Мектептегі үлгермеушіліктің теориялық мәселелері

-сын-үміт ("Ендігі мәрте  тапсырманы жақсы орындап келетініңе  сенемін");

-мақтау сын ("Жұмыс  жақсы орындалған, бірақ жағдайдан уақытынан сәл бұрын");

-бірге қинала, сынау  ("Сені түсініп тұрмын, жағдайыңды  да білемін, бірақ сен де  мені түсінсейші. Жұмысы құрғыр жөнді орындалмаған ғой");

-сын-өкініш ("Өкінішті-ақ, бірақ айтпасам болмайды: жұмыс  сапасыз орындалған");

-сынай, қателікті жұмсарту ("Мүмкін, істің бұлай болғанына  тек сен айыпты емес шығарсың").

Өз оқушыларыңыздың  аты мен беделін ардақтай жүріңіз.

Қазақ мектептері мен отбасыларындағы мадақ-мақтау әлдеқайда сараң, ұсқынсыз және тік. Бастысы, олар көбіне жүртшылық алдында айтылмайды, айтылса да, жол-жөнекей бүкпеленіп жеткізіледі. Мадақтаудан жалықпаңыз, шаршамаңыз. Сіз байқаған қателіктің оңай, түзетілуі мүмкін екеніне, сіз тапсырған істердің бәрінің қиын еместігіне баланы сендіріңіз. Оқушылар ең алдымен өз күш-жігеріне сенетін болсын. Берілген тапсырмаларды орындаудан қуанышқа бөленетін болсын. Жақсы, табысты оқитын шәкірттерге ең жоғары "биліктерді" беріп, үлкен лауазымдарға жеткізіңіз. Жомарттығыңыздан таймаңыз! Балалардың кей бірі сіздің көзіңізде өз беделін танытып, сіздің айтқаныңызбен "тау қопарып" тастауға әрқашан дайын.

Сонымен біз осы бөлімде  баланы артта қалушылар мен үлгермеуші оқушылар қатарына жатқызатын оқудағы  қиындықтары кезінде көрсетілетін көмектің түрлеріне тоқталдық. Мектептегі қиындықтардың көбі бірінен кейін біріне ұласып, ұласқан сайын күшейе беретін жағымсыз факторлардан тұратын өзінше бір «кеселді шеңбер» құрайды. Осы «шеңберден» шығуға көмектесі үшін мектеп психологі әрбір үлгерімі төмен оқушының бір емес, бірнеше үлгермеушілік себептерін анықтап, солардың әрқайсысын жеңуге тырысуы тиіс. Мектептегі баланың үлгермеуіне, көбінесе бала емес, үлкендер (мектеп және ата- аналар) екендігін естен шығармау керек! 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

Еліміздің экономикалық, әлеуметтік – мәдени саласы өскен  сайын, қоғам дамуының барлық саласындағы болып жатқан өзгерістерге сай білім беру саласы да өзгеріп жаңару үстінде. Бұрынғы кенестік дәуірде туып – өскен адамдардың түсіне кірмеген ақылы оқу жүйесі пайда болып, мемлекеттік және мемлекеттік емес білім ордалары қатар дамып, өсіп өркендеу үстінде. Олардың барлығы да қоғамның сұранысына сай ақыл-ойы кемелденген іскер де білімді шәкірттер даярлап шығаруға ат салысады. Осы орайда білім ордасаның табалдырығын жаңа ғана аттаған жас бүлдіршіндердің дүние танымын қалыптастыру, жеке тұлға ретінде қасиеттерін шыңдап тәрбиелеу барысында бастауыш білім сатысының орны ерекше екенін айтпасақ та белгілі. Дегенмен, бүгінгі дәстүрлі білім жүйесі өзінің айтарлықтай нәтижелілігіне қарамастан, қоғамның өте жылдам, тез қарқынмен өзгеріп жатқан үрдістерінің аясында дағдарысқа ұшырап қалатыны да рас. Бұрынғы қолданыста жүрген оқу бағдарламалары мен оқулықтар оқытудың негізгі мәні адам тәрбиесі, жеке тұлғаның қалыптасуы екеніне жеке көңіл бөлмегенін де енді аңғарып отырмыз. Себебі дәл қазіргі уақыт, ең алдымен адамның ақыл-ойы мен қабілетіне қойылар талапты өте күшейтіп жіберді. Білім таяз адамдар бұдан былай өмір ағымына ілесе алмайтын өмір тәжірибесі көрсетіп отыр. Ендеше бұдан шығатын қорытынды: мектепте оқушының жеке тұлға ретінде дамуы мен тәрбиеленуіне тікелей ықпалы тиетін жаңаша көзқарастарды батыл енгізу қажет. Бұл тұжырым Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында айқын көрсеткен: «Білім беру жүйесінің басты мақсаты – ұлттық және жалпы адамзаттық мәдени құндылықтар негізінде жеке тұлғаның қалыптасуына қажетті жағдайлар жасау».

