Көлік кешенін муниципалдық басқару

            Алматы қаласының көлік сызбасын  кезең-кезеңмен заман талабына  сай жүзеге асыру:

• 1 – кезең: даңғыл жол салу және АЖЖК жобалау кезеңі:
• қайталама көшелердің инженерлік желілерін қайта жаңарту және ол жердегі АЖЖК желісінің құрылысы кезінде магистралдардан көлік ағындарын соларға аудару үшін техникалық жағдайын анықтау және талдау;
• қайталама көшелерде жол төсемдері жұмысын арттыру бойынша жобалар әзірлеу;
• қайталама көшелерде жол қозғалысының техникалық реттеуін қамтамасыз ету;
• АЖЖК құрылысы мен оны пайдалану мақсатында ҚЖК бағыт желісін құру тұжырымдамасын әзірлеу және орындауға қабылдау.
• 2 – кезең: АЖЖК құрылысы:
• АЖЖК құрылысы жүріп жатқан кеңістікте уақытша ҚЖК бағыттарының жұмысын қамтамасыз ету:
• қаланың барлық аудандары мен нысандарында көлік қол жетімділігін қамтамасыз ету;
• қаланың барлық аудандары мен қала шетінен АЖЖК-не қол жетімділігін және барынша пайдалану тиімділігін қамтамасыз ететін бағыт сызбасын (автобус, бағыт таксилері, троллейбустар мен трамвайлар) әзірлеу;
• АЖЖК-нің кеңістіктен тыс қызметінің және олардың АЖЖК желісімен байланысты негізгі автобус бағыттары;
• АЖЖК-нің стансалары мен стансааралық өткел қызметі үшін жеткізуші бағыттар;
• автомобиль көлігінің паркі және жылжымалы құрамының құрылымы;
• қалалық электркөлігінің (троллейбустар мен трамвайлар) негізгі бағыт желісі;
• көше-жол желісін және аялдама кешендерінің АЖЖК және ҚЖК түрлері байланысының белгілі бір аумақ орнын анықтау;
• жобалар әзірлеу, көшелерді тесу және кеңейту, көше-жол желілерінде АЖЖК дәстүрлі ҚЖК түрлерімен қызмет көрсету үшін жол төсемдері жұмысын күшейту және ҚЖК жұмысын ұйымдастыру;
• қала сыртылық қатынасы жолаушылар шоғырланған торабының құрастыруына кірісу;
• ҚЖК жаңадан құрылып жатқан бағытының троллейбус және трамвай желілерінің құрылысы жобасын әзірлеу және жүзеге асыру;
• АЖЖК-нің қажеттілігі үшін тиісті жер бөлуді және көше-жол желісін қайта құруды қамтамасыз ету.
• 3 – кезең: АЖЖК желісін пайдалануға енгізу:
• АЖЖК бағытын қайталайтын ҚЖК бағыттарын (автобустар, бағыт таксилері, электркөлік) кезең-кезеңмен пайдаланудан шығаруды қамтамасыз ету;
• тендер іс-жосығын өткізу, ҚЖК заман талабына сай бағыт желісінің қызмет көрсетуі бойынша шарт жасасу және жаңа бағыттарды пайдалануға кезең-кезеңмен өтуін жүзеге асыру;

         Қалалық дәстүрлі электркөлік түрлерін:

• жылжымалы құрамды алу;
• қалалық электркөліктерінің электрмен жабдықталған нақты желілерінің  құрылысы және қайта жаңарту;
• жаңа троллейбус желісінің құрылысы (77 км);
• трамвай жолдарын қайта жаңарту (45 км) негізінде дамыту.

     Автокөлік құралдарының техникалық сипаттамасын және техникалық пайдалану мәселесін  кесімдейтін нормативті-техникалық және басқа да құжаттарды жетілдіру/бейімдеу:

• мемлекеттік стандарттар;
• құрылыс нормасы және ережесі;
• пайдалану Ережесі;
• салықтың экономикалық реттеушісі (салықтар, кеден бажы, сақтандыру төлемдері т.с.).

