Демография туралы

әлеуеттi Көшi-қон болжамын негізге алатын берекесiз және реттелмеген көші-қон процестерінің және әлеуметтiк-экономикалық, ғоқамдық-саяси ахуалдың өзгеруiне байланысты Көшi-қон легi бағыттарының алдын алу;

көшiп кету процестерiн және елден кетудiң жәнсiз жоғары деңгейiн, халықтың көшiп кету салдарын әлеуметтік-экономикалық және демографиялық бақалауды туғызатын себептерге кешендi талдау жасау, сондай-ақ осы негізде Көшi-қон процестерiн, олардың салдары мен әлеуметтiк-экономикалық және Көшi-қон ахуалына әсерiн болжамдау;

статистикалық есепті және көшiп кету жөнiндегi есептiлiктi жетiлдiру, оның ақпаратының дұрыстықын арттыру;

сыртқы еңбек көші-қоны саласында тиiстi нормативтiк құқықтық базаны қалыптастыру, мемлекеттiқ және мемлекеттiқ емес құрылымдардың және атқарушы әкiмет органдарының ведомствоаралық өзара iс-қимылын ұйымдастыру негізiнде оны реттеудiң жүйесiн жасау;

жоғары білікті жұмысшылар мен мамандардың кәсiби шеберлiгін iске асыру үшiн жағдай жасау;

отандастарымыздың этномәдени және әлеуметтiк дамуына көмек көрсету және оны қолдау үшiн шетелдiк инвесторларды тарту, оларды Қазақстанда тұрып жатқан жерiне орнығтыру;

жыл сайын республиканың облыстарындағы және түтас елдегі көшiп кету көңiл күйiн айғындау (социологиялық зерттеулер жүргiзу және ұлты, жасы және қала аудандары бойынша көшiп кетудiң негізгi себептерiн анығтау);

басқа елдермен, әсiресе, жасырын Көшi-қонды азайту саласында, көшiп келушілердi қабылдайтын елдермен ынтымағтастық, бiлiм берудi, кәсiби даярлықты арттыру үшiн, еңбек Көшi-қоны мен басқа да салаларда уағытша Көшi-қонға жәрдемдесу;

республика аумағында көшiп-қонушылардың әлеуметтiк-экономикалық, тiлдiк және мәдени бейiмделуiне жәрдемдесу;

еңбек әлеуетiнiң сапасын арттыру, iшкi еңбек рыногын түрақтандыру және республиканың валюта теңгерiмiн жақсарту құралы ретiнде Нарықтық экономикасы дамыған елдерге уағытша еңбек Көшi-қонын дамыту;

бос орындар мен жұмыс күшiн ұсынудың теңдестірiлуiн анығтау, еңбек көші-қонын болжамдау мақсатында аймағтық еңбек рыноктары мен шетелдiк еңбек рыноктарының жай-күйiне түрақты талдау жасау;

үкiметтiк емес ұйымдармен (ҮЕҰ) Көшi-қон процестерiн зерделеу және оларқа талдау жасау жөнiндегі ынтымағтастық;

сыртқы еңбек Көшi-қонын реттеудiң экономикалық тетiгiн әзiрлеу;

мемлекеттер арасындағы байланыстардың үзiлiп қалуы салдарынан болған халықтың Көшi-қонын ғысқарту мақсатында кәлiк, пошта, ақпарат қызметтерiнiң тиiмдiлiгiн арттыру, ағша қаражатын, зейнетағыларды, жәрдемағыларды дер кезiнде аударуды, мерзiмдi басылымдарды, хат-хабарларды қамтамасыз ету негізiнде Достастық және алыс шет елдер мемлекеттерiмен республика Тұрғындарының түрақты кепілдi байланысына қол жеткізу;

Қазақстан Республикасындағы Көшi-қон саясаты жөнiнде ұйымдастырушылық-ақпараттық науған жүргізу;

адамдарды, оның iшiнде әйелдер мен балаларды сату саласында заңнама базасын әзiрлеу және жетiлдiру;

"Бiздiң шет елдердегі отандастарымыз", "Бiз Қазақстанда тудық" деп аталатын және т.б. айдармен теледидар, радио хабарларын жүргізу.

Көшiп кету саласында ұзақ мерзiмдi перспективада (2005-2010 жылдар) негізгі қызмет барлық заңнамалық нормалар мен ережелердi одан әрi жетiлдiру және оларды қазiргі кездегі дүниежүзiлiк стандарттарқа сай келтiру болып табылады.

Көшiп келудi реттеу және бақылау

Көшiп келу саласында орта мерзiмдi перспективада (2001-2005) негiзгі қызмет жасырын Көшi-қонның алдын алу және елiмiздiң бұрынғы азаматтарының Қазақстан Республикасына қайта оралуына жәрдемдесу болып табылады.

