Тақырыбы: Саяси менеджменттің пәні және спецификасы

Саяси коммуникацияның  саяси хабарламалардың түрлеріне  қарай функционалдық, мазмұндық  бағытын әсер етуші (аудиторияға  тікелей әсер етуші), ақпараттандырушы (шынайы немесе ойдан шығарылған мәліметтер), деректік (саяси субъектілер арасындағы байланыс негізделген хабар мен  хабарлама) деп  белгілеуге де болады.

    

Дәріс № 6

 

Тақырыбы: Саяси процесс кезінде ақпаратты басқару

 

Жоспар:

 

1. Саяси процесс және ақпарат теориясы.
2. Саяси процестегі БАҚ қызметі.

 

1. Саяси процесс және ақпарат теориясы.

«Саяси  процесс» деген атау әлеуметтік философия  мен саясатты зерттеу ғылыми әдебиеттерде, сондай-ақ публицистикада ежелден-ақ қолданылып келеді. Бірақ оның бүгінгі мазмұны, өмірде алар орны, тарихи түрлері, құрылымы, сыртқы пішіндері туралы мағлұматтар өте аз. Саяси процестің жалпыға бірдей абстрактілік жобасын жасаудың өзі әрі маңызды, әрі іс жүзінде бағалы екені даусыз. Біз аталып отырған құбылыстың табиғатын және ерекше белгілерін түсінуге байланысты кейбір жайттарды көпшілік талқысына ұсынбақшымыз.

Саяси процесс саяси жүйенің  қалыптасуын, оның әрбір құрамды бөлшектерінің қарым-қатынасын, өзгеруін қайта құрылып, басқаша іске асуын, көпшілік билігінің жанама түрде болса да өмірден орын алуын тиянақты түсіндіреді. Саяси процесті бұлай түсінудің өзіндік мәні бар екенін аңғару қиын емес, өйткені, осы процестің өзі толып жатқан шексіз саяси қажеттілігі бар жиынтықтардан қалыптасады.

Осы әңгіме етіп отырған мәселенің  пәндік-мазмұндық жағдайы оның басқа әлеуметтік құбылыстармен қарым-қатынасының орнығуы нәтижесі негізінде қаралады. Саяси процесті ұйымдастыруды түсіну үшін оны құрайтын бөлімдерді, яғни сатыларды анық айыра білу ғана емес, оның өзара байланыстылығын біріктіретін, бір-біріне ауысатын көздерін, тағы да сондай тәртіптерін таба білу керек. Сонымен қатар онда қандай қозғалыстардың түрлері орын алған, осы саяси процесс қандай жағдайда, қарым-қатынасы қалай (ынтымақтастықта ма, ымыраға келіскен бе, жанжалда ма, қиян-кескі күресте ме, т. б.) екенін анықтаудың мәні зор. Осы процеске қатынасушылардың, әрекет жасаушылардың әрқайсысы туралы деректер (олардың әлеуметтік-саяси және құқықтық күйі, күресте алар орындары, шын мәнісіндегі тәртібі, белгілі дәрежесінің бағасының мөлшері, т. б.) болуы қажет.

Біз саяси процесс туралы сөз қозғағанда бір партияға немесе бір қозғалысқа ғана тән жағдайларды әңгіме етуден аулақпыз. Жеке елдердегі және бірнеше мемлекеттердегі саяси процесс негізінен біріне бірі ұқсас болып келеді. Оны тудырған барлығына ортақ жайт — экономикалық хал-ахуалдың құлдырауы, мұның нәтижесі кейбір бірнеше қарама-қарсы бағыттағы, кейде мүдделес болуына да әкеліп соғады. Осыдан кейін қоғамдық құбылыстардың тоғысып, түйісетін сәттері де туады. Мұның өзі уақыт пен кеңістік туралы түсініктің, қоғамдық құбылыстың онтологиялық қасиетін табуға жәрдемін тигізетін көрсетеді.

3. Саяси процестегі БАҚ қызметі.

Жалпы, коммуникация теориясы мен ақпарат теориясы негізінде  бұқаралық коммуникация философия, социология, психология, этнография, лингвистика  және т.б. қоғамдық ғылымдармен бірге  қаралады. Бірақ теоретикалық және прагматикалық аспектілер үшін ең маңыздысы  психолингвистика, социопсихология, социолингвистика, социокоммуникация т.б. ғылыми пәндер болып табылады. Себебі, бұқаралық коммуникацияны күрделендіре түсетін көптеген факторлардың өзар іс-әрекетін зерттеу оның механизмін, қоғам мен адамға ықпал ету әдісі мен құралдарын анықтауға мүмкіндік береді.

