Тақырыбы: Саяси менеджменттің пәні және спецификасы

Дәріс № 1

 

Тақырыбы: Саяси менеджменттің пәні және спецификасы

 

Жоспар:

 

1. Саяси менеджмент анықтамасы және қалыптасуы.
2. Саяси менеджмент пәні және оның даму тарихы.

 

1. Саяси менеджменттің анықтамасы және қалыптасуы

Басқару – бізді қоршаған ортадағы әмбебап және қажетті элемент. Басқару  сөзін кең көлемде алғанда  – ол субъектінің объектіге әртүрлі  амалдармен әсер етуі. Бұл ықпал  етудің мақсаты объектінің жағдайын, іс-әрекетін және сапасын өзгерту  болып табылады. Басқару деп көп  жағдайда мақсатты бағытталған әрекеттерді  атайды. Бұл тұрғыдан алғанда объект адамдар жағынан реттеліп отырылады. Басқарудың ықпалына біздің қоғамдағы  құбылыстар түсуде. Соның ішінде біздің қарастырғалы отырғанымыз қоғамдағы  басқару және де соның бір ғана түрі  - саяси менеджмент.

Менеджмент (ағылшын тілінен аударғанда management - басқару) – басқару түрлерінің теориясы мен практикасы. Ол, біріншіден – әртүрлі ұйымдарда адамдарды  басқару әрекетінің түрі және интеллектті, еңбекті, адамдар әрекетін пайдалана  отырып мақсатқа қол жеткізу; екіншіден  –менеджмент қызметін атқаруға көмек  көрсететін адам білімінің аумағы. Сонымен, менеджмент түсінігі шетел  тілінен еніп, өндірісті басқару, басқаша айтқанда, өндірісті басқару  әдістері мен қағидалары, құралдары  мен формаларының жиынтығы деген  мағынаны білдіреді. Қазіргі заманда  менеджмент деп ұйымдасқан түрде  әрекет етілетін, әртүрлі ұжымдар  мен адамдарды басқаруға қатынасы бар өнердің, практиканың және ғылымның саласын атайды.  Менеджмент әрекет ретінде  ықпал етудің амалы және үрдісі болып табылады. Бұл үрдіс  адам психикасын қалыптастыруға, басшылықтың  басқару әрекетіне бағытталады. Менеджмент, субъектінің жеке және жалпы шешім қабылдауына да байланысты немесе, басқаша айтқанда, нақты  мақсатты іске асыруда процестер мен ұйымдастырудың орынды түрлерін таңдау деген сөз.

2. Саяси менеджмент пәні және оның даму тарихы

Авторлар анықтамаларының өзгешеліктеріне қарамастан олардың саяси менеджменттің пәндік кеңістігі бойынша пікірлерінде ұқсастықтар кездеседі. Біріншіден, басқару субъектісімен бірге басқару объектісінде саяси процесс, саяси оқиға, саяси мінез-құлықтар да саяси құбылыс тобына жатқызылады. Әдебиетте басқарудың басқа да әсер ету объектілері көрсетіледі. Мысалы, қоғамдық және экономикалық процестер. Біздің ойымызша басқару қатынастарына саяси саламен шектеу нәтижесінде жаңа түсініктер дүниеге келеді. Ғылымда ондай түсініктер баршылық. Айталық, мемлекеттік басқару, мемлекеттік саясат, саяси басқару. Соңғы түсінікті саяси менеджменттің тікелей қазақша аудармасы деп түсінуге болмайды. Саяси басқару әдебиеттерде қоғамның әлеуметтік, экономикалық және мәдени процестерін, қоғамның өзіне саяси ықпал ететін процесс ретінде көрсетіледі. Т. Е. Дубатованың пікірінше, саяси басқару әрекеттің түрі ретінде қоғам дамуының стратегиялық және тактикалық мақсаттарын анықтайды. Мемлекеттік басқару ғылымның жеке саласына айналуына орай кейбір авторлар мемлекет тарапынан іске асырылатын саяси ықпалды саяси әкімшілік басқару деп көрсетеді. Бірақ, бұл түсініктің мазмұндық саласы жартылай мемлекеттік басқарумен, жартылай саяси менеджментпен де сай келеді. Сондықтан бұл түсініктің жеке екенін көрсете алмайды. Екіншіден, көптеген авторлар саяси менеджменттің қолданатын әдістері мен технологиялық амалдарының ерекше екенін атап өтеді. Саяси басқару «мемлекеттік механизм» арқылы жүзеге асырылып «биліктің, басқарудың шешімін жасайтын процесс ретінде көрсетілсе», ал саяси менеджмент «менеджерлік амалды» қолданады, «тиімді ұйымды іске қосады» (Д. В. Ольшанский). Басқаша айтқанда, негізінде мемлекеттік міндеттеуі жоқ, ал сендіру, еліктіру технологияларын қолданатын басқару амалдарына сүйенеді.

