Мемлекет жəне құқықтың

                                                                                                                                                                                        Құқықтық жүйе

                                                                                                                                                                                                                                                                    

1 кезең. Патшалық кеңес,  оның құрамында

можновладцтар – нобилдер. 

2 кезең.   Патша сарайы, князьдар.

3 кезең. Вальдық  сейм, екі палатасы: Сенат

немесе Патшалық кеңес, елшілік  изба.

1 кезең. Патша жоғарғы  сот инстанциясы

ретінде.

2 кезең. Патша. Князьдар  жоғарғы сот

инстанциясы ретінде.

1 кезең. Патша өкілдері  мен сот

өкілеттіктерін иеленген патша əкімшілігі.

2 кезең. Князьдар.

3 кезең.  Жергілікті соттар  жəне

старосталар.

Соғыс болған жағдайды феодалдық  қол

мен шаруалар қолы жиналды.

Құқықтың негізгі қайнар көзі – Польша

шындығы, Саксондық зерцало,  Магде-

бургтық қалалық құқық.

Жерге меншік құқығы келесі нысандарда

дамыды: дедин, аллодтар, 

бенефицийлер и осадничество.

1 кезең. Ел патша өкілдері  басқаратын

округтарға бөлінді.

2 кезең. Каштеляндар –  облыстар мен

қалалардың басында.  Міндеттемелердің негізгі қайнар көзі

болып мына шарттар табылды: сату-сатып

алу, займ, несие. 

3 кезең. Польшада воеводстволар,  оларды

воеводалар басқарды, Литвада  поветтер,

оларды каштеляндар басқарды.

Неке-отбасы құқығы шіркеулік  құқықпен

реттелді.

Қылмыстық құқық қылмыстарды

мемлекетке қарсы, жеке тұлғаға  қарсы,

меншікке қарсы деп  бөлді. Ежелгі Римнің мемлекеті жəне құқығы

Ежелгі Римнің мемлекеті  мен құқығы тарихының кезеңдері

                                                                                                                                                                                                              

1 кезең. – (патшалық)  алғашқы қауымдық құрылымның  ыдырауы жəне құлиеленушілік  мемлекеттің құрылуы (б.э.д. 

753 жылы Рим құрылғаннан  бастап  б.э.д. 509 жылы соңғы Рекс (патша)  Тəккаппар Тарквиний қуылғанға  дейін. 

2 кезең. – Республика  кезеңі  (б.э.д.509-27 ж.ж.)

3 кезең. – Империя (монархия) кезеңі  (б.э.д. 27 ж. –  б.э. 476 ж.), ол өз ішінде екі кезеңге  бөлінді: 

а) принципат – (б.э.д. 27 ж. –  б.э. 284 ж.)

б) доминат – (б.э. 284 –476 ж.ж.)

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым                                                                                                                                                                            Құқықтық жүйе

12 кесте заңдары – рим  құқығының ежелгі

қайнар көзі. 3 ғасырдың соңында  Грегориан

жəне Гармогениан кодекстері. Б.э.д 12 ғасырда

император Юстинианның тұсында  рим

құқығының соңғы жүйеленуі  жүзеге асты, ол

“Азаматтық құқық ережелері” (Корпус Юрис-

Ц ) б

1 кезең. Рекс (патша)  Жоғарғы  топты патрицийлер

құрады, олардан кейін

плебейлер тұрды, бөлек топты

шетелдіктер (перегриндер)

құрады, төменгі топты  құлдар

құрады.

2 кезең. Халық жиналыстары  (центуриаттық,

трибуттық, куриаттық комициялар.)

3 а)  Римді принцепс,  басқарады, қалған

органдар формальды түрде  қызмет етеді.

