ҚР заңды тұлғаларының меншік құқығы

Меншіктің экономикалық түсінігі бұл материалдық игіліктерді ең алдымен өндіріс құралдарын сіңіріп алудың тарихи белгіленген қоғамдық формасы.

Меншіктің экономикалық қатынастарының мазмұны материалдық игіліктерді өз еркінше пайдалану болып табылады. Меншік қатынастың құқықтық реттеу біріншіден материалдық игіліктердің белгілі бір тұлғаларға тиістілігін белгілейтін нормалары туралы. Екіншіден, мүлік иелерінің өз мүлкіне қожалық ету құқықтарын белгілейтін нормалар. Үшіншіден, материалдық игіліктер иелерінің басқа тұлғалардың зияндықтарын қорғау құқықтық әдістерінен туады.

Сонымен, меншік құқығының нормалары меншік қатынастарының барлығын емес, ол тек мүліктің белгілі тұлғаларға тиістілігімен байланысты реттейді.

              Кез келген жүйенің негізгі қалаушы  сұрақтарының бірі – меншік екенін айта кетуге болады. Меншік және заңды тұлға ұғымдары өзара тығыз байланысты. Жоғарыда атап өткендей меншікке кез келген заңды түрде алынған мүлік: материалдық құндылықтар, алқа, бағалы қағаздар, жер және т.б. жатады. Олар заңды тұлғалардың әртүрлі қызметінің экономикалық  негізі болып табылады. Бұларсыз қызмет жасауға және алға қойған мақсаттарына жету мүмкін емес. Бұл барлық қарастырылып өткен заңды тұлғалар мен олардың бірлестіктеріне заңды тұлғалардың акционерлік қоғамдардың меншігінің түрлері мен нысандарынан тәуелсіз қатысты. Акционерлік қоғамдардың құруларының арқасында ұсақ оқшауланған капиталмен құрыла алмайтын кәсіпорынмен өндірістерінің көлемі едәуір ұлғаяды. Акционерлік қоғамдарда капиталға меншік капиталдың бірігуін және орталықтандырылуын,  оның бір саладан басқасына ауысуын үдететін капитал функциядан бастап анықталады, сонымен қатар басқаруды рационализациялауға мүмкіндік береді. Меншіктеу өндірісінің барлық элементтері сапалы түрде өзгереді. Акционерлік нысан бөгде капиталды бөлудің  жаңа механизмін қалыптастырады. Акциямен дауыс беру арқылы капиталдың қозғалысын мән бойынша өзінікі сияқты бақылап отырады.

              Сонымен бірге, акционерлік капиталды бақылайтын топтың қолында кәсіпкерлік табыспен осы қаражаттарды пайдалану арқылы табылған табыстың бөлінбеген бөлігі қалады. Яғни капиталдың жиналуы жаңа қорға ие болады. Акционерлік негіздің ұлғаюы іс жүзінде шексіз несиенің көзі болып табылады.

                Ұжымдық меншік қоғамдандырылған процестің күрделенген түріне жауап береді. Бұл меншіктің дамуының жаңа түрі. Сонымен, акционерлік нысан шындығында капиталистік экономикада кең даму алды. Бірақ оның пайда болу себебі капитализммен байланысты емес, ал тауарлық өндіріске байланысты. Акционерлік жүйеліктерінің шаруашылықтандырылуының нысаны жан – жақты және өндірісті ұйымдастырудың кез келген түрінде өсе береді. Біздің елімізде шаруашылық механизмінің реформасы меншіктеудің жаңаландырылған қатынастарына негізделеді, ал қатынастардың акционерлік нысанының қажеттілігі жөнінде мәселе қойды.

              Берілген жұмыстағы ҚР заңдарындағы акционерлік қоғамдардың меншік құқығы туралы ережелеріне талдау жасау акционерлік нысанға байланысты ақтаңдақтар туралы кейбір қорытындылар жасауға мүмкіндік берер еді.