Қазақстандық  ғалымдар саяси менджментті әлі  де болса жеке зерттеу объектісі  ретінде қарастырмауда. Оны тек  қосымша технология ретінде айтып  келеді. Біздің ойымызша, саяси менеджмент жеке ғылым объектісі ретінде  зерттелуі қажет. Өйткені, дамып отырған қоғамдағы әлеуметтік - саяси басқару процесінің өсуіне орай маңызды болып отыр. Бұнда саяси билік қатынастары қысым немесе мәжбүрлеу негізінде емес, ықпал етудің басқа жаңа амалдары арқылы жүзеге асырылады.

Отандық саяси  ғылымда саяси менеджмент түсінігінің  анықтамасын қарастыру мәселесі әлі де жете зерттелмеген. Шетелдік ғылыми еңбектерде саяси менеджмент түсінігі электоралды процестерде, саяси конфликтіні шешу процесінде, партия құрылысында, саяси шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру процесінде кең қолданылады. Біздің ойымызша саяси  менеджмент түсінігінің анықтамасының  көптеген қырлары бар. Бұл оның қиын әрі көп жақты сипаттығын көрсетеді.

Дегенмен, біздің ойымызша, Саяси менеджмент - саяси  басқарудың ерекше амалы. Саяси нарық  жағдайында саяси қатынастарды басқару, саяси шешім қабылдау процесінде саяси акторлардың жарыстылығы  мен бәсекелестігін және пікірлердің  әр алуандығын қажет етеді.

Біздің ойымызша саяси менеджмент үздіксіз жаңаруды қажет ететін , ұжымның әрекетіне  нәтижелі жетекшілік амалы. Оның басты  міндеті барлық ұжымның және әрбір  қызметкердің қуатын біріктіріп оған белгілі бір бағыт беру.

 

 

 

 

Дәріс № 2

 

Тақырыбы: Саяси менеджмент мәні, қызметтері және түрлері

 

Жоспар:

 

1. Саяси менеджменттің мәні және оның қызметтері.
2. Саяси менеджменттің түрлері.

 

1. Саяси менеджменттің мәні және оның қызметтері.

Саяси менеджмент өзінің әрекет ету барысында көптеген процестерге араласады. Тіпті, сол  процестердің маңызды бөлігі де болып  табылады. Бұдан біз саяси менеджмент қызметтерінің әралуандығын байқаймыз. Сонымен қатар саяси әрекеттің  қызметін іске асыруда және саясат субъектісі нақты бір рөлде ойнайды, яғни мақсатқа орай қоғамдық процестерге  әсер етіп олардың дамуына ықпал  жасайды. Осы орайда саяси менеджмент қызметтері қоғамға және оның қажеттіліктеріне байланысты қызмет етуші болып табылады.

    Саяси  әрекеттің қызметтері бір қалыпты  болмай, әр кезде әртүрлі саяси,  әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге  байланысты ауысып отырады. Бұл  саяси әрекеттерге жүріп жатқан  объективті жағдайлар да тәуелді  болып келеді. Саяси әрекет қызметтері  ашық және анық болған сайын  оны адам әрекетінің басқа  да қимылдарынан бөліп көрсетеді.  Сондықтан саяси менеджмент қызметтері  саяси әрекеттерде және саяси  басқаруда өзекті, әрі талдауды  қажет етеді.

Қазіргі ресейлік саясаттанушылар саяси менеджмент субъектілерінің басты қызметі  билікті бөлу және басқару деп  көрсетеді. Айталық, Ю. А. Тихомиров  саяси әрекеттің саяси мақсат құру, саяси – биліктік интеграция, әлеуметтік-саяси әрекеттің тәртіптерін  реттеу, қоғамдық процестер мен құбылыстарға басқару арқылы бүтіндей әрекет ету  сияқты қызметтерін көрсетеді.

