Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу

 
 

Жоспары: 

Кіріспе……………………………………………………………….......................3 

1-тарау. Кәсіпкерліктің мәні, мазмұны……………………….............................4

1.1. Кәсіпкерліктің  мәні, экономикалық негізі……………...……......................4

1.2. Кәсіпкерліктің түрлері және бизнес ұйымдастыру формалары...................7

1.3. Кәсіпкерлікке қажетті экономикалық, әлеуметтік және құқықтық жағдайлар...............................................................................................................15 

2-тарау. Кәсіпкерлік бәсекелестік, франчайзинг жүйесі…...............................17

2.1. Бәсекелестік мазмұны және монополияға қарсы мемлекеттік реттеу......................................................................................................................17

2.2 Франчайзингтік қатынастар жүйесі ……………………..............................20

2.3 Қазақстандағы кәсіпорындардың қазіргі жағдайын талдау........................24 

3-тарау. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеу……………..................................32

3.1. Кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеудің қажеттілігі………........................32

3.2. Мемлекеттің  кәсіпкерлік ісіне араласу жағдайы,  себептері………….......34

3.3. Қазақстан Республикасындағы  кәсіпкерлікті  дамыту мүмкіндіктері мен болашағы..............................................………………………..............................35 

Қорытынды………………………………………………………........................39 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі……………………….........................................41 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Кіріспе

     Тақырыптың  өзектілігі. Қазіргі уақытта Қазақстандық кәсіпкерлік біршама қиыншылықтарды бастан кешіріп отырса да, өзінің негізін әлдеқашан құрып болған. Ол заңмен қорғалады және әрқашан дамып отырады. Қазіргі уақытта бұл тақырыптың өзектілігіне ешкім күмәнданбайды, себебі кәсіпкерлік іс-әрекетсіз нарықтық экономика болмайды. Ол әлі де даму барысында болса да, бизнестің қоғамдық өндірістің негзігі саласы болатындығына ешкімнің күмәні жоқ.   Бизнеске деген қызығушылық өсіп келеді. Біздің көзімізше қоғамның жаңа экономикалық негізі құрылып жатыр, өзінің ісін ашуға ниеттенген адамдар шығып жатыр.  Бұл адамдар жаңа қоғамның шарттарына бейімделіп емес, өзінің идеяларын іске асырып, өздерін еркін еңбек іс-әрекетінде көрсетіп өмір сүреді. Мұның негізгі себебі қоғамның және халық шаруашылығының  демокртиялануы болып табылады.   

     Нарықтықэкономикаға өту үшін өндіріс құрылымын түбегейлі  түрде өзгерту қажет. Өзгерістер монополияны жеңіп, бәсекелестіктің  пайда болуына жол ашады. Біз  әлемдік тәжірибені негізге ала  отырып бұл мәселені түрлі меншіктің түрлі формалары негізінде құрылған кәсіпкерліксіз  шешу мүмкін еместігін айта аламыз.  

     Қазіргі уақытта кәсіпкерліктің өндірістің, нарықтың дамуына, яғни бүкіл қоғамға  әсерін тигізетінін көптеген адамдар  түсінді. Мемлекет кәсіпкерлердің арқасында, ал кәсіпкерлер өз мемлекетінің қолдауының арқасында дамып, гүлденеді.    

       Қандай да болсын ұлт өзінің  кәсіпкерлерінің жемістерін мақтан  тұтады. Бірақ сол ұлт және  оның әрбір өкілі белгілі бір  кәсіпкерлік идеяны іке асыруда  өзінің қатысуын да мақтан  етеді. Қоғамдық қатынастардың белгілі бір формасы ретінде кәсіпкерлік қоғамның тек материалды және рухани дамуының потенциалын көтеріп қана қоймай, әрбір дарынды индивидтің  өз мүмкіндіктерін іске асыруда көмектеседі, ұлттың бірігуіне алып келеді, ұлттық мақтанышты, рухты сақтайды.

     Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті  дамытудың алғышарттары жасалып  жатыр, атап айтқанда, меншіктендіруден үлкен жұмыс атқарылды. Осының нәтижесінде  кәсіпкерлік дамуына берік экономикалық негіз құрылып жатыр.

     Қазақстанда кәсіпкерлікті, шағын және орта бизнеті қолдауда кең көлемді іс-әрекет жасылып жатыр.

     Курстық жұмыстың мақсаты – нарықтық экономикада кәсіпкерліктің өзектілігін, Қазақстан Республикасындағы оның рөлін және мәнін ашып көрсету.

