Табиғат – адамның өз үйі

Ерейментау мемлекеттік табиғи қорықшаның қорғау аймағында санитарлық шаралар жыл сайын өткізіліп отыру керек, соның ішінде:

• Қорықша аумағында ескерту және тыйым салу туралы аншлагтар орнатуы.
• ЕМТҚ аумағында қорғауға шығу және рейд жасау.
• ЕМТҚ инспекторлаларына экологиялық ағарту оқу сабақтарын өткізу.
• ЕМТҚ аумағында туристтер мен дем алушылармен экологиялық ағарту сабақтарын өткізу.

Қойылған мақсаттарды  жүзеге асыруда Табиғат мұражайына саяхат жасаудың зор ықпалы бар. Бұқаралық  ақпарат құралдарында қоршаған ортаны қорғау аспектілері туралы мақалалар  шығару, қорықтың өсімдіктер мен жануарлар  әлеміндегі сирек кездесетін және жойылып бара жатқан түрлерін қорғап, сақтап қалуда ұсыныстар жасалады.

 

 

 

 

ІІІ. Экологиялық жағдайды жақсартудың негізгі бағыттары

 

Қазақстанда табиғи ортаның жағдайы өте күрделі, шешілмеген мәселелер көп. Негізгі экологиялық мәселелер – қалаларда ауаның ластануы, өндірістік және тұрмыстық қалдықтардың күннен-күнге көбейіп жинақталуы, ауыл шаруашылық жерлерінің азуы және тақырлануы, жер бетіндегі және оның қойнауындағы су көздерінің ластануы, аймақтардың радиоактивтік ластануы.

Қалалар мен елді мекендерде халықтың денсаулығына теріс әсер ететін факторлар – ауаның ластануы және сапалы ауыз судың жеткіліксіздігі. Ауаны негізгі ластаушы заттар: шаң, күкірт және азот тотықтары, көмірсутектер, металл тотықтары және т.б. Олар жылу-энергетика, металлургия, мұнай-газ кәсіпорындары. Жылу-энергетика кәсіпорындары жылына атмосфераға миллион тоннаға жуық зиянды заттар шығарады. Атмосфераның ластануына өндіріс және тұрмыс қалдықтары, олардың үйінділері, шлактары едәуір үлес қосады. Автокөлік бірнеше қалаларда ауаны негізгі ластаушыларға айналды.

Қазақстанда су ресурстарының тапшылығы табиғат ресурстарын ұтымды игеріп, өндіргіш күштерді дамытып, халықтың игілігін арттыруға негізгі кедергілердің бірі болып отыр. Осыған байланысты еліміздің экономикасының болашақта дамуы су ресурстарын қорғауға және ұтымды, үнемдеп пайдалануға тікелей қатысты .

Климаттық жағдайларға байланысты өзен ағысының 80%-ына дейінгі шамасы жазғытұрымғы су тасу кезеңіне келеді. Өзен тараптары республика территориясында біркелкі емес, олардағы су көлемі маусымға байланысты өзгеріп отырады. Осындай жағдайлар аймақтарды, экономика салаларын сумен қамтамасыз етуді қиындатады.

Су көздерін ластаушылар: өнеркәсіп, тау-кен өндіру және өндеу кәсіпорындары, тұрғын үйлер, мал шаруашьшық кешендері, суармалы егістіктер, қалдықтар жиналған орындар, мұнай өнімдерін сақтау және тасымалдау болып табылады. 2008 ж. Республикалық санэпидемстанция мәліметі бойынша ашық су көздерінің химиялық ластанғаны 11,1%, болған. Әсіресе, бұл көрсеткіш Қызылорда (18,9%), Қарағанды (29,2%), Ақмола (19,2%), Ақтөбе (17,6%) облыстарында және Астана қаласында (16%) жо-ғары. Микробиологиялық көрсеткіштер бойынша 8% су көздері талапқа сай емес .

Қазақстанның аумағында  өндiрiс пен тұтыну қалдықтарының 20 млрд. тоннадан астамы, оның iшiнде 6,7 млрд. тонна улы заттар жинақталған, әрi олардың ұлғаю үрдiсi байқалуда.

Бұл ескiрген технологияларды  қолданумен, сапасыз шикiзатпен және отынмен, кәсiпорындардың өндiрiс  қалдықтарын кәдеге жарату мен қайта  құнарландыруға қаражат салуға құлықсыздығымен  түсiндiрiледi.

