Нарық жағдайындағы қызметкерлерді мотивациялаудың теориялық негіздері

«GSM Қазақстан/Kcell» компаниясындағы бар қосымша төлем түрлеріне мыналар жатады:

                  —   түнгі уақыттағы жұмыс үшін;

     —    жұмыс мерзімінен тыс жұмыс үшін;

—      мереке күндеріндегі жұмысқа;

—        зиянды және ерекше жағдайда жұмыс істеу үшін;

—        жұмыс жағдайының өзгергені үшін;

—        жарамсызды түзету жұмысы үшін;

—        кәсіпті сәйкестендірген үшін;

—        қызмет атқарған жылдары үшін;

—        жұмыс мөлшерін толық орындағаны үшін;

—        тапсырманы орындағаны үшін;

—          материалдарға ұқыпты қарағаны үшін және т.б.

Талдауда көрсеткендей, бұл компанияда ынталандыру түрлерінің жиынтығы бар. Олардың әрқайсысы белгілі бір өндірістің жекелеген нәтижесіне бағытталады. Сонымен қатар, ынталандыру түрлерінің қосарланушыға да бар, еңбектің түпкілікті жоғары нәтижелерін алуға ықпал ете алмайды.

Компанияның тарифтік жүйесіне келетін болсақ, бұл жүйенің артықшылығы ол жұмысшының біліктілігіне әсер етеді. Қазіргі ҒТП жағдайында, сериялық өндіріс технологиясы жұмысшылардың жоғары біліктілігін қажет етеді және кәсіпорынның күнкөрісінің негізгі шарты. Сондықтан тарифтік жүйені пайдалану өте маңызды.

Тарифтік жүйенің тағы бір артықшылығы жұмысшы оны әлеуметтік әділдік ретінде қабылдайды, өйткені ол жұмыс қиыншылығын, жауапкершілігін бағалайды.

Тарифтік жүйе компаниялық ұйымдастырылуы формасында болуы тиіс. Оның халық шаруашылығының алдындағы артықшылығы – кәсіпорындар өздері өз бетінше жұмыс «бағасының» көрсеткішін анықтай алады, техникалық саясатқа сай шұғыл бақылап отырады. Тарифтік жүйенің компаниялық ұйымдастырылуы өте нәзік, еңбек нәтижесі мен шығын өзгерісіне бейімделгіш болып келеді.

Экономикалық ынталандырудың қазіргі постиндусриялық жағдайында құндық бағдарлар мен қажеттіліктер,  қызметкерлердің еңбек белсенділігінің даму барысындағы оңды өзгерістер мұқият ескерілуі тиіс.

Оларға төмендегілерді айтуымызға болады:

            —      материалдық ынтаны тұлғаның өзі іске асыруы, зияткерлік әлеуетті дамыту, адамның шығармашылық қабілеттері мен  білімін     үдету;

            —      өнімді еңбек пен мол табыс кепілі – жұмыскерлердің іскерлік қабілеті мен біліктілігін арттыру;

            —      барынша көп тұтынудан гөрі, өмір сүру мен еңбек қызметінің әлдеқайда жоғары сапасын қамтамасыз етуге бой ұру, қазіргі заманғы жаңа ынталар жүйесіндегі өзін-өзі дамытудың басыңқы жағына көп көңіл бөлу;

            —      сапалық экономикалық өсімге қол жеткізуде еңбек белсенділігін ынталандыру міндеті қызметкерлердің еңбекке негізделген басым уәждерімен, әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандырумен сипатталады, демек материалдық ынталандыруды әлеуметтік фактордың рөлі арта түседі.