Психолингвистикада  тілдің ықпал етуі мен мүмкіндіктері  қаралады  
(А.А.Монтьев, Е.Ф.Тарасов, Ю.Л.Сорокин). Бұл коммуникативті фазаның ерекшеліктерін терең зерттеуге мүмкіндік берді. Коммуникативті процестің ерекшеліктеріне сәйкес 2 фазалық, кей жағдайда 3 фазалық коммуникация теориясы келіп шығады: коммуникативтіге дейін – коммуникативті – посткомуникативті.

Бұл біріншіден, ой тілмен рәсімделеді, коммуникативті бірліктер (сөйлеу, дискурс) тілдік бірліктерге  қарағанда (сөз) коммуникация процесінде қалыптасады.

Екіншіден, бұл сөйлеумен байланысты.

Үшіншіден, посткоммуникативті фазаның пайда  болуы  шешім мен нақты іс-әрекеттің  туындауына әкеліп соқтырады.

Социопсихология үшін қоғамдық сананың өзгеруіне  әсер ететін психологиялық жағдайларды  анықтау маңызды болып табылады. Эксперимент түрінде қандай да бір  әлеуметтік жағдайға жалпы бұқара қалай  қараса, сол топтың адамы да солай  қарайтыны дәлелденген. Бұл әрине, егер осы әлеуметтік топтың өзіндік  санасы бар болса ғана дұрыс жүреді. Ал, егер бұлай болмаса, онда болжам қате болуы мүмкін, және тек әлеуметтік ықпал ету процесін ғана емес, сонымен  қатар, көптеген факторлармен негізделетін өзара ықпал ету іс-әрекетін зерттеуге  тура келеді.

Социолингвистикалық аспектіде бұқаралық коммуникация тілдің әлеуметтік қарым-қатынас түрі ретінде түсіну жағдайында қалыптасу ерекшеліктерін зерттейді. Осындай мақсатта мерзімді баспасөз стилінің (В.Д.Швейцер, Г.Я.Солгоник), радио-телебағдарламаның (М.В.Зарва, С.В.Светана) қалыптасу ерекшеліктері зерттеледі. Ең негізгі зерттеу мәселесі әлеуметтік дифференция, интеграция, интерференцины күрделендіре түсетін әлеуметтік және лингвистикалық факторлардың ықпал ету механизмін анықтау болып табылады.

 

Дәріс № 7

 

Тақырыбы: Басқару процесіндегі саяси менеджмент

 

Жоспар:

 

1. Саяси менеджмент мемлекеттік-әкімшілік басқарудың технологиясы.
2. ҚР басқару процесі және ондағы саяси менеджменттің қолданылуы.

 

1. Саяси менеджмент мемлекеттік-әкімшілік басқарудың технологиясы.

Саяси менеджменттің мәні, мағынасы қазіргі таңдағы сайлау кампаниялары шебінен де кеңірек. Бүгінгі даму кезеңінде саяси менеджмент мемлекеттік-әкімшілік  басқару жүйесінен өз орнын тауып  отыр. Саяси менеджмент үкіметке, әкімшілікке  немесе басқа да мемлекеттік құрылымдарға қызмет еткенде, тек қана басқару  технологияларын таңдауға емес, сонымен  қатар мақсаттарды да анықтауға  мүмкіндік береді. Біздің ойымызша саяси менеджмент мемлекеттік-әкімшілік  басқаруда мынадай міндеттерді  атқарады:

1. Мемлекеттік қызметтің тиімді жұмыс жасауын ынталандыру;
2. Тұрғындармен қолайлы қатынас орнату және PR;
3. Мемлекеттің дамуына тиімді бағдарламалар жасау;
4. Басқарудың жаңа үлгілерін ұсыну;

Сондықтан да мемлекеттік-әкімшілік  басқару саяси менеджмент аясында  келесі аспектілер негізінде қарастырылуы керек.

Біріншіден, саяси билік пен  әкімшілік биліктің қарым-қатынасы ретінде қазақстандық тәжірибеге сүйене отырып, біз, саяси билік деп, демократиялық  сайлау негізінде қалыптасқан басқарушы  элитаның және елбасы тағайындаған жоғары лауазымдарды атаймыз. Ал әкімшілік  билік деп, біз шенеуніктер мен  мемлекеттік қызметкерлерден тұратын  мемлекеттік аппаратты қарастырамыз.

Екіншіден, мемлекеттік қызметтің, әкімшіліктің азаматтарды қажеттіліктері мен талаптарына сай шарттарды  орындай алатындай етіп қызмет етуі қажет.