              Акционерлік нысан кейбір мәселелерді туындатады. Мысалы, екі жыл бойына жинақталуы керек, бұл ұзақтау мерзім. Менің ойымша, бұл мерзім қысқартылуы керек. Бұл мынамен түсіндіріледі. АҚ шаруашылық, өндірістік және басқа да құқықтық қатынастардың қатысушысы болып табылады, атап айтқанда, нарықтық қатынастардың, ал нарық және нарықтық қатынастар біздің елмізде енді ғана даму үстінде. Сәйкесінше төтенше жағдайлар, шығындар, ойда болмаған шығындар болуы мүмкін, оларды қысқа мерзімде  өтеу қажет. Ал резервтік капитал дәл осы мақсаттар үшін қарастырылған, онда ол тезірек қалыптасуы керек. Әрі қарай заңда акционерлік қоғамның резервтік қоры оның жарғылық капиталының 15 пайызынан кем емес бөлігін құрауы керек, менің ойымша, бұл ойда болмаған шығындардың орнын толтыру жеткіліксіз. Акционерлік қоғамның резервтік капиталы оның жарғылық капиталының 30 пайызынан кем бөлігін құрауы керек. Бүгінгі күні акционерлеу заңды тұлғалар үшін өз қызметінің экономикалық негізін құраудың қолайлы жолдарының бірі. Бірақ ол үстеме болуы керек дегенді білдірмейді. Дұрыс нарықтық механизм меншіктің және шаруашылықтық барлық түрлерінің плюрализмін болжайды. Сонымен заңды тұлғалардың меншікке құқық тақырыбы, оның ішінде акционерлеу өте кең ауқымды қамтиды, сондықтан осы жұмыстың зерттеулерінің шегінен шығады және жеке, ұқыпты зеттелетін пән болып табылады.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

І. Нормативтік  актілер

1.      Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамыз.

2.      «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» №284-1 Қазақстан Республикасының Заңы.

3.      Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (1997 жылғы 1 қыркүйектегі өзгерістер мен толықтырулар) ҚР Жоғарғы Кеңесінің Қаулысымен күшіне енгізілген 27 желтоқсан 1994 ж. Алматы, 1997 жыл.

4.      «Акционерлік қоғамдар туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 10.07.1998 жыл.

5.      «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктері туралы» Қазақстан Республикасының Заңы.      22.04.1998 жыл.

6. ҚР Президентінің «жекешелендіру туралы» №2721 23.12.1995 жылғы       заң күші бар жарлығы, Алматы 1996 жыл.

7. ҚР Президентінің «Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және онымен  жасалған мәмәлелерді мемлекеттік тіркеу туралы» №2727 23.12.1995     жылғы Заң күші бар жарлығы, Алматы 1996 жыл.

8. ҚР Президентінің ҚР кейбір актілеріне және ҚР Президентінің «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы» № 2489 5.10.1995 жылығ заң күші бар жарлығы. Алматы 1996 жыл.

9. ҚР Президентінің «Заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеу туралы» № 2498 17.04.1995 жылығ заң күші бар жарлығы, Алматы 1996 жыл.

10. ҚР Президентінің «ҚР банктер мен банк қызметі туралы» №2444 31.09.1995 жылғы заң күші бар жарлығы, Алматы 1996 жыл.

11. ҚР Президентінің «шаруашылық серіктестіктер туралы» № 2255 2.05.1995 жылғы заң күші бар жарлығы. Алматы 1996 жыл.

12. «Қаз СССр- дағы қоғамдық бірлестіктер туралы» Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының  Заңы 27.06.1996 жыл.

13. «Дінге сену бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының Заңы 15.01.1992 жыл.

14. ҚР Президентінің «Өндірістік кооператив туралы» № 2486 20.07.1995 жылғы заң күші бар жарлығы.

ІІ. Арнайы әдебиеттер.

1.            Ашитов З.О. «Егемен Қазақстан құқы».

2.            Бектұрғанов Ә.Е. «Жер құқық қатынасының басқа құқық салаларында алатын орны. Алматы 1997 жыл».

3.            Джусупова А.П. «Право собственности и иные вещественные права» Алматы 1996 г.

4.            Еркешева Д.Ф «Право личной собственности» Москва 1976 г.

5.            Еренова А. «Жаңа Конституция және жер қатынастарының кейбір құқықтық проблемалары» Юг. №31.