     Қалааралық  көлік байланыстарын дамыту және жетілдіру, көше-жол жүйесінің жекелеген  элементтерінің өткізу қабілеттілігін көтеру. Құптауға болатын көлік жағдайларын сақтау үшін жыл сайын нақты көшелерді күрделі жөндеу және жаңа көшелер құрылысы, тұйық көшелерді тесу, сондай-ақ көлік жол айырымының құрылысынан тұратын көше-жол желісін көркейту бойынша жұмыс жоспары құрастырылады. Бұдан басқа Бағдарлама аясында зерттеу өткізіледі, жобалар әзірленеді және АЖЖК желісінен жырақ қайталама-көшелері мен қалалық жолаушылар көлігінің келешек негізгі бағыттарына күшейту жүргізіледі. Жұмыстың жорамалданып отырған ауқымы көшелердің жекелеген телімдерін кеңейту, жол төсемдерін қайта қалпына келтіру және күшейту, жол қозғалысының техникалық реттеу қосымша нысандарының құрылысы, ҚЖК-нің басымды қозғалысын ұйымдастыру болып табылады.

     Көшелердің  өткізу қабілеттілігін көтеру үшін автомобиль кідірістерінен жолдың жүру бөлігін  босату бойынша әкімшілік-құқықтық түрінде шаралар қолданылады.

       Автокөлік тұрақтарының мәселесін  шешу үшін:

• «Заңғар» сауда орталығы;
• қазақтың М.Әуезов атындағы драма театры;
• Үлкен Алматы Айналма Жолының (ҮААЖ) оңтүстігіне қарай солтүстік айналма жолы;
• Абай және Әуезов даңғылдарының қиылысы;
• «Сайран» қалааралық автовокзалы;
• Медеу спорт кешені;
• «Атакент» жәрмеңке кешені аймақтарын қоса алғанда жалпы көлік тапшылығы орындарында 7-ден кем емес көпярусты автотұрақтарының құрылысын жобалау және пайдалануға енгізу жүзеге асырылады.

     Құрылыс салынып жатқан аудандарда автотұрақтар құрылысы үшін жер бөлу басымдылығы ұйымдастырылады.

     Автомагистралдарда  орналасқан тапшылық нысандарының иелері көшелердің және автомагистралдардың  көлік жүрмейтін бөлігінде                (жеке меншік аумақтары немесе қосымша жер телімдері есебінен) автокөлік тұрақтарын ұйымдастыру мүмкіндіктерін іздестіруге міндетті болады.

     Салынатын / қайта салынатын нысандар құрылысында  жаңа,   сондай-ақ нақты тұрғын үй, әкімшілік, өндірістік және басқа  да нысандарды қайта салуын жобалауда және салуда міндетті түрде жер асты немесе көп деңгейлі автотұрақтарын салу бойынша талаптары қарастырылады.

     Қаланың батыс аудандарында көп деңгейлі автотұрақтар немесе жер асты тұрақтары  құрылысын қоса алғанда қайта  жаңарту есебінен автотұрақтар сыйымдылығын көтеру мәселесін шешу мақсатында нақты тұрақтарды тексеру жүргізіледі.

       Қаладағы пайдаланылатын автомобиль  парктерін қысқартуға бағытталған  қалаға басқа қаладан келетін  автомобильдердің кіруіне шек  қою шаралар кешенін жүзеге  асыру және Алматы қаласында коммерциялық істерін тыю бірнеше бағыттар бойынша жүзеге асырылады.

     Біріншіден, жобалау-іздестіру жұмыстары әрі  қарай жалғасады, жоба-сметалық құжаттар дайындалады және Алматы қаласының  айналасында айналма автомагистралдар құрылысы басталады.

     Екіншіден, сыйымдылық терминалдарын (жүк және жолаушылар) қалаішілік аймақтардан түкпірге немесе қала сыртына  қайта орналастыру бойынша зерттеу және жобалау жұмыстарының барлық кешен жұмыстары орындалады.

     Үшіншіден, жылжымалы құрамы Алматы қаласында  тіркелмеген тасымалдаушылардың қалаішілік нарығына қол жетімділігінің құқықтық негізі дайындалады және іс жүзіне енгізіледі.

