Пәнге кіріспе. Инновациялық менеджменттің негізгі түсіні мен заңдылығы

.

Бақылау сұрақтары:

1. Технологиялық парадигма  деген не

2. Й.Шумпетердің циклдық моделінің мәні неде тұрады

3. Н.Кондратьевтың ұзақ толқындары  деген не

4. Технологиялық кезең қандай  факторлар арқылы анықталады

5. «Жабдықтау циклы» деген термин  нені білдіреді және оның қандай  түрлері бар

6. Технологиялық кезеңнің өмірлік  циклы қандай

7. Қазақстанда қандай технологиялық кезеңдер бар

СӨЖ тапсырмасы:

Инновациялық процесстің түрлері мен әдістерін зерттеуге  арналған аналитикалық жұмысты орындау (3-4 парақ көлемінде)

Әдебиеттер  тізімі:

1. Балабанов И. Инновационный менеджмент – СПб: Питер, 2001

2. Закон РК «Об инновационной деятельности» от 3.07.2002 г. // Ведомости парламента РК, 2002, № 13-14

3. Семенова Е. Возможности инновационного развития – М.: Экономист, 2005

4. Круглова Н. Инновационный менеджмент: учебное пособие – М.: РДЛ, 2001

5. Фатхутдинов Р. Инновационный менеджмент – СПб: Питер, 2003

6. Санто Б. Инновация как средство экономического развития – М.: Прогресс, 1990

 

Тақырып 4: Инновациялық қызметті ұйымдастыру

Жоспар

1. Инновациялық  қызметті ұйымдастыру жолдары

2. Инновациялық қызметті ұйымдастырудың кезеңдері

      

 Лекцияның мақсаттары: Кәсіпорынның инновациялық потенциалын қарастыру; инновациялық потенциалға талдау жасауды үйрену; кәсіпорын инновациялық қызмет деңгейінің көрсеткіштерін зерттеу

Лекцияның  мазмұны

Экономикалық дамудың инновациялық бағыттары, технологияның жаңаруы,  инновациялық қызметтегі ұйымдастырушылық  және құрылымдық-ұйымдастырушылық принциптерінің маңыздылығына  көңіл аудартады.  Инновациялық  өзгерістердің кеңеюі инновация дамуының ғылыми негізделген функционалды-элемент базасын қалыптастыруды талап етеді.

Инновацияны ұйымдастыру  үш принципті аспектіден тұрады: инновациялық қызметінің субъектісі, өндіріске жаңалықты  ендіретін  адамдар тобының жиынтығы;

 инновациялық қызметтегі  функцияны орындау істерінің  жиынтығын ұйымдастыру;

Инновацияны ұйымдастыруды  инновациялық кәсіпорындардың, фирмалардың, институттардың инновациялық қызметін реттеу процесі деп түсінуге болады.

 Бір жағынан, инновациялық  процесс идеялардың пайда болуы  мен оның өндіріске ендірудің,  дамытудың  бірыңғай ағымы. Инновациялық жүйенің барлық стадисы фундаментальды идеядан нарықтық табысқа дейін тығыз өзара байланысқан. Сондықтан инновациялық дамудың тиімділігін қамтамасыз ететін құрылымдық өзараәрекеттестік,  уақыттық процестің үздіксіздігі  аса маңызды

 мағынаны береді. Бұл  ерекшелік нарықтық инфраструктурасы  және нарықтық механизмі дамымаған  елднрде жарқын білінеді. Құрылымдық  жүйелердің бір-бірімен әрекеттестігі  инновациялық дамудың тиімділігін  қамтамасыз ету үшін өте маңызды.

Екінші жағынан,  көптеген зерттеулер, ғылыми білімдердің арасындағы корреляцияның жоқтығы, оның материализациясы мен коммерциализациясында екенін дәлелдеді.

Сондықтан кәсіпорындар инновациялық кәсіпкерлік қызметінің: ҒЗТКЖ стадиясынан маркетингтік/сату стадиясына дейін толық қызмет жүргізуге құқылы емес.

