Депозиттің теориялық негізі

-         Зейнетақы активтерінің көлемі бойынша бірінші орынға шықты және республикадағы ең үлкен қор болды.

-         Республиканың қаржы секторындағы салымшылардың зейнетақы салымы бойынша 1 млрд доллар рекордтық сомаға жетті.

-         Мемлекеттік емес қорлардың ішіндегі бәсекелестік күресте 1 млн салымшы рубежіне жетті.

-         Зейнетақы қорлардың ішінде алғашқылардың бірі болып жарғылық капиталды 1 млрд теңгеге толтырды.

-         «Жыл таңдауы» республикалық конкурсының алты рет «Қазақстандағы №1 зейнетақы қоры» атағын иеленді, нарықты зерттеу Еуропалық орталығының «Еуромаркет» сыйлығымен марапатталды.

-         Ең атақты, ең таза, ашық және атақты қор болып аталған.

-         JAS-ANZ аккредитациясының негізінде халықаралық орган «Total Quality Certification Services International Pty Ltd» сертификаты бойынша ISO 9001 : 2000 стандарты бойынша сапа менеджментінің сертификациясын ойдағыдай өткізді.

2003 жылдың ақпан  айы мен 2006 жылдың ақпан айы  аралығындағы Халық банкіндегі  жалпы зейнетақы қорының, зейнетақы  активтері бойынша номиналды  кірісінің орта есптегі коэфициенті  20,64% құрайды.

2003 жылдың ақпан  айы мен 2006 жылдың ақпан айы  аралығындағы инфляцияның жинақталған  деңгейі 23,64% құрайды.

Банктің қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын қызметтерді орындаудан көрініс  табады. Жалпы банк қызметі клиент мүддесі үшін белгілі бір іс —  әркеттерді орындаудан сипаттауға болады. Банк өнімінің негізінде қандай да бір қажеттіліктерді қанағаттандыру қажеттілігі жатады. Қазіргі кезде  негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша  салымдарды тарту мен қарыздарды беру жатады. Банк өз пайдаларының көп  бөлігін осы операциялар бойынша  пайыздық айырмадан алады. Бірақ, осы  екі қызмет төңірегінде банктік  өнімдердің көптеген нысандары жасалынып  шығуы мүмкін. Қазіргі кезде банкінің қызметтерінің және қаржылық қызметтердің барлық аспектілерін түгелдей қамтитын өнімдердің кең қатарын ұсынады. Халық банкі бәсекелестік артықшылықты жаулап алу және оны мықты түрде  сақтандырып алу мақсатымен қатаң  түрде белгілі бір қызметтер  түрлерін көрсетуге мамандануға  тырысады. Халық банкінің желісі ақша нарығының қалыптасуына ықпал етеді, ал заңды және жеке тұлғалардың мемлекетте уақытша бос ақша қаражаттарының болуы және оны экономика мен  халықтың қысқа мерзімдік қажеттіліктерін  қанағаттандыруға пайдалану ақша нарығының  экономикалық негізі болып табылады. Халық банкі негізінен өз клиенттерінің  шаруашылық қызметтеріне қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық операцияларының барлық түрлерімен айналысады.

«Қазақстан Республикасындағы  банктер және банктік қызмет туралы»  Заңға сәйкес Халық банкі мынандай операцияларды орындайды:

• Ақылы негізде депозиттерді тарату;
• Клиенттермен банк шоттарын жүргізу және оларға кассалық қызмет көрсету;
• Заңды жіне жеке тұлғаларға несие беру;
• Төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да оперцияларды жүргізу;
• Ақшалай нысанда орындауды қарастыратын үшінші тұлғалар үшін кепілдеме және өзге де міндеттемелерді беру;
• Клиенттер үшін құжаттар мен бағалықтарды сақтандыру бойынша қызметтер «сейфтік операциялар»
• Банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
• Клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды басқару;

