикізатты қайта өңдеу жолымен өнім алатын барлық кәсіпорында қолданылады. Калькуляциялау объектісі ретінде бөліс деп аталатын өндіріс кезеңі болғандықтан, бұл тәсіл бөлістік деп аталды. Мұндайды жартылай өнімді шығарумен аяқталатын технологиялық процестің біткен бөлігі бөлістік деп түсіндіріледі. Жартылай өнімнің бөлінуі оның өз пайдалану бағыты бойынша, яғни басқа жаққа өткізілуі мүмкін болған жағдайда жүзеге асырылады.
Калькуляциялаудың тапсырыстық тәсілі. Шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың тапсырыстық әдісі аз сериялы және жеке дара өндірісі бар кәсіпорындарда, жөндеу және эксперименттік жұмыстарды пайдаланылады. Барлық тікелей шығындар әрбір тапсырыстар бойынша белгіленген номенклатура баптарының кескінінде есепке алынады. Тапсырыс кісіпорынның өндірістік бөлімшесінде арнайы бланклерде ашылады, содан соң ол орындаушы цехқа және бухгалтерияға түседі. Әрбір тапсырысқа өзіндік қод беріледі, онда жұмысшыға есептелген жалақы, барлық құжаттардағы материалдардың шығысы, өндіріске кеткен шығын есебін жүргізетін карточкаға көрсетіліп жазылады.
Осы тәсілдің кейбір ерекшеліктері бар, атап айтсақ:
Тапсырыстың өзіндік құнын калькуляциялау
үшін шалафабрикатсыз әдісі
Толық өзіндік құнды калькуляциялау. Толық өзіндік құнды калькуляциялау дәстүрлі түрде жүргізіледі. Толық өзіндік құн бойынша есепте шығындар тұрақты, өзгермелі, тікелей және жанама деп бөлінуіне қарамастан, өнімді өндіру мен сатуға байланысты кәсіпорынның барлық шығындары кіреді. Өнімге тікелей жатқызуға болмайтын шығындарды әуелі жауапкершілік орталықтарына бөледі, сосын таңдалған бөлу базасын өнімнің өзіндік құнына сайма-сай көшіреді.
Информация о работе Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және оның теориялық ерекшеліктері