Уытты қалдықтарды қоса алғанда, өндiрiс қалдықтары әлi күнге, көбiнесе тиiстi экологиялық нормалар мен талаптарды сақтамастан, түрлi жинақтағыштарда  қойылып, сақталады. Осының нәтижесiнде  көптеген өңiрлердiң топырағы, жер  асты және жер үстi сулары қарқынды ластануға ұшыраған. Қойылатын қалдықтардың үнемi ұлғайып отырған көлемi жаңа техногендiк ландшафтар қалыптастырады. Yйiндiлер мен террикондар биiктiгi өскен сайын олар шаң құраудың неғұрлым қарқынды көздерiне айналады.

Қатты тұрмыстық қалдықтардың негiзгi массасы құрауыштарға бөлшектенбестен шығарылып, ашық күресiндерге тасылады және қойылады, оның 97%-i Қазақстан Республикасының табиғат қорғау және санитарлық заңнамасы талаптарына сай емес. Оларды орналастыру және жайғастыру жобасыз және қоршаған ортаға әсерi бағаланбастан жүргiзiлген. Республикада қатты тұрмыстық қалдықтардың шамамен тек 5%-i ғана кәдеге жаратылады немесе жағылады .

Табиғат пайдаланудағы  жаңа экономикалық тетiктер баға белгiлеу  жүйесiне экологиялық сипаттамаларды енгiзудi, табиғат пайдаланудың ақылылық жүйесiн жетiлдiрудi және мiндеттi экологиялық сақтандыруды көздейдi. Ерейментау қалалық Қоршаған ортаны қорғау басқармасының мәліметі бойынша ауданда 298 табиғат ресурстарын пайдаланушылар тіркелген, оның 216-сына табиғат ресурстарын пайдалануға рұқсат берілген. Басқалары тек қана жылжымалы нүктелер пайдаланады, сондықтан оларға рұқсаттын қажеті жоқ деп есептеледі. Аудандық салалық комитетінің ақпараты бойынша 2008 жылы мемлекеттік қазынаға Ерейментау ауданының кәсіпорындардың қоршаған ортаны ластау үшін төленген ақысы 75 584 мың теңгені құрады.

Төлемдер. Ерейментау ауданы бойынша 2007-2010 жж. атмосфераға тасталатын қалдықтарға төленетін төлемдер қоршаған ортаны ластауға қатысты төлемдердің жалпы кірісінің 70% құрады; түсімдердің шамамен төрттен бірін қалдыққа қатысты төлемдері болып есептеледі. 2007-2010 жж. кәсіпорындардың өнеркәсіптік ағын суларға қатысты төлемдері ластауға қатысты төлемдердің жалпы сомасының шамамен барлығы 2% құрады /Қосымша 2/.

2010 жылғы түсімдер 2007 жылғы түсіммен салыстырғанда 250% артты. Алайда бұл түсімдердің нақты құны сәйкес кезеңде инфляцияның деңгейіне байланысты елеулі түрде төмендеді. Шынайы көрінісіне қарай, яғни инфляцияны есепке алғанда ластауға қатысты төлемдер мен айыппұлдан түсетін түсім 2007 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 110% көбейді, бұл орташа жылдық өсімге шамамен 12,5% сәйкеседі.

Экологиялық мәселелерді экономикалық шешу жолдарының бірі келесі кестеде келтірілген (кесте 5):

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 5 – Атмосфералық ауа бойынша бақылау қызметінің негізгі көрсеткіштері

	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Апаттық шығарынды-лар  және ластағыш заттарды шығару, барлығы, оқиғалар	7	12	6	37	32	39
Залал сомасы, мың теңге	15363,8	1524,2	286,7	603925,6	267179,4	653699,9
Табиғатты қорғау заң-намасын бұзғаны үшін кәсіпорындардың, цех-тардың, агрегаттардың, объектілердің өндіріс-тік қызметін тоқтату	24	43	44	27	59	117
Табиғатты қорғау заңнамасын бұзғаны үшін прокуратураға берілген істер	44	47	23	4	7	22
Қылмыстық жауапкер-шілікке  нақты тартыл-ғаны (бұрын қаралған істерді қоса), адамдар	-	18	7	-	-	-
Табиғатты қорғау заңнамасын бұзғаны үшін өндірілген айыппұлдар, мың теңге	25370,1	28209,9	30307,9	46069,1	49217,4	275960,6
Табиғатты қорғау заңнамасын бұзғаны үшін шағым, мың теңге	90096,4	274520,8	489042,9	1345012,4	3041275,2	2884781,8

 

Экологиялық инспекцияның бақылаулық iс-әрекетi барысында қоршаған ортаны тұрақтандыру үшiн ең маңызды  мәселелер атап көрсетiлдi. Ерейментау ауданы бойынша бұл көрсеткіштер келесідей (кесте 6):

 

Кесте 6 – Ақмола облысы Ерейментау ауданы бойынша бақылау әрекетінің негізгі көрсеткіштері, желтоқсан 2010 ж.

