Тақырыбы: Саяси менеджменттің пәні және спецификасы

Бірінші топқа кіретін әдістер:

• Құрылымдылық – қоғамда  және саясатта әлеуметтік құрылымдар (топтар, қауымдастықтар) бар деген тұжырымға негізделген әдіс. Олар адамдарды байланыстырады, мінез-құлқын анықтайды және адамдардың еріктеріне қарамастан объективті өмір сүреді. 
• Топологиялық әдіс – саяси  кеңістік пен саяси кеңшілікті сипаттайтын ұғым. Онда әрбір адам белгілі бір мәртебеге ие бола отыра ресурс арқылы арнайы орынға ие болады.
• Функционализм – объективті әлеуметтік құрылымдар арасында тәуелділіктің болуына мән беретін әдіс. Қызмет, объективті талаптарды және олардың арасындағы жағымды тәуелділіктерді зерттейді.
• Жүйелік талдау – әлеуметтік  объектіні тұрақты дамушы және қоршаған ортамен өзара әрекеттесуші ашық жүйе ретінде зерттеуге бағытталған әдіс.

Әдістердің екінші тобы саяси технологиялық  басқаруға қатысушылардың әрекеттерін  зерттеуге бағытталған. Яғни, өздерінің  мақсаттарына себептерді анықтау арқылы өзара әрекеттесуде өзіндік тұжырымдамаларды ұстанатын азаматтардың әрекеттерін  зерттейді. Екінші топтың міндеті –  арнайы тұлғалардың саяси қызметін түсінудің амалдарын ойлап табу.

Екінші топтың әдістері:

• Рационалды таңдау теориясы және алмастыру теориясы – адамдардың аз шығынмен максималды пайдаға ие болуға талпынысы;
• Тұлғаның психодинамикалық теориясы – адамның  қалыптасқан жағдайларда мінез-құлқын түсіндіреді.
• Бихевиоралды теория – адамдардың мінез-құлқы сыртқы жағдайларға байланысты, осы арқылы олардың мінез-құлқын өзгертуге болады.
• Когнитивті теория – адамдардың мінез-құлқының себебін адамдардың қоршаған ортаны тану мен түсіндіру процесінен іздеу керек деп ұғындырады.

Саяси менеджменттің  эмпирикалық әдісі шынайы фактілерді жинап талдауға бағытталған. Олар сандық (бақылау, сауалнамалар, контент-талдау) және сапалық (case-study-оқиғаны зерттеу, терең сауалнама, фокус-топ) болуы  мүмкін.

Бақылау әдісі  – белгілі бір құбылысты немесе процесті белгілеріне, ерекшеліктеріне  байланысты жүйелеу, бақылау және қабылдау. Ғылыми ұйымдасқан бақылау зерттейтін көлемнің кеңдігін көрсетеді: саяси  ортада тұлғаның барлық әрекеттерін  бақылайды, олардың қайталануын  зерттейді, сипатын анықтап, өзара  әрекеттесу салдарын көрсетеді. 

Анкеталық сауалнама  – жақсы  құрастырылған ғылыми әдістердің негізінде адамдардың санасындағы  процестерді дұрыс анықтауға  мүмкіндік беретін әдіс. Саяси  технологиялық басқару үшін анкетаның  маңызы зор. Өйткені, ол қоғамның ұстанымдарын, таңдауларын анықтайды. Қоғамның пікірін  білмей, саяси мақсатқа жету қиын.

Контент-талдау – ақпаратты сандық бағалау, өңдеу, талдау, интерпретациялау. Контент-талдау  қоғамның мүддесін және белгілі бір  саяси кампанияға, бағдарламаға, тұлғаларға ойларын анықтап отырады.

Сase-study (оқиғаны  зерттеу) – қарастырылатын  объектіні  ұзақ мерзім аралығында зерттеу. Бұл  әдіс арқылы саяси менеджментте, саясатта басқарудың объектісі болып табылатын  бөлек саяси ұйымдарды, партияларды  және жеке қайраткерлерді зерттеуге  болады.

Терең сауалнама  – зерттеуші респондентпен әңгіме жүргізетін әдіс. Зерттеуші белгілі  бір оқиғаға азаматтардың жауаптарын өздері қалыптастыруға мүмкіндік береді. Саяси технологияда бұл әдісті кең  көлемді анкеталық сауалнама  жүргізу барысында қолданады.

