Мапинфо карта

Жобаның геометриялық элементтерін көшіру түрлі әдістермен орындалады: полярлы, бұрыштық, сызықтық емептеу мен жобалық полигон.

Жобалық полигон әдісін созылған құрылыстарда – темір жолдарын, автомобиль жолдарын, ЭЖБ және т.б қолданады. Ол бұрыштық бұрылыстарды және қабырға ұзындығын көшіруде негізделеді.

 

 
 Алаңдарды жоспарлау. Құрылатын карьер жобаларында өндіріс алаңдарының, дайн өнім қорларының (көмірдің, кеннің, конгломераттың және т.б), темір жол станцияларының және т.б биіктік белгілері беріледі.

Алаңдарды жоспарлауда болу керек:

1:200-1:500 масштабты учаскенің топографиялық планы 0,2 немесе 0,5 горизонтальдармен;

х, у координаталары және осы алаңға жататын Р алғашқы  нүктесі, және де жобаға сәйкес алаңның шекаралас контурлары;

кеңістіктенудің дирекциондық бұрышы және жобаланатын жазықтықтың немесе беттің түсу бұрышы, егер алаң эллипс немесе доға бойынша жаспарланатын болса.

Бастапқы берілгендер  бар болғанда келесі дайындық және жобалық жұмыстар жүргізіледі:

жобаланатын учаскенің  планына Р нүктесін т.сіреді және оның жобалық биіктік белгісін жазады; жобалау бұрышы бойынша Р нүктесі арқылы сызықты жүргізеді (жобаланатын жазықтықтың бірінші горизонталі); жобаланатын жазықтықтың горизонтальдардың орналасуын, 0,2-0,5м жазықтықтың горизонталь кескінін анықтайды;

алынған орналасу бойынша  жобалау шекараларында жобаланатын  жазықтықтың қалған горизонтальдарын құрайды; а, в, с нольдік жұмыстарының нүктелерін, яғни пландық қисықты  байланыстыратын қазба мен үйінді арасындағы шекараны табады;

планда квадраттық торды бөледі, жер бетінің қазіргі рельефі мен жобаланатын жазықтық бойынша квадрат төбелерінің нүктелерінде қазба тереңдігін және үйінді биіктігін табады. Планның квадраттық торын жерге көшіреді және қазба тереңдігін және үйінді биіктігін белгілейтін әрбір квадрат төбесінің таяқшаларын орнатады.

 

Дәріс жоспары

Қажетті әдебиет:

1.стр.246-249[11]

2 стр.228-236[1]

3.стр.238-242[1]

4.стр.245-249[1]

СӨЖ үшін бақылау тапсыриалары (тақырып 8) [1,2,3,]

1. НЛ-3 нивелирінің тексерулері

2. Станцияда жұмыс пен бақылау

3. Нәтижеге әсер ететін негізгі қателіктерін анықтайтын формулаларын білу;

4. Н1,Н2 нивелирінің оптикалық және конструктивтік сипаттамаларын оқу.

 

Дәріс 1.9. «Шығатын және ойылған траншеяларды құрудағы маркшейдерлік жұмыстар».

Дәріс жоспары:

1. Траншеяларды жүргізудегі маркшейдерлік жұмыстар;

2. Траншеяларды трассалау мен разбивка;

3. Ірі траншеяларды жүргізу кезіндегі маркшейдерлік қамтамасыз етудің ерекшеліктері.

Шығатын және ойылған  траншеялардың және съездердің жүргізілуінің белгілі бір тәсіліне байланысты маркшейдерлік жұмыстар болып:

өңделген жобалық осін, оның көлденең қимасын мен биіктік  белгілерін (өңдеу топырағының кескіні) жерге көшіру; белгіленген бағыт, қима және биіктік белгілер бойынша өңдеуді жүргізуді бақылау;

алынған және алынуға жататын жыныс көлемін анықтау.

Кен орнын ашатын ірі  жұмыстарды жүргізу үшін негіз  болып  бекітілген жоба табылады:

Карьердің бас планы; х,у координаталарының сандық мәні көрсетілуі тиіс шығатын және ойылған  траншеялар планы; траншеялар сағасы, осьтердің дирекциондық бұрыштары мен бұрылыс бұрыштары, қисықтар радиустары, траншея топырағының биіктік белгілері немесе бастапқы белгі және басты еңіс; траншеялардың көлденең қимасы.