 

№	Көрсеткіштер	Өлш	ай бойынша				Бар-лығы	жыл басынан				2010 ж. барлығы	2009 ж.
			ауа	су	жер	жер қойнауы		ауа	су	жер	жер қойнауы
1	Бақылаулар өткізілді	дана	1		2		3	15	7	19		41	34
2	Бұзушылықтар	дана	1		1		2	3		7		10	20
3	Жазбаша өкім берілген	дана	1		2		3	14	7	17		38	37
4	Орындалған өкім	дана	1		1		2	9	5	13		27	25
5	Айыппұл тағайындалған Оның ішінде:	дана	1		1		2	3		6		9	19
		теңге	25920		25920		51840	77300		42699		119999	881840
6	заңды тұлғалар	дана	1		1		2	1		1		2	12
		теңге	25920		25920		51840	25920		25920		51840	747520
7	лауазымды тұлғалар	дана								2		4	7
		теңге								12960		64380	134320
8	жеке тұлғалар	дана								3		3
		теңге								3819		3819
9	Айыппұл төлету Оның ішінде:	дана								5		7	18
		теңге								16779		68159	860900
10	заңды тұлғалар	дана											11
		теңге											689120
11	лауазымды тұлғалар	дана								2		4	7
		теңге								12960		64340	171780
12	жеке тұлғалар	дана								3		3
		теңге								3819		3819
13	Шығарылған ескертпелер	дана								1		1	1
14	Шағым талап етілді	дана								2		2	1
		теңге								2463709		2463709	35167
15	Төленген талап, даулар	дана								1		1	1
		теңге								216341		216341	35197
16	Сотқа берілген істер	дана

 

Қоршаған ортаның сапасын  жақсартуға бағытталған iс-әрекеттi iске  асыру мақсатында Қазақстан Республикасының экологиялық проблемалар реестрiнде Ерейментау аумағында шешiмдi қажет ететiн бiрнеше мәселелер қатары айқындалған. Ерейментау ауданы бойынша келесі экологиялық мәселелер ең маңызды болып табылып отыр:

Қоршаған ортаны қорғау мәселелерін қолға алмайынша, іс тындырылып болмайды. Ол үшін аудандық қоршаған ортаны қорғау мемлекеттік органдар өз жұмыстарын ұлғайту керек. Біздің ойымызша, олардың негізгі мақсаты көрсетіліп отырған жоба бойынша экологиялық мәселелерді шешу болып табылғаны жөн (сурет 10):

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 10. Қоршаған ортаны пайдалануды басқару жолдары

 

Ерейментау ауданының  экологиялық жағдайы қазіргі  күнге нашар деп санауға болатындай, сондықтан ол күттірмес инновациялық, ұйымдастыру-шылық, техникалық және басқа  да қоршаған ортаны қорғауға бағытталған шараларды қолдануды талап етеді. Осыны есепке ала отырып, біз аудандық Қоршаған ортаны қорғау басқармасына келесі алдын-ала өткізілетін экологиялық шараларды ұсынуды жөн көрдік:

• Ерейментау ауданының экологиялық саясатын ұлғайту мақсатымен стратегиялық құжаттар әзірлеу;
• аудандық негізгі ластағыш өнеркәсіп орындарында қоршаған ортаны қорғауға арналған бағдарламалар арқылы атмосфералық ауаның жағдайын тазарту үшін шаралар қолдану;
• ағынды суларды тазарту жүйесін жақсарту шаралар жүргізу;
• су қоймаларын тазарту жүйесін жақсарту;
• орман шаруашылығының экожүйесін сақтауға арналған шаралар жасау;
• Ерейментау қаласының қоршаған ортаның мониторинг жүйесі ұйымдастыру;
• қалалық және ауылдық жерлерде қалдықтарды тиімді басқару жүйесін қабылдау;
• аудан қоғамын қоршаған ортаның жағдайымен таныстыру жүйесін жетілдіру, және әкімшілік-қоғам-бизнестік әлеуметтік әріптестік құрып, оларды экологиялық маңызды шешімдерді қабылдауға шақыру.

Атмосфералық ауаның жағдайын жақсарту мақсатында келесі шаралар қолданылуы мүмкін:

1. Ерейментау ауданының 2015 жылға дейін атмосфералық ауасын қорғау Бағдарламасын әзірлеу.
2. Жылжымалы көздерден тасталынған қалдықтар көлемін азайту мәселесіне арналған ұсыныстар жасап  әкімшілік жоспарларына енгізу.
3. Негізгі ластағыш көздеріне (ауылшаруашылық, өнеркәсіп) қоршаған ортаны қорғауға арналған шаралардың ортамерзімдік жоспарын жасау.
4. Аудандық мекемелерге көгаландыру шараларын әзірлеп, оларды іске асыру.