Экономикалық цикл

     2010 жылы «Восток молоко» корпорациясының қаржылық қызметтің нәтижесі (ҚҚН) = кәсіпорнның  талданып отырған кезеңдегі тартылған қаражаттарының өзгерісі (өсім +, төмендеу-) - Несие үшін пайыздық төлемдер сомасы -  Табысқа салынтын салық - Төленген дивиденттер + Акцияны эмиссиялаудан алынған сомма - басқа да кәсіпорындардың жарғылық қорына салынған қаражаттар - басқа да ұзақ мерзімді қаржылық салымдар + еншілес кәсіпорындардың табыстарынан алынған шегерімдер + басқа да ұзақ мерзімді қаржылық салымдардан алынаған табыс = 33879 + 0 + 26548 = 60427  мың.тг.

     Қаржылық  қызметтің нәтижесі (ҚҚН) қосылған құннан = Қаржылық қызметтің нәтижесі (ҚҚН)/ Қосылған құн *100 % = 60427/360151,9 * 100% = 16,78%

     Қаржылық  қызмет нәтижесі пружина тәріздес, оны жоғарлату үшін қарыз көлемін  жоғарлату қажет. Қарыз қаражаттары  азайғаннан кейін пружина қайтадан шығындар мен пайыздық және салық  төлемдер есебінен қайта азаяды.

     Қаржылық қызмет нәтижесінің теріс мәнін тек қаржылық қызметінің нәтижесінің оң саны арқылы жабуға болады.

     Қаржылық-шаруашылық қызмет нәтижесінің кіршіксіз мәніне ие болу, экономисттер мен қаржыгерлердің пайымдауынша өте қиын және де әрдайым  қажет емес, бірақ қауіпсіз зонада ұстап тұру қажет. Оған байланысты қаржылық менеджерлердің негізгі мақсаты  қаржылық қызмет нәтижесі мен шаруашылық қызмет нәтижесінің  қалыпты тәуекел шегінде қалыпты  қатынасты  табу болып табылады. Сонымен қатар, қаржылық қызмет нәтижесі мен шаруашылық қызмет нәтижесінің қалыпты мәнін тұрақты ұстап тұру дегенді білдірмейді, ол қалыпты мәнді жағдайға байлынсты өзгертуге және осы қалыпты мәннің қасындағы қалыпсыз мәндерді бақылау мен талдау қажет.

     Осы мәселенін шешкеннең соң, келесі мәселерлерді шешу қажет. Олар:

• инвестицияны көбейту кезінде шаруашылық қызмет нәтижесінің теріс мәнде болуы. Егер осы жағдай орын алса, онда шаруаылық қызмет нәтижесінің шекті мәні мен оның кезеңі және шаруашылық қызмет нәтижесі нольден төмен болады ма?
• қаржылық қызметтің оң мәніне жету қажет пе? Егер осы жағдай орын алса, онда қаржылық қызмет нәтижесінің теріс мәнде болу үшін пружинаның қаншалықты созылуы қажет?
• шаруашылық қызмет нәтижесі мен қаржылық қызмет нәтижесінің симметриалы өзгерісі қажет пе? Арине «иә», бірақ та ол қаржылық  өнер және бұл жағдайда кәсіпорын  айналымның даму темпі мен рентабельділігін төмендетуге қажет болады.

     Ж. Франшон мен И. Романеның қаржылық стратегия матрицасы кәсіпорынның алдағы жылға «критически жолын»  болжауға, кәсіпорынның мүмкіндіктері мен шекті тәуекелдерін анықтауға мүмкіндік береді.

     Кәсіпорынның  табысқа қатысты қаржылық саясаты,  айналым қаражаттары мен инвестицияларын  жүзеге асыруға байланысты әр бір  квадратынан алдын-ала «критически» жолын анықтауға болады. Біздің кәсіпорын  үшін өндірістік базасын жаңарту қажет (негізгі құралдардың тозуы 45,5% құрайды) және  ол меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз етудің жоғарғы деңгейін ұстау мүмкін болмайды,  6 «Аналық қоғам» квадратынан 2 «Тұрақтылық теңгерілім» стратегиялық жолы.