6.            Есіркенов Т. Егеменді Қазақстан. 1996 ж 17 ақпан. №84

7.            Есіркенов Т. «Жекешелендірудің құқықтық базасы – заң жаңа, қателері ескіше» Егеменді Қазақстан. 1996ж, 9 ақпан, №5

8.            Райханов Н. «Қазақстанның экономикалық тәуелсіздікке қолы жеме ме?» Ақиқат. №11.

9.            Райханов Н. «Қазақстанның экономикалық реформа жолы өзгеше» Ақиқат. 1993 жыл. №3.

10.       Суханав Е.А. «Гражданское право» Москва.

11.       Толстой. Ю.К. «Социалистическая собственность оперативное управление.Проблемы гражданского право».

12.       «Гражданского право РК под ред.» Тулеугалиева Г.И. и др.

13.       Суханов Е.А. «Лекции о праве собственности» Москва, Юрид. Литература, 1991 г. С.238.

14.       Джусупов А.Т. «Право собственности и иные вещные права». Алматы, изд. Жети Жаргы 1996 г. С. 127.

15.       Братусь С.Н. «Юридические лица в Советском гражданском праве» Москва, Юрид. Издание Министерство Юстиции СССР, 1947 г. С.362.

16.       Долинская В.В. Учебник «Акционерное право» М осква, изд. «Юридическая литература» 1997 г. С.349.

17.       Толстой Ю.К., Сергеев А.Г. Учебник «Гражданское право» часть 1. Изд. Санк- Петербург, 1996 г. С.625.

18.       Тлеугалиев Г.И. Учебник «Гражданское право РК». Том 1, Алматы, Институт международного права и международного бизнеса «Данекер», 1998 г. С. 481.

19.       Кашанина Т.В, Сударькова Е.А. «Акционерное право» Практический курс. Москва, Изд. Инфра. М.- норма, 1997 г. С.349.

20.       Бушев А.Ю, Скворцов О.Ю. «Акционерное право» Москва, ЗАО «Бизнес – школа Интел - Синтез», 1997г. С.172.

21.       Басин Ю.Г. «Юридические лица по гражданскому кодексу Республики Казахстан: понятие и общая характеристика». Алматы, Изд. «Әділет Пресс», 1996 г. С.37.

22.       Суханов Е.А. «Гражданское право» в 2-х томах. Том 1. Москва, Изд. БЕК, 1994 г.С.382.

23.       Актуальные вопросы коммерческого законодательства в РК и практика его пременения. Том 1. Алматы, Изд. «Әділет - Пресс», 1996 г. С. 309.

24.       Сборник Указов Перзидента РК, имеющих силу закона «О финансовой и хозяйственной деятельности» Алматы, Изд. Жеті Жарғы, 1996 г.

25.       Гражданское законодательство РК- толкование и комментирование. Под ред. А. Диденко. Выпуск 6. Алматы, Изд. Баспа, 1998 г. С. 239.

64

[1] Закон РК «О собственности» с изм. к допол. От 9 апреля 1993 г. Стр. 1 сборник Н.А. Регулирующих правовые основы рыночных отношений в РК, под ред. Хасанова С.Ф., Алматы 1994 г.

[1]К. Маркс, Ф. Энгельс т .46, ч.1, стр. 479.

[2] Е.А. Суханов. Лекции о праве собственности. Юр. литература, М., 1991 г.

[1] См. Братусь С.Н. Имущественный и организационный отношение и их правовое регулирование в СССР- Вопросы общей теории советского права. М., 1960 г. Стр. 67. Предмет и система сов. гражд. права М., 1963 г. Стр. 21-23

[1] ҚРАҚ жалпы бөлім

[2] ҚРАҚ жалпы бөлім, Алматы, 1995, 82 –бет.

[1] Гражданская  права, том І, под. Ред. Д.Ю. Н.Е.А. Суханова. Изд. Бек. 1994 г.

[1] ГР. Право под. Ред. Д.ю.н. Ю. С. Толстого и Д.ю.н. А. Т. Сергеева часть 1 Изд. Санк – Петербург 1996 г.

[1] Сулейменов М.К.К.Р.К. и право собственности Алматы 1997 г стр. 43

[1] ҚРАҚ жалпы бөлім.