Бұл кезеңде көшiп келу процестерiн реттеу мынадай құралдарды пайдалануды көздейдi:

әлеуметтiк-экономикалық және басқа бақалау әлшемдерiн қосып алатын - аймағтағы халықтың тықыздықын, жұмыс орнының болуын, аймағта орналасған әндiрiстiк инфрақұрылым объектiлерiнiң мемлекеттік маңыздылықын, сондай-ақ көшiп-қонушылардың назарын есепке алып, тұратын орынды ұтымды таңдау негізiнде көшiп келушiлердi аумағтық орналастыру;

жұмыспен айналысу жiктемесiн және еңбек жөнiндегі нормативтiк базаны дүниежүзiлiк стандартқа сәйкес жетiлдiру жөнiндегi жұмысты жалқастыру;

өзiнiң тарихи отаны Қазақстанқа қайта оралған бұрынғы отандастарымызды жаңа тұрғылықты жерiнде қабылдау, орналастыру, жайластыру жөнiндегi шараларды барынша қамтамасыз ету;

көшіп келушiлердi мемлекеттiқ тiркеу және есепке алу жұмысын, түрақты көшiп келу мониторингін және еңбек рыногы конъюнктурасын жақсарту жолымен көшiп келу процестерiнiң ақпараттық қамтамасыз етiлуiн жетiлдiру;

көшiп келушiлерге елiмiзде тұруқа халықаралық келiсiмдер мен стандарттарқа сәйкес жағдай жасау;

экономикалық мүмкiндiктердi, қоқамның әлеуметтiк-экономикалық даму деңгейiн, саяси жағдайды негізге ала отырып, көшiп келу ауғымын мемлекеттің реттеуi;

мемлекеттің мүмкiндiгін негізге ала отырып, көшiп-қонушыларды қорқаудың, олардың оңалуы мен экономикалық дербестiкке қол жеткізуiне көмектесудiң құқықтық және ұйымдық негіздерiн жетiлдiру;

заңсыз көшіп-ғонудың жолын кесу.

Жоқарыда айтылған құралдардан басқа Қазақстан Республикасының көшiп келу процестерiн реттеу тетiктерi мынадай iшкi жүйелер бойынша нысаналы түрде жүзеге асырылатын болады: "Оралмандар" iшкі жүйесi, "Босғындар" iшкi жүйесi, "Еңбекке қатысты көшiп келу" iшкi жүйесi, "Шекаралық-паспорттық бақылау" ішкi жүйесi.

"Оралмандар" iшкi жүйесi бойынша жоғарыда айтылғандардан басқа, көші-қон саясатының қосымша құралдары мыналар болып табылады:

- оралмандарды ұйымдасған түрде көшiру, қабылдау және әлеуметтiк жағынан жайластыру;

- оларды дер кезiнде және жинағы орналастыру мен қоныстандыруды қамтамасыз ету;

- өзiнiң тарихи отанына қайта оралған байырғы ұлт қоныс аударушыларын жаңа тұрғылықты жерiне жайластыру және бейiмдеу мақсатында қабылдау, орналастыру, қоныстандыруды ұйымдастыру жөнiндегi шараларды қамтамасыз ету;

- оралмандарды, әсiресе жастарды кәсiби оғытуды және қайта даярлауды ұйымдастыру мәселелерiн шешу;

- оралмандарға Қазақстан Республикасы заңнамасының ерекшелiктерiн үйрету;

- ұлттық көсiпшiлiктi қайта жаңғырту жөнiндегі жұмыс орындарын кәбейтуге жағдай жасау, сондай-ақ оларқа республиканың заңнама кесiмдерi негiзiнде шағын бизнес және фермерлiк ғожалық саласында кәсіпкерлiк қызметте жәрдемдесу;

- көшiп келу квотасы бойынша келген оралмандарға Тұрғын үй сатып алу үшiн қаражат, жер телiмдерiн, оның iшiнде жинағы тұру үшiн жер телімдерiн, Тұрғын үй салу және шаруашылықтар ұйымдастыру үшін жеңiлдiктi ұзақ мерзiмдiк несие бәлуде мемлекеттік қолдау көрсету;

- оралмандардың ерiктi негізде қайтып оралуына және әлеуметтiк қорқауды (зейнетағымен қамсыздандыруды, жәрдемағыны және басқаларын) қамтамасыз ететiн қажеттi мемлекетаралық келiсiмдердi пысығтау негізiнде олардың республика өмiрiне қайта араласуына жәрдемдесу;

- оралмандарды Қазақстан Республикасының азаматтықына қабылдау тәртiбiн оңайлату бәлігінде Қазақстан Республикасының заңнамасын одан әрi жетiлдiру;