     Бұл жағдайда барлығы экономикалық рентабельділіктің динамикасы мен деңгейіне тәуелді. Экономикалық рентабельділіктің төмен және өзгеріссіз деңгейде болуы қаржылық тұтқа (пайыздық ставкалардың жоғарлауы)  тиімділігінің мәнінің өзгеруі тәуекелі мен бәсекелестік кәсіпорынды 1 «Жанұяның отағасы» квадратына немесе одан да қауіпті 7 «Эпизодтық тапшылық» квадратына орналастырылады. Кәсіпорынның экономикалық рентабельділігі жоғары болса, онда кәсіпорын өндірісін диверсификациялауға немесе айналымдылығын жоғарлатып 2 «Тұрақтылық теңгерілім» квадратына өте алады.

     Біздің  кәсіпорын үшін негізгі қаржылық стратегия мақсаты – табысты  жоғарлату арқылы қаржылық тұрақтылықа  жету және тартылған қаражаттар мен  меншікті айналым қаражаттарын оптимизациялау арқылы қаржылық тұтқа тиімділігін қолдану болып табылады. 

     Кесте 5

     «Восток молоко» корпорациясының қаржылық стратегия матрицасында  мақсатқа жылжу векторы

     Мақсатқа  жетудің алғы шарттарының бірі қаржылық саясат, кәсіпорынның  адекватты қаржылық мүмкіндіктер мен қаржылық стратегия матрицасын бойынша таңдалған критически жолы.

     Қаржылық  саясатты бір жылға емес минимум 3-5 жылға құрастырған дұрыс. Қаржылық саясатта табысқа қатысты стратегиялық мақсаттар, айналым капиталы, инвестиция мен инновация, сонымен қатар  осы мақсаттарға жету үшін негізгі әдістерді анықтау болып табылады. Барлық жағдайда да кәсіпорнның экономикалық рентабельділігін жоғарлату, табысты рационалды бөлу мен айналымды жоғарлату мақсатқа қонымды. 
 

     3.2. Кәсіпорынның табысты қалыптастыру  мен қолдану бойынша стратегияны  рационализациялау 

     2008-2010 ж.ж. аралығында «Восток молоко» корпорациясының қаржылық стратегиясын қалыптастыру табысты және қорсыз бөлу әдісін қолданған. Бұндай стратегия экономикалық дағдарыс кезінде қолданған, бірақ экономикалық өсім жағдайында перспективасы аз және тұрақтылық теңгерілмді қамтамасыз етпейді (қаржылық стратегияның 2 квадраты). Өзін өзі қаржыландыру үшн 2010 жылы  негізгі құралдардың тозуымен байлансты (45,54%) табыстың 173 095 мың.тг. қажет, өнідірістің рентабельділігі – 65,37%. Бірақ 2010 жылы 255878 мың.тг. табыс алынды, рентабельділігі – 51,07%. Осыған байланысты өзін өзі қаржыландыру үшін хххххх табыс алынбаған. Осыған байланысты «Восто молоко» корпорацияснда табысты мини-максимизация стратегиясын қолдану қажет, осы стратегия арқылы өндірістің уақыт аралық залалдарының болуына қарамастан максималды табыс алуды, жұмысшылардың жұмыспен қамту және тұрақты шығындардың бір бөлігі өндірілетін өнімнің бағасына қосу. Бұл стратегияны жүзеге асыру кезінде өнімді өзіндік құн бағасына тең немесе одан біраз ғана жоғары бағамен өткізуге болады, егер соңғы баға нарықтық бағадан аспаса, ал өткізу нарығында тұрақты сатып алушылардан айырылып қалмау мақсатында  одан да төмен бағамен өткізуге болады. Бұл стратегия кәсіпорының дамуына бағытталған және ұзақ мерзімдеде қолдануға болады.

     Табысты қалыптастыруда таңдалған стратегияны  жүзеге асыру процессінің тиімді болуы үшін бір неше алғышарттарды  қалыптастыру қажет. Ол үшін бір неше іс-шараларды жүргізу қажет.