[2] Гражданское право РК Том 2 под. Ред. Тлеугалиева Г.И. Институт межд. Права и межд. Бизнесе, общая часть. Алматы 1998 г.

[3] Кондаминум (лат, Слово comominium) затты бірлесіп иеленуді білдіреді.

[1] Черепахин Б.Б. Правопреемство по советскому гражданскому праву. М. 1962 г. 5-39

[1] ҚР Азаматтық Кодексі 27 желтоқсан 1999 ж. Жалпы бөлім Алматы. 1995 ж. 102 бет

[1] ҚР Конституциясы. 1995, 30 тамыз, ҚР Азаматтық кодексі жалпы бөлімі   Алматы 2002 жыл.

[1] Суханов Е.А. Гражданское право. Москва. 1993 жыл. 251б.

[1]  Райханов Н. Қазақстанның экономикалық жолы өзінше Егеменді Қазақстан. 1993 жыл. №97.

[2]  ҚР азаматтық кодексі (жалпы бөлім). Алматы. 1995 жыл

[1] ҚР АҚ. Жалпы бөлім. 27.12.1994. Алматы 1994 жыл. 33 бет. Коммерциялық,

[1] Гражданское право под. Ред. Проф. Ю.К. Толстого и проф. А. Г. Сергеева часть 1. изд. Санкт-Петербург 1996 г. С. 358-363.

[2] В.М.Рутгайзер «Коллективная собственности». Экономич. Газета. 1989 г. 27. с.4.

[1] Учебник Г. Право под. Ред. Проф. А.П. Сергеева. проф. Ю.К. Толстого. Изд. Проспект. М., 1988 г. С.415-421.

[2] Актуальные вопросы коммерческого законодательства в РК и практики его применения Том 1, изд. «Әділет -Пресс» Алматы 1996 г.

[1] ҚР- ның Конституциясы 30 тамыз 1995 жыл.

[1] Журнал Хоз- ва т право 1998 г. Автор Брагинский М: Статья «Юридические лица»

[1] Сергеев А.П. Толстой Ю.К, Гражданское право, часть 1, изд. Проспекты Москва 1998 г. С. 141.

[1] Указ Президента РК, имеющий силу закона от 2 мая 1995 г. «О хоз.товарищесвах». Сборник приказов Президента РК имеющих силу закона. Алматы. Изд. Жеті Жарғы, 1996 г.

[1] Указ Президента РК, имеющих силу закона, от, 19 июня 1999 года «О государственном предприятии». Сборник указов Президента РК, имеющих силу закона «О финансовой и хозяйственой деятельности». Алматы: изд. Жеті Жарғы.

[1] Журнал Хозяество и Право, номера 4, 1998 год. Суханов Е. «Некоммерческие организации как юридические лица» С. 9.

[1] Гражданское право. Под. Ред. А. П. Сергеева, Ю.К. Толстого. Часть1 Изд. Тенс. Санк- Петербург, 1996 г. С. 378.

[1] Закон РК. «Об акционерных обществах» от 10 июня 1998 года . Сатья 17. Гражданское законодательство РК- толкавание и комментирование. Выпуск 6, г. Алматы, 1998 г.

[2] Журнал Хозеяство и Право, номера 6, 1997 г. Сатья С. Елькина. «Состав имущества акционерного общества» , с. 1996 г.

[1] Журнал Хозеяство и Право, номера 6, 1997 г. Сатья С. Елькина. «Состав имущества акционерного общества» , с. 1997 г.

[1] Журнал «Хозяйство и Право» номера 3, 1997 г. Статья О. Новосельцева «Интеллектуальная собственность в уставном капитале», с. 150-152.

[1] Журнал «Хозяйство и Право» номера 3, 1997 г. Статья О. Новосельцева «Интеллектуальная собственность в уставном капитале», с. 153-154

[1] Учебник «Акционерное право». Автор В.В. Долинская, Москва: изд. Юрид. Литература, 1997 г. С. 167.

[1] Учебник «Акционерное право». Автор В.В. Долинская, Москва: изд. Юрид. Литература, 1997 г. С. 180.