Сынып жетекшісінің оқу – тәрбие процесіндегі міндеттері мен жұмыс жүйесі

ІІ  ТАРАУ.  Сынып жетекшінің оқу – тәрбие процесіндегі басты қызметі. 

                           2.1.Сынып жетекшінің тәрбие жоспары.

             Сынып жетекшінің тәрбие жоспары  – міндетті педагогикалық құжат.Жоспар  оқушылар ұжымының қалыпты дамуына  мақсатты және     жүйелі түрде ықпал етеді, тәрбие міндеттерін дұрыс ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады .     Тәрбие – қиын да күрделі процесс.Жоспар болмаған жағдайда тәрбие процесінде көп қиыншылықтар туады.

              Жоспар – тәрбие  жұмысының айнасы. Ол  сынып жетекшісі               мен оқушылар ұжымының бірлесе атқаратын жұмысын айқындайды.             Сынып жетекшісінің тәрбие жоспарындағы оның мақсат – міндеттері және мазмұнымен танысу барысында, белгілі бір сыныптағы оқушылардың тәрбиелік деңгейінің сапасын, адамгершілік қасиеттерін, қызығушылығы мен жеке бастарының кемшілігін  т.б. қасиеттерін байқауға болады.Ол үшін тәрбие жоспары объективтік тұрғыда сыныптағы оқушылардың нақтылы жағдайларын ескере отыра жасалуы тиіс.Сонда ғана мектеп оқушыларын тәрбиелеу қоғамның талабына сай нәтижелі жүргізіледі.

              Жоспар – ұжымдық еңбектің жемісі.  Сынып жетекшісі тәрбие жұмысын жоспарлау барысында, оған оқушыларды қатыстыруы міндетті.Жоспарлау барысында оған балаларды тарту оның нақтылығын, мектеп пен оқушылар өмірін тығыз байланыстыруға, сынып жетекшісінің тәрбиелік қызметін нәтижелі ұйымдастыруға мүмкіндік туғызады.

             Сынып жетекшісі мектептегі оқу  – тәрбие үрдісін жоспарлау  барысында оқушылармен қарым  – қатынас орнатпаған жағдайда, тәрбие жоспарындағы атқарылатын  шаралар оқушыларды қызықтырмауы  мүмкін, нәтижесінде ынтымағы жарасқан, белсенді, жауапкершілігі мол оқушылар ұжымын құруға кері әсерін тигізеді.

              Бүл күнде баланы сырттай билеп,  бәрін де ол үшін шеше беруге  болмайды. Бала да өз мүддесін  өзінше шеше алмайды.Тәрбиедегі  даналықтың бір белгісі – бала  болашағйн оның өзі мен бірге шешу.Бұл педагогикалық тағылым.Әрбір баланың өзі сүйетін істері болады. Біреуі сурет салуға әуестенсе, екіншісі ойын – сауықты, үшіншісі спортты, төртіншісі мәдени жорықты ұнатып, кейбіреулері ұйымдастыру ісіне ыңғайлы болып келеді.Мұндай жағдайда, тәртібі нашар балалардың да басынан табылатын осындай жақсы қасиеттерді тауып алып, оларды сынып ұжымының ісімен ұштастыру, бірден – бір педагогикалық тәсіл болып табылады.

              Тәрбие жұмысын жоспарлау оқушылар ұжымының бүгінін ойлауға, ертеңінің негізін қалауға көмектеседі.

              Жоспарлауда тәрбиенің жүйелік  және бірізділік ұстанымдары  да барлық жағдайда бірдей  ескерілмейтін кездері де болады. Баланың               жан – жақты үйлесімді қалыптасуына  әсер ететін тәрбиелік шаралар, олардың мазмұны мен ұйымдастыру тәсілдері жылма – жыл бірізділікпен жүйелі түрде құрылмай, керісінше жеке – дара , үздік – үздік әрекеттер басым болып келеді.Өткенмен – салыстыра отыра шығармашылықпен, ғылыми тұрғыда нақтылы міндеттерді балгілеудің орнына, тіпті сол сынып өміріне қатысы жоқ саны көп, сапасы аз міндеттерді ойша, жылма – жыл өзінің тәрбие жоспарына көшіріп отырды.