     Өнідріске шығындарды жоспарлау мен шаруашылықта өнімді өткізу калькуляциялық әдіспен  жүзеге асады, шығындардың сметасы  негізінде 1 өнім бірлігіне өзіндік  құнды есептеу арқылы (әр бір өнім түріне калькуляциялық есептеу), өнімді өткізудің шығындарын анықтау және өнімнің бір бірлігінің өндірістік өзіндік құнын жоспарлау. Ең тиімді біздің ойымызша, кассалық әдіс пен шығындар сметасын жоспарлау негізінде операциялық бюджеттеуді қолдану. Сонымен қатар, өткізу мен өндірістік шығындар сметасын және де барлық ағымдағы операциялық қызмет бойынша ақшалай шығындардың графигіде құрастырылады. Сметаны құрастыруда начисления әдісі қолданады, ал графикті құрастыруда - ақша ағымы әдісі қолданады.  
Операциондық бюджеттеудің артықшылығы ол өндірістік және қаржылық жоспарлаудың, ақша ағымын жоспарлауды, шығындарды тұрақты және ауыспалы деп бөліп қарастырудың үйлесімділігінде және де бұл икемді бюджетті қолдануға мүмкіндік береді, сонымен қатар, операциондық талдауды қолдану (залалсыздықты талдау).

     Біздің  кәсіпорынның есеп саясатына сәйкес материалдарды өндірістік шығындарға орташа өзіндік құны бойынша жатқызылады. Бірақ өндірістік шығындарды төмендету  және инвестицияларды тарту үшін біздің ойымызша ФИФО әдісін қолдану  тиімді. Бұл әдісте материалдарды дайын өнімнің өзіндік құнына жатқызуда сатып алудың алғашқы уақытындағы бағамен есептеледі. Сонымен қатар, ФИФО әдісін қолдануда қолданылған материалдардың бастапқы бағасымен есептеу жүргізіледі. Бұл әдістің тиімділігі материалдық ресурстардың қалдықтарының бағасын өсіруге, ал өнімді өндіруге кететін шығындарды  төмендетуге мүмкіндік береді. Осыған байланысты – баланстық табыс өседі, кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштері жақсарады және де  кәсіпорының инвестициялық қызығушылығын арттырады. Сонымен қатар, бұл ұсыныс инфляциялық кезеңде және материалдардың айналымдылығының салыстырмалы жоғарғы кезінде қолданылады.

     Толық өзіндік құнды анықтау кезінде  біз бір қадамдық емес, екі қадамдық модельді ұсынамыз (коммерциялық және басқарушылық шығындарды көрсету), бұл аталған шығындарды нақтырақ қадағалауға мүмкіндік береді. Бұл ұсыныс кәсіпорынның қызметін негізгі және басқа да деп бөлу арқылы жалпы (бухгалтерлік) немесе салыққа дейінгі табысты қалыптастыру модельіне де қатысты.

     Шығындарды, түсімді және табысты жоспарлау процессінде  қаржылық менеджменттің кейбір тәсілдері қолданылуы мүмкін, мысалы, «Шығын - Көлем – Табыс» байланысы, банкроттыққа ұшырау ықтималдығын, сезімталдығын бағалау және 50%  ережесін.

     Табысты қалыптастыруды басқару шығындарды өндіріс көлеміне тәуелділігіне байланысты тұрақты және ауыспалы болып бөлінуінде.  Бұл мақсаттарға жету үшін пропорциялау әдісін қолдануға болады, олар:

• нақты бір өнім түріне  (немесе жалпы жылдық шығындар сомасы) өндіріске кететін шығындардың жалпы сомасын анқтау;
• тұрақты және ауыспалы шығындардың жалпы сомасын анықтау және оларды 100% деп қабылдау;
• жалпы шығындар сомасынан тұрақты (ауыспалы) шығындардың үлесін анықтау;
• тұрақты және ауыспалы шығындардың үлесі бойынша аралас шығындарды бөлу;
• тұрақты және ауыспалы шығындардың жалпы сомаларын анықтау.

       Шығындарды тұрақты және ауыспалы  деп бөлу операциондық талдау  жасауға мүмкіндік береді.  

     Кесте 1

     «Восток молоко» корпорациясының 2010 жылға 2,5 % және 4 % сүт өнімін өткізудің тиімділігінің  операциондық талдау