Траншея осінің разбивкасынан кейін 20 немесе 50 м сайын пикеттері бойынша нивелирлеуді, және де траншея қамтитын барлық сызықтың толық тахеометрлік түсірісін немесе көлденең нивелирлеуді жүргізеді. Нивелирлеу деректері және түсірісі бойынша жұмыс жобасын құрастырады – траншеяның көлденең қимасы мен планы.

 

 

Траншеяның жоспар-жобасы

Механикалық күрекпен немесе драглайнмен жабдықталған экскаваторлармен жүргізілген бұрғылау жару жұмыстарын қолдануынсыз немесе бірқатар қолдануынмен траншеялардың трассалауы мен разбивкасы жүргізіледі:

тау еңісі бойынша  ойық үшін жыныс үйіндімен немесе жынысты транспортқа тиеумен карьерге кіруде; бүкіл забоймен шығатын және ойылған траншеяларда;

сатылы забоймен жүргізілген карьердің төменгі горизонттарындағы терең шығатын траншеяларда.

Еңіс бойынша карьерге кіруді жүргізгенде трасса осінің 20 — 50 м сайын А, В, С және т.б мерзімді пикеттерін құрастырады. Трасса топырағының нольдік нүктелерінің орналасуын анықтағаннан кейін оның түзетілуін жүргізеді, айқын бұрылу бұрыштары болғанда қисықтықты бөледі.

Трассаның түзетілген осін экскаватор жүргізушіге бағытын көрсететін веха орнатылған таяқшалармен бекітеді.

Сонымен бірге шығатын  траншеяларды жүргізген кезде жоғарғы  жиектерін 4 — 4', 5—5', 6—6' және т.б қысқа вехалармен немесе таяқшалармен белгілейді. Осыған бір мерзімде траншея жиегінде орналасатын жол осін бөледі, ал драглайн жұмысында – жыныс үйіндінің осін, бұл экскаватор жүргізушінің жұмысын айтарлықтай жеңілдетеді және де грунттың көп не аз алынуынан сақтайды.

Траншея топырағының  биіктік белгілерін 20 — 30 м арақашықтықта грунтты реперлермен көрсетеді. Реперлердің пайдаланылуын ыңғайлату мақсатында экскаватор жүруінің бір жол сызығы бойынша траншея осінің біраз орын ауыстырумен орнату керек, және де бекітілген реперлер (таяқшалар) траншеяның жобалық белгілеріне сәйкес болу керек.

Траншеяның көлденең қимасының үлкен ауданында сатылы забойлармен жүргізеді. Қажетті бағытты бүкіл траншея бойынша да, әрбір жеке заходка бойынша да орнатады.

Траншеяның заходкаларға бөлінуін қарастыратын жоба болмағанда машиналардың негізгі параметрлерін (радиус және тиеу мен түсіру биіктігі) есепке алатын жұмыс жобасы құрылады. Жоба құрамына кіреді:

жеке заходкаларды көрсететін көлденең қима траншеяларының жалпы планы; топографиялық план бойынша құрыла алатын бірінші заходканың жиегі бойынша жол кескіні; жіберілген еңістерді ескертумен жеке заходкалардың топырағының кескіні.

Сатылы забойлармен жүргізілген траншеялардың трассалауын және разбивкасын келесі ретпен орындау керек:

1)  негізгі осьті бөлу мен бекіту және оның жиектерін, белгілерін (таяқшалар, металдық стежнь) ось бойынша 20—30 м қашықтықта орналастырады, трассаның бұрылу нүктелерін траншея шегінен тыс шығарады;

2)  бірінші заходка осін немесе жол осін жерде бөледі дәне бекітеді, егер бірінші заходкадан жыныс транспортқа берілсе, немесе үйінді осін, егер бірінші заходка жыныс үйіндімен жиекке жүргізілсе;

3)  жерде 1 заходка басталуының нольдік нүктесін белгілейді және вертикаль бағытты екі-үш реперді оның заходка забойының қозғалысы бойынша келесі берілген бағытының көшіруімен орнатады;

4) 2, 3 және т.б келесі заходкалары үшін олардың осьтерін немесе жол осі заходка осіне параллель болатындай заходка топырғында қойылатын жол осьтерін бөледі. 7.12 суретінде 1 заходка жыныс үйіндімен заходка 2 сызығына жүргізгені көрінеді, ал заходка 2 жүргізілуі заходка 2 жыныс тиеуімен және заходка 1ден және т.б жыныс үйіндімен жүргізілгені көрінеді.