Нарықтық механизмін жетілдіру жағдайда, екінші тенденцияға  сәйкес  фирмааралық өзараәрекеттестік, яғни процесті диверсификациялау, фирмалық кооперацияциялау ерекше роль атқарады.  Инновациялық белсенділікті өзара  тығыз байланысқан екі маңызды тенденция: инновациялық ұйымның болуы, даму мүмкіншілігі және  әртүрлі институт жүйесіне инновациялық құрылымдардың инкорпоративтілігін арттыру маңызды роль атқарады.

Күшті мемлекеттік ықпалы бар нарықтық экономикалы елдерде  ұзақмерзімді экономикалық дамыту бағыттарын анықтайтын ассоциациялар да маңызды роль атқарады. Мұндай ассоциациялар кейде мемлекет пен кәсіподақ арасындағы келісімді анықтап, табысқа алып келеді.

Ғылыми-зерттеулік орталықтар осындай ассоциациялар шеңберінде принципті жаңа инновациялық дамуды қалыптастырады. Өнеркәсіптік инновацияны игеру, диффузия процесінде салалық ассоциациялар ерекше роль атқарады. Бұл ассоциациялар Жапонияда сыртқы сауда және өнеркәсіптік атты эгидиясымен кеңінен танымал.

Егер ұлттық өнеркәсіп компаниялар ассоцияациясы деп аталынатын ассоциациялар (мысалы АҚШ-та)  елдің ұлттық ғылыми-техникалық дамуын көрсететін болса, онда  көптеген региондарда салалық ассоциациялар функциясы- ғылыми-техникалық және технологиялық жаңалықты ендіру негізінде кәсіпорынның шаруашылық қызметін жоғарлатуға көмектеседі.

Ассоциацияның бір бөлігі стандарттау және сертификаттау  процестеріне белсенді қатысып, ғылыми-техникалық даму бағытындағы қызметкерлерді қайтадайындаумен айналысады.

Кәсіпкерлік ассоциациялар  қызмет мақсаттарының бірі  ассоциациялық фирмаларға кіретін фирмалардың құлдырауын алдын алуға, модернизациялауға көмектесу болып табылады.

Инновациялық циклдың  ғылыми этаптарын белсендіруде фундаментальды зерттеулер бөлімдері бар, сонымен  бірге талдау, экономикалық топтары бар зерттеулік асоциациялар да үлкен роль атқарады. Зертеулік ассоциациялар академиялық жоғарғы оқу орындары мен өнеркәсіп сектор арасындаығ өзара байланысты орнатуға арналған.

Инновациялық сфераның әлемдік нарықта өте кең тараған  екі түрлі консорумы бар. Бірінші түрі консорцум өзінің жекеменшік фундаментальды және колданбалы ұзақмерзімді ғылыми-зерттеулік жұмыстарды жүргізуге бағдарланған. Олар ұзақ мерзімді табысты жоспарлайтын жоғарғы технологиялық салаларда пайда болады. (мысалы, байланыс, телекоммуникацияда). Концорцумның екінші

 түрі  салааралық  жоспарлы ғылыми зерттеу приоритетіне  бағытталған. Бұл жерде  болашақ  табысы әлі толық көрсетілмейді,  бірақ ғылыми зерттеулер корпорацияның  ғылыми-техникалық саясатына кіреді. Мысалы, АҚШ-та құрылған консорцумдар физиканың қатты заттарын зерттеуге, жасанды интелектуалды зерттеуге арналған. Олар ҒЗТКЖ-ды ынталандыру үшін ірі университет лабораториясында, ғылыми орталықта құрылады. АҚШ пен Жапонияда осындай корпорацияларды  қаржыландыруды және бақылауды оншақты ірі корпорациялар  орындайды. Бұл инновациялық дамудың маңыздылығын арттыралы. Инновациялық қызметті интенсификациялау үшін басқа да фирмааралық кооперациялар, әртүрлі ғылыми-өнеркәсіптік комплекстер, қаржылық-өнеркәсіптік топтар да қатысады. Бұл құрылымдардың маңызды міндеттері реттеуді, экономикалық процесті, өндірістің құлдырауына қарсы тұратын бәсекелестік орта құруды күшейту болып табылады.

Қаржылық-өнеркәсіптік топтарда  ғылыми сиымдылық салаларда  жұмыс  істетйтін интеллектуалды  түйін  үлкен роль атқарады.