Мазмұны жағынан  алғанда қазіргі таңда мемлекеттік  билікті жүзеге асырып отырған саяси  менеджмент субъектілері үшін мынандай нақты қызметтерді көрсетуге  болады: үлкен әлеуметтік топтардың  мүддесін анықтау, қалыптастыру және негіздеу; үлкен әлеуметтік топтарды белсендендіру  және интеграциялау; саяси идеология  мен саяси доктрина жасау; саяси  жүйені қалыптастыруға үлес қосу, билік  үшін күреске қатысу және мемлекеттің  іс-әрекет бағдарламаларын жасау; мемлекеттік  билікті жүзеге асыруға қатысу; қоғамдық пікірді қалыптастыру; қоғамды немесе оның арнаулы бөліктерін (топ, тап, құрылым) саяси тәрбиелеу; мемлекет аппараты мен қоғамдық ұйымдар үшін кадрлар  дайындап шығару.   

Әрине бұл, саяси  менеджмент әрекетінің көп аспектілі  және жан-жақтылы екенін көрсетеді. Олардың барлығы бір-бірімен байланысты және кейбір кездері қарама қайшылықта да болып отырады. Сондықтан да олар өнімді және пайдалы жұмыс жасау үшін оларды жан–жақты талдауды қажет етеді.

2. Саяси менеджменттің түрлері.

Бізге мәлім болғандай саяси  менеджмент әралуан саяси міндеттерді  шешуге мүмкіндіктері бар. Әрине, саяси  менеджмент қоғамның саяси жүйесінен, соның ішінде басқару жүйесінен  тыс өмір сүре алмайды. Сондықтан  да біз саяси менеджменттің басқару  жүйесін түрге бөлгендегі орнын  білуіміз керек. Бұл саяси менеджменттің  басқару жүйесіндегі орнын көрсетеді. Бірқатар ғалымдар төмендегі сызба  бойынша саяси менеджменттің  орнын көрсетеді.

 

№ 2 кесте 

Басқаруды түрге бөлу жүйесіндегі  саяси менеджмент               

 

        Менеджменттің 

         басқа түрлері

     Саяси менеджмент

 

 

 

Саяси менеджментті оптимизациялау жүйесі

      Басқару         технологиясы

Басқару алгоритмі

Тиімділік шарты

Құрылым және мазмұны

Ұйым

Мақсат, объект, міндеттер және қызметі

         Нәтиже

 

 

 

 

 

Басқарудың көрсеткіштері және тиімділік деңгейі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қазіргі саяси  менеджменттегі маңызды үрдістердің  бірі оның амалдарының, мақсаттарының, басқару объектілерінің, қызметтерінің  және тағы да басқа да элементтерінің бекітілуі. Бұл үрдістер тәжірибенің  қажеттіліктерінен туындайды. Әрине, басқарудың өзіндік ішкі қажеттіліктері де саяси менеджменттің бекітілуін қажет етеді. Саяси менеджментте саяси құралдардың басқа құралдардан  басымдығымен көрсетіледі. Сондықтан  да бұндай басқарудың түріне ерекше, арнайы дайындалған мамандар қажет. Олар саяси  саланы жақсы біліп, саяси құбылыстарды, саяси процестерді түсініп білуі  қажет.

   

Дәріс № 3

 

Тақырыбы: Саяси менеджмент құрылымы және әдістері

 

Жоспар:

 

1. Саяси менеджментте ғылыми білімнің құрылымы.
2. Саяси менеджменттің теориялық және эмпирикалық әдістері.

 

1. Саяси менеджменттегі ғылыми білімнің құрылымы.

Кез келген ғылыми білімді сипаттау үшін оның объектісі мен субъектісін  анықтау қажет. Саяси менеджмент саяси басқарудың ерекше түрі бола тұра тұрақты дамудың үлгісі болып  табылады. Әртүрлі дәстүр мен мәдениеттегі адамдардың саяси басқаруды пайдалануы басқару қарым-қатынасының бар  екендігін көрсетеді. Сондықтан  ол объективті сипаттағы процестердің бірі, олар өмір сүреді, дамиды, құлдырайды. Дегенмен, саяси өмір өзінің заңдылықтарымен  адамдарға әртүрлі әрекеттер  жасауға итермелейді. Саяси менеджмент туралы ғылыми білімнің объектісі болып  саяси саладағы өзара әрекеттесу табылады. Бұл объектінің ерекшелігі – саяси менеджментті басқа салалардан бөліп көрсететін ерекшеліктер анықтайды. Сондықтан ол басқарудың басқа түрлеріне  қарағанда ерекше әрі тиімді болып  келеді.

