Экономикалық цикл

 

     «Восток молоко» корпорациясының 2009 жылғы  2 өнімі бойынша операциондық талдау жүргізілді. Бұл талдауға сүттің 2,5%  бен 4%-дық сүт өнімдері алынды. Біздің кәсіпорын бойынша операциондық тұтқаның әсері келесідей, түсімнің 1 %-ға өзгеруі операциондық табыстың өзгеруіне алып келеді, ол кестенің 6 көрсеткішінің пайыздық көрсеткішімен сипатталады. Сонымен қатара, бұл екі өнімнің рентабельділіг (порогы) өтті және де қаржылық тұрақтылық қоры бар, яғни залал болмас үшін түсімнің максималды шекті көлемі белгілі.

     Осы өнімнің түрлері бойынша табысты  арттыру үшін келесідей шараларды жүзеге асыруға болады. Олар:

• өнімнің жалпы жинау көлемін арттыру, өткізу көлемін, түсімнің және өзіндік құн мен табысты осы арқылы арттыру;
• сүт өнімін қабылдау көлемін арттыру мен басқа да сүт қабылдау орындарын ашу.

     Операциялық талдау  жүргізудің нәтижесін қарастырғанда келесідей  
іс-шараларды ескерген жөн. Олар өнім көлемі артқан сайын тұрақты шығындар қалыпты деңгейде қалады, ал ауыспалы шығындар өнім өндіру көлеміне пропорционалды түрде өседі, ал баға өскен кезде тұрақты және де ауыспалы шығындар өзгеріссіз қалады. Осының нәтижесінде біздің кәсіпорынның үшін 2 өнімнің бағасына көтеріп, ал шығындарын қалыпты болуы арқылы  операциондық талдау жүргізуге болады. Ол 2 кестеде көрініс алған. 

     Кесте 2

     «Восток молоко» корпорациясының 2011 жылға сүт өнімін өткізудің тиімділігінің операциондық талдау

 

     Осы кестенің нәтижесінде барлық өндіріс  бойынша жалпы маржа деңгейі  мен жалпы маржа коэффициенті (маржиналды табыстың түсімдегі деңгейін) және қаржылық тұрақтылық қоры деңгейі  өсті. Талданып отырған 2 өнім түрі бойынша  операциондық тұтқа тиімділігі төмендегені байқалады, бұл жағымды тенденция, себебі түсімнің 1 % төмендеуінің нәтижесінде табысты жоғалату тәуекелдігі төмендейді. Осыған байланысты қаржылық тұрақтылық  қорының өсімі байқалады, 2,5% сүт өнімі - 259109,31мың.тг.  , ал  4% сүт өнімі – 11600 мың.тг. құрайды.

     Біздің  ойымызша, табысты тиімді бөлу үшін кәсіпорын табысты бөлуде қорлық жинақтауды құру (негізгі өндірістік қорларын ұлғайту), әлеуметтік салаға қор (өндірістік емес жұмыстардың қорлары) және айналым қаражаттарының қорларын құру арқылы қорлық әдісті қолдануы қажет.

     Бұл қорға табыстан аударымдардың көлемі мүмкіндіктер мен қажеттіліктерге байланысты жоспарлану қажет. Бұл үшін сәйкесінші жоспарлау құру қажет: айналым қаражаттары мен инвестицияға. Сонымен қатар, бұл қорлық қаражаттары қаттаң мақсатқа бағытталады.

     «Восток молоко» корпорациясының айналым  капиталын қолдану мен қалыптастыру бойынша ағымдағы қаржылық стратегиясын анықтауда айналым капиталының  жеткіліксіздігінен өтімділігін жоғалту  тәуекелінің деңгейін, меншікті капиталды  жоғалту тәуекелі, сонымен қатара меншікті капитал мен айналым қаражттарының тиімділігін стратегия таңдауда ескеріп басшылыққа алынатын модельдері қолданылады.  Бұл модель активтер мен пассивтер қатысты саясат 3 типке бөлінеді, олар: агрессивті, консервативті және умеренный.