Каржылық-банктік құрылымдардың  қысқа мерзімді мүдделері  капиталды  максимизациялауға және тез өтелуге  бағытталып, банктерге жоғарғы технологиялық  ғылыми салаларды қалыптастыруға кедергі  жасады. Олар технологиялық түйін  бойынша байланысқан фирмаларды біріктіреді. Олардың бағыттары кәсіпорынның технологяилық деңгейін көтеретін жаңалықтарды ауыстыруға, имитациялауға бағытталған. Мұндей түрін вертикальды түрі деп атауға болады.

Белгілі болғандай, капиталсиымдылығы  жоғары болатын компаниялар қызметін диверсификациялау, жаңарту мүмкіншіліктері қиынға түседі. Мысалы, газ, мұнай, металлургия, автомобильді кәсіпорындар болса, тоқымалы, қағаз-целлюлозалы өнеркәсіптерде  инновациялық шешім қабылдауға бейімділігі жоқ деуге болады.

 

Бақылау сұрақтары:

1. Технологиялық парадигма деген не

2. Й.Шумпетердің циклдық  моделінің мәні неде тұрады

3. Н.Кондратьевтың ұзақ  толқындары деген не

4. Технологиялық кезең  қандай факторлар арқылы анықталады

5. «Жабдықтау циклы»  деген термин нені білдіреді  және оның қандай түрлері бар

6. Технологиялық кезеңнің  өмірлік циклы қандай

7. Қазақстанда қандай  технологиялық кезеңдер бар

СӨЖ тапсырмасы:

Қазақстан Республикасындағы  кәсіпорындарда инновациялық қызметті ұйымдастыру жолдары (3-4 парақ көлемінде)

Әдебиеттер  тізімі:

1. Балабанов И. Инновационный менеджмент – СПб: Питер, 2001

2. Закон РК «Об инновационной деятельности» от 3.07.2002 г. // Ведомости парламента РК, 2002, № 13-14

3. Семенова Е. Возможности инновационного развития – М.: Экономист, 2005

4. Круглова Н. Инновационный менеджмент: учебное пособие – М.: РДЛ, 2001

5. Фатхутдинов Р. Инновационный менеджмент – СПб: Питер, 2003

 

Тақырып 5: Инновациялық менеджменттің этаптары

Жоспар

1. Инновациялық жобаларды  бағалаудың моделі

2. Инновациялық технологиялар  тиімділігі

3. Трансферт технологиясы: франчайзинг жаңа технология ретінде

      

 Лекцияның  мақсаттары: Кәсіпорынның инновациялық потенциалын қарастыру; инновациялық потенциалға талдау жасауды үйрену; кәсіпорын инновациялық қызмет деңгейінің көрсеткіштерін зерттеу

Лекцияның  мазмұны

Соңғы жылдары  корпорациялардың қызметтік философиясында біршама  өзгерістер болуда. Оның максаты әртүрлі тауарлы нарыққа шығатын, әртүрлі қызметтерді байланыстыру. Корпорацияның өзі  мүдделі топтар мен  көптеген нарықтардың түйіні болады.

Бұл менеджмент функциясының принциптері мен әдістерін қайтақарастыруды талап етті. Мысалы,  менеджердің  басты назары компания табысының  негізгі факторында, бәсекелестік күресте  компания артықшылығын қалыптастыру, компанияның стратегиялық жағдайына  сыртқы және ішкі орта әсерлерін анықтауда болады.

Компания қызметін стратегиялық жоспарлау мен басқару қазіргі  менеджменттің орталық бағыты болып  табылады.  Ірі корпорациялардың функционалдық және оперативті менеджментке негізделген іскерлік стратегиясы

 жеткіліксіз болуда. Көп профилді  компанияларды басқаруда стратегиялық пирамиданы құру үшін  төрт деңгейлі менеджментті қарастыру керек:

1. Корпоративті стратегия (компанияның бүкіл қызметі үшін).
2. Іскерлік стратегия ( әртүрлі қызмет үшін).
3. Функционалды стратегия ( функционалдың бағытқа арналған).
4. Оперативті стратегия (негізгі құрылымдық бірлікке арналған тар стратегия).