Қазіргі таңда саяси менеджментті саясаттанушылар, әлеуметтанушылар және психологтар зерттейді. Саясаттанушылар  саяси менеджментті қолданбалы ретінде  және саяси ортаның теориясы мен  тәжірибесі ұштасқан бағыт ретінде  қарастырады. Әлеуметтанушылар саяси  менеджментті әлеуметтік қатынастың ерекше түрі ретінде қарастырады және саяси  менеджментте соңғы уақытта жиналған білімдер мен технологияларды және әдістерді пайдалануға дайын. Психологтар  саяси менеджментті қарастырып, талдауды жеке адамға психологиялық ықпал  ететін ерекше әдістердің жүйесі ретінде  көреді. Дербес мәртебеге ие болған басқару ғылымдары да саяси менеджменттің  міндеттері мен мәселелерін зерттейді. Саяси менеджмент туралы ғылыми таным  басқару қатынасының пайда болуы  туралы білімдерді қалайды. Олардың  мақсатқа жету үшін қолданылатын құралдарының ықпал ету түрлерін, дамуын, әрекет ету амалдарын қарастырады.

Саяси менеджмент туралы ғылыми білімдер төмендегілерден құралады:

- басқару процесінің ерекшеліктері  мен даму түрлері және сипаты  туралы жалпытеоретикалық білімдерден;

- белгілі бір басқару міндетін  шешу әдістері мен шарттары  туралы қолданбалы білімдерден.

Ғылыми білім саясат саласында  қалыптасатын қатынастың ерекше түрінің  ерекшелігін және табиғатын түсіндіретін теоретикалық әдістердің жиынтығын  қолданады.

Саяси менеджмент туралы теоретикалық және қолданбалы білімдерді талдай отыра, олардың ерекшеліктері мен айырмашылықтарын анықтап алуымыз қажет:

• Зерттеу бағытына байланысты жалпы теоретикалық зерттеу саяси менеджментке тән ортақ үрдістерге негізделген, оның пайда болу, даму және әрекет ету факторлары шартын анықтауға бағытталған. Қолданбалы білімнің назар аударатын орталығы нақты саяси-технологиялық басқару процесі, күту, мотивация, олардың қатысушыларының мінез-құлқы жатады.
• Тәжірибелік мағынасы бойынша жалпытеоретикалық зерттеудің мақсаты болып басқарудың саяси процесіне біздің көзқарастарымызды кеңейту табылады. Жалпытеоретикалық білім басқару процесінде бағыт берудің негізі және белгілі бір ұсыныстармен байланысы жоқ. Қолданбалы білім нақты жағдайды бақылауда ұстауға мүмкіндік беретін әдістерді түсініп таңдау үшін қажет.
• Саяси шынайылықты зерттеу амалы мен пайдаланатын әдіс тәсілдері бойынша теоретикалық білімге саясаттағы басқару процесін дамуындағы жалпы тенденцияларды түсіндіру үшін әмбебаб әдістерді құру тән. Қолданбалы білім, нақты жағдайды зерттеу мен моделдеудің дағдылары мен икемдерін қажет етеді.
• Кеңістік уақыт континиумындағы алатын орнына байланысты теоретикалық білім саяси менеджменттің мәселелерін және оның бірқатар аспектілерін зерттейді. Қолданбалы зерттеу нақты мерзімде шешуді қажет ететін шынайы міндеттермен анықталады.
• Саяси менеджментке басқару процесі туралы теоретикалық және белгілі бір басқару міндеттерін шешу үшін тәжірибелік икемді дамытуда қолданбалы білім де қажет.

 

2. Саяси менеджменттің теориялық және эмпирикалық әдістері.

Саяси менеджменттің теоретикалық әдістері саяси технологиялық басқаруды  түсіндіруге негізделген. Оны екі  топқа бөліп қарастыруға болады. Әдістердің  бірінші тобы саяси  технологиялық басқаруды жүйе ретінде  аналитикалық талдау үшін арналған. Бұл  әдістемелік топтың міндеті –  саяси технологиялық басқаруды  объективті өмір сүруші және дамушы процесс  ретінде зерттеуді тиімді ұйымдастыру.