                 Компанияның басқару тәжірибесінде Маслоу теориясы кең түрде қолданыс тапқан, яғни адамдардың жұмысқа деген ұмтылысы, түрлі бөлім басшылары өз қол астындағы мамандардың қажеттіліктері олардың кең өрісі арқылы белгіленетінін түсіне бастады. Бұл теориядан шығатын жалпы тұжырым: егер сіз басшы болсаңыз, қол астыңызда істейтін қызметкерлерді қандай белсенді тілектер қозғаушы күш ретінде алға жетелейтінін білу үшін оларды байқап, бақылауыңыз керек. Қажеттілікер үнемі өсетіндіктен бір рет үйлесе кеткен себепкерлік үнемі тиімді жұмыс істейді деп есептеуге болмайды. Жалпы адамға 3 қажеттілік тән:

•    Билік

  •    Табыс

•    Қатыстылық

Билікке деген қажеттілік бір адамның басқа адамдарға ықпал жасағысы келетінін бейнелейді. Мұндай адамдар өзінің алдында нақты мақсаты бар, көбіне ашық және күш – жігерлі, өзіне талап қоя біледі және жеке өзінің ұстанымы бар болып келеді. Сондықтан компанияда мамандардың жеке  – жеке айырмашылықтарына, қабілеттеріне, іскерліктері мен біліктеріне көп көңіл бөлінеді.

Табысқа деген тілек сыйластыққа мұқтаждық пен өзін – өзі көрсету қажеттілігінің ортасында тұр. Бұл тілек осы адамның табысын жар сала жариялаумен емес, жұмысты табысты аяқтау процесімен қанағаттандырылады. Егер табысқа жету тілегі бар адамдарды жетелейтін себеп керек болса, онда олардың алдына тәуекелділіктің орынды деңгейі бар міндеттер қою керек, онда олардың алдына тәуекелділіктің орынды деңгейі бар міндеттер қою керек, қойылған міндеттерді шешуде бастамаға ерік беру үшін жеткілікті өкілеттілік құқықтарды табыстау керек. Сол сияқты компанияда бастамаларға, жаңа идеяларға, инновацияларға жол берілген.

Бір нәрсеге қатысты болуға деген тілектері бар адамдар таныстар ортасында болуға құмар, достық қатынастар орнатуға басқаларға көмектеуге кепіл. Басшы олардың тілектерін қанағаттандыруы, көп уақыт бөлуге және жеке топпен жиі жинап тұруы тиіс. Осыған байланыты компанияда корпоративтік мереке шаралары жиі ұйымдастырылып отырады.

               9 – сурет - Қызмет нәтижелерін ұлғайту ынталандыру жүйесі

«GSM Қазақстан/Kcell» компаниясының әлеуметтік міндетін әлеуметтік өркендеу және қоғамның әл – ауқатын өсіруге, тұрақты даму және өңірлердегі халықтың тұрмысын жақсартуға, өз қызметкерлері әл – ауқатының деңгейін көтеруге жәрдемдесу деп біледі. Әрбір қызметкердің қамын ойлау, әлеуметтік мәселелердің шешу басымдығы - «GSM Қазақстан/Kcell» компания саясатының негізі осындай. Компания әлеуметтік сипаттағы төлемдерді ұлғайтуда, олардың қомақты үлесін қызметкерлердің демалысына емделу үшін материалдық көмек беру, әйелдерге баланы күту жөніндегі демалыстың ақысын төлеу және зейнетке шығумен байланысты материалдық көмек беру құрайды.

Білімді қолдау, білікті мамандарды дайындауға қатысту. Қызметкерлердің біліктілігін көтеру бағдарламасын іске асыру.

Өндірістік міндеттерді орындағанда компания білікті мамандарға сенім арттырады, сондықтан да өзінің кадрлық саясатында қызметкерлердің шығармашылық әлеуетін іске асыру үшін, олардың біліктілік деңгейін көтеру үшін жағдай жасауға бет ұстайды.

Кәсіпорында үздіксіз кәсіби білім алу жүйесі қалыптасып, қызмет етуде. Оған компанияның жұмысшыларын, орта звено мамандарын және жоғары менеджерлік құрамын дайындау және біліктілігін көтеру кіреді.

Әрбір қызметкердің кәсіби даму, мансаптық өсу және оның бөлімшесі мен тұтас компания алдында тұрған мақсаттарға жетуге бағытталған мотивациясы қызметкерлер құрамын басқару саясатының негізі болып табылады. Қызметкерлер құрамының мотивациясы еріктік, тең мүмкіндіктер және жеке даму талабын ынталандыру принциптерінің негізінде құрылады.