Үшіншіден, азаматтық қоғамның міндетті элементі ретінде мемлекет пен қоғам  арасындағы делдалдылық.

Сонымен, мемлекеттік-әкімшілік басқару  саласында саяси менеджментті қолдану  тәжірибесі теориялық жағынан негізделген.

Саяси менеджментті мемлекеттік-әкімшілік  басқаруда қолдану 70-ші жылдарға сай  келеді, бұл процеcс әлеуметтік мемлекеттің дағдарысының нәтижесінде жүре бастады. Бұл дағдарыс мемлекеттік бюджеттің жетіспеуінен туындады. Әлеуметтік мемлекеттің алдында тұрған міндеттерді шешу үшін міндетті түрде жеке шаралар қолдану керек. Дәстүрлі басқару технологияларын қолдану өз пайдаларын бермеді. Яғни, олар жеке қолдануға жарамайды. Күшті бюрократиялық аппараты бар мемлекеттің жеке азаматтардың талаптарын қанағаттандыруы үшін барабар жауап беру мүмкіндігі жоқ. Мемлекеттік аппараттың тиімсіз ету қызметі барысында азаматтар мемлекеттен күтулі және қажетті көмектерін ала алмайды.

Жоғарыда көрсетілген процестерден басқа, жаһандық мәселелерде, жалпы  адамзатқа және жеке саяси қауымдастықтардың  да бастарына қауіп төндіре бастады. Осыған орай, саяси менеджмент мемлекеттік-әкімшілік  басқарудың тиімді технологиясы ретінде  пайдаланыла бастады.

Жаңа заманның жаңа қиыншылықтарына  тап болған кез келген ұйым мемлекеттік  құрылымдарда өмір сүру үшін күреседі және саяси менеджментті ықпал ету  құралы ретінде қолдануға мәжбүр болады. Осыған орай саяси менеджмент қазіргі заманның мәселелерімен  күресудің құралдарына айнала бастады. Сонымен қатар саяси менеджмент мемлекеттік құрылымдардағы жаңа бағдарламалар  мен жобаларды іске асыруда кеңірек  қолданылуда.

Мемлекеттік басқаруда менеджменттің  қолдану тәжірибиесі Еуропада кеңінен  қолданылды. Көптеген жағдайларда олардың  ойлары солтүстік Америка зерттеушілерінің пікірлерімен ұқсас болып келеді. Олардың пікірі бойынша, саяси процесті талдауда микроэкономикалық амалдарды  пайдалану тиімді болып табылады екен. Мемлекет мәселесі өзінің мәні жағынан кәсіпорын мәселелерінен аз ғана айырмашылығы бар, сондықтан да менеджментті саясатта қолдануға болады.

 

2. ҚР басқару процесі және ондағы саяси менеджменттің қолданылуы.

Көпшілік басқару, осыған орай, батыстық саяси ғылымдардың көзқарастары мен теориялары үздіксіз саясатпен байланысты.

Қазіргі қалыптасқан жағдайда тиімді менеджментті жүзеге асыру мақсатында аймақтарда әлеуметтік-саяси жағдайлардың мониторингіне  үздіксіз ерекше назар аудару маңызды, ол индикативті көрсеткіштер негізінде  жағдайдың кез келген өзгерісін  күнде бақылауға мүмкіндік береді. Өз кезегінде бұл аймақтарда болатын  деструктивті процестерге жедел  және шешімді әсер етуге көмектеседі.

Бүгінгі күнде Қазақстанның белсенді дамып  келе жатқан саяси жүйесі мемлекеттік  құрылыста саяси партиялардың рөлін  және орнын зерттеуді талап етеді. Әсіресе, саяси процесті басқарудың амалдары және әдістері туралы сұрақ 2007 жылдың 18 тамызындағы Қазақстан  Республикасының Мәслихатына және Парламент мәжілісіне болған сайлаудағы электоралды кампания барысында  өзектендіріледі. Бұл сұрақтың қазіргі  үшін қажеттілігін эксперттік қауымдастық, азаматтық қоғам қазақстандық партиялардың аймақтық деңгейде саяси күрестің шынайы субъектісі емес екенін біледі, партогенез процесі Астана және Алматы сияқты қалалар деңгейінде байқалады, міне ол осы фактілерге сүйенеді. Бізге  мәлім болғандай, саяси менеджмент индикативті әдістер арқылы партиялық  құрылыстың өнімді әдістерін дамытуды ынталандыруға мүмкіндік беретін  сала болып табылады, бірақ сөз  жаңа партиялық жүйе құру процесі  туралы болып отырған жоқ.

