Ағылшын тіліндегі неологизм сөздердің ерекшеліктері

Бұл жағдайда салыстырмалы зерттеудің мақсаты қарастырылып отырған тілдердің лексика – грамматикалық ерекшееліктерін анықтап, шет тілінің ана тілінің әсерінен интерференцияға ұшырайтын тілдік бірліктерін айқындау. Біз интерференцияны қазақ және ағылшын тілдерінің мекен және қозғалыс ұғымдарын білдіретін тіілдік бірліктерін салыстыру арқылы дедутивті түрде анықтадық.

Мысалы сөздікте ағылшын тілінің “Go” етістігінің келесідей мағыналары ұсынылады:

жүру (адам)

қозғалыс (көлік)  

қозғалыс (адамның көлікпен жүріп -тұруы)

бір жерге кету немесе жолға аттану

қозғалыста болу (түрлі механизмдер туралы)

Ал қазақ тілінің түсіндірмелі сөздігінде сәйкес “жүру” етістігінің келесідей мағыналары берілген: 

1) жүру (адам)

2) қозғалыс (көлік)

3) қозғалыс (адамның көлікпен)

4) жолға аттану

5) қозғалыста болу (механизм туралы)

6) ойындағы жүріс (шахмат, дойбы)

7) біреумен кездесіп жүру (встречаться в см. дружить)

8) көмекші іетістік

9) көлік айдау

10) сабақ, жиналыс жүргізу

Сөйтіп “Go” және “Жүру” етістіктерінің семалар саны сәйкес келмейді. Ағылшын және қпзақ тілдеріндегі етістіктердің семалық құрамын айқындай және салыстырра отырып, ұқсастықтары мен еерекшеліктерін айқындауға болады, сол арқылы интерференцияның пайда болу жағдайларын да болжай аламыз. Анализ нәтижелерін келесідей матрица түрінде көрсетуге болады. “+” белгісі көрсетілген семаның сөздің семантикалық құрамында бар екенін білдіреді,  ал “-” белгісі болса керісінше ол семаның бұл сөздің семантикалық құрамында кездеспейтінін білдіреді.

Осындай матрицаның көмегімен интерференцияның кенздесуі мүмкін жағғдайды алдын – ала болжауға болады. Егер де белгілі бір сема ағылшын тіліндегі сөздің семантикалық құрамында кездесіп, сәйкес қазақ тіліндегі сөзде кездеспесе немесе керісінше жағдай болғанда интерференцияны айқын байқауға болады. Сөйтіп кейбір информанттар “We will go to the theatre ” сөйлемін қазақ тіліне  “Олар театрдың маңында жүретін болады” деп қате аударған. Бұл мысалдарда біз “go” және “жүру” етістіктерінің семантикалық құрылымдарын қарастырған болсақ, келесі мысалдарда олардың синтаксистік ерекшеліктерін қарастырамыз. Өйткені аталған етістіктердің басқа сөздермен тіркесу ерекшеліктері айқын. Бір ұғымды білдіретін етістіктің семантиалық тіркес түрлерін салыстыра отырп, ол етістіктің қаарастырып тырған тілдердегі тіркес мүмкіншіліктерінің сәйкес келетін немесе керісінше ерекшеленетін кездерін алдын ала болжауға болады, яғни граматикалық деңгейдегі интерференцияның түрін алдын – ала болжауға болады. Импрессивті интерференцияны айқындау мақсатында қазақ топтарының 1 курс студенттерінің 20 информантына ағылшын тілінен қазақ тіліне аударуға 6 сөйлем берілген боатын:

He usually goes by car.

This bus goes to Scotland.

Every week – end we go to the cinema.

That clock goes right.

Mother asked her little children to go a bit quicker.

He often goes there wih the girl.

           Эксперинент нәтижесі келесідей:

Бірінші сөйлемді аударғанда информанттардың 20 ағылшын етістігінің транзитивтігін жеткізе алмаған: He usually goes by car – Ол көбінесе көлікпен жүреді.

Екінші сөйлемді аударғанда ағылшын тілінің “go” етістігін біршама студенттер оның қазақ тіліндегі “жүру” емес, “бару” деген баламасын таңдап, This bus goes to Scotland – Автаобус   Шотландияға барады деп аударған. Алайда бұл жағдайды қатеге жатқызуға болмайды, себебі қазақ тілінің нормасы мұндай өзгешеліктің мүмкін екендігін көрсетеді.