«GSM Қазақстан/Kcell» қызметкерлердің білімі, кәсіби дамуы және мансаптық өсуінің деңгейін көтеру үшін барлық жағдай жасалған. Қызметкерлер құрамын дайындаудың барлық негізгі бағыттарын қамтитын, қызметкерлер құрамын дайындау және дамытуға бағытталған бірнеше бағдарламалар қолданылады. «Дайындау және біліктілікті көтеру», «Жас маман» және «Кадрлық резерв» бағдарламалары.

1. «Дайындаудың және біліктілікті көтеру» - компанияның қызметкерлер құрамын дамыту жөніндегі тұрақты қолданылатын бағдарлама. Қызметкерлер құрамының кәсіби  деңгейі қауіпсіз еңбек белсенділігін арттыру, еңбек өнімділігін өсіру, жұмыс сапасын жақсартудың маңызды факторы болып табылатындығын назарға алғанда, кәсіпорын алдында жұмысшы мамандықтардың кадрларын оқыту, дайындау және біліктілігін көтеру үрдісін жоспарлы және мақсатты жүзеге асыру міндеті тұр.

2. «Жас маман» бағдарламасы:

                Ресей мен Қазақстанның жетекші жоғары оқу орындарының базасында «Жас маман» бағдарламасы – компанияның сыртқы резервін дайындаудың жүйелі бағдарламасы іске асырылады.

                Қазіргі уақытта жоғары оқу орындарында «GSM Қазақстан/Kcell» қаражаттары есебінен біздің еліміздің 93 жас азаматы білім алуда.

3. «Кадрлық резерв» бағдарламасы:

Қызметкерлердің аттестациясы:

Қызметкерлердің аттестациясы компанияда жыл сайын өткізіледі. Компания қызметкерлері және ИОА орталық аппаратының қызметкерлері, мамандардан бастап департамент директорларына дейінгі қызметкерлер аттестациядан өтуге жатады.

                Аттестацияның мақсаттары ретінде компания басшылығы:

—            Компанияның әрбір қызметкерге қоятын талаптары мен үміттері жүйесін әрбір қызметкерге «жеткізу» қажеттілігі;

—            Оң нысанда берілген объективті қарама-қарсы байланыс жасау арқылы өндірістік мінез-құлқын жақсартуға бағыттауды белгілейді.

Ішкі корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік.

  Қызметкерлердің жалақысын сақтау:

1. Компания инфляциялық әдістердің оны индекстеу жолымен жағымсыз әсер етуі кезінде өз қызметкерлерінің жалақы деңгейін қолдануға ынталанады. Жалақыны индекстеу еңбек заңнамасы мен компанияда бар «Қазақстан байланыс қызметкерлерінің кәсіподағы» Республикалық бірлестігімен шарттық міндеттемелердің талаптары есебімен орындалады.
2. Қызметкерлердің тұрғын-үй жағдайларын жақсарту. Компания мақсатты заемдерді ұсыну бағдарламасын жүзеге асыру жолымен өз қызметкерлерін қолдау саясатын жүргізеді.
3. Мақсатты заемдерді ұсыну тәртібі мен талаптары. Компанияның нормативтік құжаттарымен регламент белгіленеді.
4. Денсаулықты сақтау мен әлеуметтік қамтамасыз ету компания қолданыстағы заңнаманың ережелеріне сәйкес медициналық сақтандыру қызметтерін жеткізушілерді талап етілетін қажетті медициналық қызметтер көлемі есебімен таңдай отырып, қызметкерлер мен олардың отбасы мүшелерінің үздіксіз ерікті медициналық сақтандыруын жүзеге асырады.
5. Компания жұмыс өтілі есебімен ҚР заңнамасына және Компанияда бар Салалы кәсіподақ ұйымдарымен шарттық міндеттемелерге сәйкес еңбекке уақытша жарамсыздығы (аурулық қағаз) бойынша әлеуметтік жәрдемақы төлейді.
6. Компаниямен телекоммуникация жабдығына қызмет көрсету және телекоммуникациялық қызметтерді зейнетке шығу құқығы басталғанға дейін ұсынумен бос емес қызметкерлерге жұмыс орнын сақтау мүмкіндігі қарастырылған.
7. Компаниямен қызметкерлердің қоғамда тиісті жұмыс өтілі бар болғанда бір жолғы жәрдемақы төлеу мерзімінен бұрын зейнетке шығу мүмкіндігі қарастырылған.
8. Компания филиал қызметкерлеріне бала күтіміне арналған қосымша демалыстың ай сайынғы төлемін жасайды:

—            Бір жарым жасқа дейінгі балалары бар аналарға;

—            Бір жарым жасқа дейінгі жасқа жеткенше ұл баланы/қыз баланы асырап алған қызметкерлеріне(әйел/ер).