Көптеген мектептерде  мемлекеттік білім стандарттарын  енгізумен қатар жаңа пәндердің  көптеп қосылғандығы, авторлық білім  беретңн және тәрбиелік бағдарламалардың жиі қолданатындығы, халықаралық  білім беру бағдарламаларының игеріліп өз нәтижесін беріп жатқандығы кеңінен мәлім. Мұның барлығы шәкірттермен жұмыс істейтін әр типтегі барлық білім беру мекемелеріндегі балалармен жүргізілетін оқу-тәрбие саласын жетілдіруге бағытталған.

Қазіргі заманғы қоғам  дамуының әрекеті, әлемдік және отандық педагогика, психология ғылымдарының жетістіктерін, әсіресе, дамыта оқыту, оқушылардың даму ерекшеліктері туралы проблемалар, ұзақ жылдар бойы екшеліп жинақталған мектептің озық тәжірибесі негізгі мектептің бастауыш сатысында білім беру мақсатының приоритеттерін түбегейлі өзгерту қажеттігін туғызып: бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны пәндік білім, білік, дағдыларының белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу әрекетін қалыптастыру негізінде оқушылардың жеке бас тұлғасын тәрбиелеу мақсаты қойылды. Білім беруде оқушының тәрбиесі мен дамуына приоритет берілуі, сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Білім Заңы мен Қазақстан Республикасындағы Жалпы білім беретін мектептердің тұжырымдамасына орай мектеп құрылымы мен оның қызметіндегі өзгерістер оқушыларға сапалы білім беруді талап етеді.

Мектептегі оқу жұмысының  сапасы мұғалімнің оқушылардың оқу  әрекетін дұрыс ұйымдастыра білуіне, оның тиімділігін мейлінше жетілдіре  білуіне байланысты болады. Оқушылар әрекетінің ең басты және жетекші  түрі – оқу. Ол алдын-ала жасалған жоспар мен бағдарлама бойынша мұғалімнің басшылығымен жүйелі түрде іске асырылып отырылды. Сондықтан, оқу басқа іс-әрекеттерге қарағанда, оқушылардың таным қабілетін дамытады, дүниеге адамгершілік көзқарасын бірте-бірте қалыптастырады. Оқу – баланың өзінің танымдық белсенді әрекеті.

П.П.Блонский өзінің «Қиын  оқушылар» атты еңбегінде  үлгермейтін оқушылардың типтерін физикалық және психикалық даму ерекшеліктеріне байланысты бөліп қарастырған.

Үлгермейтін оқушылардың  типологиясы бойынша құнды  материал Л.С.Славинаның «Үлгермейтін және тәртіпсіз оқушыларға жеке ықпал ету» кітабында бар. Бұл еңбекте  үлгермейтін оқушылардың топтары, үлгермеушіліктің негізгі себебі анықталған.