2005 –  2006 несиелік нарық. Бұл жылдары банктермен берілетін несиелердің сапасы жақсартылды және олардың қайтарылмау тәуекелі төмендеді. Банктер несиелік қоржынының құрылымында 2005жылдың 31 желтоқсанында стандартты несиелердің үлесі 71,6%, күдіктілердің -          26,4%, үмітсіздердің – 2% құрайтын болды, ал 2005 жылдың басында бұл көрсеткіш сәйкесінше 69%, 28,9% және 2,1% құрайтын болған. Бантке несилік қоржынның құрылымдық өзгеруі дұрыс бағаланды, мұндағы орташа және ұзақ мерзімді несиелер қысқа мерзімді несиелерге қарағанда озық сипатқа ие болды. Орташа және ұзақ мерзімді несилер бұл кезең ішінде 54,2% — ке қысқа мерзімді несиелер 19,4% — ке өседі, орташа және ұзақ мерзімді несиелер бойынша 47,4% — ке  383,4 млрд теңгеге дейін, ал қысқа мерзімді несиелер бойынша 26,2% — ке өсті. Нәтижесінде, орта және ұзақ мерзімді несиелердің үлестік салмағы 53,2% — тен 57% — ке ұлғайды.

Валюталардың түрі бойынша несиелер құрылымында ұлттық валютадағы несиелердің өсімі шетелдік валютадағы несиелермен салыстырғанда  озық сипатта болды, сөйтіп ұлттық валютадағы несиелердің банк несиелерінің жалпы  көлеміндегі үлестік салмағы 31,5% — ті құрайды, мұндайда шетел валютасындағы  несиелер бір жыл ішінде 30,9% –  ке 460,5 млрд теңгеге дейін ұлғаяды. Банктер қор базаларының жалғасып, өсімі жағдайларында экономиканың нақты секторын несиелер операциялардың ең париоритетті түрі болып табылады. Ал, 2006жылғы несие қоржыны да недәуір  көлемде 61,7%- болды, яғни 428,4 млрд  теңгеге өсті. Оның ішінде халыққа берілген несиелер 127,7% — ға көбейіп, 161 млрд теңгені құрады. Халық Банкінде несиенің заңды және жеке тұлғаларға арналған несие өнімдері бар. Тағы да ұзақ мерзімге, орта мерзімге, қысқа мерзімге берілетін несиенің түрлері бар. Халық Банкінің осы негізгі қаржылық көрсеткіштері бойынша 2005 жылмен салыстырғанда, 2006 жылы несие қоржынының едәуір көлемде ұлғайғандығын осы көрсеткіштер бойынша байқауға болады.

Клиенттерге несие  беру операциялары 2006 жылда Халық  Банкі қызметінің негізгі түрлерінің бірі болып қала берді, өйткені олар жоғары табыстылықтың негізі болды. Несие қоржынының көлемі бір жылда 2,3 есеге көбейіп, 16 млрд.теңге құрады. Берілген несиелер көлемінің елеулі өсуі, ең алдымен Банктің жаңа даму стратегиясымен байланысты. Ол ірі  инвестицияларды тартуға, жаңа банк өнімдерін өткізуге, бөлімше желісін  кеңейтуге, бөлшек сауда бизнесін дамытуға бағытталған. Несие қоржыны 2006 жылдың соңындағы уақытша құрылымын  қарастыра отырып, қысқа мерзімді несиелер қоржынының көп бөлігі 69% —  ын құрағанын байқауға болады. Сонымен  бірге Банктің, ұзақ мерзімді инвестицияларды  тарта отырып, үлесі 31% құраған ұзақ мерзімді несие беруді жүзеге асыруға  мүмкіндігі бар. Шетел валютасында  немесе валюталық баламада бекітумен  берілген несиелер үлесі несие қоржынының жалпы көлемінінің 51,8% құрады, бұл  негізгі тартылатын несие қайнар көздерінің валюталық бөлінуіне  жуықтап сәйкес келеді. Шағын және орта бизнеске несие беруге ерекше көңіл бөлінеді. Экономиканың бұл  секторына берілген несиелер сомасы өткен жылмен салыстырғанда 1,8 есе  артқан және несие қоржынының жалпы  көлемінінің 54% құрады. 2006 жылда Банк республикалық және жергілікті бюджеттер  шегінде бірлесіп қаржыландыру бағдарламалары бойынша жұмысын жалғастырды. Жергілікті бюджеттермен Банкке шағын кәсіпкерлікті  дамыту үшін бөлінген қаражаттар 2006 жылда 71,3 млнү.теңгені құрады және ауылшаруашылығымен және ауылшаруашылық өнімдерін өңдеуге  арналған жабдықтарды дамытуға бағытталады.