              Тәрбие жоспары – сынып жетекшісінің шығармашылық лабораториясы. Олай дегеніміз, жоспар бір күннің немесе бір оқу жылының нәтижесі емес.Бала тәрбиесі қиын болса, оны қоғамның, жеке тұлғаның талабымен ұштастыра құру – одан да қиындық туғызады.Мұндай жағдайда сынып жетекшісінен ерінбей, талмай ұзақ мерзімді зерттеу жұмыстарын жүргізүді қажет етеді.

               Жоспар жарты жылға немесе тоқсанға арнап жасалынады.    Тәжірибелі сынып жетекшісі тоқсандық жоспардан, айлық және апталық жоспар құрып алады.Бұлай жұмыс жасау жоспардың икемділігімен тиімділігін арттырады.

              Мектеп тәжірибнсінде бүгінгі күні тәрбие жоспарының түрлері көп.Олардың ішінде сынып өміріне тиімдісі де тиімсізі де бар.Кеңестік дәуірде тәрбие жұмысының мазмұны коммунистик тәрбиенің салаларына негізделген (ақыл – ой, адамгершілік, эстетикалық, дене т.б.).Бүгінгі күнде олай емес.Жеке адам әрекет үстінде қалыптасып, дамитындығы бізге мәлім.Олай болса,тәрбиенің мазмұны оқушылар ұжымы мен жеке тұлғаның қалыптасуындағы, олардың сан алуан әрекеттің түрлерімен байланысты.

             Мектептегі қолданылып жүрген  және ғылыми педагогикалық әдебиеттер  мен жұрналдарда шыққан еңбектердегі жоспардың                          түрлі формаларымен таныс бола отыра, тәрбие жоспарының төмендегі         түрі болады.

            Жоспардың бұл түрі сынып жетекшісіне  тәрбие үрдісінде оқушылардың,  пән мұғалімдері мен ата – аналардың әрекеттерін үйлесімді ұйымдастыруда, оның тұтастығы мен тиімділігін арттыруда әрі қарапайым әрі  ыңғайлы формасы деп есептейміз. 

Тәрбие  жоспарының үлгісі 

1.Сынып  жайлы мәлімет: сынып, сынып  белсенділері, балалардың тәртібі,         денсаулығысабақ үлгерімі, қабілеттері, олардың ата – аналары, белгілі бір ұйымға қатысты, қоғамдық тапсырмасы, тұрғылықты мекен жайы туралы қысқаша сипаттама беріледі.

2.Өткен  оқу жылына сай атқарылған  тәрбиелік шаралардың нәтижесіне  қысқаша талдау.

3.Жаңа  оқу жылына белгіленген тәрбие жұмысының мақсаты мен міндеттерін анықтау.

4.Сынып  жайлы мәлімет, өткен оқу жылында  атқарылған тәрбие жұмыстарының  нәтижесіне талдау, жаңа оқу жылына  арналған сол сыныптағы тәрбие  жұмыстарының міндеттері негізінде  оқушылармен, ата – аналармен, қоғамдық ұйымдар және пән мұғалімдерімен бірлесе атқарылатын іс - әрекеттердің түрімен, әр тараптағы атқарылатын тәрбиелік шаралар мазмұны және формалары төмендегідей бөлімдерде көрсетіледі.  
 