Б.Г.Ананьев ғылымында  педагогикалық процестегі бағаның ролі көп жақты зерттелді.

В.С.Мерли (1959) «Жеке тұлға  психологиясының очеркі» еңбегінде  кейбір оқушыға, мына жұмысты жақсы   орындадың деген жеткілікті. Ал басқаның жұмысын осы түрде  бағалағанда, ол жеткіліксіз, оған үлкен баға қажет екені анықтады.

Ғалым-педагог Л.В.Занков: «Оқыту оқушының жалпы рухани дамуын қамтамасыз етуі қажет», – дейді.

Көрнекті психолог Л.С.Выготский: «Жақсы оқыту деп, ол баланың дамуынан ілгері жүретін, оны жетекке алатын оқытуды айтады» – деп тұжырымдайды.

Оқушының жұмысты шығармашылықпен ойлауы, оны істей білуі мен танымдық белсенділігін арттыру – қазіргі кезде барлық мұғалімдер қауымын толғандырып жүрген мәселелердің бірі. Бұл сабақта оқыту жүйесіне жоғары талап қоюды қажет етеді.

Философия тұрғысынан танымға  мынадай анықтама берілген. «Таным – ойдың білмеуден білуге қарай дәл емес, білуден неғұрлым толық дәл білуге қарай ұмтылатын ой-өрісінің күрделі үрдісі». Адам танымы байқаудан нақты аңғарудан заңдарды теория жүзінде ашуға, сонан кейін ол заңдарды теория практикада қолдануға қарай жүріп отырады.

Практика тұрғысынан оқушылардың танымы - өзіне тән  ерекшелігі бар күрделі психикалық үрдіс. Оқушылардың нәтижелі оқуына әсер ететін сыртқы және ішкі күштер немесе себептер болады. Оқушылардың білім  алуды ілгері қарай бастауына  себепкер болатын негізгі күш түрлі қайшылықтар. Бала білмеуден білуге қадам басқанда әр түрлі қиындықтар мен қайшылықтар кездеседі, оларды шешу, жеңу нәтижесінде оқу міндеттері жүзеге асырылады. Оқыту үрдісіндегі ең негізгі қайшылық, ол – педагогикалық міндет талаптармен оқушылардың мүмкіндіктерінің білімі мен дағдысының және дамуының қазіргі деңгейі арасындағы қайшылық.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ  ТІЗІМІ

 

1. Менчинской Н.А. Психологические  проблемы неуспеваемости школьников. М «Педагогика» 1971г 272с

2. Калмыкова З.И. Проблема  преодоления неуспевамости глазами  психолога.М, «Знание» 1982г 96с

3. Кулагина И.Ю, Калмыкова  З.И. Отстающие в учении школьники  проблемы психического развития. М., 1976г 285с. 

4. Леонтьев А.А. Педагогические общения. М., 1979г І том

5. Бернс Р. Развитие  Я-концепции и воспитание. Пер.  с англ. М., 1986 г. 256-257 с.

6. Талызина Н.Ф. Управлние  процессом усвоние знаний. М., МГУ  1975г 289с.

7. Реан А.А. Психология  подростка. М., Олма-пресс, 2005г 429с.

8. Немов Р.С. Психология. М.,2003г 286с 2том.

9. Березовин Н.А. Проблемы  педагогического общения. Минск, 1988 г.

10. Давыдова В.В., Фельдштейн  Д.И. Психолого-педагогические проблемы  обучения и воспитания. Душанбе, 1974 г.

11. Шульц М.П. Учителю  о взаимоотношениях с учащимся. М, ТГПИ 1988г 175с

12. Сухомлинский В.А.  О воспитании. М., 1973г 154с 

13. Золотнекова А.С.  Личность в структуре педагогического  общения. РГПИ, 1979 г. 80 с.