       Жол қозғалысын реттеу жүйесі  қаржыландырудың қажетті ауқымын  қайта қарау, жол қозғалысы  техникалық реттеуінің қазіргі  заманғы құрал-жабдықтарын енгізу, автоматтандырылған жүйеге бағдаршам нысандарын көптеп тарту, автоматтандырылған басқару жүйесінің (АБЖ)  материалдық және бағдарламалық қамтамасыздығының дамуы мен көлік ағындарының жай-күйін бақылау, талдау,  болжау жүйесін ұйымдастыру жолымен дамиды.

       Қалалық жолаушылар көлігі жүйесін  жетілдіру Алматы жүрдек жолаушылар  көлігі (АЖЖК) және қалалық электркөліктері  дәстүрлі түрлерінің дамуы жүйесінде  жүргізіледі. АЖЖК жүйесі құрылып  жатқан метро желісінің негізігі  элементі ретінде пайдаланылады.  АЖЖК желісінің техника-экономикалық негізі жетілдіріліп, сараптамадан кейін бекітілген заң тәртібі бойынша жоба әзірленеді және кезең-кезеңмен жүргізілетін құрылысы жүзеге асырылады. Берілген жобаны жүзеге асыруда мемлекеттің және сыртқы салымшының қатысуы болжанып отыр.

     Жолаушылар  ағынын зерделеу қалалық жолаушылар тасымалдау мәселелеріне құзырлы жергілікті орындаушы органдармен, тасымалдаушылар  және зерттеу ұйымдарымен тығыз  қарым-қатынастықта нақты бақылау  жолымен жүзеге асырылады.

     АЖЖК  және ҚЖК-нің дәстүрлі түрлері дамуының келешек бағыттарын құрастыру көлік және жолаушылар ағынының математикалық нұсқа тәсілдерін қолданумен жүзеге асырылады. Қазіргі заман талабына сай технологияны енгізу және жергілікті мамандарды дайындау халықаралық көмектер арқылы, мысалы, 2001-2002 жылдарда жүзеге асырылған «Алматы қаласындағы ауа бассейінінің көліктік ластануы» TACIS  жобасы дамуының жүйесі бойынша  жүзеге асыру жобаланып отыр.

     Қалалық жолаушылар көлігі бағыт желісінің  қайта құрылуы үш кезеңмен жүзеге асырылады.

     Даңғыл  жол салу және Алматы жүрдек жолаушылар көлігін жобалау сатысында қалалық жолаушылар көлігі дәстүрлі түрлерінің бағыттарын уақытша өзгерту бойынша ұсыныстар әзірленуі тиіс. Бұл кезеңнің белгілері қаланың барлық аудандарындағы көлікке деген қол жетімділікті сақтау және тасымалдау мүмкіндігінің Алматы жүрдек жолаушылар көлігі желісінен жырақ қалалық электркөлігінің пайдаланылудан шығару кезінде шыққан шығындарының өтемақысын  төлеу болып табылады. Қалалық жолаушылар көлігінің уақытша бағыттағы тұрақты жұмысын қамтамасыз ету үшін қалалық әкімгершіліктің тасымалдаушылармен келісім жағдайлары жетілдіріледі және қарастырылады. Бір мезгілде мұнымен қатар Алматы жүрдек жолаушылар көлігі жұмысының мейлінше тиімділігіне бағытталған қалалық жолаушылар көлігі дәстүрлі түрлерінің бағыт желілерін құру тұжырымдамасы, Алматы жүрдек жолаушылар көлігінің аймақтан тыс қызметінен электркөліктің басым дамуы және қала сыртылық тасымалдауды оңтайландыру да әзірленеді. Тұжырымдама көлік нарығының негізгі қатысушылары – қалалық әкімгершілік, Алматы жүрдек жолаушылар көлігі әкімгершілігі, «Алматыэлектртранс» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорны (МКК), Алматы қаласының  алдыңғы қатарлы жолаушыларды тасымалдаушылармен қабылданады.