     Курстық жұмыстың міндеті:

• кәсіпкерліктің теориясын ашу;
• ұйымдық-құқықтық формасымен танысу;
• кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттудің қажеттілігін түсіну;
• Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметті дамыту мүмкіндіктерін талдап, сараптау және тиісті ұсыныстар жасау.

     Ғылыми  жұмыстың жаңалылығы - Қазақстандағы кәсіпорындардың қазіргі уақыттағы жағдайына талдау жасалынып, кәсіпкерлік қызметтегі басты артықшылығын және жетіспеушілігін және даму тенденцияларын зерттеймін.   

     Зерттеу объектісі –  Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің дамуы.

     Зерттеу пәні – Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің теориясы мен көрсеткіштері арасындағы байланыс.

     Кустық  жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 3 тарау, 6кесте, 5сызбадан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен  тұрады. Бірінші бөлімінде кәсіпкерліктің мәні, мазмұны, экономикалық негізі және кәсіпкерліктің түрлері, кәсіпкерлікке қажетті экономикалық, әлеуметтік және құқықтық жағдайларға тоқталдым.

     Екінші  бөлімінде бәсекелестік, оның түрлері, монополияға қарсы мемлекеттік реттеу, кәсіпкерлік құпия, франчайзинг қатынастар жүйесі, сонымен қатар Қазақстандағы кәсіпорындардың қазіргі жағдайын талдау жасалынды.

     Үшінші  бөлімінде кәсіпкерлік істі мемлекеттік реттеудің қажеттілігі, мемлекеттік кәсіпкерлік ісіне араласу жағдайы, себептері, Қазақстанда кәсіпкерлікті дамыту мүмкіндіктері мен болашағы туралы баяндалған. 
 

1-тарау. Кәсіпкерліктің мәні, мазмұны

1.1. Кәсіпкерліктің мәні, экономикалық негізі 

     Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу – адамның  белсенділігі және іскерлігі. Белсенділік және іскерлік – адамның еркін өмір сүру түрі. Белсенділік, іскерлік адамдардың мінез-құлқы типтерімен байланысты болатын шығар. Кәсіпкерлік екі мағынада пайдаланылады: біреуі – белгілі бір істің түрі; екіншісі – сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап. «Кәсіпкерлік» деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады. Антогонистік қоғамда, ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкерлер табы қанаушы тап болады.

     Экономикалық  белсенділік – бұл барлық энергетикалық  процесс тауар өндірісімен айырбас арқылы пайда табуымен байланысты. Өндірісте, айырбаста шектелген белсенділігін емес, адамдардың жан-жақты белсенділігін талап етеді. Сондықтан экономикалық белсенділік, іскерлік еріксіз немесе еркін болуы керек.

     Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі, қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген. Бұл тауарлы өндірістің бастапқы жабайы түрі.

     ХVІ ғасырдың ортасынан бастап акционерлік капитал пайда болды, акционерлік қоғамдар құрыла бастады. Мысалы, 1554 жылы Англия сауда компаниясы, 1660ж. Ост-Индия сауда компаниясы. ХVІІ ғасырдың аяғында акционерлік банктер іске қосылды.

     Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр І патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды. 1861 жылғы реформадан кейін темір жол құрылысы, ауыр өнеркәсіп салалары орын алды.

     Кәсіпкерліктің  субъектісі – жеке адамдар, сонымен  бірге, заңды тұлғалар, біріккен серіктестер: арендалық ұжым, ашық және жабық  акционерлік қоғамдар, шаруашылық ассоциациялары, әртүрлі бірлестіктер.

     Кәсіпкерліктің  ерекшеліктері:

• дербестік және тәуелсіздік;
• экономикалық ынталылық;
• шаруашылық тәуекел және жеке жауапкершілік;
• жаңашылдық.

     Экономиканың  негізін екі фундаментальды ақиқат құрайды. Олар шын мәнінде экономиканың барлық проблемаларын қамтиды.

     Бірінші ақиқат: қоғамның материалдық қажеттілігі  шексіз немесе тойымсыз.

     Екінші  ақиқат: экономикалық ресурстар шекті  немесе сирек.

     Экономикалық  ресурстар дегеніміз – тауар  өндіруде қолданылатын барлық табиғат, адам және адамдардың өндірген құрал жабдық ресурстары. Олар: фабрика, зауыт және ауылшаруашылық құрылыстары; әртүрлі жабдықтар, инструменттер, өндірістік тауарлар мен ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруге қолданылатын машиналар; әртүрлі транспорт, байланыс құралдары; материалдық байлықты өндіруге қатынасатын алуан түрлі еңбектер; жер және қазбалы байлықтар. Олар мынандай үлкен екі категорияға бөлінеді:

1. Материалдық ресурстар – жер оның табиғи байлығы және капитал;
2. Адамдар ресурсы – еңбек және кәсіпкерлік қабілеттілік.