14. Валентинова К.У., Вальтеровна  Р.В. Психологическая служба в  школе. М., 1986 г. 79с.

15. Чирков В.И. Мотивация  учебной деятельности. М., 1993г 256с.  г.

16. Жук Г.А. Психолого-педагогические  основы обучения воспитания и  здоровья. Штиница, 1989 г. 115 с.

17. Чернов А.П. Вопросы  психологии и методики обучения. Горький университет, 1975 г.

18. Лидерса А.Г. Основы  возрастно-психологического консультирования.

19. Купцов И.И. Психологическая  характеристика интеллектуально-волевых  действий школьников в учебной  деятельности. Рязань: РГПИ,- 1992г 115с. 

20. Сидоренко Е.В. Математические методы обработки в психологии. М., 1996 г. 351 с.

21. Суходольский Г.  В. Основы математической статистики  для психологов. Л., 1972 г. 430 с.

22. Рогов Е.И. Настольная  книга практического психолога  в образовании. М., Владос-Пресс. 2006 г., 287 с.

23. Бодалева А.А, Ляудис В.Я. Психолого-педагогические проблемы взаимодействия учителя и учащихся. М, НИИОП 1980г 159с.

24. Зинченко С.Н. Почему  детям бывает трудно учиться.  Киев 1990г 54с..

25. Ломов Б.П. Категории  общения и деятельности. М., 1977г  187с.

26. Прохоров А.О. Психологические состояния и их провявления в учебном процессе. Казань-1991г 165с..

 

27. Салатовская П.Г.  Психолого-педагогические проблемы  воспитания и оброзования. Томск  1973г 

28. Ляудис В.Н. Учение  сотрудичества, творчество. М., 1973г  208с.

29. Попова М.В. Психология как учебный предмет в школе. М., 2002г 215с.

30. Лишин О.В. Методика  изучения системы интересов учащихся. М., 1991 г. 

31. Поливанова К.Н. Психология  возрастных кризисов. М., Акадмия, 2000г  184с.

32. Балин В.Д, Ганзен  А.В. Практикум по общей и экспериментальной психологий. Издательство Ленин 1987г 165с.

33. Реан А.А., Коломинский  П.Л. Социально-педагогическая психология. Питер, 1999

34. Рогов Е.И. Личность  учителя: теория и практика. М., Феникс 1996г 315с.

35. Розин В.М. Психология: теория и практика. М., 1998г 349с.

36. Фельдштейн Д.И. Хрестоматия  по возрастной психология. М., 1981г  412с.

37. Абрамович К.Б. Учителю  о педагогическом общении. М., 1987 г. 190 с.

38. Абрамова Г.С. Практикум  по возрастной психологий. М., 1998г. 270с.

39. Аверин В.А. Психология детей и подростков. М., Издательство Михайлова В.А. 1998г 341с.

40. Кле М Психология  подростка. М., 1991г 287с.

41. Кулагина И.Ю. Возрастная  психология. Издательство УРАО 1997г  304с.

42. Левитов Н.Д. Детская  и педагогическая психология. М., 1964г 267с.

43. Лещенский В.И, Кульневий  С.В. Учителя управлять собой  и детьми. М., Владос. 1995г 198с. 

44. Овчарова Р.В. Практическая  психология образования. М., 2003г  270с.

45. Овчарова Р.В. Справочная  книга школьного психолога. М., 1996г 346с.

46. Райгородский Д.Я.  Подросток и семья. Хрестоматия.  М., 1989г 365с.

47. Столяренко Л.Д. Основы  психологий. Ростов-на-Дону Финикс 2004г  446с.

48. Рыбалко Е.Ф. Головей  Л.А. Практикум по возрастной  психологий. СПб.: Речь, 2005г 688с.

49. Крысько В.Г. Социольная психология. М., Владос пресс 2004г 446с.

50. Психологияны мектепте  және ЖОО-да оқыту. журнал №4 2006ж