     Алматы  жүрдек жолаушылар көлігі құрылысы кезеңінде  оның желісінен  алшақ жерде қалалық жолаушылар көлігінің уақытша бағыт сызбасы бойынша жұмысы ұйымдастырылады. Бұл кезеңнің белгілері тасымалдау мүмкіндіктерін қамтамасыз ету болып табылады. Бұл үшін тасымалдаушылардың, оның ішінде Алматы облысынан, қосымша қорларын тарту жобаланып отыр. Орындауға қабылданған тұжырымдама негізінде жаңаланған бағыт желісінің және оның қызмет көрсетуі үшін көлік парктерін құру жөнінде ұсынымын әзірлеу басталады. Оның негізгі талабы Алматы жүрдек жолаушылар көлігі желісін (оның ішінде келешек) қайталайтын қалалық жолаушылар көлігінің барлық бағыттарын жабу және электркөліктердің дәстүрлі түрлерінің басым дамуы болып табылады. Бір мезгілде Алматы жүрдек жолаушылар көлігінің қызмет ету аймағынан тыс жердегі троллейбус, трамвайлардың негізгі бағыттарын көшіру және жайластыру басталады. Басым бағдарлары Алматы жүрдек жолаушылар көлігінің қызмет ету аймағынан тыс жердегі негізгі бағыттар болып табылады.

     Алматы  жүрдек жолаушылар көлігін пайдалануға  енгізу кезеңінде қалалық жолаушылар көлігінің жаңа бағыт желісі бойынша жұмысына кезең-кезеңмен өту тетігінің жұмысы жүргізіледі және басталады. Бұл кезде қала әкімгершілігінің және жолаушыларды тасымалдаушылардың барлық келісімдері қайта қаралады.

     Сонымен бірге, Алматы жүрдек жолаушылар көлігі қызметін белгілейтін техникалық құжаттарын әзірлеу жөнінде талдау жасалады және ұсыныстар беріледі. Ұлттық нормативтер негізін жылжымалы құрамның жабдықтаушысы және Алматы жүрдек жолаушылар көлігінің негізгі қосымша құралдарының ұқсас жүйелеріне, сондай-ақ жүрдек жолаушылар көлігінің ұқсас жүйесі әрекет ететін  талаптар құрайды.

     Алматы  қаласы мен қала сырты аймақтарында жолаушылар тасымалдауын басқаруда  көлік нарығының барлық сегменттері: АЖЖК, автомобиль және дәстүрлі электркөліктерінің тұрақты қызмет етуі және дамуы үшін монополияға қарсы және антидемпинговтық реттеудің тиімді менеджменті болуы тиісті негізгі қызметтерімен бірыңғай операторлық жүйе құру мәселесі қарастырылады.

     Автомобиль-таксилермен, оның ішінде «жеке тасымалдаушылармен», жолаушылар тасымалдауын жариялау үшін сәйкес нормативтік құқықтық құжаттар әзірленеді және бекітіледі. 

     Автотасымалдаушылардың  техникалық және қаржылық мүмкіндіктерін көтеру үшін олардың өз еріктерімен  қауымдастық және (немесе) одақтастық құруы негізінде бірігу мәселесі дәйектеледі.

     Техникалық, технологиялық және қаржылық тәртіпті көтеру үшін нақты нормативтік құқықтық негізі қайта қаралады және ҚЖК-дегі баға көрсеткішітік саясат құрылымының  қағидалары әзірленеді.

       Автокөліктердің техникалық сипаты  мен техникалық пайдалану мәселесін реттейтін құқықтық және нормативтік-техникалық негізін жетілдіру автокөлік парктерінің құрылымын реттеуге бағытталады. Басымдылықтар жылжымалы құрамның әрбір түрінің жеке салмағы, отын үнемділігі, жылжымалылығы, экологиялық сапасы т.с.с техникалық-пайдалану көрсеткіштеріне бейімделеді. Негізі болып Женева Келісімі (1958) немесе Дүниежүзілік Келісімі (1998) аясында әрекет ететін ЕЭК, БҰҰ Ережелері қабылданады.

       Алматы қаласы аймағындағы көлік  ағындарының жай-күйін бақылау  және жүйелі талдау жасау тұрақты түрде ұйымдастырылуы керек. Көлік стратегиясы аясындағы бағдарлама мақсаттарына қол жеткізу үшін Алматы қаласындағы қажетті материалдық-техникалық, нормативтік-құқықтық, әкімшіліктік және мемлекеттік қолдаудың басқа да тетіктері, сондай-ақ қазіргі заман мегаполистері көлік мәселелерін шешуде бай тәжірибесі бар халықаралық консалтингтік  компанияларының көмегі тартылуы қажет.