     Айналым активтері мен қысқа мерзімді пассивтерді басқару саясатымен қатар ағымдағы активтер мен пассивтерді  кешенді оперативті басқарудың қаржылық саясатында анықтаймыз. Оның мәні бір  жағынан ағымдағы активтердің құрылымы мен қамтамасыз етілудің жеткілікті деңгейінде анықтау, ал екінші жағынан ағымдағы активтерді қаржыландыру көздерінің құрылымы мен көлемін анықтау.

     Ағымдағы  актвитер мен пассивтерді басқару  саясатын көрнекті түрде  3 кестеден көруге болады. 

     Кесте 3

     Ағымдағы  активтер мен пассивтерді басқару саясатының нәтижесі мен көрсеткіштері

     Осы кестеге сәйкес «Восток молоко»  корпорациясының айналым активтерін қалыптастыру бойынша 2009 жылы умеренная қаржылық саясат қолданылды, ал 2010 жылы консервативті саясат қолданылды. Бұл саясаттың түрі  жоғалтудың жоғарғы тәуекелі мен айналым қаражатын қолданудың тиімділігінің деңгейімен сипатталады. 2010 жылы активтердің рентабельділігі 9,89%, ал айналым активтердің рентабельділігі – 17,19% құрайды. 

     Айналым активтерін қаржыландыру көздерін дұрыс  таңдау кәсіпорының төлем қабілеттілігі  мен қаржылық тұрақтылығын жоғалту тәуекелінің деңгейі және капиталды тиімді қолдану деңгейінің ара қатынасын анықтайды. Осы факторларды ескеріп айналым активтерінің қаржыландыруын басқару саясаты құрастырылады. Ағымдағы пассивтерді консервативті саясатпен басқарудың негізгі белгісі кәсіпорынның жалпы пассивтерінің сомасындағы заемдық қаражаттардың үлесінің төмен болуында (2008- 19,86%, 2009- 26,27%, 2010 – 22,91%), ал реконструктирленген қарыз қаражаттары (2008- 1,77%, 2009- 0,93%, 2010 – 1,73%). 

     Кесте 1

     «Восток молоко» корпорациясының ағымдағы активтер мен ағымдағы пассивтерді кешенді оперативті басқару саясатын матрицада таңдау

 

     2009 жылы «Восток молоко» корпорациясы 2009 жыл Умеренная кешенді оперативті басқару саясаты қолданылған, ал 2010 жылы – консерватиті, ол кәсіпорынның айналым  активтерінің ағымдағы қажеттілігінің аз мөлшерін қажетті натуралды резервтерді құрастырмай қысқа мерзімді несиелердің кәсіпорынның жалпы пассивіндегі төмен үлесін сақтай отырып қамтамасыз етеді.

     Табыс бойынша қаржылық стратегияның жүзеге асуын қамтамасыз ететін негізгі  жолдың бірі айналым капиталын басқарудың адекватты қаржылық стратегияның қалыптасуы болып табылады. «Восток молоко»  корпорациясында айналым активтерін қалыптастыру бойынша консервативті қаржылық саясат қолданылды, оған негіз ретінде айналым активтерінің жалпы активтердің (57,51%) үлесі көрсетеді.

     Қаржылық  стратегияның табысты мини-максимизациялауды  қолдануға ауысу үшін кәсіпорынның қолданатын айналым активтері мен оларды қаржыландыру көздерін басқару саясатын қайта қарастыру қажет. Айналым қаражаттары мен сату көлемінін өсірудің тиімділігі активтер мен пассивтерді умеренный басқару саясатын қолдануда жетуге болады. 

     Кесте 2

     «Восток молоко» корпорациясының қойылған мақсаттқа жетуде ағымдағы активтер мен ағымдағы пассивтерді кешенді оперативті басқару саясатын матрицада таңдау қозғалыс векторы

 

     Айналым активтерін қаржыландыру көздері бойынша  умеренный саясатты жүргізу үшін қысқа мерзімді банктік несиелерді қолдану қажет, оны негізделуі келесілермен сипатталады:

• тек меншікті капитал мен жоғары қаржылық тұрақтылықты (автономия коэффициентінің 1-ге тең болуы)  қолдану кәсіпорынның стратегиялық даму темпін шектейді (себебі нарық конъюктурасының жағымды кезеңінде  қажетті қосымша активтердің көлемімен қамтамасыз ету мүмкін емес) және капиталға салынған табыстың өсімінің қаржылық мүмкіндігін қолданбайды;
• егер де кәсіпорында заемдық капитал қолданылса, онда ол стратегиялық дамудың жоғарғы қаржылық потенциалына ие болады ( мезгілдік қажеттіліктердің туындаған кезеңінде қосымша актвитер көлемін калыптастыру есебінен) және қызметінің қаржылық рентабельділігінің өсу мүмкіндігі туындайды. Бірақ кәсіпорын жоғарғы қаржылық тәуекел мен банкроттыққа ұшырау қауіпін тудырады (жалпы қолданылатын капитал сомасында заемдық қаражаттардың үлесінің өсуіне байланысты).