Мемлекет  Қазақстан Республикасының Конституциясына  өзгеріс енгізіп партиялардың дамуына  белсенді араласты. Жүргізілген конституциялық реформаның мәнін нақты талдау қажет.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей конституциялық процестің эволюциялық дамуын жүзеге асыру саяси күрестің ерекшелігінде  жатыр, нәтижесінде, дамушы елдерде  кең көлемдегі демократиялық  процестер жүреді, жеке тұлғаның еркіндігі  мен құқығының демократиялық  мазмұнының кеңеюі, заң шығарушы, атқарушы және сот билігі араларындағы өзара  қатынас өзгереді.

Қазақстанда басталған либералды реформаларға сәттілікті қамтамасыз етуге, қоғамдық және мемлекеттік мүдделерінің жаңа теңдігін құрайтын біздің мемлекетіміздің  дамуының жаңа кезеңінде мемлекеттік  құрылыста жаңа тепе-теңдік жүйесін  қалыптастыруға мүмкіндігі бар қағидалы жаңа конституциялық негіз құруға қажеттілік туындап отыр. Тек қана конституциялық реформа бүгінгі күндегі жылдам дамып отырған жағдайларда елдің негізгі заңның тұрақтылығын сақтап қалуға мүмкіндігі бар.

Қазақстанның  қазіргі заманғы саяси тарихында  қандайда болмасын модернизациялық  жобалардың белсенді бастаушысы елбасы – Қазақстан Республикасының  Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев  болуда. Елбасы алғаш рет «Отан» партиясының 7 съезінде елдің негізгі  заңы өзінің дамуын қажет етеді деген  идеяны айтқан болатын.

 

Дәріс № 8

 

Тақырыбы: Бірегейлік және саяси менеджмент

 

Жоспар:

 

1. Саяси бірегейліктің түсінігі және түрлері.
2. Саяси бірегейлік қалыптасудың негізгі бағыттары.

 

1. Саяси бірегейліктің түсінігі және түрлері.

Саяси бірегейлік – әлеуметтік бірегейліктің бір  түрі. Ол белгілі бір саяси тұғырды  таңдауда немесе одан бас тартуда  анықтала бастайды. Саяси бірегейлік адамдардың саяси процеске араласуында  маңызды болып табылады. Адамдардың немесе саясат субъектісінің қандайда бір саяси позициямен бірегейлендіруі  көптеген факторларға байланысты. Оларға, әлеуметтік позиция, саяси жағдайды бағалау, қалыптасқан саяси ұнату  немесе ұнатпау және т.б. жатқызылады. Сонымен қатар, саяси бірегейлік дегеніміз – саяси көзқарастар мен мүдделердің ортақтығымен ерекшеленетін қандайда бір топқа жатқызуды анықтаушы. Саяси бірегейлікте рационалдылық, анықшылдық қасиеттері бар. Қазіргі таңда саяси бірегейліктің төмендегідей түрлері көбірек аталып жүр. Олар:

• Жағдайлық саяси бірегейлік. Бұл сыртқы ықпалға көбірек түседі және сыртқы факторлардың әсерінен өзгеруі мүмкін.
• Базисті саяси бірегейлік. Саяси бірегейліктің бұл түрі адамның өзіндік саяси тәжірибесі негізінде қалыптасады. Жеке адамдар үшін белгілі бір саяси позицияның маңыздылығын және оның оған қатынасын көрсетеді.
• Жағымсыз саяси бірегейлік. Саяси бірегейліктің аталған түрі нақты партияның идеологиясынан, нақты саясаттан және т.б. бас тартуды білдіреді. Ол агрессивті немесе ұстамды болуы мүмкін. Жағымсыз саяси бірегейлік, билікке, саяси құрылымға сыни көзқараспен сипатталатын жалданбалы жұмысшыларға, жеке бизнеске тән.  Аталған саяси бірегейлік, саяси құрылымдарды немесе саясаткерлерді таңдаудан бас тартуда көрініс табады.
• Жағымсыз саяси бірегейлікке қарсы келетін демократиялық бірегейлікті атауға болады. Бұл нақты әлеуметтік позициясы мен сенімі бар жоғары білімді адамдарға тән.
• Саяси бірегейлікте маңызды орын алатын тағы да бір түрі саяси көшбасшымен бірегейленуді атауға болады. Ол саяси көшбасшыны тұлға  ретінде қабылдауға негізделген. Саяси көшбасшымен көзқарастарды, позицияны бөлісу, оның біліктілігіне сену және оның бәсекелестеріне жағымсыз қатынаста болу және т.б.