Фокус-топ (топтық пікір талас) – белгілі бір  оқиғаға әртүрлі топ өкілдерінің  пікірлерін білу. Талқылауға арнайы таңдалған  әртүрлі әлеуметтік қабаттың адамдары қатысады.

 

Дәріс № 4

 

Тақырыбы: Саяси кампаниялардағы саяси менеджмент рөлі

 

Жоспар:

 

1. Саяси кампания және оның мәні.
2. Саяси кампанияның саяси менеджменттегі орны.

 

 

1. Саяси кампания және оның мәні.

Саяси кампания – ол саяси жетекшілердің (партияның, қоғамдық-саяси қозғалыстардың, мүдделі  топтардың және тағы да басқалардың) белгілі бір саяси мақсатқа жету үшін, ашық мәжбүрлеу мен міндетті нормалармен құқықтар жасау құзыры болмаса да, басқа әдістер мен  құралдарды қолданып ұйымдастырған  әрекеті болып табылады.

Белгіленген мақсатқа жетуге бағытталған кез  келген саяси кампанияның негізінде  саяси актордың субъективті еркі тұрады. Басқаша айтқанда, саяси  кампания саяси аренада өздігінен  пайда болмайды. Саяси кампания пайда  болып жүзеге асу үшін саяси актордың мақсатқа жету ынтасы мен ниеті қажет  және ол үшін белгілі қадамдар жасауға  дайындығы болуы керек. Бұл дайындық, ең алдымен, алға қойылған мақсатқа жетуде қабылданған шешімдерді жүзеге асыру  үшін, белгілі бір топты ұйымдастырудан көрініс табады. Бұл топ басқарудың субъектісі болып саналады. Саяси  кампанияда басқарудың субъектісі маңызды  рөлді ойнайды. Ол міндеттерді қояды, мақсаттарды ретке келтіреді, шешімдер қабылдайды, оларды жүзеге асырудың амалдарын  қарастырады және ойланған шаралардың орындалуын қадағалайды. Ал саяси мақсатқа жету тәуелді болып табылатын  және басқару әрекеті бағытталғандарды, біз басқарудың объектісі деп  атаймыз.

Саяси процесс  әртүрлі кезеңдерден тұрады. Соның  ішінде біз үшін маңызды болып  табылатыны – сайлау кампаниясы. Саяси  кампанияның бұл түріне ғылыми талдаулар ХХ ғасырдың басынан басталды. Жеке алғанда, атақты американ социологы Ф. Гиддингс өзінің зерттеулерін электораттың географиялық бөлінулеріне арнаған. Біз бұл зерттеудің тікелей сайлау кампаниясына бағытталғанын ескеруіміз керек. Басқа американ саясаттанушысы Ф. Гринстайн еңбектерінде американдық және британдық сайлаушылардың сайлау процесінде өздерінің саяси таңдауын жасауда нені басшылыққа алатындығы, себептері талданған. Бұл зерттеудің қызықтығы автор АҚШ пен Ұлыбританиядағы 18 – 19 ғасырлардағы кампанияларға сілтеме жасауы, яғни құпия дауыс беру үрдісін енгізгенге дейінгі кампаниялар туралы жазады. Мысалы, бұнда Массачутес штатындағы 1787 жылғы губернатор сайлауы туралы айтылған.

 

2. Саяси кампанияның саяси менеджменттегі орны.

Енді назарымызды  Қазақстандағы сайлау кампаниясына аударып көрелік. БАҚ-ты сайлауалды үгіт-насихатта қолдану тәжірибесі 1999 жылғы президент сайлауында жинақталды. Сайлауалды үгіт-насихат кампаниясының  басталуымен Қазақстандағы сайлаушылардың іс – әрекеті  және оларды өз қатарларына  тартуға бағытталған үміткерлердің  іс -әрекеттерінің ерекшеліктері  байқала бастады. Бұл өз кезегінде  үміткерлердің негізгі сайлаушыларымен  сайлауалдындағы қатынасқа түсуінің дәрежесін көрсетті. Қазақстандық БАҚ  өздерінің жұмыстарында бірқатар тәжірибиелерге ие болды. Олардың бір бөлігі сайлаушылардың көңіл-күйін қалыптастыруда көп  тер төгіп, қоғам тарапынан және үміткерлер мен сарапшылар тарапынан  жоғары бағаланды. Олар сайлау кампаниясының  жүру барысын саяси күштердің  мақсат міндеттеріне сай халыққа  жеткізіп отырды. БАҚ бұқаралық аудиторияға  әсер ету тірегіне ие бола отыра  коммуникацияның жеткілікті каналдары  арқылы ақпараттың тиімді жетіп және қабылдануында үлкен жұмыстар атқарды. Сонымен қатар адамдардың электоралдық-идеологиялық тұғырларына әсер етіп, басқаруда  зор беделге ие болды. Қазақстандықтар  бірінші рет қолдан құрастырылған  даулы сенсациялардың куәгеріне  айналды. БАҚ арқылы қолдан жасалған жарнамалық спектаклдер сайлаушылардың таңдауларына ықпал етті. Ақпаратты  басқару арқылы бұқара арасында көңіл-күйдің төмендігін және прагматикалық оптимизмін ұйымдастырды. Дегенмен, қазақстандық БАҚ-қа әлі де болса ақпаратты  таратуда аудиторияны шиелінесте ұстап  тұруды және осыған байланысты көптеген заттарды үйрену керек сияқты.