3 б)  Римді шексіз билікті  иеленген император

б

Меншік құқығы жақсы дамыды жəне тұлғаның

мүлікті иелену, билік ету  жəне пайдалану

құқығы ретінде анықталды. Меншікті иеленудің

екі түрі ажыратылды: цивильдік  құқыққа

(квириттік) негізделген,  «хлықтар құқығына» 

негізделген. Бөтен мүлкіне  құқықтың мынадай

түрлері дамыды: ипотека, сервитут,

Міндеттемелік құқыққа сəйкес міндеттемелердің

екі түрі болды: шарттардан жəне деликтілерден

(зиян келтіруден) туындаған. 

Неке-отбасылық жəне мұрагерлік құқық: 1

кезең. Отбасы иесінің шексіз билігі. 2 кезең.

Əйелдер белгілі бір дербестікті  иеленді. 3 кезең.

Конкубинат –  некеден  тыс қатынастар

дамыды. Заң бойынша жəне өсиет бойынша

мұрагерлік танылды

Қылмыстық құқық қылмыстарды  жеке жəне

жариялық сипаттағы (яғни, тұлғаға жəне

мемлекетке қарсы) деп  бөлді

1 кезең. Халық жиналысы  – 300 рудың толыққұқылы

өкілдерінен тұрды.

2 кезең. Магистратуралар  – мемлекеттік басқару мен

сот өндірісне бақылау  жасады, ординарлық жəне  экст-

раординарлық болып бөлінді.

3 кезең. Императордың жанындағы  қаржылық кеңес.

2 кезең. Ординарлық магистратуралардың  басында 2

консул тұрды (азаматтық  жəне əскери)

Магистратуралардың құрамына мыналар енді:

преторлар, цензорлар, эдилдар, квесторлар, плебейлік

трибуналар, төменгі магистраттар. Римге қауіп төндірген

төтенше жағдайларда Сенат  консулдарға 6 ай мерзімге

диктаторды тағайындауға тапсырма берді,

магистратуралар экстраординарлық түрге айналып,

Əскерді мүліктік ценз бойынша 5  топқа бөлінген барлық

толыққұқылы азаматтар құрады.

1 кезең. Сенат – 300 рудың  ақсақалдар

кеңесі, ол патшаның жанындағы  кеңесуші

орган рөлін атқарды.

2 кезең. Сенат – халық  жиналысы

қабылдаған заңдарды бекітті, «сенатус-

консульт» шешімдерін шығарды. 

3 кезең. Императордың жанындағы

мемлекеттік кеңес.

1 кезең. Абыздар (авгурлар) алқасы. 

1,2 кезеңдер. Рим жаулап  алған жерлердің

барлығы Римнен тағайындалған

магистраттармен басқарылатын.

3 кезең. Империя Шығыс  жəне Батыс

диоцездерге бөлінді, оларды император-

августар басқарды, одан кейін  преторий

префекті басқарған префектуралар,

викарийлар басқарған  диоцездер, ректорлар

басқарған провинциялар тұрды. Төменгі

əкімшілік-аумақтық бірлік –  қауым

( )Сербияның мемлекеті  мен құқығы

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым

Ақсүйектер келесідей  бөлінді: 1.Властелдер – олардың

вассалдары властеличтер. 2. Князьдар жəне вельможалар. 3.

Дін қызметкерлері. Одан кейін  шаруалар тұрды, олар былай

бөлінді: меропхалар – басыбайлы  шаруалар, влахтар – мал

асыраушылар, отроктар –  үй шаруашылығы қызметкерлері,

себралар – еркін шаруалар жəне қалалықтар.

Монарх – мемлекет басшысы (сайланбалы ірі феодал) 

жəне мемлекет басшысының жанындағы Кеңес (синк-

лит)

Собор – патшаның

билігін шектейтін ірі

жəне ақсүйек

феодалдардың съезді.

Еркін адамдар үшін

мемлекеттік жəне діни

соттар.

Құқықтың негізгі қайнар көздері болып əдет-ғұрыптар

танылды, кейін  1349 жылдан бастап негізгі қайнар көз

«Стефан Душанның заңы» болды, оның баптарының

басым көпшілігі кылмыстық  іс жүргізушілік сипатта

болды. Бұл қайнар көзбен қатар Византиялық құқық та

жиі қолданылды

Облыстарды

патша өкілдері

басқарды.