Қол жеткізу мүмкіндігі Банк ұсынатын өнімдердің ең талғампаз  деген клиент көңіліне қонымды болуын әрі оның мұқтажына сай келуін қарастырады. Бүгінгі күні Халық  Банкі ипотекалық несие бойынша  бірнеше жаңартылған жоба ұсынып отыр, атап айтқанда, пайдалануға дайын  тұрғын үй сатып алуға, құрылысы салынып  жатқан құрылыс үйді жөндеуге берілетін  несиелер. Қол жеткізу мүмкіндігінің  қосымша ерекшклігі мынада: ипотекамен өарыз беру жобасы еліміздің 45 елді мекенін қамтиды әрі 60 – тан  астам сауда нүктесінде жүзеге асырылады.

2.2сурет. 2006 жылғы  Халық Банкіндегі қысқа және  ұзақ мерзімді несиелердің үлесі.  

Халық Банкі Қазақстан  экономикасының басымдық салаларындағы  жобаларды жүзеге асыру бойынша  мақсатты жұмыс жүргізеді. Лизинг және факторинг сияқты перспиктивалы  және жоғар табысты құралдар дамып  келе жатыр. Тұтынушылық және ипотекалық несие беру бағдарламалары әзірленіп  іске қосылды. Банк бірінші эмитенттерінің вексельдер мен операцияларға белсенді қатысады. Сонымен бірге, тәуекелділікті салалық әртараптандыру тұрғысынан қарағанда, несие қоржыны жақсы  тұрақтандырылған және оңтайлы өзгерістерге бағытталған.

Несие саясатының дұрыс  таңдал,ан стратегиясы Халық Банкінің несие қоржынының сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Несиелер бойынша  мүмкін болатын шығындар резерві  несиелер қоржынының залалдарын толық  жабуға қабілетті. Бұған қаржыландырылатын  жобалардың жеткілікті өтімділігі, сондай – ақ несиелер бойынша кепілдік қамтамасыз етудің сенімді және жоғары өтімділігі септігін тигізеді. Несиелік салымдардың негізгі көлемі көтерме  саудаға тиісті болды, бұл сауда  компаниялардың көрсететін қызметтеріне деген жоғары сұранысына және сауда  операцияларын қысқа мерзімділігіне байланысты. Көтерме сауданы несиелендіру бірнеше бағыттарда жүзеге асырылғанын  және оның құрамына тамақ өнімдері саудасы, ауылшаруашылық өнімдері, тұтынушылық  тауарлар және басқа да сауда кіргенін атап өткен жөн.

Өткен жыл барысында  Халық Банкі ірі кәсіпорындарымен қатар орта және шағын кәсіпорындарды ынтымақтастыққа тарту жолымен  клиенттік базаны жақсарту және кеңейту  бойынша жұмыс жүргізді. Бұл клиенттік  базаның 2006 жылдың басындағы деректермен  салыстыр,анда 3 еседен артық өсуінде  маңызды роль атқарды, жыл соңында  ол 31 мыңнан астам клиенттерді құрайды.

Сурет 2.3.  Халық Банкінің қызметтерінің қаржылық көрсеткіштері.             