     Жер – деген түсінікке барлық табиғи ресурстар жатады, өндірісте қолданылатын барлық «табиғаттың әншейін байлығы». Оған мынандай ресурстар кіреді: жыртылған  жер, жайылыстар, ормандар, минералдар мен мұнайдың кен байлықтары, су ресурстары т.б.

     Капитал немесе «инвестициялық ресурстар» - барлық өндірілген өндіріс құралдары, яғни инструменттер, машиналар, жабдықтар, фабрика – зауыттар, қойма, тарнспорт, құралдарының барлық түрлері және тауар  өткізу торабы. Құрал жабдықтарды  өндіру және қорландыру процесін инвестициялау дейді.  
 

     Тауарлар  екіге бөлінеді:

     1. Инвестициялық тауарлар, олар тұтыну  тауарларын өндіруді қамтамасыз  етеді; 

     2. тұтыну тауарлары қоғамның қажетін  тікелей қанағаттандырады. Инвестициялық  тауарға ақша капиталы кірмейді. Ақша ештеңе өндірмейді, яғни экономикалық ресурсқа жатпайды. Ақша – бұл финанс капиталы, яғни нақты капитал емес, жалған капитал.

     Еңбек – бұл кең мағыналы термин. Экономистер  оны адамдардың тауар өндіру және қызмет көрсетудегі күш ақыл-ой қабілеттіліін  бейнелейді.

     Кәсіпкерлік қабілеттілік – адамдардың ерекше таланттылығы. Оны түсіну үшін кәсіпкердің  төрт функциясын түсіну керек.

     1. Кәсіпкер барлық ресурстарды:  жер, капитал, еңбекті өнім өндіру процесіне қосу ынтасын өз жауапкершілігіне алады, яғни өндірістің қозғаушы күші, себебі істеген ісі пайда беретініне сенеді.

     2. Кәсіпкер өндіріс процесінде  барлық негізгі шешімдерді өз  қолына алады және фирманың  іс бағытын айқындайды.

     3. Кәсіпкер – бұл жаңашыл, коммерциялық  негізде жаңа тауар өндіруді, жаңа технологияны енгізу, бизнесті ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізуге аянбай жұмыс істейтін кісі.

     4. Кәсіпкер – бұл тәуекелге баратын  кісі. Тәуекелге бару үшін істелетін  істің егжей-тегжейін айқын талдап, қортындысында ие болатынын білген  жөн. Кәсіпкер тек қана өз  уақыты, еңбегін, іс қабілеттілігін тәуекелге салмайды, сонымен бірге өндіріске кеткен өзінің және өзінің серіктестерінің немесе акционерлердің қаржыларын тәуекелге салады.

     Кәсіпкерлік істің қозғаушы күші – мол пайда  табу. Өндіріс факторлары жеке кәсіпорындарға ақшалай табыс ретінде беріледі.

1. Материалдық ресурстар бергені үшін капиталға пайыз алады.
2. Жер, су бергеніне рента алады.
3. Жұмыс күшін жалдағаны үшін еңбек ақы алады.
4. Кәсіпкерлік табысты пайда деп атайды, ол зиян да болуы мүмкін.

     Экономикалық  ғылым сирек ресурстарды тиімді пайдалану жөніндегі ғылым екенін кәсіпкер жеке түсінуі керек. Экономикалық тиімділік – бұл «шығын-өнім» мәселесін қамтиды. Экономикалық тиімділіктің критериясы әрбір өнім бірлігіне шаққанда неғұрлым аз шығын жұмсау. Қорытып айтқанда қоғам барлық ресурстарды тиімді пайдаланып неғұрлым көп өнім өндіруге талаптанады. Ол үшін ресурстарды толық іске қосып толық қамтуға және өндіріс көлемін толық қамтамасыз ету қажет. «Толық қамтылу» деген пайдалануға жарамды барлық ресурстарды іске қосу, жұмысшылар жұмыссыз қалмауы керек; егіске жарамды жерлер, күрделі жабдықтар бос тұрмауы, яғни барлық жарамды ресурстарды іске қосу керек. Ресурстардың барлығы жұмыс істесе шығын көбейеді: жұмысшылар еңбек ақы алады, инвестициялық тауарлар сатылады т.б. яғни ел байиды, нарық тауарға толады, адамдардың әлеуметтік тұрмысы жақсарады. Қазақтың мақалы бар «шығын болмай, тығын болмайды» деген. Қоғамның өмір сүру негізін материалдық өндіріс, яғни адамдарға қажет байлықты өндіру құрайды.