Феодалдық қол жəне соғыс

жағдайында себралардың

қолы.

Меншік құқығында келесі институттар болды: баштина

– мұрагерлік жер иелену жəне прония –  жерді қызмет

етуші ақсүйектерге шартты түрде  өмір бойға

пайдалануға беру.

Волостьтарды князьдар,  чельниктар жəне

кегралиялар басқарды Қылмыстық  құқықта қылмыстар дінге, жеке тұлғаға

жəне меншікке қарсы болып  нақты ажыратылды. Сот

процесі айыптаушылық сипатта  болды, алайда тек еркін

адамдар үшін. Тəуелді адамдар  өз феодалдары арқылы

соттасатын.Ежелгі Спартаның  мемлекеті жəне құқығы

Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым.                                                  Құқықтық жүйе

Құқықтың негізгі қайнар көзі болып ретралар

–  Спарта заңдары табылды. Спартаның

негізін қалған деп саналатын  Ликург патша

«Ликург ретрасы» деп аталған  заңдар

жинағын қабылдады.

Б.э.д. 8-7 ғ.ғ. Ежелгі Грецияда, соның ішінде

Спартада, құлиеленушілік мемлекеттер

қалыптасты.

Үстемдік құрушы тап болып  спартиаттар (8

мың адам) табылды,  спартиаттардың

ұйымдастырылуы рулық  сипатты иеленді,

олар 3 филге бөлінді, əрбір  фил 10 обадан,

əрбір оба 10 триакидтан тұрды.

Əлеуметтік жəне мемлекеттік  құрылымның

төменгі сатысында илоттар  – жаулап алынған

аумақтардың тұрғындары жəне периэктер  – 

жеке бостандыққа ие, алайда, спартиаттарға

салық төлеуші тұрғындар  тұрды.

Спартада мемлекеттік  биліктің жоғарғы

органдары болып мыналар  табылды: апелла – 

халық жиналысы, Герусия – 30 геронттан

тұрған ақсақалдар кеңесі, геронттардың

құрамына 2 патша  базилевстер (архагет) де

кірді, олар  Герусияның келісімінсіз шешім

қабылдай алмайтын. .

Эфорат – Герусия мен  архагеттерді

бақылайтын 5 адамнан құралған комиссия.Ортағасырлық Қытайдың мемлекеті  жəне құқығы

Ортағасырлық Қытайдың тарихын  билік етуші династиялар бойынша  кезеңдерге бөлу                                                             Құқықтық жүйе

1) Цзинь династиясы (265-420 ж.ж.) – Қытайдың бірігуі.  Құқықтың  негізгі қайнар көзі болып  Конфуций ілімі

табылды, бұл ілім жоғарыға бағынуды уағыздады жəне

сипаты бойынша этатистік  ілім болып табылды.

2 ) Тобилық Солтүстік Вэй  династиясы (5ғ. соңы) Солтүстік Қытай. 

3 ) Суй династиясы (581-618 ж.ж.) – Солтүстік жəне Оңтүстік  Қытай қайта біріктірілді.

4 ) Тан династиясы (618-907 ж.ж.) 907-960 ж.ж. ауыспалы кезең, (көптеген  мемлекеттерге жəне

иеліктерге ыдырау).

5 ) Сунн династиясы (960-1271 ж.ж.).

7ғ.-да «Қылмыстық құқықтағы  қылмыстар тізімі» атты

қылмыстық құқық жинағы жасалды. Қылмыстардың

басым көпшілігі өлім жазасымен  жазаланды. Себебі,

конфуцизм дене жазаларына тыйым  салған болатын.

6 ) Монғолдық Юань династиясы (1271-1368 ж.ж.).

7 ) Мин династиясы (1368-1644 ж.ж.).

1) Барлық династияларда  мемлекет басында  

император, ыдыраушылық кезеңінде  князьдар тұрды.  Феодалдар, əртүрлі  кезеңдерде ақсүйектер жаулап

алушылардың құрамынан пайда  болды; шаруалар,

қолөнершілер, саудагерлер, құлдар.