 

	Апта  аралығын көрсету
Негізгі бөлімдер	Тәрбиелік шаралардың мазмұны	Формасы мен  тәсілі	Мерзімі, уақыты	Жауапты адамдар	Өтілгені туралы белгі
1.Сынып  ұжымын ұйымдастыру
2.Оқушылардың  өзін-өзі басқару ұйымдары және  балалардың бірлестіктері мен  өзара әрекеттері
3.Пән  мұғалімдері және мектеп әкімшіліктерімен байланыс
4.Отбасы  және жұртшылықпен жүмыс
5.Жеке  оқушымен жұмыс

 

1.Сынып ұжымын ұйымдастыру:(формасы – сынып сағаты),тақырыптық әңгімелер, саяси хабарлама, оқырмандар конференциясы, пікірталас,           сұрақ – жауап, кеші, олимпиада, көңілділер мен тапқырлар клубы (КВН),еңбекке қатысты істер, спорттық және мәдени шаралар, кездесулер т.б. бұқаралық шаралар жатады.

2.Бұл  бағытта сыныпқа қстысты ұйымдастыру  шаралары белгіленеді (Ұйымдастыру формасы – сынып жиналысы).Онда оқушылардың оқу, тәрбие және қоғамдық пайдалы істеріне қатысты ұжымдық шараларды жоспарлау, оларды ұйымдастыру жұмыстары көрсетіледі.Оқушылардың өзін - өзі басқару басқару ұйымдарына қатысты сынып жиналысының тақырыбын , олардың күн тәртібін белгілейді, сонымен қатар, сынып жетекшісі әр түрлі үйірмелер мен клубтар жұмыстарының тақырыбын жоспарға кіргізе отыра: көмек көрсету, ақыл – кеңес беру т.с.с. олрға өзінің тікелей қатынасын көрсетеді.

3.Сол  сыныпта істейтін барлық пән  мұғалімдері, пәндік үйірмелерінің  жетекшілерімен байланыс орнатып, олардың жоспарлауында оқу – тәрбие жұмыстарына арналған бұқаралық шаралары белгіленіп, өзара жауапкершіліктері анықталады  т.с.с. өзара әрекеттері көрсетіледі.Мектеп жоспары бойынша сыныпқа қатысты шаралар енгізіледі.

4.Отбасы және жұртшылықпен жұмыс: оқушылардың ата – аналарымен байланыс орнату, ата – аналар лекториясының тақырыптарын белгілеу. Мектеп ата – аналар комитетінің жоспарынан: ата – аналар жиналыстарының тақырыбын, мерзімін, олардың отырыстарын т.с.с. шараларды өзінің жоспарында көрсете отырып, олардың өзара байланысын қамтамасыз ету сияқты жұмыстар белгіленеді.

5.Жеке оқушымен жұмыс: бұл бөлімде сыныптағы кейбір оқушының сабақ үлгнріміне, тәртібіне қатысты, оның қабілетін шыңдауға сай жұмыстардың түрлері кіреді.  

Тәрбие  жоспарына қойылатын  негізгі талаптар

1.Жоспар  ұжымдық еңбектің белгісі.Сондықтан, тәрбие жоспарын құру барысында оқушылардың белсенділігін арттыра отырып, олардың өздерін қатыстыруды қамтамасыз ету.

2.Тәрбие  жоспарының мақсаты, міндеттері  айқын болсын.

3.Тәрбие  жұмысы жоспарының мазмұны оның  мақсатымен бірлікте                 болуы қажет.

4.Оқушылардың  жеке басының, жас ерекшеліктерін  және мүмкіншіліктерін ескеру.

5.Тәрбие  жоспары ықшамд, әрі ондағы көрсетілген  шаралар орындалатын болсын.

6.Тәрбие жоспарындағы атқатылатын шаралар саны жағынан емес, сапасы мен анықталатын болсын.

7.Тәрбиеліу  шараларды атқаруда қолданылатын  әдістер бір сарынды емес, әр  тарапты және әржақты болуын  ескеру керек.

8.Жоспар  құру барысында сынып жетекшісі  оқушылардың не нәрсеге қызығатынын,олардың қандай істерді өткізгілері келетінін, ұсынылған шараларға қалай қарайтынын анықтауы қажет.

9.Жоспардағы  тәрбиелік шаралар жүйелі, бірізділікпен  құрылуы тиіс.