- жыл сайын "Оралмандарды жұмысқа орналастыру - жұмыспен қамту, көсiптiк оғыту, өздігінен жұмыспен қамтылу" аймағтық бағдарламасын әзiрлеу;

- оралмандарды елiмiздiң өмiрiне бейiмдеу және араластыру жөнiнде социологиялық зерттеу;

- заңнамаға сәйкес мемлекеттiқ атаулы әлеуметтiк көмек көрсету;

- барлық жағдайда, азаматтық iстердi, еңбек дауларын және т.б. ғоса, құқықтық көмек көрсету;

- оралмандар балаларының елiмiздiң мектептерiнде, колледждерiнде, жоғары оқу орындарында және т.с.с. оқуына жәрдемдесу;

- жыл сайын Оралмандар күнiн әткiзу.

Қазақстан Республикасындағы "Босғындар" iшкi жүйесi бойынша Көшi-қон саясатының құралдары:

- аймағтар мен республика ғимасында босқындар жөнiндегі деректердiң ақпараттық ғорын құру;

- босқындар шығған елдердегі ахуал мониторингi жүйесiн әзiрлеу;

- босқындарға өздерінің шығған мемлекеттерiне қайта оралуына жәрдемдесу;

- "1951 жылғы босқындар мәртебесi туралы конвенцияқа" және "1967 жылғы босқындар мәртебесiне қатысты хаттамақа" және Қазақстан Республикасы бекiткен басқа да халықаралық шарттарқа сәйкес босқындар құқықын қамтамасыз ету жолымен босқындарды олардың өмiрiне қауiп тәндiретiн елдерге, соның iшiнде олардың өздерi шығған елдерге шығарып жiберуге немесе мәжбүрлеп қайтаруқа тыйым салу қағидатына негізделедi.

"Еңбекке қатысты көшiп келу" iшкi жүйесi бойынша Көшi-қон саясатының негізгi құралдары мыналар болып табылады:

- iшкi еңбек рыногын қорқау мақсатымен ішкі еңбекке қатысты көшiп келудi реттеу;

- еңбек көші-қоны шеңберiнде келген шетелдiк азаматтардың еңбек қызметiн лицензиялау және квоталау;

- Қазақстан Республикасы азаматтарының шет елдердегі және шетелдiктердiң Қазақстан Республикасы аумағындағы еңбек қызметiне байланысты мәселелердi шешу үшiн халықаралық ынтымағтастықты ұйымдастыру;

- жасырын еңбек Көшi-қонын болдырмау жөнiндегі шараларды қамтамасыз ету;

- бiрдей көсiптер мен бiлiктiлiк бойынша шетелдiктермен салыстырғанда бос тұрған қызмет орнына қазақстандық азаматтардың орналасуына басым құқықты қамтамасыз ету.

"Шекаралық-паспорттық бақылау" iшкi жүйесi бойынша мынадай шараларды жүзеге асыру қажет:

- ел аумағына шетелдiк азаматтардың заңсыз келуiнiң алдын алу мақсатында шекаралық және паспорттық бақылаудың тиiмдiлiгiн арттыру;

- шет мемлекеттерден келген азаматтардың қатаң есебiн реттеу мен жүргізу үшiн көші-қон бақылауы картоұкасын енгізу;

- Қазақстан Республикасының халықаралық мiндеттемелерiн ескере отырып, жасырын көшiп-қонушыларды жер аударудың тиiмдi тетiгiн әзiрлеу.

Көшiп келу саласында ұзақ мерзiмдi перспективадағы (2005-2010 жылдар) негізгі қызмет елiмiздiң экономикалық өсуiне жәрдемдесу мақсатымен оң сальдоқа шығып, сыртқы көші-қон процестерiн реттеу болып табылады. Осыған байланысты тапшы көсiптер иелерiнiң, дарынды қалымдардың, мамандардың, оғытушылардың, мәдениет пен әнердiң аса кәрiнекті қайраткерлерiнiң, Қазақстан экономикасына капитал инвесторларының көшiп келуiн ынталандыру мәселелерi пысығталатын болады.

3.2. IШКI КӨШI-ҚОНДЫ РЕТТЕУ

Реттеудiң әдiстемелiк негiздерi

Ішкі көші-қонды реттеу жүрiп-тұру бостандықы мен тұрғылықты жердi ерiктi түрде таңдау құқықы қағидаттарына негізделедi. Сонымен бiрге ол елдiң экономикалық өсуiн қамтамасыз етуге бағытталатын болады. Осыған байланысты iшкi Көшi-қонды мемлекеттiқ реттеуде негізгі әдiстемелiк база, этномәдени, экологиялық және басқа факторларды ғоспағанда, 2015 жылға дейiнгi кезеңге Қазақстан Республикасының әндiргіш күштерiн дамыту және орналастыру схемасы болып табылады. Ол мынадай:

- еңбек рыногындағы ауыртпалықты, әсiресе жастар, мектеп және жоғары оқу орындарын бітірушiлер арасында жеңiлдету жөнiнде шара қабылдау;

- артта қалып, тықырығқа тiрелген аймақтардан инфрақұрылымы дамыған аймағтарқа кәшіруді ескере отырып орналастырудың ұтымды схемасын айғындау;

- проблемалы аймағтарды, шағын қалаларды, ауылдық елдi мекендердi тықырығқа тiрелген жағдайдан шығару, олардағы әндiрiстi оңалту мiндеттерiн шешуге мүмкiндiк бередi.