2) Императордың жанынан  жоғарғы шенеуніктердің

үш палатасы құрылды.

3) Император жəне 2 цзайсян.

Алғашқы екі кезеңде басқаруды  император сарайының шенеуніктері жүзеге асырды.

3) 6 ведомство (шендер, қаржылық, рəсімдер, сот жəне жазалау, қоғамдық  жұмыстар).

4) үш палата (заңшығарушылық, атқарушы жəне салтанат өткізуші) жəне  6 ведомство. 

5) мемлекеттік құрылым   өзгермеді. 

6) Монғолдар бұрынғы əкімшілік  жүйені сақтап қалды. 

Басқа династияларда мемлекеттік  құрылым өзгермеді

Аумақ губернаторлар (князьдар) басқарған 

провинцияларға бөлінді.

Соттар əкімшіліктен бөлінбеді, жергілікті

жерлерде сот өкілеттіктерін облыс

басшылары жүзеге асырды. Ортағасырлық Германияның мемлекеті мен құқығы

Ортағасырлық Германияның  тарихының кезеңдері

1 кезең. – Герман ұлтының  Қасиетті рим империясының  ертефеодалдық  монархиясының

құрылуы  (10-13 ғ.ғ.)

2 кезең. – Герман князьдықтарындағы  сословиелік-өкілдік монархиялар  жəне

курфюрсттердің олигархиясының орнауы  (14-16 ғ.ғ.)

3 кезең. – Герман князьдықтарында  князьдық абсолютизмнің орнығуы  (17ғ. –19 ғ. басы).

                                                                                                Мемлекеттік жəне қоғамдық құрылым

1 кезең. Патша, ірі феодалдар  оның билігін шектеді. 

2 кезең. Императордың билігі  7 курфюрстпен шектелді.

3 кезең.  Номиналдыи мператор  жəне өз державалары бар князьдар

(Пруссияда патша).

1 кезең. Феодалдар, қалалықтар  (саудагерлер жəне қолөнершілер),

шаруалар.

2 кезең. Феодалдар, дін  қызметкерлері, қалалықтар, шаруалар.

3 кезең. Феодалдар, дін  қызметкерлері, қалалықтар, шаруалар.

                                                                                                                                                          Құқықтық жүйе

1 кезең.  Ірі феодалдар  – 

графтар.

1 кезең.  Сот иерархиясының

басында патша, ірі феодалдар. 

2 кезең. Рейхстаг –  империялық

сейм

3 кезең.  Рейхстагтың

номиналды рөлі  (Пруссияда

Қ )

2 кезең.  Империялық сот. 

3 кезең.  Империялық сарайлық

сот (Пруссияда Əділет

департаменті).

1 кезең.  Графқа бағынған

феодалдар.

2 кезең.  Князьдықтардан

бөлектенген қалалар, өз

ландтагтары бар рыцарьлық

иеліктер.

3 кезең.  Князьдықтардан

бөлектенген қалалар, өз

ландтагтары бар   жекелеген

князьдықтар  (Пруссияда

дворяндық өзін-өзі басқару).

1 кезең. Ірі феодалдар  өз

иеліктерінде сот ретінде, сословилік

соттар.

2 кезең. Жергілікті аумақтық

бірліктердің соттары.

3 кезең. Князьдықтардың  жекелеген

сот жүйелері.

Құқықтың негізгі қайнар көздері болып германдықтардың  əдет

құқығы нормаларының жазбалары  – Саксон зерцалосы, Шваб

зерцалосы табылды. Қалалық  құқық пен канондық құқық қатар

əрекет етті. Сонымен қатар, рим құқығын қолданудың да ерекше

маңызы болды.

Қылмыстық жəне қылмыстық  іс жүргізушілік құқықтың негізгі

қайнар көзі болып 1532 ж. жалпыгермандық «Каролина» ережесі

табылды, ол қылмыстардың құрамын  нақты ажырата отырып