 Депозит нарығы, бұл жылдары банктердің қорларын заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың депозиттік салымдарының өсу есебінен көтеру тенденциясы өзінің жалғасын тапты. Сондағы заңды тұлғалардың да депозиттерінің жылдық өсу қарқыны бірдей болып 35,6% құрайды. Нәтижесінде банк жүйесіндегі резеденттер депозиттерінің жалпы көлемі 2005 жыл ішінде 35,6% — ке өседі де,  2005  жылдың 31 желтоқсанында 63 млн. теңгеге, шамамен 3,9млрд АҚШ долларына жетеді. Заңды тұлғалар депозиттерінің көлемі жыл басынан бастап 51,1% — ке өсті. 2005 жылы ұлттық валютадағы депозиттердің өсу қарқыны шетел валютасындағы депозиттерге қарағанда озық сипатта болды, соның нәтижесінде олардың үлес салмағы 35,7 % — тен 40% — ке дейін өсті. Жалпы алғанда, ұлттық валютадағы депозиттер жыл басынан бастап 60,7% — тен 241,5 млрд теңгеге дейін, ал шетел валютасындағы депозиттер 33,8% — ке өсті. Халықтың мерзім бойынша салымдарының құрылымында мерзімді депозиттердің үлестік салмағының болмашы өсімі байқалды, ал 2006 жылы депозиттік базалардың көлемі  311,6 млрд теңгені құрады. Халықтың салымы 131 млрд теңгені құрайды. Оның ішінде талап етілетін депозит 36 млдр теңгеге өсіп, халықтың салымы 2005 жылмен салыстырғанда 27 млрд теңгеге өсті. Халық салымдары көлемінің ұлғаюына және олардың мерзімдерінің ұзартылуына байланысты олар банктердің негізгі несиелік қорлары болып қала бермек.

Валюталық нарық, 2005-2006 жылдары «Қазақстандық қор биржасы» әртүрлі инструменттермен сауда жүргізілеін әмбебап қаржылық нарық ретінде дамуын жалғастырып келетін ол биржа мүшелерінен өздеріне қажетті операциялардың көбін қор биржа сауда жүйесінде жүргізуге мүмкіндік берді. Бір жыл ішінде шетел валютасымен муниципалдық облигациялар мен Қазақстанның халықаралық бағалы қағаздарын қоса, мемлекеттік бағалы қағаздарымен, мемлекеттік емес имиссиялық бағалы қағаздарымен, халықаралық қаржылық ұйымдардың облигацияларымен, мерзімді өзара шарттарымен сауда жүйелі түрде жүргізілді, вексельдердің алғашқы нәтижелі саудасы өткізілді. Қазіргі уақытта қор биржасында 56 қатысушы сауда жүргізеді – бұл 2005 жылдың басындағысымен қосып салыстырғанда 4 есе артық. 2005 жылы нарықтың барлық секторларында қор биржасындағы операцияларының сомалық көлемі    24,6 млрд АҚШ долларының эквивалентіне жетеді, ол болса 2005 жылмен салыстырғанда 2,5 есе артық. Операциялардың келтірілген көлемі қор биржасының бүкіл тарихындағы ең үлкен жылдық айналым болып табылады.

Мемлекеттік бағалы қағаздармен шетелдік валютамен  операциялар жасау, автоматтық «РЕПО» нарығы бұрынғысынша кеңінен таралып  келеді. Бұл фактіні, бір жағынан, мемлекеттік бағалы қағаздарының жоғары өтімділігімен және сапасымен, басқа  жағынан зейнетақы қорлары үшін мемлекеттік бағалы қағаздарға қатысты  белгіленген инвестициялау шектерімен, жергілікті қор нарығында Қазақстандық компаниялардың қажетті акцияларының жеткілікті мөлшерде болмауымен түсіндіріледі. 2005 жылдың биржалық нарығындағы басқа  да айрықша мәнді оқиғалардың  ішінде, «Қазақмыс корпорациясы»  ААҚ – ныңмемлекеттік акциялар пакетін  нарықта өткізу, облигацияның бір  теңгелік номиналды құнына өту жөніндегі  биржаның ұсыныстары, өзгертілген листинг  ережелерінің күшіне енгізу.