Көшкінге және шайылуға жататын құмды-балшықты жыныстарда бүкіл және сатылы забойлармен траншеяларды жүргізгенде бұрыштың үлкендігіне және ойықтың дамуына, және де транспорттық жолдардың дренажына және балласттауына көңіл аудару қажет.

Траншеяларды жүргізгенде  шығарылған жыныс көлемінің анықталуы  маркшейдерлік түсіріс деректерін қолдана отырып, 10—20 м сайын құрылған көлденең кескіндер бойынша вертикаль кескін тәсілімен жүргізіледі.

Жарылыс санымен жүргізілген траншеяның трассалануы мен разбивкасы. Тау жыныстарында траншеяларды жүргізгенде ұңғымаларды блоктарда рет бойынша төрт-бес және одан да көп қатар бойынша орналастырады.

 

Сатылы забойлармен траншеяларды жүргізу

                                                                                                                                                                                                                          

Кесілген траншеялар мен съездерді жүргізгенде разбивка жұмыстары. Ашу тәсілін таңдау карьер жұмыс горизонтының жер бетімен траспорттық байланысының беріктігімен, дайындалу ыңғайлылығымен және жұмыс горизонттарын эксплуатациялауға енгізу мерзімдерімен, және де тау кен жұмыстарының жүргізілуінің тиімділігімен және қауіпсіздігімен анықталады.

Шығаруға көлемді жару тәсілі үлкен ВВ снарядтарын арнайы жүргізілген миналық камераларда (салыстырмалы терең емес штольня, шурфтар, құдықтар және т.б) орнатуда негізделеді. Белгілі бір бағыт бойынша орналасқан ВВ снарядтары қазба жынысын ғана бұзбайды, сонымен қатар арнайы транспорттық снарядтарды қолданумен оның айтарлықтай бөлігін қажетті бағытта карьер алаңының тыс шегіне шығарады, егер осы алаңдар ауыл шаруашылық алаптарға жатпаса.

Миналы өңдеуді орналастыру  үшін бастапқы берілгендер болып көлемді жарылыстың жобаның графикалық бөлімі табылады:

1:500 масштабты трашея осі, миналы өңдеу сағасы, пландық орналасуы мен миналық камералардың (зарядтарының) биіктік белгілері көрсетілген толық топографиялық планы; жер бетімен байланыстыратын миналы камералары мен өңдеулері көрсетілген траншея кескіні.

Алғашқы тахеометрлік немесе фототеодолиттік түсіріс жүргізілген  тірек пункттерінің жарылысынан  және миналы камераларды зарядтаудан, жұмыстарды жүргізгеннен кейін массалық жарылыс тиген бүкіл жер учаскесінің қайта толық түсірісі жүргізіледі.

Көлемді жарылыс нәтижесінің  анықталуы вертикаль кескін тәсілі бойынша немесе ыңғайлы және тиімді болатын жойылған не үйілген жыныстың изоқуат планын алдын ала құруымен көлемді палетка бойынша жүргізіледі.

Кқлемді жарылыстың тиімділігін толық бағалау үшін ескертілуі тиіс:

- котлованнан шығарылған және жарылған тау массасының толық көлемі;

- котлован түбінде қалған жарылған жыныстың көлемі;

- карьер алаңы шегінде қалған жарылған жыныс үйіндісінің көлемі;

- карьер алаңы шегінен тыс шығарылған жарылған жыныс көлемі.

Котлованның бір немесе екі ойығында жүргізілген көлемді  жарылыстан кейін горизонттардың (ойықтардың) биіктік разбивкасын орындайды, одан кейін экскаватор көмегімен тау массасын түсірумен қарапайым ойық бұрғылау жару жұмыстарына өтеді.

Экскаваторлармен кесілген траншеяларды жүргізгенде бірінші  траншея топырағын горизонталь  болатындай істейді. Келесіде ол бірінші  аршылған ойықтың жұмыс алаңы  ретінде қолданылады. Сондықтан  келесі бірінші ойықтың экскаваторлық заходкаларын бір не екі бағытта кесілген траншеяның осіне параллель жүргізежі.