Соңғы онжылдықта ғылыми-техникалық прогрес темпінің  тездетілуі,

 әлем экономикасының  глобализациялануы, шаруашылық қызмет  жағдайының өзгеруіне алып келді. Компанияның тиімді жұмыс істеуі келесі жағдайлар қабілеттілігімен анықталады:

-әлеуметтік-экономикалық, саяси, заңды ортаның тез өзгеруі; 

-нарық коньюнктурасының  өзгеруі;

-сыртқы және ішкі  процестің белгісіздігі;

-коммерциялық, қаржылық, несиелік тәуекелділіктің жоғары болуы;

-сыртқы орта ақпаратына  қажеттілік;

-өндіріс технологиясының  өзгермелігі;

жұмысшы еңбегінің сапасы мен біліктілігі талаптарынының өзгерісі;

Инновациялық менеджмент келесіден тұрады:

-нормативті менеджмент, инновациялық саяси және жалпы стратегиялық  мақсаттарды өндеу;

-стратегиялық менеджмент, стратегияны жасау және оны  жүзеге асыру;

оперативті менеджмент, инновациялық менеджментті басқаратын шаралармен байланысты.

Осы менеджмент түрлерінің  арақатынасы тұрақсыз және ситуациялық сипаттамалары бар.

Инновациялық жүйенің  үш параметрі бар:  жағдай, басқару,  ауытқу параметрлері. Менеджер  қол  жеткен деңгей жүйесін ұстап тұру үшін, жағдай параметріне сүйенсе, басқару  параметрін жасау қиынға түседі.

Тіпті бұл салыстырмалар  инновациялық қызметте арнай спецификациясы болдаы. Олар процестің әртүрлігімен, процес  уақытының әртүрлігімен, көрсеткіштердің өзгермелігімен, күтпеген жағдайлардың пайда болуымен смпатталады.

Әртүрлі тиімділікті  қолдануға негізделген өндірісті  жаңарту жүйесі өндірісті дамытудың  басты бағыты болып табылады. Көпөнімді, көпсалалы, көпсериялы өндіріс фирманың бәсекелестігін қамтамасыз етпейді және  қажетті табыс нормасын бермейді.

Тиімді  жаңару моделін  таңдау фирманың мүмкіншілігіне, спецификасына, нарық тұтынушыларының сұранысына  қарай өндіруші өзі таңдайды.

Ұзақмерзімді кезеңге  арналған жаңару стратегиясы,  қажетті  материалды, қаржылық ресурстарды қамтамасыз ететін фирманың іскерлік стратегиясына  негізделу керек.  Фирманың іскерлік стратегиясы фирманың рационалдық тәжірибесі бар  әдістерді жетілдіру, ноу-хау,  ғылыми бөлімдерді қолдануға бағытталған. Ол бірінші кезекте  нарық талабын қанағаттандыруға бейімделінеді. Сондықтан фирманың назары ҒЗТКЖ өндіру бөлімдерінде, маркетингте болады.

Нарықтық экономикада іскерлік стратегия компанияның бәсекелестік басымдылығын тұрақтану үшін  әртүрлі мақсаттылы іс-қимылдарды қамтиды. 

Табысты іскерлік стратегия  жұмыстың сапасына және жоғарғы біліктілікке жетуге  көзделген.

Кәсіптілік және жұмыс  сапасы  бірінші кезекте ғылыми өңдеулерге, технологиялық процесті жетілдіруіне, жоғарғы маркетинг тиімділігін арттыруға негізделген. Осындай бөлімдердің бар болуы фирманың абыройын көтереді.

Стратегиялық іс-қимылдар  қызметтің әрбір сферасына қажетті-олар компанияның бәсекелестілі болуын қолдайды.

Іскерлік стратегияның жүзеге асырылуын менеджерлер өз мойнына алады. Әр фирманың іскерлік стратегиясы болады және іскерлік стратегияның ситуациялық және имитациялық әдістері бар. 

Функционалды стратегия  жеке  бөлімдерді басқаруға қатысты,   яғни  ірі компанияларда қаншама  қызметтік бағыттары болса, соншама функционалды стратегиясы болу керек.

Қазіргі заманда білім  нарықтық қатынастардың өнеркәсіп,  құрылыс сфералары секілді танылады. Тікелей сату білім беру қызметтерін  бөлістірудің негізгі ошағы болып табылады. Алайда бұл каналды  жалғыз деп қолдану білім беру өнімдерін жүргізуді  шектеуі мүмкін.