Жылдың басынан  бастап теңгенің номиналдық девальвациясы 3,25% — ті құрайды. Теңгенің орта есеппен  алынған айырбастау курсы 12 ай ішінде бір АҚШ доллары үшін 153,86 теңгені құрады. Айдың аяғына қарай ұлттық валютаның ресми курсы бір АҚШ доллары үшін  155,6 теңге деңгейінде белгіленді. 2006 жылғы биржалық операциялар көлемі 2005 жылдың желтоқсандық көрсеткішімен салыстырғанда 72,9% — ке ұлғайяды да, 24,6 млрд долларды құрайды. 2005 жылдың бірінші тоқсанының нәтижелері бойынша қор биржасындағы операциялар көлемі 6,3 млрд АҚШ долларын құрайды және өткен жылдың сәйкес кезеңіне қарағанда 24,2% — ке өсті. Биржадан тыс валюталық нарықта 2005 жылдың желтоқсанымен салыстырғанда операциялар көлемі 32,4% — ке ұлғайды. 2005 жылдың қаңтар айынан бастап желтоқсан айына дейін банкаралық валюталық нарықтағы операциялар көлемі 4,7 млрд АҚШ долларын құрайды. Сөйтіп, Қазақстанның қаржылық нарығының жалпы дамуы мен елдегі экономиканың жағымды бағыт алуын банктерге дүниежүзілік ішкі нарықтар механизмдері арқылы қаржылық инструментерді белсенді пайдалану жолымен өз қызметін дамытуы мүмкін.

Ұлттық Банктің  пікірі бойынша, банк секторының өтімділік  деңгейі жоғары түрде сақталған. 2005 жылдың 31 желтоқсанындағы мәлімет  бойынша банк секторының ағымдық  өтімділігінің жиынтық коэффициенті 08. Ұлттық банк деректері бойынша, 2005 жылдың басындағы мәліметтер бойынша  республикада әрекет ететін банктердің жалпы саны 38, соның ішінде мемлекеттік  – 2, шетелдік қатысушылары бар – 17 банк болды. Банктердің жиынтық меншікті капиталы 32,2% — ке өсті және 162,8 млрд теңгеге жетті. Капиталға айналдырудың және банктердің қор базасының өсуі жағдайларына банк активтерінің ұлғаюы жалғасуда. 2005 жыл ішіндегі банктердің жиынтық активтері 46,2% — ке өскен  және 146 млрд теңгеге, немесе 30,5% — ке жеткен.

Төлем карточкалары. Банк төлем карточкалары бойынша әр уақытта көш басшы болып келеді. Ол 2,4 млн теңгеден астам қаржыны құрайды. Карточкалық есепке түсетін түсімнің көлемі 363 млрд теңгеге жетсе, ал желтоқсан айында клиенттердің есебінен рекордтық көрсеткіш 47 млрд теңгег өсті. Төлем карточкалар бойынша қызмет ету желісі 2005 жылы 585 банкоматқа дейін көтеріліп, 3700 POS терминалдар мен импринттері бар. Қазіргі кезде қондырылған 112 банкомат, сондай ақ қосымша 300 банкомат сатып алынды. 2006 жылы Халық Банкінің 1000 банкоматы іске қосылды. 2005 жылдың 19 сәуірінде Қазақстанда бірінші рет «Мобилдік банкинг» жүйесі кіргізілді жыл бойы «Мобилдік банкинг» жүйесіне Қазақстандағы барлық мобилдік операторлар қосылды. 2006 жылдың қаңтарында мобилдік банкинг жүйесі бойынша миллион хабар жіберілді. Қазақстанда банк шотын мобилді телефон арқылы басқару жүйесінде «VISA CEMEA» мобилдік банк «VERIFIED by VISA»  пилоттық жоба негізінде жіберілді. Қазіргі кезде бұл жүйемен 36 мыңнан астам клиенттер жұмыс істейді. Халық банкінің жеткен жетістіктері басқа елдерге, мысалы, Ресей Жинақ банкісіндегі әріптестеріне қарағанда ең аз мерзімде қол жеткізді. Халық банкінің бірінші миллионда жіберілген 10 ай, Жинақ банкі -17 айда қол жеткізді. Ресейлік банктердің төлем есеп карточкасы 1,8 млн- нан 12млн- ға дейін болды. Халық банкінің осы қол жеткізген статистикалық көрсеткіштері, клиенттері үшін ыңғайлы дербес тіркеу нәтижесінде болып отыр. Мұны қазір Халық банкінің барлық банкоматтарында жүзеге асыруға болады.