9. Компаниямен кәсіподақ мүшесі болып табылатын өз қызметкерлеріне санаторий-курорттық емге жолдама алу үшін Салалы кәсіподақ ұйымына орталықтандырылған ретпен тоқсан сайын ақша қаражаты аударылады.
10. Компаниямен жазғы демалыс кезеңінде компания қызметкерлерінің балалары үшін баларларды сауықтыру лагерінде жолдама алуға жыл сайын ақша қаражаты бөлінеді.

11. Некеге тіркелу және бала дүниеге келген жағдайды отбасы, ана мен балалық шақты қорғау мақсатында, сондай – ақ жақын туысқаны қаза болған жағдайда жерлеуді ұйымдастыру үшін компанияда бар салалы кәсіподақ ұйымымен шарттық міндеттеріне сәйкес қызметкерлерге компаниямен саралап жіктейтін (аймаққа байланысты) материалдық көмек көрсету қарастырылған.

12. Компанияның қаза болған қызметкерлерінің кәмелетке толмаған балалары бар (балаға 18 жас толғанға дейін 1 қыркүйекте жылына бір рет) тұл әйелдеріне/ерлеріне қайырымдылық көмек көрсетеді.

13. Білім мен оқуды қолдау, қызметкерді даярлау мен дамыту. Компаниямен кәсіптік даярлау, қайта даярлау, қайта даярлау бойынша жүйелік жұмыс өткізіледі. Осы әдістердің үйлесуі мақсатында оқу орталығын, аймақтық және облыстық мамандық деңгейін көтеру курстарын қоса алғанда ішкі корпоративтік желі құрылды. Одан басқа компания филиалдары мен қызметкерлерді қазіргі өндірісті – экономикалық оқыту үнемі жүзеге асырылуда.

14. Компаниямен өндірістен қол үзбей жоғары және арнайы орта оқу орындарында оқитын қызметкерлеріне белгіленген тәртіппен төленетін оқу демалыстары беріледі.

15. Компанияда республикада және ТМД елдер байланысына бағытталған жоғары оқу орындарында компанияның қаражаттары есебінен оқуға квотаны бөлуге негізделген «GSM Қазақстан/Kcell» кадрларын даярдау жүйесі жұмыс істейді. Талапкерлерді таңдау барысында ауылды елді мекен тұрғындарының ерекшеліктері бар.

16. Квота бойынша оқитын үлгеруші студенттерді материалдық қолдау мақсатында компаниямен стипендия төлеу қарастырылған.

17. Спортты сауықтыру және бос уақыттағы мәдени жұмыс компания қызметкерлермен салауатты өмір салтын қолдау көрсетеді.

18.Компанияда жаңа жылғы сыйлықтарын алуға және компания қызметкерлерінің 14 жасқа жетпеген балалары үшін жаңа жылғы таң ертеңгілікті өткізуге жыл сайын қаржы қаражатын бөлуге қарастырылған.

19. Мәдени – бұқаралық, спорттық сауықтыру және басқа іс –шараларын ұйымдастырып, өткізу үшін компания ай сайын кәсіподақ ұйымдарына ақша қаражатын аударады.

20. Компания қаржылық мүмкіндік болған жағдайда бос уақыттағы мәдени жұмыс аясында ұлттық, мемлекеттік және кәсіби мейрамдарды тойлау бойынша іс – шара өткізуге ынталанады.

21. Компания зейнеткерлері мен ардагерлердің әлеуметтік қолдау. Компания «GSM Қазақстан/Kcell» тіркеуінде тұратын байланыс ардагерлері мен зейнеткерлеріне әлеуметтік қолдауды жүзеге асыруға үнемі ынталанады.[1]

         2.2   Шет ел компанияларындағы ынталандыру жүйелерін талдау