Қолданылатын  несие технологиялық  емес, сонымен қатар экономикалық тиімді болады, тек қаржылық тұтқаның тиімділігінің мәні оң болса. «Восток молоко» корпорациясының 2010 жылы ол –0,34 құрайды. Кәсіпорындарда қаржылық тұтқаның тиімділігін есептеудің әр түрлі әдістері қолданылуы мүмкін. Жалпы кәсіпорын үшін несие тиімді, егер активтердің экономикалық рентабельділігі банктің орташа жылдық пайыздық ставкасынан жоғары  болса.

     Айналым активтер бойынша таңдалған саясаттың  жүзеге асыру мақсатында жоспарланған жылы есептік жылғы түсім көлеміне қорлардың пайыздық  қатынасы сақталады. Дебиторлық берешек 2010 жыл бойынша түсім мен жылдың (360 күн) күн санының төлемді шегерудің нормативті кезеңіне қатынасы (10 күн) бойынша жоспарланады. Сонымен қатар, дебиторлар төлемді уақытылы жүргізеді деп жоспарланады. Жыл соңындағы ақша қаражаттар қалдығы 2010 жылғы көрсеткіштерге сәйкес аболютті өтімділік коэффициентінің деңгейі бойынша (0,08) анықталады. Осыған байланысты, жыл соңында айналым қаражаттары 723966, соның ішінде дебиторлық борыш – 137 094, ал ақша қаражаттары – 53051.

     Айналым активтерін қаржыландыру көздері бойынша  таңдалған саясатты жүзеге асыру  мен қысқа мерзімді несиенің қажеттілігін анықтау үшін меншікті айналым қаражаттың көлемін оптимизациялау керек. Ол үшін нақты меншікті айналым қаражаттың қажеттілігін жоспарлау қажет.  Осы мақсатта меншікті айналым қаражаттарының кэоффициентінің нормативті мәнін қолдануға болады, ол келесідей анықталады:

     Меншікті  айналым қаражаттарының қамтамасыз ету коэффициенті = меншікті айналым қаражаттары/айналым активтері. Бұл коэффициенттің нормативтік мәні 0,4-0,5 тең. Бірақ біздің кәсіпорының спецификасына байланысты бұл коэффициенттің 0,5 мәнін сақтау қажет. Кәсіпорның меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз ету жоспары келесідей есептелінеді:

     2011 жылға меншікті айналым қаражаттарының жоспарлы қажеттілігі = 0,5* айналым активтерінің жоспарлы қажеттілігі 2011 жылға = 0,5*723966 = 361983т мың.тг.

     2011 жылдың басындағы меншікті айналым  қаражатының нақты мөлшері = 485164 + 55718 - 528070 = 12812 мың.тг.

     2011 жылдың соңына  меншікті айналым қаражаттарын жыл басындағы нақты мөлшерімен салыстыру бойынша жиынтық нормативін төмендету = 361983 - 12812= 349171 мың. тг.

     Бұл есептеу  нәтижесінде кәсіпорының 2011 жылы меншікті айналым қаражаттарының жетіспеушілігі болмайды. Сондықтан  жоспарлы жылы меншікті айналым қаражаттар қорын қалыптастыруға табыс бағытталмайды. Сонымен қатар жоспарлы жылдағы артық қаражат бөлінбеген табыс ретінде негізгі құралдарды жаңартуға бағытталуы мүмкін.  Сонымен, жоспарлы жылы меншікті айналым қражаттарымен қамтамсыз ету коэффициенті 0,5 құрайды, нәтижесінде бос меншікті қаражаттардың бөлігін инвестицияға жұмсауға мүмкін болады.