Тау массасының рельс  немесе автомобиль транспорт бойынша  айтарлықтай терең карьерлер  горизонттары  амалсыз және спиральды  траншеялармен немесе қосылған тәсілмен ашылады. Кең таралған тәсіл болып амалсыз траншеялармен ашу тәсілі болады, ол транспорттық қатынаста карьердің жұмыстық емес бортында немесе шығатын ірі траншеяларында төселетін стационарлы рельсті амалсыз съездерімен сипатталады. Осы ашу тәсілінің түрлері болып жұмыс бортында орналасқан жарылған тау массасы оның негізі болып табылатын жанама съездері табылады.

Амалсыз съездерді жүргізгендегі  маркшейдерлік жұмыстар келесі ретпен орындалады:

1)  10 не 20 м сайын пикеттер бойынша қазіргі горизонттың трассасының нивелирлеуін жүргізеді және кескінді құрастырады;

2) ойықтың белгілі жобалық биіктігі, белгіленген еңісі және түрлі еңістермен жанасатын өңдеу кескінінің вертикаль қисықтарының радиустары бойынша съездтің жуық ұзындығын анықтайды;

3)  ең жақын тірек пунктінен және реперден бастапқы трасса създінің нүктесін көшіреді;

4) бастапқы және соңғы съезд бөлімін жүргізген кезде жоғарғы және төменгі вертикаль жанамалардың бақылауына, яғни вертикаль қисықтарының учаскелеріне аса көңіл аудару керек;

5) жолдың балластауы мен төсеуінен кейін рельстерінің басы бойынша съезд нивелирлеуі жүргізіледі, жеке пикет бойынша жобалық белгілрден ауытқу ±10 мм аспау керек.

Өңдеудің тік учаскелерін  рулетка бойынша бөледі, көздеу дүрбісінің екі жағдайындағы теодолит бойынша  бұрылыс бұрыштарын құрайды.

Берілген көтерумен  немесе еңіспен жұмыстарды жүргізу  профилемерлер, мтереобағыттауыштар  немесе белгіленген реперлер көмегімен  атқарылады. Егер жұмысты плас бойынша  не пласт өткізгіші бойынша жүргізсе, онда оны тек геологиялық бұзылысты  кездескен кезде ғана кескіндейді.

Барлық құрғату жұмыстары  бойынша оларды жүргізген барымында  ай сайын қосымша теодолиттік  түсірісті және көлденең қиманы бақылаулық өлшейтін геометриялық нивелирлеуді жүргізеді.

Таулы құрғату жұмыстарымен қатар нүкте разбивкасын және құрғату ұңғыма-фильтрлерін бұрғылау үшін бағыттының анықтауын жүргізеді.

Болашақта жүйелі толтырылатын (эксплуатация мен қосымша құрғату жұмыстарын жүргізгенде) барлық құрғату жұмыстарының кешеніне карьердің (1: 1000—1: 2000 масштабты) планы құрылады.

 

Қажетті әдебиет

1.стр.178-179 [4]

2стр.179-181[4]

3.стр.148-157[1]

4.стр.190-192[1]

СӨЖ үшін бақылау тапсырмалары (тақырып 9) [1,2,3,7,11]

1. Жер бетін нивелирлеу мақсаты

2. Квадрат қабырғаларының түрлі ұзындығында жер бетін нивелирлеудегі далалық жұмыстар реті

3. Құрылыс торының мақсаты

4. Құрылыстық басты план

 

Дәріс 1.10. «Автокөлік және темір жолдарын құрудағы маркшейдерлік жұмыстар».

Дәріс жоспары

1. Темір жолдарын құрудағы маркшейдерлік жұмыстар түрлері;

2. Еңістердің түрлері мен олардың анықталуы;

3. Темір жолдарының өтуінің разбивка ерекшелігі;

4. Автомобиль жолдарын құру кезіндегі разбивка ерекшеліктері.

Ашық жұмыстарда келесі транспорт түрлері қолданылады: рельстік, автомобиль, конвейерлік, көпір  үйінділері, ауа-канатты, скипті және гидротранспорт.

Карьерде жобамен қабылданған жүк транспортының түріне байланысты құрылыспен және болашақта транспорттық коммуникациялардың дамуымен байланысты маркшейдерлік-геодезиялық жұмыстар ерекшеліктерге ие болады.