Iшкi Көшi-қонды реттеудiң негiзгi бағыттары

Ішкi көші-қонды орташа мерзiмдi перспективада 2001-2005 жылдарда реттеу мынадай бағыттар бойынша iс-шаралар әзiрлеудi қажет етедi:

- қалыптасатын Нарықтық қатынастар жағдайында қоныстандырудың ұтымды этно-демографиялық дамуын қамтамасыз ету;

- ауыл халқының жұмыспен қамтылуына жәрдемдесу, еңбекке ағы төлеудегі сәйкессiздiктi жою және ауылдың әлеуметтік инфрақұрылымын нықайту жөнiндегі арнайы шараларды пысығтау және жүзеге асыру жолымен ауылдан-қалаға республика iшiндегi Көшi-қон легін азайту;

- елдегі және жекелеген аймақтардағы экологиялық жағдайды жақсарту, экологиялық факторлардың зиянды ықпалын тәмендету жөнiндегі шаралар кешенiн жүргізу және осы аймақтарда халықты әлеуметтiк қорқауды қамтамасыз ету;

- халықтың республика ішіндегі көші-қонын оңтайландыру мақсатында еңбекке ағы төлеудiң салалық саралануының тиiмдi жүйесiн жетiлдiру;

- келушi және кетушi көшiп-қонушылар жөнiндегі әртүрлі тұрғыдағы (жынысы, жасы, кәсiбi, келген және кеткен жерi және т.б.) деректердiң республикалық және аймағтық ақпараттық базасын жасау;

- "iшкi (облысаралық) көшiп кетушi мен көшiп келушінің портретiн" жыл сайын әзiрлеу.

Iшкi Көшi-қонды ұзақ мерзiмдi перспективада 2006-2010 жылдарда реттеу мынадай бағыттар бойынша iс-шаралар әзiрлеудi қажет етеді:

- Өндiргіш күштердi орналастыру схемасын негізге ала отырып, елiмiздiң еңбек ресурстары мен халқының орын ауыстыруына және оларды қайта бәлуге жәрдемдесу;

- аймағтардың экономикасын дамыту үшiн қолайлы алғышарттар және халықтың республика iшiнде теңдестiрiле қоныстануына қол жеткізу мақсатында ол жерлерде халықтың тұруына тиiмдi жағдай жасау;

- Көшi-қон легі жүйесiн әзiрлеу, экономикалық өсу мен реттеу нүктесiне олардың бағытталуы, материалдық техникалық базаны күшейту, сондай-ақ ынталандыру;

- халықты экономикалық өсу нүктесiне, шағын қалалар мен ауылдық елдi мекендерге ерiктi негізде әндiрiстiң даму iзiмен аймақтардағы демографиялық ахуалды ескере отырып, тұру үшiн жағдайдың болуына қарай тарту үшiн ынталандыру шараларын жасау;

- проблемалық аймағтардың және қалалардың өсу нүктесiне жоғары бiлiктi кадрларды, жоғары оқу орындарының, училищелердiң және т.б. бiтiрушiлерiн тарту үшiн ынталандыру шараларын дамыту.

мәдени-ағарту қоғамдарын, шығармашылық одағтар мен басқа да ұйымдарды оралмандардың жаңадан қоныстанған жердегi ортақа араласып кетуi, олардың Қазақстандағы өзгерiп жатқан әлеуметтiк-экономикалық жағдайларқа бейiмделуi, Көшi-қон проблемалары жөнiнде ғоқамдық пiкiр қалыптастыру;

шет елдердегі қазақ диаспорасын өздерi тұратын мемлекеттердiң Қазақстан Республикасымен мәдени және экономикалық байланысын кеңейту мен нықайтуқа ғосатын үлесiн ұлқайту мақсатында оларды қолдау жөнiндегі шаралар жүйесiн әзiрлеу;

мемлекеттік әкiмет органдарының ғоқамдық бiрлестiктермен, оның iшiнде шет елдердегі отандастарымыздың бiрлестiктерiмен Көшi-қон саласындағы бiрлескен қызметiнiң бағдарламасын әзiрлеу;