Үшінші сөйлемде информанттардың 50 ғана “go” етістігінің дұрыс баламасын “бару” берген. 20 болса сөйлемді аударудан бас тартқан. 35 ағылшын тіліндегі вариантқа сәйкес келмейтін түрлі аудармалар берген.

Төртінші сөйлем студенттер үшін оңай болып ықты. Олардың 90 бұл сөйлемдегі “go” етістігін “жүру” деп бұл етістіктің дифференциациясын ескере отырып аударған. That clock goes right. – Ана сағат дұрыс жүріп тұр.

Бесінші сөйлемде “go” және “жүру” етістіктерінің семамлары сәйкес келетіндіктен болу керек, интерфереция байқалмады.

Алтыншы сөйлемді аударғанда информанттардың 65 “go” етістігінің осы сөйлемдегі қолданысқа сәйкес қазақ тіліндегі дұрыс баламасын таңдап, He often goes there wih the girl. – Ол онда үнемі сол қызбен барады, деп аударрған. Ал қаалған 35 болса Ол сол қызбен жүреді, Ол онда сол қызға барады т.б. деп аударып, айқын интеференция жағдайына жол бергген.

Келесі кестеде барлық ағылшын сөйлемдерінің студенттердің берген қазақ тіліндегі баламалары келтірілген.

Тапсырма 1

Осыған қарап лексика – граматикалық интерференцияның пайда болуына сәйкес лексикалық бірліктердің мағынаның сәйкес келмеуімен қатар, етістіктердің түрлі тіркес мүмкіншіліктері де себеп бола алады деген шешімге келеміз. Бұл жөнінде А.В.Ковылина былай деген: “Только точное знание постоянных элементов окружения глагола –его синтаксической и семантической валентности – может способствовать порождению граматически отмеченных предложений на изучаемом языке. В связи с этим изучение глагольной валентности имеет важнейшее значеие при разработке рациональных методов обучения иностранным языкам, направленных не на борьбу с ошибками, а на их предупреждение ”    

Жоғарыда келтірілген тапсырма біздің болжаған қателер түрлерінің тәжірибеде шын мәнінде кездесу, кездеспеуін және әр қатенің кездесу жиілігін тексеру үшін СМУ – нің ағылшын тілі бөлімінің 1 курсында оқитын қазақ топтары студенттерінің арасында жүргізілді. Студенттердің берілген лексика – грамматикалық материал бойынша білім деңгейлерін тексеру үшін негізгі тапсырма ретінде осындай аударма тест берілді.

Сондай–ақ қосымша тапсырма ретінде тапсырманың басқа да тест жүргізілді:

Тест “Тіркелген ауызша сөйлеу әрекеті” Бұл тапсырма студенттердің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктерін, оның ішінде мекен етістіктерін қаншалықты игергендіктерін және сөйлеу барысында қолдана алу деңгейлерін тексеру үшін жүргізілген. Ол үшін студенттерге өз таңдаулары бойынша1 0-15 сөйлемнен тұратын шағын шығарма жазу үшін бірнеше тақырып ұсынылды. Тест алдында студентерге өз әңгімелерінде кез – келген іс - әрекетті сипаттау үшін мекен ұғымын білдіретінтілдік бірліктерді қодануға тырысулары тапсырылып, ондай сипаттамаға бағыт беретін жоспар берілді. Алайда тест барысында студенттердің мекен ұғымын білдіретін тілдік бірліктерді өз беттерімен қолданудың орнынна жоспарда көрсетілген жәнетаңдаған тақырыптары бойынша оқулықта кездесетін тексттердегі дайын сөйлемдер мен сөз тіркестерін қолдануға тырысатындарын байқадық.  

Мазмұндамаларының басында студенттер көп қате жібнрген жоқ, сондықтан тіркелген ауызша сөйлеу әрекеті жұмысына анализ жасағанда бастапқыда мекен тілдік бірліктеріжақсы игерілгендей болып көрінді. Бірақ арнайы енгізілген жеке сөйлемдерді тексере келіп, студенттердің мекен етістіктерін қолданған кезде қай мағынаның қандай жағдайда қолданылатынын шатастыратындарын, сол себепті мекен тілдік бірліетерін қолдданудан қашқақтайтындарын байқадық. Ал қолданған күнде  өте жиі қате жібереді. Ол қателердің басты себебі студенттердің әр тілдік бірліктің негізгі мағынасын ажырата алмауларымен және де тіларалық, тілішілік интерференцияларға байланысты. Біз осы тіркелген ауызша сөйлеу әрекеті жұмысының барысында жіберілген қателерді аралас интерференция салдары деп біліп, келесідей кесте түрінде ұсынамыз.