10.Тәрбиенің  салаларына қатысты белгіленген  шаралар жеке – дара емес, біртұтастық ұстанымға сай құрылуын ескеру. 
 

Тәрбие  жоспарын қалай құруға болады ? 

1. Мектеп  өміріне қатысты және қазіргі  кездегі мектеп пен тәрбие міндеттерін  анықтайтын мемлекеттік құжаттармен  танысу; білім және ғылым министірлігінің  оқу - әдістемелік жұрналдарымен танысу;  тәрбиенің, жоспарлаудың әдістемесі мен технологиясының өзекті мәселесіне қатысты психологиялық және педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді оқу.
2. Балалардың жас ерекшелігі, сынып ұжымының даму деңгейі, мектеп, мұғалімдер ұжымы, отбасы және тұрғылықты жердегі тәрбие мекемелерінің ерекшеліктерін ескере отыра мақсат пен міндеттерін анықтау.Мақсатқа сәйкес оның стратегиялық міндеттері белгіленеді.Мысалы: Мақсат: “Мәдениет құндылықтарын меңгеру арқылы жоғары сынып оқушыларының (9-11) рухани дамуын ынталандыру”.

         Оның міндеттеріне:

1.Оқушылардың  сабақтан тыс зияттық – танымдық  (интелектуалдық)  әрекеттерін ұйымдастыру.

2.Салауатты  өмір салтына ынталандыру, ол  үшін өздерінің бағдарламасын  құру.

3.Оқушыларды  мәдениет құндылықтарымен тығыз  қарым – қатынас жасауға ынталандыру.

4.Оқушыларды  қарым – қатынас мәдениетіне  тәрбиелеу, өздерінің қолдары  бос уақыттарын тиімді пайдалануға  және демалыстарын қызықты өткізуге сай әртүрлі әрекеттерін ұйымдастыру.

             III.  Мектептің, тәрбие мекемелері мен бірлестіктердің және пән                                                                                                       үйірмелерінің болашақ тәрбие жоспарымен танысу, алдағы қатарлы озық сынып жетекшілерінің тәжірибелерімен танысып, пән мұғалімдері және                    ата – аналармен пікір алмасу.

             IV.    Оқушылардың жеке тұлғасы мен сынып ұжымын зерттеп, тану.   

5. Алдағы мерзімде болатын айтулы даталы күндер мен мерекелерді анықтау, солардың ішінде ең қажеттісін таңдау.
6. Болашақта балалармен баратын мәдени ошақтарды айқындау.
7. Жоспарлау.Оқушыларды немесе олаодың белсенділерін жоспарлауға, оны талқылауға тарту.Жоспардың жобасын жалпы сынып жиналысында талқылау және бекіту.

         Мектептің сыныптың ерекшелігі, сипатына байланысты тағы басқа  қосымша әрекеттің болуы мүмкін. Дегенмен, жоғарыда келтірілген әрекеттер барысында жоспарлау процесі тоқсанға немесе жарты жылға, тіпті бір жылға құрылуы мүмкін. 
 
 

2.2. Сынып жетекшісінің  сыныптан және  мектептен тыс  тәрбие жұмысы. 

             Жеке тұлғаның қалыптасып дамуы үздіксіз сипатта болатыны бізге мәлім.Оның жүзеге асуы тек сабақ жүйесінде ғана емес,сабақтан  тыс жүргізілетін әртүрлі тәрбиелік әрекеттермен ұштасады.Ол әдетте сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыс болып бөлінеді.

            Сыныптан тыс тәрбие жұмысы – тұлғаның әлеуметтік қалыптасуын қамтамасыз етуде оған жағдай туғызатын мұғалімдердің басшылығымен ұйымдастырылған және сабақтың мақсатымен өзара байланысты болып келетін тәрбие жұмысының дербес түрі. Ол әртүрлі тәрбие әрекеттерінің жиынтығы ретінде балаға кең көлемде балаға ықпал ете алады.