Қазақстан Республикасы үшін 1999 жыл  сайлау белгілерімен өтті деуге толық  негіз бар. Президенттік сайлауға байланысты мәселелер уақыт өте келе басылғанымен, сайлауалды саяси күрестің жаңа науқаны  басталды. Елбасын уақытынан бұрын  сайлау республика тұрғындарының кейбір бөліктерінің саяси белсенділіктерін арттырды. Президент сайлауы көрсеткендей, елдегі саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуде қоғамның түрлі таптарының пікірлерімен санасу қажеттігі көрінді. Нәтижесінде, белгілі бір әлеуметтік топтардың мүдделерін жүргізетін жаңа саяси ұйымдар құрыла бастады. Сонымен бірге, қыста өткен сайлау партиялық жүйедегі көптеген қағидаларды анықтады. Бір-біріне қарама-қарсы келетін полюстер – билік партиясы мен оппозициялық партияның саяси күштерінің барлық спектрлері қызмет ететін уақыты келгені байқалды. Елімізде өткен соңғы сайлау Парламенттік сайлау науқанына дайындық процесін жоғарылата түскенін де айта кеткен жөн.

 

Дәріс № 5

 

Тақырыбы: Саяси менеджменттегі саяси  коммуникация және манипуляция

 

Жоспар:

 

1. Саяси коммуникация және манипуляция ұғымдары.
2. Саяси менеджменттегі саяси коммуникация.

 

1. Саяси коммуникация және манипуляция ұғымдары.

Коммуникация  – қоғамдағы ақпарат алмасу процесі. Коммуникация ақпарат бар жерде  пайда болады. Ол ақпаратты таратудың  түрі немесе амалы болып саналады. Коммуникация коммуникатордың және ақпарат қабылдаушының белсенділігін  көрсетеді. Өйткені, ол белгілі бір  ақпаратты таратуға мүдделі және ақпаратты қабылдауда үлкен психикалық қуатты талап етеді.

Басқарудың  қандай да бір түрі болмасын өз тарапынан  коммуникацияның көрінісі болып  табылады. Себебі, онда үздіксіз ақпарат  алмасу процесі жүреді және коммуникатор ретінде басқару субъектісі әрекет етеді. Оның ақпарат таратуды ұйымдастыру  шеберлігіне ақпарат қабылдаушылардың белсенділігі, шығынның төмендеуі және қойылған міндеттерді шешіп, сәттілікке жету тәуелді. Саяси менеджментте басқару  субъектісінің заңды күшке және физикалық мәжбүрлікке сүйену құқығының  болмағандығынан коммуникациялық  процестерді бақылау маңызды  болып табылады. Коммуникациялы процестерді тудыра отыра саяси мееджментте басқарудың субъектісі оларды өзінің стратегиялық және тактикалық мақсатына бағындыруға тырысады. Біздің ойымызша, коммуникациялық процестерді басқарудың мәні осында болып табылады. Яғни, ақпараттық ағымдарды мазмұнға толтырып, оны қойылған мақсатқа жету жолына бағыттау жоспардың орындалуын қамтамасыз етеді.

Коммуникация  латын тілінен аударғанда «communicato»  байланыстырамын,  сөйлесіп, пікірлесемін деген мағына береді. «Қазақстан»  энциклопедиясында коммуникация ұғымына: «Қатысым, қатынас жолы, бір жақтың екінші жақпен байланысы, сөйлесу, ақпарат  беру» деп анықтама беріледі. Коммуникацияның  негізгі функциясының өзі танымдық қызмет атқару болып табылады.

Коммуникациялық процестерден тыс саясат өмір сүре алмайды. Саяси коммуникацияның  осылайша әлеуметтік-ақпараттық саяси  сипаты айқындалады. Оның қоғамдағы  саси рөлін француз саясаттанушысы  
Ж. М. Коттрэ «коммуникация адам организміндегі қан айналымымен бірдей» деп бейнелейді.

 

2. Саяси менеджменттегі саяси коммуникация және оның түрлері.

Саяси ғылымда  саяси коммуникацияның бірнеше  түрлерін көрсетеді. Мысалы, көлденең және тік коммуникация. Тік коммуникация екі тең акторлар арасында жүзеге асырылады. Айталық, бір саяси элитаның ішіндегі мүшелер арасындағы коммуникация және т. б. Коммуникацияның көлденең түрі, элита мен бұқара, үкіметтер, парламент пен партиялар арасында жүзеге асырылуы болса, екінші жағынан, қатардағы азаматтар мен сайлаушылар  арасындағы коммуникация. Тігінен болатын  коммуникацияның ерекше маңызды  болатыны кейінгі байланыс, ол сайлаудағы және референдумдағы дауыс беру арқылы, қоғамдық пікірді білу барысындағы  сауалнаманың және т. б. қоғамның позициясын білу түрлерінің нәтижесі арқылы сипатталады. Саяси коммуникацияның танымал  түрлерін теоретик ғалымдар былай жіктейді:

• Ресми емес байланыстар арқылы (тұлғаралық ресми емес саяси коммуникация);
• Қоғамдық-саяси ұйымдар, бірлестіктер мен институттар арқылы (ауызша, жазбаша үгіт пен насихат);
• Басылымдылық және электронды бұқаралық коммуникация құралдары арқылы коммуникативті әсер ету;

Бүтіндей  алғанда, саяси коммуникацияның  іс-әрекетінің келесі түрлері де тараған:

-  Саяси  партиялар мен қозғалыстарды  мобилизациялауды дамыту мақсатында     коммуникацияны қалыптастыру әрекеті;

-   Қандайда  бір партияның пайдасы үшін  саяси демеу алу керек болған  кездегі ұйымдасқан саяси кампанияларды  коммуникациялау үшін, нақты үкімет  саясатының мақсаты үшін, тіпті,  жалпы үкіметтің бүтіндей алғандағы  қоғамдық пікіріне және азаматтардың  әрекетіне әсер ету мақсатында  таратылатын коммуникация;

-     Қоғамдық пікірді өзгертудегі  әртүрлі процестерге әсер ету,  оларды басқару мен теңестіру  (бұған формалды емес, тұлғаралық  коммуникация жатады);

-     Саясат акторларының жүргізіп  отырған саясатының мәнін қоғамға  және оның тұрғындарына түсіндіру  үшін ақпарат беру:

- Формалды  емес саяси әлеуметтендіру, саяси  сананың қалыптастыруын дамыту.    

1940-1950 жылдары  Г. Лассуэл және тағы басқа  да американдық коммуникативистер  саяси коммуникацияны құрылымдық  функционализм тұрғысынан қарастырады. Зерттеушілер БКҚ-ның адамдардың игілігі үшін де, адамдардың зұлымдығы үшін де қолданылу мүмкіндігін айтады. БКҚ әлеуметтік саяси жағдайларға байланысты саяси релевантты сипаттағы түрлі функцияларға жіктелуі мүмкін. Осы тұрғыда Д. Макквейл БКҚ функциясының мынадай жіктемесін ұсынады:

1. Ақпараттық: елдегі, әлемдегі болып жатқан  оқиғаларды хабарлау; оған байланысты  үкіметтің қарым – қатынасын  белгілеу;

2. Корреляциондық: ақпараттық хабарламаларды түсіндіру  және талдау; әрекеттегі  үкімет  пен үстемдік етуші нормалардың  қолдауын қамтамасыз ету; әлеуметтендіру; жекелеген субъектілердің күшін  үйлестіру; келісімге келу; әлеуметтік  статус пен приоритетті белгілеу;  

3. Континутивтік:  басым мәдениетті трансляциялау;  әлеуметтік құндылықтар қауымын  қолдау;

4. Көңіл көтерушілік:  көңіл көтеру құралдарын қамтамасыз  ету; әлеуметтік ауыртпалықты  жеңілдету.

5. Мобильдік:  саясат, экономика, еңбек және кейде дін саласындағы әрекеттерді (соның ішінде сыртқы саясат) қолдау науқанын жүргізу.